انھے-سجاکھے اجمیر سدھو
ڈاکٹر. اے. ایس. باٹھ دی سوچ اس بہت وڈے پلیٹ فارم اتے ٹکی ہوئی ہے، جہڑا سکاٹلینڈ دے انجینیئراں نے سمندر وچ بنایا ہویا ہے۔ اوہناں اس پلیٹ فارم اتے پورے دا پورا شہر وسا لیا سی۔ اس نوں دھرتی توں ریل اتے سڑکاں نال وی جوڑیا ہویا ہے۔ بھوچال وی اس تیرن والے پلیٹ فارم نوں نقصان نہیں پہنچا سکدا۔ جدوں پربندھکی سنڈیکیٹ نوں لگدا ہے کہ پلیٹ فارم دی تھاں صحیح نہیں تاں اوہ اسنوں کھسکا کے دوجی تھاں لے جاندے ہن۔
‘روسلن انسٹیچیوٹ’ دے وگیانکاں نے اس پلیٹ فارم اتے درشکاں لئی اک پریوگشالا ستھاپت کیتی سی۔ کئی سال اس پریوگشالا دا انچارج اے. ایس. باٹھ رہا سی۔ اتھے وگیانی اسمانی بجلی توں اورجا دا کم لیندے ہن۔ جدوں اکاش وچ بدلوائی ہندی ہے تاں اوہ اپنا راکیٹ داغ دندے ہن، جہڑا اپنے پندھ دے رستے وچلے کناں نوں چارجت کردا ہویا بدلاں وچ دی لنگھ جاندا ہے۔ اسمانی بجلی اسے رستے اتے دھرتی ولّ نوں تر پیندی ہے۔ بجلی راکیٹ داغن والے ستھان تے پئے اپکرناں اتے آ ڈگدی ہے۔ اس طرحاں جمع ہوئی بجلی نال ہی اس پریوگشالا وچ نرنتر کم چلدا رہندا ہے۔
اس پریوگشالا وچ اوہناں ‘زین چپ مشین’ وی رکھی ہوئی ہے۔ جہڑی بائیو ٹیکنیک راہیں منکھ دی رہندی عمر اتے جیون کال وچ ہون والیاں گمبھیر قسم دیاں بیماریاں دی جانکاری دندی ہے۔ اتھوں دے وگیانیاں نے سمندر دیاں ڈونگھائیاں وچ سفر کرن والا گھوڑا وی بنایا ہویا ہے۔ درشک اس اپر بیٹھ کے نظارہ دیکھن سمندر دے اندر چلے جاندے ہن۔ اتھے ساہ لین لئی آکسیجن دا پربندھ ہندا ہے۔
اس بھارتی وگیانی دا پنڈ پنجاب وچ ہے۔ اوہ انی سو پجھتر وچ پچی سال دی عمر وچ اچیری پڑھائی لئی انگلینڈ گیا سی۔ اس پڑھائی پوری کرن اپرنت سکاٹلینڈ دی وگیان سنستھا وچ وگیانی دے طور ’تے نوکری کرنی شروع کیتی سی۔ اسدا پورا ناں ارجن سنگھ باٹھ ہے۔ جینیٹک انجینیئرنگ دے کھیتر وچ اس وگیانی دا وڈا ناں ہے، ‘‘روسلن انسٹیچیوٹ’ دی جس ٹیم نے ‘ڈولی’ ناں دی بھیڈ دا کلون تیار کیتا سی، ڈاکٹر. اے. ایس. باٹھ اس وچ شامل سی۔
اوہ اپنی نوکری توں سیوا مکت ہو کے پکے طور ’تے اپنے پنڈ وچ وس گیا ہے۔ اسنے اپنی زمین وچ پریوگشالا، اک حالَ اتے اپر رہائش والی عمارت دی اساری کروائی۔ وڈی گنتی وچ چھاں دار درخت، سندر پھلّ اتے پھلاں دے بوٹے لائے۔ عمارت دے باہر ‘نیوٹن پاتھ’ دے ناں والی پلیٹ لا دتی۔ اوہ تے اسدا سہائک ہمیشہ کم وچ رجھے رہندے۔ بوٹیاں تے درختاں دی کٹّ وڈھّ، صفائی اتے پانی آپ ہی لاؤندے۔ نوکراں والے سمجھے جاندے کم، یورپی سبھاء مطابق اوہ آپ ہی کردا۔ سدھارن قد، چھینٹکا سریر تے لال دغ-دغ کردے چہرے توں اوہ ولیتیا لگدا۔ سنگھنے چٹے والاں وچ وی اوہ پھرتیلا جوان دسدا ہے۔ تڑکے اٹھ کے لمی تے تیز تیز سیر کرنی اتے اپنے باغ بغیچے وچ پجّ کے کسرت کرنی اسدا نت نیم ہے۔
اک دن اوہناں دی پریوگشالا وچ بہت سارے پروفیسر، لیکھک اتے پترکار آئے۔ آریہ کالج دا پروفیسر پوری وی اوہناں وچ شامل سی، جو اسدا گوڑا متر ہے۔ باٹھ دے پنڈ دا ہی ایم. ایس. سی. کر رہا بلراج سنگھ پروفیسر پوری دا ودیارتھی ہے۔ پروفیسر صاحب نے اسنوں وی پریوگشالا سدّ لیا سی۔ باٹھ صاحب نے پریس نوں دسیا کہ اوہ پنڈ وچ ‘ایڈوانسڈ سیلّ ٹیکنالوجی’ ستھاپت کر رہے ہن۔ تاں کہ اسدے اپنے پنڈ، علاقے، پنجاب جاں دیش دے نوجوان وی ودھیا وگیانک سوچ دے دھارنی بن سکن اتے ہو سکدے کجھ وگیانی وی بن جان۔ اتھے اوہ ودیارتھیاں نوں وگیانک کھوجاں وچ شامل کرنگے۔ وگیانک میگزین ‘نیچر’ دا پنجابی وچ التھا کرکے چھاپیا کرنگے۔ پنج سال تکّ ایہہ پروجیکٹ شروع کر دینگے۔ پروفیسر پوری نے بلراج سنگھ نوں وی اوہناں نال جوڑ دتا سی۔
اوہناں نے فیصلہ کیتا کہ جدوں تکّ ‘ایڈوانسڈ سیلّ ٹیکنالوجی’ ستھاپت ہونا ہے، ادوں تکّ اوہ ہونہار ودیارتھیاں اتے نوجواناں وچ وگیانک چیتنا پیدا کرنگے۔ اس توں پہلاں اسنے اوہناں دے ماپیاں اندر اسدا پھیلاؤ کرنا چاہیا۔ اس دی شروعات اس اپنے پنڈ توں ہی کیتی۔ اسنے پڑھے لکھے پچی عورتاں اتے پچی مرد چنے، جنہاں دے بچے ودیارتھی سن۔ اسنے اوہناں دے ناں اتے ویروے کمپیوٹر وچ فیڈ کر لئے۔
ہر ایتوار کلاس لگنی شروع ہوئی۔ ایہناں ایتواراں نوں اس وگیان کی ہے؟ منکھی جیون وچ وگیان دی وی مہتتا ہے؟ وگیان ہی کیوں پڑھیئے؟ وگیان نال ہی کیوں جڑیئے؟ آدی وشیاں ’تے چرچہ کروائی۔ سویرے اٹھدے سار برس کرن توں لے کے رات بیڈّ ’تے سون تکّ ہر وسط جو وگیانیاں نے بنائی ہے، دی ورتوں بارے بڑیاں کھلیاں اتے بریک گلاں کیتیاں۔ لوکاں لئی ایہہ نویاں گلاں سن۔ اوہ ہر وار نواں وشا چھوہ لیندا اتے پروجیکٹر راہیں وگیان دے چمتکار پیش کردا۔
سروتے وی اسنوں کھبھ کے سندے۔ اس نال وچار وٹاندراں کرن لگے۔ اک دن اوہناں اسنوں انیکاں سوال کیتے،
‘‘اسیں منکھ کیوں ہاں؟ شیر جاں لنگور کیوں نہیں بن رہے؟
لنگور توں منکھ کویں بنے؟ ہن لنگوراں توں منکھ کیوں نہیں بن رہے؟ کتا، بلی، گاں، بلد... آدی وکھ کیوں ہن؟ جیو ماساہاری جاں ساکاہاری کیوں ہندے ہن؟ چوہے نوں چھیتی کیتے درد جاں کینسر کیوں نہیں ہندا؟ سوہنی جہی مونارک تتلی کوڑی تے زہریلی کیوں ہندی ہے؟ کوئل کیوں مٹھا گاؤندی ہے؟’’
اسنے دسیا اسدا راز جینوم وچ پیا ہے۔ اس نال سریر دی بیماری، تندرستی، سہن شکتی، عادتاں، سمرتھا تے یوگتا آدی دا پتہ لگّ جاندا ہے۔ سہائک نے لیپٹوپ ’تے انگلی گھماؤنی شروع کیتی سی۔ پردے اتے جیون دی برہمنڈی ورن مالا چمک پئی۔ اس دسیا جینوم دی ایہہ لڑی لبھّ جان نال وگیانی نامراد بیماریاں اتے اوہناں دے علاج لبھّ سکنگے۔
اج اس کلون دے وشے ’تے کلاس لاؤنی ہے۔ جس وگیانی نے بھیڈ، سور اتے وچھے دے کلون بنائے ہون، اس کولوں کلون بناؤن دی ودھی سنن دی سروتیاں وچ بڑی اتسکتا ہے۔ لوک ‘نیوٹن پاتھ’ دے حالَ اندر کرسیاں ’تے بیٹھ گئے ہن۔ بلراج سنگھ دی کرسی ’تے ‘نیچر’ میگزین دی 1998 والی کاپی پئی ہے۔ اسدی نگا کھوج خبر ’تے گئی ہے۔
‘5 جولائی 1996 نوں ڈاکٹر. ایئن المٹ دی ٹیم نے ‘ڈولی’ ناں دی بھیڈ دا کلون بنا کے دنیاں نوں حیران کیتا سی۔ جدوں پچھلے سال 27 فروری 1997 نوں ایہہ چمتکاری کھوج اسیں چھاپی سی تاں بہت سارے لوکاں نے شنکے پرگٹ کیتے سن۔ ہن خبر آئی ہے کہ ‘ڈولی’ جوان ہو گئی ہے۔ نیشنل سائنس میوزیم لنڈن والیاں نے اس توں انّ لاہ کے سویٹر بنائے ہن۔ نیلھے، ہرے تے چٹے رنگ دا ڈزائن کیتا سویٹر اک بارھاں سال دی بالڑی ہولی نے پہن کے قومی پدھر دا مقابلہ جتیا ہے۔ سویٹر دی بنتی وچ کھیتاں وچ چگدیاں دو اکو جہیاں (کلون) بھیڈاں وی بنائیاں ہوئیاں ہن۔’
اج ڈاکٹر. اے. ایس. باٹھ نے وی اوہو جیہا سویٹر پہنیا ہویا ہے۔ اس اتے بھیڈ ‘ڈولی’ تے اسدی دھی ‘بونی’ دی بنتی پائی ہوئی ہے۔ اوہ بہت خوش نظر آ رہا ہے۔ اسدے سہائک نے پروجیکٹر اؤن کیتا ہے۔ پردے ’تے کلون دے ارتھ لکھے گئے ہن۔
-‘کاربن کاپی بھاوَ اپنے ماپے دی ہو-بہو شکل جاں مڑنگا۔ اس پورے ٹائم ’تے اپنا لکچر شروع کیتا ہے-
‘‘جدوں اسیں 27 فروری،1997 نوں ‘ڈولی’ دا کلون بناؤن دی خبر نشر کیتی۔ ادوں سنسار بھر دے لوکاں دے کنّ ساڈی سکاٹلینڈ دی سنستھا ‘روسلن انسٹیچیوٹ’ ولّ لگّ گئے۔ راتو-رات کھنبھاں دی ڈار وانگ ایہہ خبر دنیاں دے کونے کونے ’چ پھیل گئی سی۔ کی بھلا کسے خاص طریقے نال بھیڈ دی پیدائش کروائی گئی سی۔ گاں، کلون ودھی نال۔ جویں گلاب دی قلم لگا کے گلاب دے ہور پودے تیار کر لئے جاندے ہن۔’’
‘‘ایہہ بھیڈ اتے بھیڈو دے میل توں بناں ہی پیدا ہو گئی سی؟’’ گروندر سنگھ سوال پچھ کے بیٹھ گیا ہے۔
‘‘جی ہاں، بناں میل توں۔ اک نہیں ہزاراں لکھاں بھیڈاں پیدا کیتیاں جا سکدیاں ہن۔ کلوننگ ودھی وچ ماں باپ دی ضرورت نہیں ہندی۔ دوہاں وچوں اک ہی اولاد پیدا کر سکدا ہے۔’’ باٹھ صاحب دی گلّ سن کے سارے جنے بھچکے رہِ گئے ہن۔
‘‘کی اس ودھی نال ہور جیو-جنتو وی پیدا کیتے جا سکدے ہن؟’’ امر دی پتنی منیشا مسکرائی ہے۔
‘‘ہاں، بیبا۔ کوئی وی جیو-جنتو۔ منکھ وی بنائے جا سکدے ہن۔ تسیں کسے وی عورت جاں مرد دا سیلّ لے کے اسدے مڑنگے دا کلون تیار کر سکدے ہو۔’’ باٹھ نے ساہ لے کے گلّ اگے توری ہے۔
‘‘اک وچ دو آپشنز ہن۔ جس وی عورت جاں مرد دا ہم شکل تیار کرنا ہے۔ اسدی چمڑی توں کجھ جؤندے سیلّ لے کے اوہناں نوں اگایا جاندا ہے۔ جیکر تسیں دوہری سخشیئت تیار کرنی ہے تاں اک دے سریر دے سیلّ اتے دوسرے دے دماغ دے سیلّ ملا کے اگائے جاندے ہن۔’’
اوہ منیشا ولّ ویکھ مسکرایا ہے۔ اسنوں سمبودھن ہویا ہے-
‘‘مسلاً جس بیبی نے سوال کیتا ہے۔ ایہہ بہت سندر اے۔ منّ لؤ اسدا دماغ گھٹّ آ۔ پلیز مائینڈ نہیں کرنا منیشا۔ ایہہ بلراج سنگھ بائیولوجی وچ ماسٹر کر رہے نے پر سوہنے سنکھے نہیں پری ورگی بیبی منیشا دے چمڑی دا سیلّ اتے بلراج دے دماغ دا سیلّ لے کے بنے بھرون توں اک بہت ہی سوہنا تے ہشیار بچہ کسے عورت دی ککھّ وچ رکھ کے پیدا کیتا جا سکدا ہے۔’’
‘‘اپنے پنڈ وچ چار گھر ایہو جہے ہن، جنہاں دے بچے نہیں ہوئے۔ تسیں اوہناں دے گھر وچ چراغ بال دیوگے؟’’ شردھا رام نے وگیانی نوں گھیرنا چاہیا ہے۔
‘‘دراصل کلون دی کھوج اجیہے لوڑوند ماپیاں لئی ہوئی ہے۔’’ ڈاکٹر. باٹھ نے کلون دی مہتتا بارے دسیا ہے۔
‘‘ایہہ سنبھوَ ہے جی؟’’ بینک ملازم پنیت اجے وی شنکا وچ ہے۔
‘‘امریکی سنستھا کلونائڈ دے وگیانیاں نے ‘ایو’ ناں دی کلون بیبی پیدا کرن دا اعلان کیتا سی پر سرکاراں نے منکھی کلون بناؤن ’تے پابندی لا دتی اے۔’’ باٹھ صاحب نے بول کے کلون دی ودھی سمجھاؤن لئی پردے ولّ منہ کیتا ہے۔ اوہ مڑ سروتیاں نوں سمبودھن ہویا ہے۔
‘‘آؤن والے سالاں وچ وڈے شہراں وچ پریوگشالاواں کھلھ جانگیاں، جتھوں تسیں اپنے من پسند دے بیبی دی پیدائش کروا سکدے ہو۔ بیبی دے والاں دا رنگ، اسدے نین-نقش، قد... تہاڈی چوائس ہوئےگی۔’’ اے. ایس. باٹھ نے سہائک نوں پروجیکٹر ’تے لاؤن لئی سیڈی دتی ہے۔
‘‘سر کلوننگ نال منکھ دے نویکلیپن دا وناش نہیں ہو جاویگا؟ ایہہ خریدی جاں ویچی جا سکن والی منکھی جائداد برابر نہیں ہو جاویگا؟’’ ٹیلیفون محکمے دا ایس ڈی او تصویر سنگھ نوں منکھی قدراں قیمتاں دے گھان ہو جان دا ڈر لگّ رہا ہے۔
‘‘اس نال لوکاں وچوں پیار، جذبات تے منکھتا الوپ ہو جانگے۔’’ سکول ادھیاپکا رودیپ نے وی چنتا ظاہر کیتی ہے۔
‘‘تسیں سارے پڑھے لکھے ہو۔ وگیان دے چنگے ماڑے دا نرنا کر سکدے ہو کہ تسیں کی رکھنا ہے تے کی چھڈنا ہے۔ وگیان نے دنیاں نوں چانن دتا ہے۔ تہانوں اکھاں دتیاں ہن۔’’ باٹھ سوچ سوچ کے بول رہا ہے۔
‘‘سردار ارجن سنگھ جی، کیوں گپاں چھڈی جاندے او؟ ... بھاویں دھرتی ’تے پرلو آ جاوے تاں وی تہاڈی مراد پوری نہیں ہونی۔’’ سردھا رام دیاں مکھی مچھاں غصے وچ اپر تھلے ہوئیاں ہن۔
‘‘...اٹھو بئی، اس جھوٹھے تے منمکھ بندے دے کوڑ پرچار مگر نہیں لگنا چاہیدا۔ جہڑی گلّ ہوئے نہیں سکدی، اوہ سننی کیوں اے؟’’ سرپنچ پرگٹ سنگھ اچی-اچی بولدا تر پیا ہے۔
اے. ایس. باٹھ دے چہرے دا رنگ اڈّ گیا ہے۔ سرپنچ دے مگر ہی باقی عورتاں مرد وی اٹھ پئے ہن۔ باٹھ، اسدا سہائک، بلراج سنگھ تے پنج ستّ نوجوان ہی حالَ وچ رہِ گئے ہن۔ اوہ پریشان ہو اٹھیا ہے۔... سہائک نے اس نوں پانی پلایا ہے۔ ایہہ ولیتیا بندہ ہے۔ جلدی ہی سمبھل گیا ہے۔
‘‘دوستو، اپنے لوک ترقی نہیں کر سکدے۔ ساڈا ملک یورپ توں سو سال پچھے ہونا۔ میں تہانوں اک گھٹنا سناؤنی چاہنا-
بھارت وچ سائکل انگریز حکومت ویلے وڈے شہراں وچ آ گئے سن۔ پنڈاں وچ تاں کسے رجے پجے دو چار گھراں وچ ہی ہندے سن۔ پھیر ہولی ہولی لوک سائکل لین لگے پر عامَ آدمی دی پہنچ توں باہر ہی رہے۔ 1960 تکّ ساڈے پنڈ جاں کتے آلے دوآلے دے لوکاں نے کوئی عورت سائکل چلاؤندی نہیں سی دیکھی۔ ساڈے پنڈ سکول نہیں سی ہندا۔ ادوں اسیں اپنے نال دے پنڈ بیبیپر دے سرکاری پرائمری سکول وچ پڑھن جاندے ہندے سی۔ اتھے رامگڑھ توں پنڈت چھجو ملّ دی نونہہ پڑھاؤن آؤندی ہندی سی۔ ساڈی اس بھین جی دا ناں کرشنا دیوی سی۔ اوہ بہت محنتی ادھیاپکا سی۔ اوہ ہر روز نہر دی پٹڑی ’تے پیدل لاوندی تے تر کے ہی واپس جاندی۔ اک دن پنڈ وچ رولا پے گیا کہ رامگڑھ والی بھینجی سائکل ’تے سکول گئی ہے۔ اس دن میں پڑھن سکول نہیں سی گیا۔ دوپہر ویلے وڈیری عمر دے بندے پنڈ دے دروازے کول بیٹھے بحث کردے رہے کہ گلّ سچی ہے جاں جھوٹھی؟ اوہناں وچ بزرگ بھگتا وی بیٹھا سی۔ اوہ اکھاں توں بالکل اننھا سی۔ اوہنوں سویرے اوہدا پوتا دروازے چھڈّ جاندا تے شاماں ڈھلیاں تے واپس گھر لے جاندا۔ جدوں سکول وچ چھٹی دا ٹائم ہویا، بابے بھگتے نوں چھڈّ کے باقی سارا پنڈ بھینجی کرشنا نوں دیکھن لئی نہر دے پل ’تے جا کھڑھا ہویا۔ لوک کی ویکھدے ہن؟ دوروں اک سائکل نظریں پیا۔ اوہدے اتے عورت بیٹھی ہوئی سی۔ اوہ ہولی ہولی پل ولّ آ رہی سی۔ میں اپنی بھین جی نوں دیکھ کے اوہلے ہو گیا۔ اوہ اینا ملکھّ دیکھ کے گھبرا گئی۔ اوہدے سائکل نے جھول کھادھا۔ اوہ ڈگن لگی سی پر سمبھل گئی۔ اوہ ادھا پیڈل ماردی سی۔ اس توں پوری گراری نہیں سی گھمدی۔ اوہ لوکاں ولّ بناں دیکھے، مسکراؤندی لنگھ گئی۔ اوہدے اندرلی گھبراہٹ اوہدے چہرے ’تے صاف جھلکدی سی۔ عورتاں-مرداں نے مونہاں وچ انگلاں پائیاں ہوئیاں سن۔ مرد عورتاں بارے گلاں کردے-کردے پنڈ دے وڈے دروازے جا کے بہہ گئے سن۔ بابا بھگتا بھین جی کرشنا ولوں سائکل چلاؤن بارے جانن لئی کاہلا سی۔
‘‘تایا سچی گلّ آ۔’’ بابے نوں چاچے منشے نے کیہا سی۔
‘‘سوری دیو، تسیں سارے کفر تولدے ہو۔ کدے زنانی وی سائکل چلا سکدی آ؟ میری عمر سو توں دو سال ٹپّ گئی اے۔ پہلاں کدے اداں ہویا نہیں۔ ہن کداں ہو جو؟’’ بابے بھگتے نے زور نال دھرتی ’تے ڈھانگوں ماریا تے ڈھانگوں دے سہارے اتھوں تر پیا سی۔
ایہہ گھٹنا سناؤن توں بعد ڈاکٹر. اے. ایس. باٹھ دے چہرے ’تے چنتا دیاں ریکھاواں ڈونگھیاں ہو گئیاں ہن۔ اوہنوں شردھا رام تے سرپنچ پرگٹ سنگھ ورگے بندے انھے لگے ہن جو وگیان دیاں کھوجاں دا ورودھ کر رہے ہن۔
‘‘وگیان ہی منکھ دا سبھ توں وڈا تے سچا دوست ہے۔ اسدا انھیاں وانگ ورودھ نہیں کرنا چاہیدا۔’’ اوہ ایہہ گلّ کہہ کے اپنے بیڈّ روم وچ چلا گیا ہے۔
اوہ بیڈّ ’تے پیا، سمندر اتے بنے شہر اتے اتھوں والی پریوگشالا وچ کھبھیا پیا سی۔ اسدا دھیان پریوگشالا ولوں ٹٹّ کے کتاباں دے ریک ’تے گیا ہے۔ اسنوں ایچ. جی. ویلج دی کہانی ‘دا کونٹری آف بلائنڈ’ یاد آئی ہے۔
‘‘اس کہانی دا مکھ پاتر نونیز اک اجیہے دیش وچ پہنچ جاندا ہے، جہڑا سنسار دے باقی ملکاں نالوں کٹیا ہویا ہے اتے اس دیش دے سبھ وسنیکاں دے اکھاں نہیں سن۔ نونیز اس دیش دا راجا بنن دا سپنا لین لگدا ہے اتے مدینو سروت ناں دی اتی سندر لڑکی نال پیار کرن لگدا ہے۔ بن اکھاں توں ایہہ لڑکی وی اسنوں چاہن لگدی ہے۔ نونیز جدوں روشنی، اکھاں، نگاہ سورج، پھلھاں، بدل، تارے، چہرہ، بلھ، ہتھ، ہنیرے... دی گلّ کردا ہے تاں قبیلے والیاں نوں اچمبھا لگدا ہے۔ اوہناں لئی ایہہ نویں شبد ہن۔ اوہناں نوں ایہہ بندہ اسدھارن شکتیاں دا مالک لگدا ہے۔ اوہ سوچدے ہن کہ جیکر اس نوں راجا بنا دتا جاوے تاں ایہہ قبیلے لئی چنگا ہوئےگا۔ جدوں اوہ کہندا ہے کہ اوہ دیکھ سکدا ہے... اوہ چیزاں نوں دیکھ دیکھ دسدا ہے تاں قبیلے والے فیصلہ کردے ہن کہ جیکر اوہ نال ویاہ کرواؤنا ہے تاں قبیلے دا ڈاکٹر اسدیاں اکھاں دا اپریشن کرکے اسدی نگاہ ختم کر دیویگا۔ لڑکی دے پیار ختر اوہ ایہہ قربانی کرن لئی تیار وی ہو جاندا ہے۔ جس دن اسدی اکھاں دی روشنی کھوہی جانی سی، اس توں اک دن پہلاں اوہ لڑکی دا ساتھ ماندا ہویا ڈبدے سورج نوں دیکھ رہا ہندا ہے۔ قدرت دے اس نظارے نوں دیکھدے سمیں اسدا اپنی پریمکا نال پیار گھٹن لگدا ہے اتے سورج دی روشنی دا جلوا وڈا ہندا جاندا ہے۔ اوہ اکھاں دی نگاہ نہ گواؤن دا فیصلہ کردا ہے۔ قبیلے اتے پریمکا ولّ پٹھّ کرکے روشنی ولّ منہ کر لیندا ہے۔’’
ہن ڈاکٹر. اے. ایس. باٹھ سوچ رہا ہے، اوہ کی کرے؟ کتھے جاوے؟ نونیز تاں قبیلے والیاں توں بچ کے بھجّ آیا سی۔ اوہ اپنی روشنی دا کی کرے؟ دنیاں دے وکھ وکھ ملکاں نے وگیان دے کھیتر وچ بے مثال ترقی کیتی ہے پر اسدے اپنے دیش دے بہتے واسی مدینو سروت دے قبیلے وانگ جی رہے ہن۔ اوہ ایہناں سوچاں وچ ڈبیا واپس سکاٹلینڈ جان دا فیصلہ کردا ہے۔
