ਚੀਨ ਵਿੱਚ, ਤੁਸੀ ਜਾਣਦੇ ਹੋ, ਸਮਰਾਟ ਇੱਕ ਚੀਨੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਆਸਪਾਸ ਦੇ ਸਭ ਲੋਕ ਵੀ ਚੀਨੀ ਹੀ ਹਨ । ਕਹਾਣੀ ਜੋ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸੁਨਾਣ ਜਾ ਰਿਹਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ, ਸਾਲਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਘਟੀ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਇਸਨੂੰ ਭੁੱਲ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਇਸਨੂੰ ਸੁਣ ਲੈਣਾ ਅੱਛਾ ਰਹੇਗਾ । ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਸੁੰਦਰ ਸੀ ਸਮਰਾਟ ਦਾ ਮਹਿਲ । ਇਹ ਰਾਜ-ਮਹਿਲ ਸਮੁੱਚਾ ਚੀਨੀ–ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਬਣਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਬੇਸ਼ਕੀਮਤੀ ਸੀ, ਪਰ ਇੰਨਾ ਨਾਜ਼ੁਕ ਅਤੇ ਭੁਰਭੁਰਾ ਕਿ ਜੋ ਵੀ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਵਾਰ ਛੂਹ ਲੈਂਦਾ ਸੀ, ਦੂਜੀ ਵਾਰ ਲਈ ਸੁਚੇਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਫੁਲਵਾੜੀ ਵਿੱਚ ਅਤਿਅੰਤ ਅਨੋਖੇ ਫੁਲ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੇ ਆਕਰਸ਼ਕ ਚਾਂਦੀ ਦੀਆਂ ਘੰਟੀਆਂ ਬੱਝੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ ਜੋ ਬਜਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਸਨ ਤਾਂ ਕਿ ਉੱਧਰੋਂ ਗੁਜ਼ਰਨ ਵਾਲੇ ਦਾ ਧਿਆਨ ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਵੱਲ ਜ਼ਰੂਰ ਜਾਵੇ । ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ ਸਮਰਾਟ ਦੀ ਫੁਲਵਾੜੀ ਵਿੱਚ ਸਭ ਕੁੱਝ ਦਰਸ਼ਨੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਇੰਨਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸੀ ਕਿ ਆਪ ਮਾਲੀ ਨੂੰ ਵੀ ਇਸਦੀ ਦੂਜੇ ਨੋਕ ਦਾ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਇਸਦੀਆਂ ਸੀਮਾਵਾਂ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਨਿਕਲ ਕੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਪਾਂਧੀ ਜਾਣਦੇ ਸਨ ਕਿ ਅੱਗੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਰੁੱਖਾਂ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਜੰਗਲ ਸੀ ਜਿਸਦੀ ਢਲਾਨ ਡੂੰਘੇ ਨੀਲੇ ਸਾਗਰ ਤੱਕ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਜਹਾਜ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਰੁੱਖਾਂ ਦੀ ਛਾਂ ਹੇਠੋਂ ਲੰਘਦੇ ਸਨ । ਅਜਿਹੇ ਰੁੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਤੇ ਇੱਕ ਬੁਲਬੁਲ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ ਜੋ ਇੰਨਾ ਸੁਰੀਲਾ ਗਾਉਂਦੀ ਸੀ ਕਿ ਬੇਚਾਰੇ ਮਛੇਰੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਢੇਰਾਂ ਕੰਮ ਕਰਨ ਨੂੰ ਹੁੰਦੇ, ਉਸਨੂੰ ਸੁਣਨ ਲਈ ਰੁਕ ਜਾਂਦੇ, ਅਤੇ ਕਹਿੰਦੇ ਕੀ ਇਹ ਬਹੁਤ ਸੁਰੀਲੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ? ਪਰ ਜਦੋਂ ਫਿਰ ਤੋਂ ਮਛਲੀਆਂ ਫੜਨ ਲੱਗਦੇ ਤਾਂ ਅਗਲੀ ਰਾਤ ਤੱਕ ਇਸ ਪੰਛੀ ਨੂੰ ਫਿਰ ਭੁੱਲ ਜਾਂਦੇ ਫਿਰ ਅਗਲੀ ਵਾਰ ਇਸਨੂੰ ਗਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਸੁਣਕੇ ਹੈਰਾਨ ਹੁੰਦੇ, ਕਿੰਨਾ ਵਿਲੱਖਣ ਹੈ ਬੁਲਬੁਲ ਦਾ ਗਾਉਣਾ !
ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਰਾਹੀ ਸਮਰਾਟ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਆਏ; ਸ਼ਹਿਰ, ਰਾਜ-ਮਹਿਲ ਅਤੇ ਬਾਗਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ ਪਰ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੁਲਬੁਲ ਨੂੰ ਸੁਣਿਆ ਤਾਂ ਇਹੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਬੁਲਬੁਲ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਹੈ । ਅਤੇ ਆਪਣੇ–ਆਪਣੇ ਘਰੀਂ ਪਰਤ ਕੇ ਆਪਣੇ ਵੇਖੇ ਹੋਏ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ, ਵਿਦਵਾਨ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਿਰ, ਰਾਜ-ਮਹਿਲ ਅਤੇ ਉਦਿਆਨਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਉਹ ਬੁਲਬੁਲ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਨਾ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲੇ ਸਨ ਜੋ ਕਿ ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਹੈਰਾਨੀ ਸੀ । ਕਵੀਆਂ ਨੇ ਡੂੰਘੇ ਸਾਗਰ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਬੁਲਬੁਲ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਪਦ ਰਚੇ । ਕਿਤਾਬਾਂ ਸਮੁੱਚੇ ਸੰਸਾਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚੀਆਂ ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਸਮਰਾਟ ਦੇ ਹੱਥ ਵੀ ਆਈਆਂ; ਆਪਣੀ ਸੌਣ ਦੀ ਕੁਰਸੀ ਵਿੱਚ ਬੈਠਾ ਸਮਰਾਟ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸ਼ਹਿਰ, ਰਾਜ-ਮਹਿਲ ਅਤੇ ਉਦਿਆਨਾ ਦੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਵਰਣਨ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਦਾ ਹੋਇਆ, ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਭਾਵ ਵਿੱਚ ਝੂਮਣ ਲਗਾ ਪਰ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਉਸਨੇ ਪੜ੍ਹਿਆ ਬੁਲਬੁਲ ਸਭ ਤੋਂ ਸੁੰਦਰ ਹੈ ਉਹ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਕੇ ਬੋਲਿਆ, ਇਹ ਕੀ ਹੈ । ਮੈਂ ਤਾਂ ਬੁਲਬੁਲ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ । ਕੀ ਅਜਿਹਾ ਕੋਈ ਪੰਛੀ ਮੇਰੇ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿੱਚ ਹੈ ? ਅਤੇ ਉਹ ਵੀ ਮੇਰੀ ਫੁਲਵਾੜੀ ਵਿੱਚ ? ਮੈਂ ਤਾਂ ਕਦੇ ਇਸਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸੁਣਿਆ । ਲੱਗਦੈ ਕੁੱਝ ਕਿਤਾਬਾਂ ਤੋਂ ਸਿੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦੈ ।
ਤੱਦ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਇੱਕ ਸਾਮੰਤ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ ਜੋ ਇੰਨਾ ਕੁਲੀਨ ਸੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਉਸ ਨਾਲ ਨਿਮਨ ਦਰਜ਼ੇ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰੀ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਜਾਂ ਕੁੱਝ ਪੁੱਛਦਾ ਤਾਂ ਉਹ ਕਿਹਾ ਕਰਦਾ ਸੀ ਉਹ ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਕੁੱਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿੱਚ ਬੁਲਬੁਲ ਨਾਮ ਦੇ ਇੱਕ ਅਦਭੁਤ ਪੰਛੀ ਦਾ ਵਰਣਨ ਹੈ । ਸਮਰਾਟ ਨੇ ਕਿਹਾ, ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਮੇਰੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿੱਚ ਪਾਈ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਸਰਵੋਤਮ ਚੀਜ਼ ਉਹੀ ਹੈ । ਮੈਨੂੰ ਇਸਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ?
ਮੈਂ ਤਾਂ ਕਦੇ ਨਾਮ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੁਣਿਆ ਘੁੜਸਵਾਰ ਸਾਮੰਤ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, ਉਸਨੂੰ ਕਦੇ ਤੁਹਾਡੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ । ਅੱਜ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਹਾਜ਼ਿਰ ਚਾਹਾਂਗੇ । ਸਮਰਾਟ ਨੇ ਕਿਹਾ, ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਬਿਹਤਰ ਜਾਣਦੀ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਹੈ ਕੀ ! ਘੁੜਸਵਾਰ ਸਾਮੰਤ ਨੇ ਕਿਹਾ ਮੈਂ ਕਦੇ ਉਸਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸੁਣਿਆ, ਫਿਰ ਵੀ ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਲਭਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਾਂਗਾ । ਪਰ ਬੁਲਬੁਲ ਮਿਲਦੀ ਕਿੱਥੇ ? ਸਾਮੰਤ ਸੀੜੀਆਂ ਚੜ੍ਹਿਆ–ਉਤਰਿਆ, ਰਾਜ-ਮਹਿਲ ਦੇ ਗਲਿਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮਿਆ; ਸਭ ਤੋਂ ਪੁੱਛਿਆ ਲੇਕਿਨ ਬੁਲਬੁਲ ਨੂੰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ ਸੀ । ਸਾਮੰਤ ਨੇ ਉਹ ਵਾਪਸ ਪਰਤ ਕੇ ਸਮਰਾਟ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਬੁਲਬੁਲ ਤਾਂ ਕਿਤਾਬ ਲਿਖਣ ਵਾਲੀਆਂ ਦੀ ਸਿਰਫ ਮਨੋ-ਕਲਪਨਾ ਹੈ । ਮਹਾਰਾਜ ਨੂੰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਹਰ ਗੱਲ ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਹੀਂ ਕਰ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ; ਕਈ ਵਾਰ ਇਹ ਕਿਤਾਬਾਂ ਕਲਪਿਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਾਂ ਕਾਲੀ ਕਲਾ । ਪਰ ਜਿਸ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਉਸਦਾ ਵਰਣਨ ਪੜ੍ਹਿਆ ਹੈ, ਸਮਰਾਟ ਨੇ ਕਿਹਾ ਮੈਨੂੰ ਜਾਪਾਨ ਦੇ ਮਹਾਨ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸਮਰਾਟ ਨੇ ਭੇਜੀ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਵਿੱਚ ਝੂਠ ਤਾਂ ਹੋ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ । ਅਸੀਂ ਬੁਲਬੁਲ ਦਾ ਗਾਣਾ ਸੁਣਾਗੇ, ਉਸਨੂੰ ਅੱਜ ਸ਼ਾਮ ਸਾਡੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਉਹ ਅੱਜ ਸਾਡੀ ਕ੍ਰਿਪਾ–ਪਾਤਰ ਹੈ ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਉਹ ਨਾ ਆਈ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਦਰਬਾਰੀ ਰਾਤ–ਭੋਜ ਦੇ ਜਲਦੀ ਬਾਅਦ ਕੁਚਲ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣਗੇ ।
ਜੋ ਆਗਿਆ ਸਾਮੰਤ ਚੀਖਿਆ, ਅਤੇ ਉਹ ਫਿਰ ਰਾਜ ਦਰਬਾਰ ਦੀ ਤਮਾਮ ਸੀੜੀਆਂ ਚੜ੍ਹਿਆ–ਉਤਰਿਆ ਸਾਰੇ ਕਮਰਿਆਂ ਅਤੇ ਗਲਿਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਪੁਲਾਂਘਦਾ ਹੋਇਆ; ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪਿੱਛੇ–ਪਿੱਛੇ ਭੱਜੇ ਅੱਧੇ ਦਰਬਾਰੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੁਚਲਿਆ ਜਾਣਾ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਅਨੋਖੀ ਬੁਲਬੁਲ ਜਿਸਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਸਾਰਾ ਸੰਸਾਰ ਜਾਣਦਾ ਸੀ ਬਾਰੇ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਪੁੱਛਗਿਛ ਹੋਈ ।
ਅਖੀਰ ਰਸੋਈ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਨਿਰਧਨ ਕੁੜੀ ਮਿਲੀ, ਜਿਨ੍ਹੇ ਕਿਹਾ, ਹਾਂ, ਮੈਂ ਬੁਲਬੁਲ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣਦੀ ਹਾਂ; ਉਹ ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ ਅੱਛਾ ਗਾਉਂਦੀ ਹੈ ਹਰ ਸ਼ਾਮ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੀ ਗਰੀਬ ਬੀਮਾਰ ਮਾਂ ਲਈ ਮੇਜ਼ਾਂ ਤੇ ਬਚਾ ਹੋਇਆ ਖਾਣਾ ਲੈ ਜਾਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਹੈ; ਉਹ ਸਾਗਰ–ਤਟ ਤੇ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ । ਪਰਤਦੇ ਹੋਏ ਮੈਂ ਥੱਕ ਜਾਂਦੀ ਹਾਂ ਅਤੇ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਅਰਾਮ ਕਰਨ ਬੈਠਦੀ ਹਾਂ ਅਤੇ ਬੁਲਬੁਲ ਨੂੰ ਗਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਸੁਣਕੇ ਮੇਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਅੱਥਰੂ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ ਇਹ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਦੇ ਚੁੰਮਣ–ਜਿਹਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ । ਛੋਟੀ ਨੌਕਰਾਨੀ, ਸਾਮੰਤ ਨੇ ਕਿਹਾ, ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਰਸੋਈਘਰ ਵਿੱਚ ਪੱਕੀ ਨੌਕਰੀ ਦਿਵਾ ਦੇਵਾਂਗਾ ਤੈਨੂੰ ਸਮਰਾਟ ਨੂੰ ਰਾਤਰੀ ਭੋਜ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਦੇਖਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਹੋਵੇਗੀ ਜੇਕਰ ਤੂੰ ਸਾਨੂੰ ਬੁਲਬੁਲ ਦੇ ਕੋਲ ਲੈ ਚਲੇਂ; ਕਿਉਂਕਿ ਬੁਲਬੁਲ ਨੂੰ ਰਾਜ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਗਾਉਣ ਲਈ ਬੁਲਵਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ । ਉਹ ਜੰਗਲ ਨੂੰ ਚੱਲ ਪਈ ਜਿੱਥੇ ਬੁਲਬੁਲ ਗਾਉਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਅੱਧਾ ਦਰਬਾਰ ਉਸਦੇ ਪਿੱਛੇ–ਪਿੱਛੇ ਚੱਲ ਪਿਆ । ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਉਹ ਅੱਗੇ ਵਧੇ ਇੱਕ ਗਾਂ ਦੇ ਰੰਭਣ ਦੀ ਆਵਾਜ ਆਈ । ਓਹ ! ਇੱਕ ਜਵਾਨ ਦਰਬਾਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, ਹੁਣ ਸਾਨੂੰ ਬੁਲਬੁਲ ਮਿਲ ਗਈ ਹੈ, ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਪ੍ਰਾਣੀ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੀ ਅਨੋਖੀ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ; ਮੈਂ ਜ਼ਰੂਰ ਇਸਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਗਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਸੁਣਿਆ ਹੈ ।
ਨਹੀਂ, ਇਹ ਤਾਂ ਬਸ ਗਾਂ ਦੇ ਰੰਭਣ ਦੀ ਆਵਾਜ ਹੈ ਛੋਟੀ ਕੁੜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਅਜੇ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਰਾਜ-ਮਹਿਲ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਜਾਣਾ ਹੈ ।
ਉਦੋਂ ਦਲਦਲ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਡਡੂਆਂ ਦੇ ਟਰਟਰਾਉਣ ਦੀ ਆਵਾਜ ਆਈ । ਸੁੰਦਰ ! ਜਵਾਨ ਦਰਬਾਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, ਹੁਣ ਮੈਂ ਬੁਲਬੁਲ ਨੂੰ ਗਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਸੁਣ ਰਿਹਾ ਹਾਂ, ਇਹ ਗਿਰਜੇ ਦੀਆਂ ਘੰਟੀਆਂ ਜਿਹੀ ਟਨ–ਟਨ ਹੈ ।
ਦੇਖੋ, ਦੇਖੋ ! ਔਹ ਰਹੀ ਬੁਲਬੁਲ, ਕੁੜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਔਹ ਬੈਠੀ ਹੈ ਬੁਲਬੁਲ, ਟਾਹਣੀ ਨਾਲ ਚਿਪਕੇ ਹੋਏ ਧੂਸਰ ਰੰਗ ਦੇ ਏਕ ਪੰਛੀ ਦੇ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ । ਕੀ ਇਹ ਸੰਭਵ ਹੈ ? ਸਾਮੰਤ ਬੋਲਿਆ, ਮੈਂ ਤਾਂ ਕਦੇ ਕਲਪਨਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਸੀ ਕਿ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ, ਸਾਦਾ ਜਿਹੀ ਸਧਾਰਨ ਜਿਹੀ ਇਹ ਚੀਜ਼ ਬੁਲਬੁਲ ਹੋਵੇਗੀ । ਜਰੂਰ ਇਸਨੇ ਇੰਨੇ ਸਾਰੇ ਰਾਜਸੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਵੇਖ ਕਰ ਆਪਣਾ ਰੰਗ ਬਦਲ ਲਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ।
ਛੋਟੀ ਬੁਲਬੁਲ ਉੱਚੀ ਆਵਾਜ ਵਿੱਚ ਕੁੜੀ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਪੁੱਕਾਰਿਆ ਸਾਡੇ ਅਤਿਅੰਤ ਕ੍ਰਿਪਾਲੂ ਸਮਰਾਟ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਤੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਗਾਵੇਂ ।
ਮੈਂ ਬੜੀ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਗਾਵਾਂਗੀ । ਕਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਬੁਲਬੁਲ ਨੇ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋਕੇ ਗਾਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ।
ਇਹ ਤਾਂ ਛੋਟੀਆਂ–ਛੋਟੀਆਂ ਕੱਚ ਦੀਆਂ ਘੰਟੀਆਂ ਦੇ ਵੱਜਣ ਦੀ ਆਵਾਜ ਹੈ । ਸਾਮੰਤ ਨੇ ਕਿਹਾ, ਅਤੇ ਵੇਖੋ ਉਸਦਾ ਛੋਟਾ–ਜਿਹਾ ਗਲਾ ਕੰਮ ਕਿਵੇਂ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਸਨੂੰ ਕਦੇ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਸੁਣਿਆ; ਅੱਜ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਇਹ ਬਹੁਤ ਕਾਮਯਾਬ ਰਵੇਗੀ ।
ਕੀ ਮੈਂ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਸਮਰਾਟ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਗਾਵਾਂ ? ਇਹ ਸਮਝਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਸਮਰਾਟ ਵੀ ਉਥੇ ਹੀ ਹੈ, ਬੁਲਬੁਲ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ ।
ਮੇਰੀ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਛੋਟੀ ਬੁਲਬੁਲ, ਸਮਰਾਟ ਨੇ ਕਿਹਾ, ਮੈਨੂੰ ਤੈਨੂੰ ਅੱਜ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਦਰਬਾਰੀ ਜਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਹਾਰਦਿਕ ਪ੍ਰਸੰਨਤਾ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ । ਤੈਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਮਨਮੋਹਕ ਗਾਣੇ ਲਈ ਰਾਜਕ੍ਰਿਪਾ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੋਵੇਗੀ ।
ਮੇਰੇ ਗੀਤ ਹਰੇ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਜਿਆਦਾ ਸੁੰਦਰ ਗੂੰਜਦੇ ਹਨ । ਬੁਲਬੁਲ ਨੇ ਕਿਹਾ; ਲੇਕਿਨ ਫਿਰ ਵੀ ਉਹ ਰਾਜਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਨਾਲ ਚਲੀ ਗਈ ਜਦੋਂ ਉਸਨੂੰ ਸਮਰਾਟ ਦੀ ਇੱਛਾ ਦਾ ਪਤਾ ਚੱਲਿਆ ।
ਮੌਕੇ ਲਈ ਮਹਿਲ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸੁਚੱਜੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਜਾਇਆ ਗਿਆ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀਵਿਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨਾਲ ਚੀਨੀ–ਮਿੱਟੀ ਦੀਆਂ ਦੀਵਾਰਾਂ ਚਮਚਮਾ ਉਠੀਆਂ । ਗਲਿਆਰੇ ਫੁੱਲਾਂ ਸੁਜਾਖੇ ਸਨ, ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਇਰਦ–ਗਿਰਦ ਛੋਟੀਆਂ–ਛੋਟੀਆਂ ਘੰਟੀਆਂ ਬੰਨੀਆਂ ਸਨ ਇਹ ਵੱਖ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਗਲਿਆਰਿਆਂ ਦੀ ਚਹਿਲ–ਪਹਿਲ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭੱਜ -ਦੌੜ ਵਿੱਚ ਇਹ ਘੰਟੀਆਂ ਇੰਨੀ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਟਨਟਨਾ ਰਹੀਆਂ ਸਨ ਕਿ ਕਿਸੇ ਦਾ ਬੋਲਿਆ ਹੋਇਆ ਕੁਛ ਵੀ ਸੁਣਾਈ ਨਹੀਂ ਦੇ ਰਿਹੇ ਸੀ । ਵੱਡੇ ਹਾਲ ਕਮਰੇ ਦੇ ਵਿੱਚਕਾਰ ਬੁਲਬੁਲ ਦੇ ਬੈਠਣ ਲਈ ਸੋਨੇ ਦਾ ਠੀਹਾ ਲਗਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ । ਸਭ ਦਰਬਾਰੀ ਮੌਜੂਦ ਸਨ । ਰਸੋਈਘਰ ਦੀ ਛੋਟੀ ਨੌਕਰਾਨੀ ਨੂੰ ਵੀ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਦੇ ਕੋਲ ਖੜੇ ਹੋਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਮਿਲ ਗਈ ਸੀ । ਉਸਨੂੰ ਰਸੋਈ ਘਰ ਵਿੱਚ ਬਾਵਰਚੀ ਨਹੀਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ । ਸਭ ਆਪਣੇ ਰਾਜਸੀ ਵੇਸ਼–ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਵਿੱਚ ਸਨ, ਹਰ ਅੱਖ ਨੰਨ੍ਹੇ ਧੂਸਰ ਪੰਛੀ ਤੇ ਜਮੀ ਸੀ ਹੁਣ ਸਮਰਾਟ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਗਾਉਣ ਲਈ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ । ਬੁਲਬੁਲ ਨੇ ਇੰਨਾ ਮਧੁਰ ਗਾਇਆ ਕਿ ਅੱਥਰੂ ਸਮਰਾਟ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ ਉਸਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਤੇ ਵਗ ਤੁਰੇ । ਬੁਲਬੁਲ ਦਾ ਗਾਣਾ ਹੋਰ ਵੀ ਮਰਮਸਪਰਸ਼ੀ ਹੋ ਉੱਠਿਆ । ਸਮਰਾਟ ਇੰਨਾ ਆਨੰਦਿਤ ਹੋ ਉਠਿਆ ਕਿ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਸੋਨੇ ਦੀ ਕੰਠੀ ਬੁਲਬੁਲ ਨੂੰ ਪੁਆਉਣ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਪਰ ਬੁਲਬੁਲ ਨੇ ਇਸ ਸਨਮਾਨ ਧੰਨਵਾਦ ਸਹਿਤ ਮਨਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਉਸਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸਮਰੱਥ ਸਨਮਾਨ ਮਿਲ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ । ਮੈਂ ਸਮਰਾਟ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਅੱਥਰੂ ਵੇਖੇ ਹਨ । ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ, ਇਹੀ ਮੇਰੇ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਸਨਮਾਨ ਹੈ । ਅਨੋਖੀ ਸ਼ਕਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਸਮਰਾਟ ਦੇ ਹੰਝੂਆਂ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਇਹੀ ਮੇਰੇ ਸਨਮਾਨ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹਨ । ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਹੋਰ ਵੀ ਮੰਤਰ–ਮੁਗਧ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਗਾਣਾ ਗਾਇਆ ।
ਇਹ ਗਾਣ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਸੁੰਦਰ ਉਪਹਾਰ ਹੈ; ਦਰਬਾਰ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਗੱਲ ਕੀਤੀ । ਉਹ ਵੀ ਉਹ ਵੀ ਆਪਣੇ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਭਰਕੇ ਆਪਣੀ ਆਵਾਜ ਵਿੱਚ ਬੁਲਬੁਲ ਦੀਆਂ ਦੈਵੀ ਧੁਨਾਂ ਕੱਢਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਮਨ ਹੀ ਮਨ ਆਪਣੇ ਆਪ ਦੇ ਵੀ ਬੁਲਬੁਲ ਹੋਣ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕਰਨ ਲੱਗੀਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੱਲਬਾਤ ਦਾ ਲਹਿਜ਼ਾ ਵੀ ਬਦਲ ਗਿਆ । ਉਹ ਵੀ ਬੁਲਬੁਲ–ਜਿਹਾ ਸੁਰੀਲਾ ਗਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਲੱਗੀਆਂ ਅਤੇ ਇਸ ਤੇ ਮਹਿਲ ਦੇ ਵਰਦੀਧਾਰੀ ਨੌਕਰਾਂ ਅਤੇ ਨੌਕਰਾਨੀਆਂ ਨੇ ਵੀ ਸੰਤੋਂਸ਼ ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤਾ ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ 'ਵੱਡੀ ਗੱਲ' ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਹਾਵਤ ਵੀ ਹੈ ਕਿ 'ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ' ਖੁਸ਼ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਔਖਾ ਹੈ । ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ ਬੁਲਬੁਲ ਦਾ ਰਾਜ ਮਹਿਲ ਦਾ ਇਹ ਦੌਰਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਫਲ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਹੁਣ ਉਸਨੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹਿਣਾ ਸੀ, ਆਪਣੇ ਹੀ ਪਿੰਜਰੇ ਵਿੱਚ । ਉਸ ਨੂੰ ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਦੋ ਵਾਰ ਅਤੇ ਰਾਤ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਾਰ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਸੀ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੌਕਿਆਂ ਤੇ ਉਸਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਬਾਰਾਂ ਨੌਕਰ ਤੈਨਾਤ ਸਨ ਜੋ ਵਾਰੀ–ਵਾਰੀ ਬੁਲਬੁਲ ਦੀ ਟੰਗ ਵਿੱਚ ਬੰਧੀ ਰੇਸ਼ਮੀ ਡੋਰ ਨੂੰ ਫੜੀ ਰੱਖਦੇ ਸਨ । ਬੇਸ਼ਕ ਅਜਿਹੇ ਉੱਡਣ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਜ਼ਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ।
ਅਦਭੁਤ ਪੰਛੀ ਦੀ ਸਾਰੇ ਸ਼ਹਿਰ ਭਰ ਵਿੱਚ ਚਰਚਾ ਸੀ । ਜਦੋਂ ਵੀ ਦੋ ਲੋਕ ਮਿਲਦੇ, ਪਹਿਲਾ ਕਹਿੰਦਾ, ਬੁਲ . . . ਅਤੇ ਦੂਜਾ . . . ਬੁਲ ਕਹਿ ਕੇ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਕਿ ਗੱਲ ਬੁਲਬੁਲ ਦੀ ਹੀ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿਉਂਕਿ ਹੋਰ ਤਾਂ ਕੋਈ ਗੱਲ ਸੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ । ਇੱਥੇ ਤੱਕ ਕਿ ਫੇਰੀ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਬੁਲਬੁਲ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਹੀ ਰੱਖ ਲਏ ਇਹ ਵੱਖ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਵੀ ਆਵਾਜ਼ ਗਾ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ ਸਨ ।
ਇੱਕ ਦਿਨ ਸਮਰਾਟ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪੇਕੇਟ ਮਿਲਿਆ ਜਿਸ ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਬੁਲਬੁਲ । ਜਰੂਰ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਾਡੀ ਜੱਸਵਾਨ ਬੁਲਬੁਲ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਕੋਈ ਕਿਤਾਬ ਹੋਵੇਗੀ । ਸਮਰਾਟ ਨੇ ਕਿਹਾ । ਲੇਕਿਨ ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਨਹੀਂ ਇੱਕ ਸੰਦੂਕਚੀ ਵਿੱਚ ਰੱਖੀ ਹੋਈ ਕਲਾਕ੍ਰਿਤੀ, ਇੱਕ ਨਕਲੀ ਬੁਲਬੁਲ ਸੀ ਜੋ ਹੂ–ਬ–ਹੂ ਅਸਲੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਸੀ ਜਿਸ ਤੇ ਹੀਰੇ ਜਵਾਹਰਾਤ ਅਤੇ ਨੀਲਮ ਜੜੇ ਸਨ । ਚਾਬੀ ਦੇਣ ਤੇ ਇਹ ਨਕਲੀ ਪੰਛੀ, ਅਸਲੀ ਬੁਲਬੁਲ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗਾਉਂਦੇ, ਦੁਮ ਤੇ ਹੇਠਾਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਸੋਨੇ ਚਾਂਦੀ–ਜਿਹਾ ਚਮਚਮਾ ਉੱਠਦਾ ਸੀ । ਇਸਦੇ ਗਲੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਿਬਨ ਬੰਨਿਆ ਸੀ ਜਿਸ ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਜਾਪਾਨ ਦੇ ਸਮਰਾਟ ਦੀ ਬੁਲਬੁਲ ਚੀਨ ਦੇ ਸਮਰਾਟ ਦੀ ਬੁਲਬੁਲ ਦੀ ਤੁਲਣਾ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਤੁੱਛ ਹੈ ।
ਲੇਕਿਨ ਇਹ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਸੁੰਦਰ ਹੈ ! ਸਭ ਦੇਖਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਹੈਰਾਨ ਹੋਕੇ ਕਿਹਾ, ਅਤੇ ਇਸ ਬਨਾਉਟੀ ਪੰਛੀ ਨੂੰ ਜਾਪਾਨ ਤੋਂ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਸ਼ਾਹੀ ਬੁਲਬੁਲ ਨੂੰ ਲਿਆਉਣ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਨਾਲ ਅਲੰਕ੍ਰਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ।
ਹੁਣ ਦੋਨਾਂ ਬੁਲਬੁਲਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠੇ ਗਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਦਰਬਾਰੀਆਂ ਨੇ ਕਿਹਾ, ਇਹ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਸੁੰਦਰ ਜੁਗਲਬੰਦੀ ਹੋਵੇਗੀ । ਪਰ ਉਹ ਲੋਕ ਇਹ ਨਹੀਂ ਸਮਝ ਪਾਏ ਕਿ ਅਸਲੀ ਬੁਲਬੁਲ ਸਹਿਜਤਾ ਨਾਲ ਗਾਉਂਦੀ ਸੀ ਜਦੋਂ ਕਿ ਨਕਲੀ ਬੁਲਬੁਲ ਦਾ ਗਾਣਾ ਵੀ ਨਕਲੀ ਸੀ । ਲੇਕਿਨ ਇਹ ਕੋਈ ਖਾਮੀਂ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸੰਗੀਤ ਅਚਾਰੀਆ ਨੇ ਕਿਹਾ । ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਇਸਦਾ ਗਾਣਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪਿਆਰਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ । ਫਿਰ ਨਕਲੀ ਪੰਛੀ ਨੂੰ ਇਕੱਲੇ ਗਾਉਣਾ ਪਿਆ, ਇਹ ਅਸਲੀ ਪੰਛੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਸਫਲ ਵੀ ਹੋਈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਇਹ ਦੇਖਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਸੁੰਦਰ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਕੰਗਣਾਂ ਅਤੇ ਗਹਿਣਿਆਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚਮਚਮਾ ਵੀ ਤਾਂ ਰਹੀ ਸੀ । ਬਿਨਾਂ ਥਕੇ ਉਸਨੇ ਤੇਤੀ ਵਾਰ ਲਗਾਤਾਰ ਗਾਇਆ, ਲੋਕ ਉਸਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਸੁਣਦੇ ਲੇਕਿਨ ਸਮਰਾਟ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਹੁਣ ਅਸਲੀ ਬੁਲਬੁਲ ਨੂੰ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰ ਕੁੱਝ ਗਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਪਰ ਉਹ ਸੀ ਕਿੱਥੇ ? ਉਸਨੂੰ ਖੁੱਲੀ ਖਿੜਕੀ ਤੋਂ ਨਿਕਲਕੇ ਆਪਣੇ ਹਰੇ ਜੰਗਲ ਦੇ ਵੱਲ ਜਾਂਦੇ ਕਿਸੇ ਨੇ ਨਹੀਂ ਵੇਖਿਆ ਸੀ । ਇਹ ਤਾਂ ਵਚਿੱਤਰ ਸੁਭਾਅ ਹੈ ! ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਪਤਾ ਚੱਲ ਹੀ ਗਿਆ ਕਿ ਅਸਲੀ ਬੁਲਬੁਲ ਉੱਥੇ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਭ ਦਰਬਾਰੀਆਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਕੋਸਿਆ, ਉਸਨੂੰ ਅਕਿਰਤਘਣ ਪ੍ਰਾਣੀ ਕਿਹਾ ।
ਪਰ ਹੁਣ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਸਰਵੋਤਮ ਪੰਛੀ ਹੈ ਕਿਸੇ ਨੇ ਕਿਹਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਾਰ ਵਾਰ ਉਸਨੂੰ ਸੁਣਿਆ, ਭਲੇ ਹੀ ਉਹ ਲੋਕ ਇੱਕ ਹੀ ਧੁਨ ਨੂੰ ਚੌਂਤੀਵੀਂ ਵਾਰ ਸੁਣ ਰਹੇ ਸਨ, ਫਿਰ ਵੀ ਉਹ ਧੁਨ ਸਿਖਣਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲਈ ਔਖਾ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਹ ਧੁਨ ਯਾਦ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਪਾ ਰਹੀ ਸੀ । ਪਰ ਸੰਗੀਤ ਅਚਾਰੀਆ ਨੇ ਨਕਲੀ ਪੰਛੀ ਦੀ ਹੋਰ ਵੀ ਜਿਆਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਹ ਘੋਸ਼ਣਾ ਵੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਇਹ ਤਾਂ ਅਸਲੀ ਬੁਲਬੁਲ ਤੋਂ ਵੀ ਬਿਹਤਰ ਹੈ, ਨਾ ਕੇਵਲ ਆਪਣੀ ਸੁੰਦਰ ਪੋਸ਼ਾਕ ਅਤੇ ਹੀਰਿਆਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸਗੋਂ ਆਪਣੇ ਆਕਰਸ਼ਕ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਕਾਰਨ ਵੀ । ਕਿਉਂਕਿ ਮਹਾਰਾਜ, ਦੇਖਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅਸਲੀ ਬੁਲਬੁਲ ਦੇ ਨਾਲ ਸਾਡੀ ਸਮੱਸਿਆ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਧੁਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਅੱਗੇ ਕੀ ਗਾਏਗੀ, ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਚੱਲਦਾ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਇੱਥੇ ਸਭ ਕੁੱਝ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹੈ ਇਸਨੂੰ ਖੋਲ ਸੱਕਦੇ ਹਾਂ, ਇਸਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਕਿ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਚਲੇ ਧੁਨਾਂ ਬਣਦੀਆਂ ਕਿਵੇਂ ਹਨ ਅਤੇ ਕਿਵੇਂ ਇੱਕ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੂਜੀ ਧੁਨ ਬਜਦੀ ਹੈ ?
ਅਸੀਂ ਵੀ ਤਾਂ ਇਹੀ ਸੋਚ ਰਹੇ ਸਾਂ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਨੇ ਕਿਹਾ ਅਤੇ ਉਦੋਂ ਸੰਗੀਤ ਅਚਾਰੀਆ ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਐਤਵਾਰ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਬੁਲਬੁਲ ਦੀ ਨੁਮਾਇਸ਼ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਮਿਲ ਗਈ । ਅਤੇ ਸਮਰਾਟ ਨੇ ਆਦੇਸ਼ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸਭ ਲੋਕ ਨਵੀਂ ਬੁਲਬੁਲ ਦਾ ਗਾਉਣਾ ਸੁਣਨ ਲਈ ਹਾਜ਼ਿਰ ਹੋਣ । ਜਦੋਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਸੁਣਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਸਭ ਨਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਝੂਮ ਰਹੇ ਲੋਕ ਸਨ; ਬੇਸ਼ਕ ਇਹ ਨਸ਼ਾ ਬੁਲਬੁਲ ਦੇ ਗਾਉਣ ਦਾ ਘੱਟ, ਰਵਾਇਤੀ ਚੀਨੀ ਚਾਹ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੀ । ਸਭ ਨੇ ਹੱਥ ਉਠਾ ਕੇ ਦਾਦ ਦਿੱਤੀ ਲੇਕਿਨ ਇੱਕ ਗਰੀਬ ਮਛੁਆਰੇ ਜਿਨ੍ਹੇ ਅਸਲੀ ਬੁਲਬੁਲ ਨੂੰ ਗਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਸੁਣਿਆ ਸੀ, ਕਿਹਾ, ਇਹ ਕਾਫ਼ੀ ਅੱਛਾ ਗਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਸਭ ਮਧੁਰ ਧੁਨਾਂ ਵੀ ਇੱਕ ਹੀ ਵਰਗੀਆਂ ਹਨ; ਫਿਰ ਵੀ ਇਸਦੇ ਗਾਣੇ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਕਮੀ ਜਰੂਰ ਹੈ ਮਗਰ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਠੀਕ–ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਦੱਸ ਸਕਦਾ ਕਿ ਉਹ ਕਮੀ ਕੀ ਹੈ ।
ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਅਸਲੀ ਬੁਲਬੁਲ ਨੂੰ ਸਾਮਰਾਜ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਨਕਲੀ ਬੁਲਬੁਲ ਨੂੰ ਸਮਰਾਟ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਰੇਸ਼ਮੀ ਗੱਦੇ ਤੇ ਸਥਾਨ ਮਿਲ ਗਿਆ । ਸੋਨੇ ਅਤੇ ਵਡਮੁੱਲੇ ਹੀਰਿਆਂ ਦੇ ਜੋ ਉਪਹਾਰ ਨਕਲੀ ਬੁਲਬੁਲ ਦੇ ਨਾਲ ਆਏ ਸਨ, ਉਸਦੇ ਕੋਲ ਹੀ ਰੱਖ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਛੋਟੀ ਸ਼ਾਹੀ ਸ਼ੌਚਾਲਿਆ ਗਾਇਕਾ ਦੀ ਹੋਰ ਵੀ ਉੱਨਤ ਉਪਾਧਿ ਨਾਲ ਅਲੰਕ੍ਰਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਸਮਰਾਟ ਦੇ ਖੱਬੇ ਤਰਫ਼ ਸਰਵੋਤਮ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਰਾਜਾ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਖੱਬੀ ਤਰਫ਼ ਬਹੁਤ ਪਸੰਦ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਹਿਰਦੇ ਦਾ ਟਿਕਾਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਸਥਾਨ, ਅਤੇ ਰਾਜਾ ਦਾ ਹਿਰਦਾ ਵੀ ਉਥੇ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਪ੍ਰਜਾ ਦਾ ਹੋਵੇ । ਸੰਗੀਤ ਅਚਾਰੀਆ ਨੇ ਨਕਲੀ ਬੁਲਬੁਲ ਤੇ ਪੰਝੀ ਪੰਨਿਆਂ ਵਾਲਾ ਵਿਦਵਤਾਪੂਰਨ ਅਤੇ ਲੰਬਾ ਗਰੰਥ ਲਿਖਿਆ ਜੋ ਜਟਿਲਤਮ ਚੀਨੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਅਟਿਆ ਪਿਆ ਸੀ ਫਿਰ ਵੀ ਮੂਰਖ ਸਮਝੇ ਜਾਣ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰਾਂ ਦੇ ਕੁਚਲੇ ਜਾਣ ਦੇ ਡਰ ਤੋਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੜ੍ਹ ਅਤੇ ਸਮਝ ਲਿਆ ਹੈ ।
ਇੱਕ ਸਾਲ ਗੁਜ਼ਰ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਮਰਾਟ ਸਹਿਤ ਸਭ ਦਰਬਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਚੀਨੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਨਕਲੀ ਬੁਲਬੁਲ ਦੇ ਗਾਣੇ ਦੀ ਹਰ ਬਾਰੀਕ਼ੀ ਦਾ ਪਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਜਿਆਦਾ ਪਸੰਦ ਵੀ ਸੀ । ਉਹ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਪੰਛੀ ਦੇ ਨਾਲ ਗਾ ਸਕਦੇ ਸਨ । ਗਲੀ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਵੀ ਜ਼ੀ–ਜ਼ੀ–ਜ਼ੀ, ਕਲਕ ਕਲਕ, ਕਲਕ ਗਾਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ; ਸਮਰਾਟ ਵੀ ਇਸਨੂੰ ਗਾ ਲੈਂਦਾ ਸੀ । ਇਹ ਸਭ ਬਹੁਤ ਮਜ਼ੇਦਾਰ ਸੀ । ਇੱਕ ਸ਼ਾਮ ਜਦੋਂ ਨਕਲੀ ਬੁਲਬੁਲ ਆਪਣੀਆਂ ਆਵਾਜ਼–ਲਹਰੀਆਂ ਦਾ ਜਾਦੂ ਬਖੇਰ ਰਹੀ ਸੀ ਅਤੇ ਸਮਰਾਟ ਆਪ ਬਿਸਤਰੇ ਵਿੱਚ ਲਿਟਿਆ ਇਸਨੂੰ ਸੁਣ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਪੰਛੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਕਿਤੇ 'ਵਿਜ਼' ਵਰਗੀ ਕੋਈ ਆਵਾਜ ਸੁਣਾਈ ਦਿੱਤੀ, ਉਦੋਂ ਇੱਕ ਸਪ੍ਰਿੰਗ ਚਟਕ ਗਿਆ । ਵੱਰੱਰਰ ਕਰਕੇ ਪਹੀਏ ਘੁੰਮਦੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਬੰਦ ਹੋ ਗਿਆ । ਸਮਰਾਟ ਉਛਲ ਕੇ ਬਿਸਤਰੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਆਇਆ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਵੈਦ ਰਾਜ ਨੂੰ ਬੁਲਾਵਾ ਭੇਜਿਆ, ਲੇਕਿਨ ਇੱਥੇ ਉਸਦਾ ਵੀ ਕੀ ਕੰਮ ਸੀ ? ਤੱਦ ਉਸਨੇ ਘੜੀਸਾਜ਼ ਨੂੰ ਬੁਲਵਾਇਆ ਜਿਨ੍ਹੇ ਕੁਛ ਗੰਭੀਰ ਗੱਲਬਾਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਦੇ ਬਾਅਦ ਬੁਲਬੁਲ ਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਠੀਕ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਲੇਕਿਨ ਨਾਲ ਹੀ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਵਧਾਨੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸਦੇ ਅੰਦਰ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਨਲੀ ਘਸ ਗਈ ਹੈ, ਨਵੀਂ ਬਦਲਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਬਹੁਤ ਦੁਖ ਦੀ ਗੱਲ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਹੁਣ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਵਾਰ ਹੀ ਇਸ ਬੁਲਬੁਲ ਤੋਂ ਗਾਣਾ ਸੁਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਵੀ ਬੁਲਬੁਲ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦੇ ਸੰਗੀਤ ਲਈ ਨੁਕਸਾਨਦਾਇਕ ਹੋ ਸਕਦਾ ਸੀ । ਅਤੇ ਫਿਰ ਸੰਗੀਤ ਅਚਾਰੀਆ ਨੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਕਠੋਰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ, ਬੁਲਬੁਲ ਹਮੇਸ਼ਾ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਠੀਕਠਾਕ ਹੈ । ਭਲੇ ਹੀ ਉਸਦੀ ਇਹ ਗੱਲ ਕੱਟਣ ਦਾ ਸਾਹਸ ਕਿਸੇ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸੀ ।
ਪੰਜ ਸਾਲ ਗੁਜ਼ਰ ਗਏ, ਅਤੇ ਅਚਾਨਕ ਦੇਸ਼ ਤੇ ਅਸਲੀ ਦੁਖ ਦੇ ਬੱਦਲ ਮੰਡਰਾਉਂਦੇ ਵਿਖਾਈ ਦੇਣ ਲੱਗੇ । ਚੀਨੀ ਸਚਮੁੱਚ ਆਪਣੇ ਸਮਰਾਟ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਮ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹ ਅਚਾਨਕ ਇੰਨਾ ਬੀਮਾਰ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਉਸਦੇ ਬਚਣ ਦੀ ਕੋਈ ਆਸ ਨਹੀਂ ਰਹੀ । ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਨਵਾਂ ਸਮਰਾਟ ਚੁਣ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਗਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਖੜੇ ਲੋਕ ਜਦੋਂ ਮੁੱਖ ਸਾਮੰਤ ਤੋਂ ਸਮਰਾਟ ਦਾ ਹਾਲ ਚਾਲ ਪੁੱਛਦੇ ਤਾਂ ਉਹ ਊਂਹ ਕਹਿ ਕੇ ਸਿਰ ਹਿਲਾ ਦਿੰਦਾ ਸੀ ।
ਸਮਰਾਟ ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਹੀ ਬਿਸਤਰਾ ਵਿੱਚ ਠੰਡਾ ਅਤੇ ਨਿਸਤੇਜ ਪਿਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਕਿ ਦਰਬਾਰੀ ਉਸਨੂੰ ਮੋਇਆ ਸਮਝ ਰਹੇ ਸਨ । ਹਰ ਦਰਬਾਰੀ ਉਸਦੇ ਨਵੇਂ ਵਾਰਿਸ ਨੂੰ ਸਨਮਾਨ ਦੇਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਸੀ । ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਮਰਿਆਂ ਦੀਆਂ ਨੌਕਰਾਨੀਆਂ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਤੇ ਚਰਚਾ ਲਈ 'ਬਾਹਰ' ਚੱਲੀਆਂ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਦਰਬਾਰ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਦੀਆਂ ਨੌਕਰਾਣੀਆਂ ਨੇ ਕਾਫ਼ੀ ਤੇ ਕੰਪਨੀ ਲਈ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦੋਸਤਾਂ ਨੂੰ ਬੁਲਾਵਾ ਭੇਜਿਆ ।
ਕਮਰਿਆਂ ਅਤੇ ਗਲਿਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੱਪੜਾ ਵਿਛਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਤਾਂ ਕਿ ਕਦਮਾਂ ਦੀ ਆਹਟ ਬਿਲਕੁਲ ਵੀ ਸੁਣਾਈ ਨਾ ਦੇ ਸਕੇ; ਬਹੁਤ ਸ਼ਾਂਤ ਸੀ ਸਭ ਕੁੱਝ ਪਰ ਸਮਰਾਟ ਅਜੇ ਮਰਿਆ ਨਹੀ ਸੀ; ਉਹ ਬੱਗਾ ਅਤੇ ਆਕੜਿਆ ਹੋਇਆ ਲੰਬੇ ਮਖ਼ਮਲੀ ਪਰਦਿਆਂ ਅਤੇ ਸੁਨਹਿਰੀ ਰੱਸੀਆਂ ਵਾਲੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਹੀ ਬਿਸਤਰ ਤੇ ਲਿਟਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਇੱਕ ਖਿੜਕੀ ਖੁੱਲੀ ਸੀ, ਚਾਂਦਨੀ ਸਮਰਾਟ ਅਤੇ ਨਕਲੀ ਬੁਲਬੁਲ ਨੂੰ ਨਹਿਲਾ ਰਹੀ ਸੀ ।
ਲਾਚਾਰ ਸਮਰਾਟ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸੀਨੇ ਤੇ ਇੱਕ ਅਜੀਬ–ਜਿਹਾ ਬੋਝ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਅੱਖਾਂ ਖੋਲੀਆਂ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਮੌਤ ਦੇ ਦੇਵਤੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਬੈਠਿਆਂ ਵੇਖਿਆ। ਮੌਤ ਦੇ ਦੇਵਤੇ ਨੇ ਰਾਜੇ ਦਾ ਸੁਨਹਿਰੀ ਮੁਕੁਟ ਪਹਿਨ ਲਿਆ ਸੀ, ਇੱਕ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਸ਼ਾਹੀ ਤਲਵਾਰ ਸੀ, ਦੂਜੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਉਸਦਾ ਸੁੰਦਰ ਝੰਡਾ ਸੀ । ਬਿਸਤਰੇ ਦੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਲੰਬੇ ਮਖ਼ਮਲੀ ਪਰਦਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਝਾਕਦੇ ਹੋਏ ਕੁਰੂਪ, ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਦਿਆਲੂ ਵਿਖਾਈ ਦੇ ਰਹੇ ਬਹੁਤ –ਸਾਰੇ ਅਜਨਬੀ ਚਿਹਰੇ ਸਨ । ਇਹ ਸਮਰਾਟ ਦੇ ਸਭ ਚੰਗੇ ਭੈੜੇ ਕੰਮਾਂ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਸਨ ਜੋ ਉਸਨੂੰ ਘੂਰ ਰਹੇ ਸਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਮੌਤ ਦੇ ਦੇਵਤਾ ਉਸਦੇ ਦਿਲ ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ।
ਤੈਨੂੰ ਯਾਦ ਹੈ ਇਹ ? ਕੀ ਇਹ ਯਾਦ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੈਨੂੰ ? ਚਿਹਰੇ ਵਾਰੀ–ਵਾਰੀ ਤੋਂ ਸਮਰਾਟ ਤੋਂ ਪੁੱਛ ਕੇ ਸਮਰਾਟ ਨੂੰ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਉਹ ਪਰਿਸਥਿਤੀਆਂ ਯਾਦ ਦਿਵਾ ਰਹੇ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਸਦੇ ਮੱਥੇ ਤੇ ਮੁੜ੍ਹਕਾ ਆ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ । ਮੈਂ ਇਸਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ । ਸਮਰਾਟ ਨੇ ਕਿਹਾ, ਸੰਗੀਤ, ਸੰਗੀਤ ! ਉਹ ਚੀਖਿਆ, ਬਹੁਤ ਢੋਲ ਵਜਾਇਓ, ਤਾਂ ਕਿ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ (ਚੇਹਰਿਆਂ ਦੀਆਂ) ਆਵਾਜਾਂ ਨਾ ਸੁਣ ਸਕਾਂ । ਪਰ ਉਹ ਪੁੱਛੀ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਮੌਤ ਦੇ ਦੇਵਤਾ ਇੱਕ ਚੀਨੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚੇਹਰਿਆਂ ਦੀ ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿਰ ਹਿਲਾ ਰਹੇ ਸਨ ।
ਸੰਗੀਤ ! ਸੰਗੀਤ ! ਸਮਰਾਟ ਚੀਖਿਆ । ਛੋਟੀ ਕੀਮਤੀ ਸੁਨਹਿਰੀ ਬੁਲਬੁਲ, ਤੂੰ ਗਾ ! ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਸੋਨਾ ਅਤੇ ਕੀਮਤੀ ਉਪਹਾਰ ਦਿੱਤੇ ਹਨ; ਮੈਂ ਤਾਂ ਆਪਣੀ ਸੋਨੇ ਦੀ ਕੰਠੀ ਵੀ ਹੁਣ ਤੇਰੇ ਗਲੇ ਵਿੱਚ ਪਾਈ ਹੈ, ਗਾ, ਗਾ । ਲੇਕਿਨ ਨਕਲੀ ਬੁਲਬੁਲ ਚੁਪ ਸੀ, ਉਸ ਵਿੱਚ ਕੁੰਜੀ ਭਰਨ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਉਹ ਗਾਉਂਦੀ ਕਿਵੇਂ ?
ਮੌਤ ਦੇ ਦੇਵਤਾ ਸਮਰਾਟ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਕਰੂਰ, ਧਸੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਲਗਾਤਾਰ ਘੂਰੀ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਭਿਆਨਕ ਸੱਨਾਟਾ ਸੀ । ਉਦੋਂ ਖੁੱਲੀ ਖਿੜਕੀ ਨਾਲ ਮਧੁਰ ਸੰਗੀਤ ਸੁਣਾਈ ਦਿੱਤਾ । ਬਾਹਰ ਇੱਕ ਦਰਖਤ ਦੀ ਟਾਹਣੀ ਤੇ ਅਸਲੀ ਬੁਲਬੁਲ ਬੈਠੀ ਸੀ । ਉਸਨੇ ਸਮਰਾਟ ਦੀ ਰੋਗ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਸੁਣਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਅਤੇ ਉਹ ਸਮਰਾਟ ਲਈ ਆਸ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਾ ਗੀਤ ਗਾਉਣ ਆਈ ਸੀ । ਕਾਲੇ ਸਾਏ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਲੱਗੇ, ਸਮਰਾਟ ਦੀਆਂ ਰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਰਕਤ ਦਾ ਸੰਚਾਰ ਤੇਜ਼ ਹੋਣ ਲਗਾ; ਉਸਦੇ ਖੀਣ ਅੰਗ ਸਫੁਰਤ ਹੋ ਉੱਠੇ; ਮੌਤ ਦੇ ਦੇਵਤੇ ਨੇ ਆਪ ਗੀਤ ਸੁਣਿਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ, ਗਾਉਂਦੀ ਰਹੁ ਨੰਨ੍ਹੀ ਬੁਲਬੁਲ, ਗਾਉਂਦੀ ਰਹੁ ।
ਮੈਂ ਗਾਉਂਗੀ, ਅਤੇ ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਤੁਸੀ ਮੈਨੂੰ ਸੁੰਦਰ ਸੁਨਹਿਰੀ ਤਲਵਾਰ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਕੀਮਤੀ ਧਵਜ ਦੇਵੋਗੇ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸਮਰਾਟ ਦਾ ਮੁਕੁਟ ਵੀ । ਬੁਲਬੁਲ ਨੇ ਕਿਹਾ । ਅਤੇ ਮੌਤ ਦੇ ਦੇਵਤੇ ਨੇ ਇੱਕ–ਇੱਕ ਕਰਕੇ ਬੁਲਬੁਲ ਦੇ ਗਾਨੇ ਦੇ ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਭ ਕੀਮਤੀ ਚੀਜਾਂ ਮੋੜ ਦਿੱਤੀਆਂ; ਅਤੇ ਬੁਲਬੁਲ ਗਾਉਂਦੀ ਰਹੀ । ਉਸਨੇ ਸ਼ਾਂਤ ਗਿਰਜਾ ਘਰ ਜਿੱਥੇ ਸਫੇਦ ਗੁਲਾਬ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਬੁਢੇ ਦਰਖਤ ਆਪਣੀ ਸੁਗੰਧੀ ਹਵਾ ਤੇ ਲੁਟਾਂਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਤਾਜ਼ਾ ਮਖ਼ਮਲੀ ਘਾਹ ਜੋ ਸ਼ੋਕਗਰਸਤ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਹੰਝੂਆਂ ਨਾਲ ਨਮ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਗਾਇਆ । ਤੱਦ ਮੌਤ ਦੇ ਦੇਵਤਾ ਆਪਣੀ ਫੁਲਵਾੜੀ ਵਿੱਚ ਪਰਤ ਜਾਣ ਲਈ ਲਾਲਾਇਤ ਹੋ ਉੱਠੇ ਅਤੇ ਠੰਡੇ ਸਫੇਦ ਕੋਹਰੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਖਿੜਕੀ ਦੇ ਰਸਤੇ ਆਪਣੀ ਫੁਲਵਾੜੀ ਨੂੰ ਪਰਤ ਗਏ ।
ਧੰਨਵਾਦ, ਧੰਨਵਾਦ, ਨੰਨ੍ਹੀ ਬੁਲਬੁਲ ! ਮੈਂ ਜਾਣਦਾ ਹਾਂ ਤੈਨੂੰ । ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਇੱਕ ਵਾਰ ਆਪਣੇ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਵੀ ਤੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਭੈੜੇ ਚੇਹਰਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਜਾਦੂ ਨਾਲ ਮੈਥੋਂ ਦੂਰ ਭਜਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ । ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਤੇ ਆ ਬੈਠੇ ਮੌਤ ਦੇ ਦੇਵਤੇ ਨੂੰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਕੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਦੇਵਾਂ ?
ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਦੇ ਚੁੱਕੇ ਹੋ । ਮੈਂ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਭੁਲੂੰਗੀ ਉਹ ਪਲ ਜਦੋਂ ਮੇਰੇ ਗਾਣੇ ਨਾਲ ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਹੰਝੂ ਆ ਗਏ ਸਨ । ਇਹੀ ਉਹ ਮੋਤੀ ਹਨ ਜੋ ਇੱਕ ਗਾਇਕ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਪਿਆਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਹੁਣ ਤੁਸੀਂ ਸੌਂ ਲਓ ਅਤੇ ਫਿਰ ਤੋਂ ਸਵਸਥ ਹੋ ਜਾਓ ਮੈਂ ਫਿਰ ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ ਜਰੂਰ ਗਾਵਾਂਗੀ । ਉਹ ਫਿਰ ਗਾਣ ਲੱਗੀ ਅਤੇ ਸਮਰਾਟ ਡੂੰਘੀ ਮਿੱਠੀ ਨੀਂਦ ਸੌਂ ਗਿਆ । ਕਿੰਨੀ ਤਰੋ–ਤਾਜ਼ਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਸੀ ਇਹ ਨੀਂਦ !
ਸਵਸਥ–ਖੁਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਜਦੋਂ ਸਮਰਾਟ ਜਾਗਿਆ ਖਿੜਕੀ ਵਿੱਚੋਂ ਤਾਜ਼ਾ ਧੁੱਪ ਆ ਰਹੀ ਸੀ, ਲੇਕਿਨ ਕੋਈ ਵੀ ਨੌਕਰ ਉੱਥੇ ਨਹੀਂ ਆਇਆ ਸੀ–ਉਹ ਸਭ ਇਹੀ ਸੋਚ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਸਮਰਾਟ ਮਰ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ; ਸਿਰਫ਼ ਬੁਲਬੁਲ ਉਸਦੇ ਕੋਲ ਬੈਠੀ ਗਾ ਰਹੀ ਸੀ ।
ਤੈਨੂੰ ਮੇਰੇ ਹੀ ਕੋਲ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਸਮਰਾਟ ਨੇ ਕਿਹਾ । ਤੂੰ ਉਦੋਂ ਗਾਉਣਾ ਜਦੋਂ ਤੁਹਾਡਾ ਮਨ ਕਰੇ; ਅਤੇ ਮੈਂ ਇਸ ਨਕਲੀ ਬੁਲਬੁਲ ਦੇ ਹਜ਼ਾਰ ਟੁਕੜੇ ਕਰ ਦੇਵਾਂਗਾ ।
ਨਹੀਂ, ਅਜਿਹਾ ਮਤ ਕਰ ਦੇਣਾ ਜੀ । ਬੁਲਬੁਲ ਨੇ ਕਿਹਾ, ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਇਹ ਗਾ ਸਕਦੀ ਸੀ ਇਸਨੇ ਅੱਛਾ ਗਾਇਆ । ਇਸਨੂੰ ਹੁਣ ਇੱਥੇ ਰਹਿਣ ਦਿਓ । ਮੈਂ ਰਾਜ-ਮਹਿਲ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਆਲ੍ਹਣਾ ਬਣਾ ਕੇ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦੀ । ਹਾਂ, ਜਦੋਂ ਚਾਹਾਂ ਤੱਦ ਆ ਸਕੂੰਗੀ । ਮੈਂ ਹਰ ਸ਼ਾਮ ਖਿੜਕੀ ਦੇ ਕੋਲ ਇੱਕ ਟਾਹਣੀ ਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ ਗਾਵਾਂਗੀ, ਤਾਂ ਕਿ ਤੁਸੀ ਖੁਸ਼ ਰਹੋ ਅਤੇ ਆਨੰਦਦਾਇਕ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨਾਲ ਭਰੇ ਰਹੋ । ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਗਾਵਾਂਗੀ ਜੋ ਖੁਸ਼ ਹਨ, ਜੋ ਦੁਖੀ ਹਨ, ਚੰਗੇ–ਭੈੜੇ, ਤੁਹਾਡੇ ਆਸਪਾਸ ਛਿਪੇ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਗਾਵਾਂਗੀ । ਮੈਂ ਤੁਹਾਥੋਂ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਉੱਡਕੇ ਚੱਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹਾਂ, ਤੁਹਾਡੇ ਦਰਬਾਰ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਮਛੇਰਿਆਂ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ਤੱਕ । ਮੈਨੂੰ ਤੁਹਾਡੇ ਮੁਕੁਟ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਤੁਹਾਡੇ ਹਿਰਦੇ ਨਾਲ ਪ੍ਰੇਮ ਹੈ; ਤੁਹਾਡੇ ਮੁਕੁਟ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਨਾਪਾਕੀ ਹੈ । ਮੈਂ ਗਾਵਾਂਗੀ, ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ ਗਾਵਾਂਗੀ ਲੇਕਿਨ ਤੁਸੀ ਮੈਨੂੰ ਇੱਕ ਵਚਨ ਦਿਓ ।
ਕੁੱਝ ਵੀ ਮੰਗ ਲਓ । ਸਮਰਾਟ ਨੇ ਕਿਹਾ । ਸਮਰਾਟ ਆਪਣੀ ਰਾਜਸੀ ਵੇਸ਼ਭੂਸ਼ਾ ਧਾਰਨ ਕਰ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਅਪਨੀ ਤਲਵਾਰ ਥਾਮੇ ਹੋਏ ਸੀ ।
ਬਸ ਇੱਕ ਚੀਜ਼ । ਬੁਲਬੁਲ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਪਤਾ ਨਾ ਚਲੇ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਬੁਲਬੁਲ ਹੈ ਜੋ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਭ ਕੁੱਝ ਦੱਸ ਦਿੰਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਗੱਲ ਬਿਲਕੁੱਲ ਗੁਪਤ ਰੱਖੋ । ਅਤੇ ਇਹ ਕਹਿਕੇ ਬੁਲਬੁਲ ਉੱਡ ਗਈ ।
ਨੌਕਰ ਆਏ, ਮੋਏ ਸਮਰਾਟ ਨੂੰ ਵੇਖਣ, ਲੇਕਿਨ ਚੌਂਕ ਉੱਠੇ ਜਦੋਂ ਸਮਰਾਟ ਨੇ ਕਿਹਾ, ਸ਼ੁਭ ਪ੍ਰਭਾਤ !
(ਦਵਿਜੇਂਦਰ 'ਦਵਿਜ' ਦੇ ਹਿੰਦੀ ਅਨੁਵਾਦ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਰੂਪ-ਚਰਨ ਗਿੱਲ)