ڈاک بابو رابندرناتھ ٹیگور
کاوَ روپ کرمجیت سنگھ گٹھوالا

(ایہہ رچنا رابندر ناتھ ٹیگور دی کہانی
'ڈاک بابو' تے آدھارت ہے)

ڈاک بابو جتھے پہلوں-پہلوں لگا،
اولاپر اس پنڈ دا ناں سی جی ۔
اس پنڈ دی وسوں سی بہت تھوڑھی،
نالے شہر توں دور اوہ تھاں سی جی ۔
اوہدے کول انگریز اک آ لایا،
نیل رنگ بناؤن دا کارخانہ ۔
اوہدی ہمت سی جسنے لے آندا،
ایس نکے جہے پنڈ وی ڈاک خانا ۔

ڈاک بابو کلکتے دے رہن والا،
اوہنوں پتہ نہ پنڈاں دی زندگی کی ؟
اتھے رہندیاں اوہ محسوس کردا،
جویں پانی توں بناں کوئی ہوئے مچھی ۔
اوہدا دفتر رہائش سی اک ڈھارا،
چھت جسدی سی ککھاں-کانیاں دی ۔
نھیرا اس تھاں اس طرحاں پسریا سی،
جویں روشنی رسی زمانیاں دی ۔
اسدے نال ہی سی اک وڈا چھپڑ،
کائی ڈھکیا گندگی بھری ہوئی سی ۔
اوہدے آلے دوآلے جدھر نظر مارو،
واڑ سنگھنے رکھاں نے کری ہوئی سی ۔

کارخانے وچ لوک جو کم کردے،
وہل کول نہ اوہناں دے مرن دی وی ۔
ساؤُ لوکاں نال بیٹھ کے دو گھڑیاں،
نہ سی تانگھ کوئی گلّ کرن دی وی ۔
شہروں آئے لڑکے نوں پتہ کوئی نہ،
کنجھ دوجیاں نال ہے مل بہنا ۔
انجانے لوکاں 'چ تنگی محسوس کردا،
جاں پھر اپنی ہوا دے وچ رہنا ۔
ڈاک بابو دا نہ سی ساتھ کوئی،
نہ ہی کم بہتا کوئی کرن والا ۔
کویتا لکھن دی کدے اوہ کرے کوشش،
جدوں پین لگدا اوہدا من کاہلا ۔
کھڑ کھڑ پتیاں دی چال بدلاں دی،
کھیڑا زندگی وچ لیا دیون ۔
میں کویتا وچ ایہہ لکھاں گلاں،
خیال من اوہدے کھچّ پا دیون ۔
ربّ جاندے اوہ خوش بہت ہندا،
الف-لیلیٰ والا جنّ جے آ جاندا ۔
رکھاں بوٹیاں نوں تحس نحس کرکے،
پکیاں سڑکاں مکان بنا جاندا ۔

ڈاک بابو دی تنخواہ گھٹّ ہی سی،
کھانا آپے ہی اوہ بنانودا سی ۔
رتن پنڈوں سی اک اناتھ لڑکی،
جس نال اوہ بیٹھکے کھانودا سی ۔
رتن چھوٹے موٹے گھر دے کم کردی،
باہر بوہیوں کم مکا بہندی ۔
جے اوہ پچھدا تاں جواب دندی،
مونہوں اپنے پہلاں نہ گلّ کہندی ۔

شام پیندیاں گٔوآں دے واڑیاں 'چوں،
دھوآں ول کھاندا اپر جان لگدا ۔
وچ جھاڑیاں بیٹھیا ہر پنچھی،
گیت اپنا کوئی سنان لگدا ۔
بھجن-منڈلی چیکویں سراں اندر،
ستسنگ وچ کیرتن کری جاندی ۔
کسے بانس دے بڑے دے پتیاں ولّ،
نظر کوی دی جاندیاں ڈری جاندی ۔
ڈاک بابو دیوا جگا پہلاں،
پھیر رتن نوں ہاک لگانودا اوہ ۔
رتن باہروں ہی جدوں جواب دیندی،
پھیر اگوں کوئی گلّ چلانودا اوہ ۔
"میں چلی رسوئی وچّ اگّ بالن،"
کہہ جانودی اگّ جلاؤن خاطر ۔
ڈاک بابو رتن نوں حکم دندا،
پہلاں اپنی پائیپ مگھاؤن خاطر ۔

پھوکاں ماردی مگھے ہوئے کولیاں تے،
رتن پائیپ لے اندر نوں آ جاندی ۔
ڈاک بابو کوئی گلّ چلاؤن خاطر،
اوہنوں پچھدا، "ماں نہیں یاد آؤندی" ۔
گلّ سندیاں رتن جاں سوچدی کجھ،
جھرمٹ یاداں آ کدھروں پاؤندیاں سن ۔
کدے ماں آؤندی کدے پیو آؤندا،
کدے ویر نوں لیا وکھاؤندیاں سن ۔
اوہ یاد کردی پیو شام ویلے،
تھکیا ہاریا گھر نوں آنودا سی ۔
اوہنوں چکّ کے اوسدا منہ چمدا،
طرحاں طرحاں دے لاڈ لڈانودا سی ۔
اوہنوں یاد آیا نکا ویر اپنا،
نالے بدل اسمان تے چڑھے ہوئے ۔
اک ٹاہنی نوں چھپڑ وچّ سٹّ دوویں،
مچھیاں پھڑن لئی کنڈھے تے کھڑے ہوئے ۔
ڈاک بابو تے رتن کرن گلاں،
اتوں ڈونگھا ہنیرا پھر آ پیندا ۔
سستی چھا جاندی نیند آؤن لگدی،
کھانا بناؤن دا اکا نہ وقت رہندا ۔
رتن چھیتی چھیتی اگّ بال لیندی،
ڈبل-روٹی استے کوئی گرم کردی ۔
کھانے صبح دے 'چوں جو کجھ بچیا سی،
اوہ وی اوسدے ساہمنے لیا دھردی ۔

ڈاک بابو نوں شام نوں 'گھر' بیٹھے،
کدی بھین تے ماں دی یاد آؤندی ۔
اوہنوں جاپدا اوہ بنواس کٹے،
ایہو سوچ اوہدا دل تڑپھاؤندی ۔
یاداں آؤندیاں اک طوفان بنکے،
کیہنوں دسّ کے اوہناں نوں ٹھلھ پاوے ۔
کامیاں نال نہ سی اوہدی گلّ سانجھی،
من مڑ کے رتن دے ولّ آوے ۔
روز روز گلاں سن کے بال-من وچ،
ایہہ گلّ چنگی طرحاں رس گئی ۔
اوہدے بھین-بھائی سبھ اپنے نے،
صورتَ ساریاں دی اندر وس گئی ۔

اک دوپہر نوں جدوں کجھ مینہہ رکیا،
ٹھنڈھی نرم ہوا کجھ وگن لگی ۔
گندھ گھاہ تے دھوتے ہوئے پتیاں دی،
دھپے دھرتی دے ساہ جیوں لگن لگی ۔
اک پنچھی بیٹھا کسے رکھ اتے،
دوپیہروں شام توڑی گیت گائی گیا ۔
کوئی سنے نہ سنے ایہہ اوس نوں کی،
قدرت رانی نوں راگ سنائی گیا ۔
ڈاک بابو وہلا، لشکدے پتّ ویکھے،
اڈدے بدلاں ولّ جائے نیجھ اسدی ۔
اے کاش ! پیارا کوئی کول ہووے،
من وچّ ابالے لئے ریجھ اسدی ۔
اوہ سوچدا پنچھی جو گا رہا اے،
ساں-ساں پتیاں دی اوہو آکھدی اے ۔
کوئی پیارا جے آ کے کول بیٹھے،
تانگھ اوہناں دی وی ایہو جاپدی اے ۔
اوہنے آہ بھر، 'رتن' نوں 'واز ماری،
باہر کچے امرود جو کھا رہی سی ۔
'کی مینوں بلایا تسیں دادا ؟
ایہہ کہندی اندر نوں آ رہی سی۔'
ڈاک بابو کیہا، 'میں سوچدا ہاں،
کیوں نہ تینوں کجھ پڑھایا جاوے ؟
وہلا سماں جہڑا مل جانودا اے،
اوہ ایس لیکھے سارا لایا جاوے ۔'
شام تکّ اوہ اکھر سکھائی گیا،
رتن وی کم ایسے وچ رجھّ گئی ۔
کجھ دناں دے وچ ہی سکھ اکھر،
جڑویں-اکھراں تکّ اوہ پجّ گئی ۔

انج جاپے برسات نہیں بند ہونی،
نہراں، کھائیاں، کھتان اس بھر دتے ۔
چووی گھنٹے چھت تے رہے کھڑکار ہندا
بول ڈڈوآں بولے کنّ کر دتے ۔
گلیاں پنڈ دیاں پانی نال بھریاں،
اتھوں سوکھیاں لنگھیا جانودا نہ ۔
چھوٹی بیڑی لے منڈی نوں جو جائے،
اوہ وی بھجے بن گھر نوں آنودا نہ ۔

اک صبح اسمان تے چھائے بدل،
رتن باہر آواز اڈیکدی رہی ۔
بہتا چر نہ جد آواز آئی،
پھڑ کتاب اوہ کمرے دے ولّ گئی ۔
اندر گئی تاں بستر تے اوس ڈٹھا،
ڈاک بابو سی لما پیا ہویا ۔
اوہنے سوچیا اوہ آرام کردا،
واپس مڑن نوں اوسدا چت ہویا ۔
دبے پیریں جاں رتن مڑن لگی،
اوہدے ناں دی اوہنوں آواز آئی ۔
'مینوں جاپدا سی تسیں سوں رہے او ؟'
اگوں موڑواں مڑ اس پچھیا ای ۔
ڈاک بابو اداس آواز کڈھی،
'میرا سریر اج کجھ نہیں ٹھیک لگدا ۔'
ذرا ہتھ اتے رکھ ویکھ تاں صحیح،
میرا متھا تندور جیوں کویں تپدا ۔'
اوہنوں اکلّ دا ایہہ بنواس ڈنگے،
اتوں بدلاں نے نھیر پایا سی ۔
اپنی ماں تے بھین دا ہتھ کولا،
متھے اپنے تے یاد آیا سی ۔
این اسے ویلے چمتکار ہویا،
رتن بالڑی توں ماں دا روپ دھریا ۔
پنڈوں جا کے ڈاکٹر نوں لے آئی،
دوائی سمیں سر دین دا کم کریا ۔
ساری رات سرھانے دے کول بیٹھی،
دلیہ اپنے آپ بنانودی رہی ۔
'پہلاں نالوں فرق کجھ پیا دادا ؟'
کدے کدے ایہہ اوہنوں پچھانودی رہی ۔

کجھ دن لنگھے بخار اتر گیا،
پر سریر کمزور اوہ کر گیا ۔
'میں اتھوں ہن بدلی کروا لینی،'
ایہہ مریض نے فیصلہ کر لیا ۔
عرضی کلکتے نوں اوس نے بھیج دتی،
بدلی لئی اس وچّ اپیل لکھی ۔
'ایہہ تھاں صحتَ دے لئی نہیں چنگی،'
ایہہ اس اپنے ولوں دلیل لکھی ۔

کم نرس دے توں جدوں ہوئی وہلی،
رتن اپنی جگاہ آ پھیر ملی ۔
مالک کوئی نہ اوہنوں آواز دیوے،
بہتا سماں لنگھاودی بیٹھ کلی ۔
رتن آواز نوں پئی اڈیکدی سی،
اوہ عرضی دا جواب اڈیکدا سی ۔
ایسے طرحاں سارا سماں دوواں لئی،
آپو اپنے ڈھنگ نال بیتدا سی ۔
وار وار پرانے اوہ سبق پڑھدی،
انج کردیاں ہفتہ اک لنگھ گیا ۔
انت اوس نوں جدوں آواز پئی،
من خوشی ہویا کمرے ولّ گیا ۔
'رتن، کل نوں اتھوں میں ٹر جانا،'
ڈاک بابو نے اوہنوں ایہہ گلّ دسی ۔
'کتھے جا رہے ہو، دادا دسو مینوں ؟'
رتن موڑ کے اگوں ایہہ گلّ پچھی ۔
'گھر جا رہاں،' اگوں جواب ملیا،
اس پچھیا، 'واپس ہے کدوں آؤنا ؟'
اوس آکھیا، 'ایس جگہ تے ہن،
مڑ کدے وی میں نہیں پیر پاؤنا ۔'
رتن اگوں نہ کوئی سوال پچھیا،
ڈاک بابو پر سبھ کجھ کہہ دتا ۔
اوہدی عرضی ہے نامنزور ہوئی،
اس لئی استعفٰی اس دے دتا ۔
کنا چر پھر دوویں ہی چپّ رہے،
اک لفظ وی مونہاں 'چوں کڈھیا نہ ۔
مدھم جیہا دیوا اک رہا بلدا،
چھتوں تپکنا پانی نے چھڈیا نہ ۔
ہولی ہولی رتن اٹھی اس تھاں توں،
جا کے رسوئی وچّ کھانا تیار کردی ۔
بال-من اوہدا خیالاں نال بھریا،
اک سوچ جائے دوجی پھر آ وڑدی ۔
مالک کھانا کھا کے جاں ہویا وہلا،
بال-من نے حوصلہ ڈھیر کیتا ۔
'مینوں اپنے نال لجاؤگے نہ ؟'
اچنچیت ایہہ رتن نے پچھ لیتا ۔
'کیہا خیال اے!' مالک نے کیہا مونہوں،
ایہہ کہہ کے خوب پھر آپ ہسیا ۔
اوہ کیوں نہیں اوہنوں لجا سکدا ؟
ایہدا جواب نہ اس نے کوئی دسیا ۔
ساری رات ہی جد اوہنوں جاگ آئی،
سپنے لیندی ہوئی بھاویں پئی ستی ۔
'کیہا خیال'، کہہ ہسدی اکو صورتَ،
وار وار اوہدے بال-من تکی ۔
پنڈ والے تاں ندی وچ جا نھاؤندے،
ڈاک بابو پر گھرے ہی نانودا سی ۔
اپنے نہاؤن لئی روز اوہ رتن کولوں،
کئی گھڑیاں وچ پانی بھرانودا سی ۔
رتن راتیں نہ اس توں پچھ سکی،
کنے وجے سویرے اس جاونا ایں ۔
صبح اٹھ ندیؤ ں گھڑے بھر لیائی،
اوہنوں پتہ نہ کدوں اس نھاونا ایں ۔
ڈاک بابو پہلاں اشنان کیتا،
پھیر رتن نوں کول بلایا اسنے ۔
چپچاپ اوہ کول آ کھڑی ہو گئی،
اوہنوں پیار دے نال سنایا اسنے ۔
'میرے جان دی چنتا نہ کریں کوئی،
تیرے لئی سبھ کجھ کر جاونا میں ۔
میرے بعد جہڑا آؤ تھاں میری،
اوہنوں سبھ سمجھا کے جاونا میں ۔'
کنی وار رتن جھڑکاں جھلیاں سن،
اینا کدے نہیں سی اوہ دکھی ہوئی ۔
ڈاک بابو دے ایہہ کہن اتے،
بھباں مار کے اوس دی روح روئی ۔
نالے روئیں جاوے، نالے کہیں جاوے،
'میرے لئی نہ کسے نوں کجھ کہنا ۔
تسیں چلے جاوو کاہدا فکر مینوں،
تہاتھوں بعد میں ایس تھاں نہیں رہنا ۔'
ڈاک بابو حیران ہو پیا تکے،
پہلی وار ایہہ رتن دا روپ تکیا ۔
بال-من دی تاہیں سبھ آکھدے نے،
کوئی سیانا وی تھاہ نہ پا سکیا ۔

نواں آدمی سمیں سر آ پجا،
اوہنے آؤندیاں عہدہ سنبھال لیا ۔
ڈاک بابو جاں جان لئی تیار ہویا،
اوہنے رتن نوں کول بحال کیہا،
'آہ لے میں تینوں کجھ دین لگا،
تیرا کجھ چر ایس لنگھا دینا ۔'
اپنی تنخواہ سی اوہنوں اوہ دین لگا،
پر رتن نوں جاپیا ایہہ میہنا ۔
رتن روئے اچی پیریں ہتھ لاوے،
'دادا میں نہیں کوئی وی چیز لینی ۔
میرے واسطے کوئی نہ کرو چنتا،
میری بینتی منّ ایہہ تساں لینی ۔'
ایہہ آکھ کے رتن تاں دوڑ گئی،
ڈاک بابو نے اک سی آہ بھری ۔
اتھوں چکیا سارا سامان اپنا،
کشتی ولّ نوں اپنی راہ پھڑی ۔

جدوں اوہ کشتی وچ جا چڑھیا،
ندی پورے اپھان تے چڑھی ہوئی سی ۔
اوہنوں جاپیا ندی وچ نہیں پانی،
ایہہ تاں ہنجھوآں دے نال بھری ہوئی سی ۔
اوہدے من اندر اک چیس اٹھی،
چہرہ رتن دا سامھنے آئی جاوے ۔
اوہنوں جاپی اوہ ضداں ماں-دھرتی،
درد کناں ہی دل سمائی جاوے ۔
اوہدے من آیا اوہنوں لے آواں،
بادباناں وچ ہوا پر بھر گئی سی ۔
اوہدے ونہدیاں پنڈ نوں چھڈّ پچھے،
منجھدھار ولّ نوں بیڑی تر گئی سی ۔
ڈاک بابو نوں فلسفہ یاد آیا،
کنے ملن-وچھوڑے پھر یاد آئے ۔
وچھوڑا موت دا سبھ توں ہے وڈا،
مڑ کے جدھے نہ کدے کوئی بعد آئے ۔
رتن کول نہ کوئی فلسفہ سی،
اوہ تاں ڈاک-گھر وچّ ہی گھم رہی سی ۔
دادا اوسدا شاید آ جائے مڑ کے،
اوہدے من نوں آس ایہہ ٹمب رہی سی ۔
پر اس طرحاں وچھڑے کدوں ملدے،
جھوٹھی آس نے آپے ہی مکّ جانا ۔
سماں لنگھدا جانا تے نال اسدے،
بوٹا سدھراں دا آپے سکّ جانا ۔
پر آساں دا ایہہ دھندال ایسا،
مڑ مڑ من ایہناں وچ پھسدا اے ۔
جنا نکلن لئی ایس 'چوں زور لاوے،
ہور ہور جاندا ایہہ کسدا اے ۔