مزوری سعادت حسن منٹو
لٹ-کھسٹّ دا بازار گرم سی۔ اس گرمی وچّ وادھا ہو گیا، جدوں چارے پاسے اگّ بھڑکن لگی۔ اک آدمی ہارمونیئم دی پیٹی چکی خوشی -خوشی گاؤندا جا رہا سی:
جب تم ہی گئے پردیس، لگا کے ٹھیس، او پریتم پیارا دنیاں میں کون ہمارا…”
اک چھوٹی عمر دا منڈا جھولی ‘چ پاپڑاں دا انبار پائی بھجیا جا رہا سی۔ ٹھڈا وجیا تاں پاپڑاں دی اک گڈی اوہدی جھولی ‘چوں ڈگّ پئی۔ منڈا اوہنوں چکن لئی جھکیا تاں اک آدمی، جس نے سر ‘تے سلائی دی مشین چکی ہوئی سی، نے کیہا، ”رہن دے بیٹا، رہن دے، اپنے آپ ٹھیک ہو جاوے گی۔”
بازار وچّ دھبّ نال بھری ہوئی اک بوری ڈگی۔ اک بندے نے کاہلی نال ودھ کے اپنے چھرے نال اوہدا ڈھڈّ پھاڑ دتا۔ آندراں دی تھاں چینی، چٹے دانیاں ورگی چینی ابل کے باہر نکل آئی۔ لوک اکٹھے ہو گئے تے اپنیاں جھولیاں بھرن لگے۔ اک آدمی کرتے توں بناں سی۔ اوہنے کاہلی نال اپنا چادرا کھولھا تے مٹھیاں-مٹھیاں بھر-بھر کے اس وچّ پان لگیا۔
”ہٹ جاؤ… ہٹ جاؤ…” اک تانگا الماریاں نال لدیا ہویا لنگھ گیا۔ اچے مکان دی باری وچوں ململ دا تھان پھڑپھڑاؤندا ہویا باہر نکلیا۔ اگّ دے شعلے دی جیبھ نے ہولے نال اوہنوں چٹیا۔ سڑک تک پہنچیا تے سواہ دا ڈھیر سی۔
موں…موں…موں…موٹر دے ہارن دیاں آوازاں نال دو عورتاں دیاں چیکاں وی سن۔ لوہے دا اک سیف دس پندراں آدمیاں نے کھچّ کے باہر کڈھیا تے ڈانگاں دی مدد نال اوہنوں کھولھنا شروع کر دتا۔
”کاؤ اینڈ گیٹ” دودھ دیاں کئی ٹین دوواں ہتھاں ‘تے چکی اپنی ٹھوڈی نال اوہنوں سہارا دتے، اک آدمی دوکان ‘چوں باہر نکلیا تے ہولی-ہولی بازار وچّ چلن لگیا۔
اچی آواز آئی، ”آؤ، آؤ لیمونیڈ دیاں بوتلاں پیو۔ گرمی دا موسم اے۔” گلے وچّ موٹر دا ٹائر پائی آدمی نے دو بوتلاں لئیاں تے دھنواد کیتے بناں چلا گیا۔
اک آواز آئی، ”کوئی اگّ بجھاؤن والیاں نوں خبر دے دیو۔ سارا مال سڑ جاویگا۔” کسے نے اس صلاحَ ولّ دھیان نہیں دتا۔ لٹ-کھسٹّ دا بازار اسے طرحاں گرم رہا تے اس ‘تے اس گرمی وچّ چارے پاسے بھڑکن والی اگّ بادستور وادھا کردی رہی۔ بہت دیر مگروں تڑ-تڑ دی آواز آئی۔ گولیاں چلن لگیاں۔ پولیس نوں بازار خالی نظر آیا پر دور دھونئیں وچّ موڑ کول اک آدمی دا پرچھاواں وکھائی دتا۔ پولیس دے سپاہی سیٹیاں وجاؤندے اس ولّ لپکے۔ پرچھاواں تیزی نال دھونئیں دے اندر وڑ گیا تاں سپاہی وی اوہدے پچھے گئے۔ دھونئیں دا علاقہ ختم ہویا تاں سپاہیاں نے تکیا کہ اک کشمیری مزدور پٹھّ ‘تے بھاری بوری چکی تریا جا رہا ہے۔
سیٹیاں دے گلے سکّ گئے پر اوہ کشمیری نہ رکیا۔ اوہدی پٹھّ ‘تے وزن سی۔ معمولی وزن نہیں، اک بھری ہوئی بوری سی، پر اوہ انج دوڑ رہا سی، جویں پٹھّ ‘تے کوئی وزن ہے ہی نہیں۔
سپاہی ہپھن لگے۔ اک نے تنگ آ کے پستول کڈھیا تے چلا دتا۔ گولی کشمیری مزدور دی پنڈلی وچّ لگی۔ بوری اوہدی پٹھّ توں ڈگّ پئی۔ گھبرا کے اوہنے اپنے پچھے ہولی-ہولی بھجدے سپاہیاں نوں ویکھیا۔ پنڈلی ‘چوں وگدے لہو ولّ دھیان دتا پر اکو ہی جھٹکے نال بوری چکی تے پٹھّ ‘تے رکھ کے پھر بھجن لگیا۔ سپاہیاں نے سوچیا کہ جان دیو، جہنمّ وچّ جاوے، پر پھر اوہناں اوہنوں پھڑ لیا۔
راہ وچّ کشمیری مزدور نے کئی وار کیہا، ”حضرت! تسیں مینوں کیوں پھڑتی اے۔ میں تاں غریب آدمی ہوتا۔ چاول دی اک بوری لیتی۔ گھر وچّ کھاتی۔ تسیں ناہک مینوں گولی مارتی۔” پر اوہدی نہ سنی گئی۔
تھانے وچّ کشمیری مزدور نے اپنی صفائی وچّ بہت کیہا، ”حضرت، دوجے لوک بڑا بڑا مال اٹھاتی۔ میں تاں فقط اک چاول دی بوری لیتی۔ حضرت میں بہت غریب ہوتی۔ ہر روز بھات کھاتی۔”
جدوں اوہ تھکّ-ہار گیا، تاں اوہنے اپنی میلی ٹوپی نال پسینہ پونجھیا تے چاول دی بوری ولّ حسرت بھریاں نظراں نال ویکھ کے تھانیدار اگے ہتھ پھیلا کے کیہا، ”چنگا حضرت، تو بوری اپنے کول رکھ۔ میں اپنی مزوری مانگتی- چار آنے۔”
(انوواد: سرجیت)
