اپنا اپنا حصہ وریام سنگھ سندھو
مجھّ نوں باہر کڈھ کے، کھرلی وچ توڑی دا چھٹالا رلاؤندیا گھدو نے مجھّ دیاں ناساں وچوں اڈدی ہواڑ نوں تکیا تے دھار کڈھن لئی بالٹی لیاؤن واسطے آواز دتی ۔ پھر مجھّ دے پنڈے 'تے پائی گوہے نال لبڑی پاٹی دری نوں سوت کیتا تے پالے نال کمبدے انگاں نوں قابو وچ کرن دی کوشش کردا دھند وچوں دور چڑھدے سورج ولّ ویکھن لگا ۔ پر دھند تاں سورج نوں انجھ نپّ کے بیٹھی سی، جویں کوئی تکڑا بھلوان ماڑے بھلوان دی گچی 'تے گوڈا دتی بیٹھا ہووے ۔ گھدو دا ہتھ سہجے ہی اس دی دھون 'تے چلا گیا ۔ کئی سال پہلاں بھلوانی کردیاں؛ اس نے اپنے استاد جندے پدھری والے دے اتے ہور بھلواناں دے گوڈیاں دی مار زور کردیاں تے گھلدیاں جھلی سی ۔ انجھ وی اس دی وشیشتا ڈھاہن نالوں ڈھہن وچ سی ۔ اسے لئی ہی تاں اوہناں دے پنڈ دے بابے 'جھرل' نے اوہنوں مخول نال کیہا سی، "اوئے دھرمیا ! بھین دینیا کڈا تیرا سریر آ ۔ جے روز ڈھہن دا ہی کم پھڑنا سی تاں ایدوں چنگا سی کنجرا ! تیرے سریر 'چوں موچھے کرکے دو بندے بن جاندے ۔ اک حل واہیا کردا تے اک پٹھے پاؤندا ۔ ربّ وی سہرے نوں ٹکے دی عقل نیں …" تے سارے بھراواں 'چوں چھوٹا دھرم 'گھدو' ہی رہِ گیا سی ۔ ہن اوہ نہ بھلوان سی تے نہ ہی دھون تے کسے گوڈے دا ڈر ۔ پر پھر وی اوہنوں لگا اوہدی دھون جویں پیڑ کردی ہووے ۔ اس دی دھون 'تے ایہہ کس دا گوڈا سی !
مجھّ چون لئی بھاڑا تے بالٹی لئی آؤندی بھین بچنو ؛ جہڑی ماں دے مرن تے جس دن دی سہریوں آئی سی، اتھے ہی سی– گھدو نوں بالٹی پھڑا کے پٹھیاں 'تے آٹا دھوڑن لگی ۔
گھدو مجھّ دے پنڈے 'تے تھاپی مار کے ہیٹھاں بہہ گیا ۔
" ہیں ویرا ویکھیں نہ ! دوویں وڈے بھاؤ آؤن ای والے نے …. وڈا بھاؤ رات دا کرم سونہ کول اڈے تے آ گیا ہونا …ویکھیں نہ …توں جہڑا سابھ کتاب بندا…اوہناں نال نبیڑ لے …ویکھیں نہ ….ماں دا کٹھّ وی کرنا ہویا …اوہدے پھلّ وی ہردوار لے کے جانے آں …سیانیاں آکھیا لیکھا ماواں دھیاں دا …ویکھیں نہ …."
گھدو نوں بڑی کھجھ آئی ۔
"ایہہ آگی وڈی بے بے منوں متاں دین والی ۔"
اوہ آپ توں چھوٹی بچنو بارے سوچدا زہری تھکّ اندر لنگھا گیا، "کلھ دی بھوتنی….."
بچنو بولی جا رہی سی، "ویکھیں نہ …مینوں پتہ تیرا ہتھ تنگ آ ….پر ایہہ کم وی اکثر کرنے ہوئے ۔ میں تاں وڈیاں نوں وی آکھیا سی ….تھاڈا سردے….تھاڈا ہتھ کھلہی …..کوئی نیں ..اوہ اگوں آنہدے اسیں کھان لئی دانے ای کھڑدے آں ۔…زمین وی ایہہ مکھت 'چ واہی جاندے ….ویکھیں نہ ….سارے تیرے بھائیے ارگے کویں ہو جان..سارے ملکھ تے بھیناں اپنا حصہ لئی جاندیاں پر اوہنے کدی اک وار وی نہیں آکھیا …."
گھدو جویں گل وچ ڈکا دتی بیٹھا سی، چیک ہی پیا، "او توں وی لے جاہ تے اوہ وی لے جان …..زمین سہری نے وڑا مینوں قاروں پاتشاہ بنا 'تا۔"
اچی چیکویں آواز سن کے زور نال تھن نپیا جان کرکے مجھّ بھڑھک پئی ۔ گھدو چتڑاں پرنے ڈگّ پیا ۔ بچاؤندیاں وی تھوڑھا کو دودھ ڈلھ ہی گیا ۔ اس اٹھ کے پھوڑا چکّ لیا تے مجھّ 'تے 'کاڑھ ! کاڑھ !!' ورھ پیا ۔
" ویکھیں نہ …سدھیاں نوں پٹھا آؤندے …" بڑبڑاؤندی بچنوں " پھوں پھوں " کردی بالٹی پھڑ کے تر گئی ۔
" اہنے بے زبان نے تیرا کی وگاڑیا ؟" چونکے 'چوں اٹھ کے گھدو دی پتنی رتنی چیکی،" ہورناں دا ساڑ وچارے پشو تے کیوں کڈھدا پھرداں …."
مجھّ ڈر کے کھرلی دے اک بنے کنّ کھڑے کرکے، ڈیمبریاں اکھاں نال 'کھما یاچنا' دی مدرا وچ کھڑی کمبی جا رہی سی ۔
دوروں موٹر سائیکل دی آواز سنائی دتی ۔ گھدو ڈنگراں دیاں کھرلیاں وچ ایویں ہتھ مارن لگّ پیا ۔ کتیاں دے بھونکن دے نال –نال آواز نیڑے آؤندی گئی تے تھوڑھی دیر بعد موٹر سائیکل اوہناں دے دروازے اگے آ کھڑوتا ۔ رتنی نے سر 'تے پلہ لیندیاں ڈؤڈھی دا دروازہ کھولھیا ۔ اوہدے دوویں جیٹھ سورن سنگھ تے کرم سنگھ سن ۔ اوہناں موٹر سائیکل ڈؤڈھی وچوں لنگھا کے کچے ویہڑے وچ کھڑا کر دتا ۔ وڈے سورن سنگھ نے اپنیاں اکھاں توں عینکاں لاہیاں، رومال نال اوہناں نوں صاف کیتا تے پھر دستانے پہنے ہتھاں نال اورکوٹ توں سلھ نوں پونجھدا ڈؤڈھی وچ پئے اپنے پیو بشن سنگھ دے بسترے ولّ ودھیا ۔ چھوٹے کرم سنگھ نے لوئی دی بکل تے طلے والی جتے ہیٹھاں لگا گوہا اتارن لئی پیر نوں چونترے دی وٹّ نال گھساؤندیاں بچنو ولّ منہ کیتا
"گھدو کتھے آ ؟"
بچنو نے بکل 'چوں بانہہ کڈھ کے ڈنگراں ولّ کیتی ؛ جتھے موٹر سائیکل دے کھڑاک نال کلا پٹا گئے وہڑکے نوں گھدو پھڑ رہا سی ۔
"او آ بھئی بھلوانا ! رتا مشورہ کر لیئے ۔ بھا جی ہراں توں وی روز روز نوں چھٹی نیں آیا جاندا ….. مینوں وی سو کم رہندے نے …..نالے بڈھڑی دے پھلّ جے توں جانا توں صحیح ….تے جے میں جاناں تاں صحیح ….گنگا پا آئیے …."
" آؤناں " گھدو نے بے پرواہی نال جواب دتا تے پٹے ہوئے کلے نال بجھا وہڑکا دا رسا کھولھدا اپنے منڈے نوں کہن لگا، "او کاکو منجا کڈھ کے باپو آودے کول ڈؤڈھی 'چ ڈاہ"
اس توں پہلاں کہ کاکو منجا لیاؤندا، بڈھے بشن سنگھ نے کیہا، "کاکو کھرسی لے آ" تے اوہ سدھا ہو کے اک پاسے نوں کھسک کے بیٹھ گیا تے سورن سنگھ لئی 'اونا چر' بیٹھن لئی منجی تے تھاں خالی کر دتی ۔ پر سورن سنگھ پگّ دا پلہ ٹھیک کردا منجی لاگے داڑھی پلوسن لگا ۔
سورن سنگھ تناں بھراواں 'چوں سبھ توں وڈا تے پڑھیا لکھیا سی ۔ اپنی ہمت نال پڑھ کے اوہ اوورسیئر لگّ گیا سی تے چنگی 'کمائی' کردا سی ۔ اوہ شہر ہی کوٹھی پا کے رہِ رہا سی ۔ اکو اک دھی اس نے چنگے گھر ویاہ لئی سی ۔ دوویں منڈے وی چنگیاں نوکریاں تے لگے ہوئے سن ۔ چنگے تے وڈے لوکاں نال اوہدا سمپرک سی؛ لین دین سی؛ ملورتن سی ۔ اوہدا اک اپنا ہی وشیش دائرہ بن چکا سی ۔ پنڈ اس دا آؤن جان گھٹّ ہی سی ۔ جہڑی دو – ڈھائی کلے زمین اس دے حصے آؤندی سی، اوہ گھدو ہی واہندا سی تے اوہ بقول اس دے، " کھان لئی سال دے دانے ہی کھڑدا سی ۔" اپنے انگاں – ساکاں تے یاراں – دوستاں وچ اوہ ایہو ہی کہندا کہ اس نے زمین گھدو نوں مفت ہی دتی ہوئی ہے ۔
کاکو کرسی لے آیا ۔ لوہے دی ایہہ اکو کرسی بڑے سالاں توں اوہناں دے گھر سی ۔
"پتّ ! کھرسی تے کپڑا پھیر لے ذرا " بڈھڑے بشن سنگھ نے اپنی اڈے رنگ والی، کھدر دے امرے دی رجائی نوں ٹھیک کیتا تے اپنے کیساں دی جٹوری کرکے کمبدے ہتھاں نال میلی پگّ سر 'تے لپیٹن لگا ۔ بشن سنگھ جدوں وی سورن سنگھ دے ساہمنے ہندا سی، اوہدی اوستھا انجھ ہی ہندی جویں کوئی جٹّ تحصیلدار دے ساہمنے کھڑا ہووے ۔ اوہ اس نوں کسے ہور ہی مٹی دا بنیا لگدا؛ جہڑی ڈاڈھی صاف ودھیا تے چیکنی ہووے ۔ جسدے خبرے گڈیاں تے باوے بندے ہن ۔ سورن دے رہن سہن تے اس دی پوچا – پوچی دے ساہمنے اوہ اپنے آپ نوں ڈاڈھا کھردرا جیہا محسوس کردا ۔ اس لئی شہر جا کے اوہ کدی وی سورن دے گھر دے کولے جہے ماحول وچ بہتی دیر نہیں سی ٹک سکیا ۔ اس نوں لگدا، جویں اوہدے پیر اس گھر وچ ٹھیک طرحاں نہ اٹھ رہے ہون ۔ اوہدی نونہہ تے پوترے پوتریاں اوہنوں جویں گھور گھور ویکھدے ہون ۔ اوہنوں لگدا جویں کوئی مٹی دے گھرنیاں وچ کھیڈدے سہے نوں سنگمرمر دی گفا وچ چھڈّ آیا ہووے ۔
کاکو نے کرسی صاف کر دتی ۔ بشن سنگھ سورن نوں اک – وچن جاں بہو – وچن وچ سمبودھن کرن دی دو -چتی وچ ہی سی کہ سورن کرسی 'تے بیٹھ گیا ۔
اجیہے سمیں بشن سنگھ کئی وار اپنے آپ 'چ ڈاڈھا کچا جیہا ہندا ۔ اوہدا اپنا آپ ہنگارا اٹھدا، '"ایہہ کہڑا ویسرائے دا بی اے میرا منڈا ای اے …میں کیوں …؟"
کرم سنگھ آپ ہی منجا چکّ کے ڈؤڈھی وچ لے آیا ۔ اوہ گھدو توں دو سال وڈا سی ۔ پڑھائی ولوں لاپرواہ تے شرارتاں 'چ نمبر اک ۔ اوہ سنتی مہری دے بالن وچ بستا لکا کے ہانیاں نال کھدو – کھونڈی کھیڈن نکل جاندا تے چھٹی ہون سمیں بستا چکّ گھر جا وڑدا ۔ چھوٹا ہون کرکے گھدو اوہدے نال رہندا ۔ اکٹھے ہی اوہ سکول گئے تے اکٹھے ہی پڑھائی چھڈّ کے اوہ گھر دے کم وچ پیو دی مدد کراؤن لگّ پئے ۔
جوانی چڑھدیاں ہی کرما تاں پانڈی بن کے سمگلنگ دا مال ڈھون لگّ پیا تے گھدو جسم دا تازہ تے ہڈاں پیراں دا کھلھا ہون کرکے بھلوانی ۔ کرمے دا پانڈی ہونا تاں سکارتھے آیا ۔ ہولی ہولی اوہنے بلیک دے مال وچ اپنا حصہ – پتی رکھنا شروع کر دتا ۔ اج ہور – کل ہور ۔ – تے کرما وی لاگلے قصبے دے چونک وچ اپنا مکان بنوا کے ٹھاٹھ نال رہِ رہا سی ۔ ڈیئری تے مرگی- خانا کھولھ رکھیا سی ۔ اوہدے گھر پوری لہر بحر سی ۔
تے بھلوانی کردا کردا دھرم سنگھ گھدو دا گھدو ہی رہِ گیا سی ۔ پیو والی حل تے جنگھی اس دے ہتھ وچ سی ۔ بابے 'جھرل' نے بھاویں مخول وچ ہی اوہدے دو بندے بن جان، اک دے حل واہن دوجے دے پٹھے پاؤن دی گلّ کیتی سی – پر گھدو سچیں ہی واہی وچ دونے زور نال لگا رہا سی ۔ اوہ اپنے ولوں تاں تیز دوڑن دا بہت یتن کردا، پر سپنے وچ ڈر کے بھجن والیاں وانگ، اس دا ہر چکیا پیر اگے دھرے جان دا ناں ہی نہیں سی لیندا ۔ جویں کوئی غیبی شکتی اوہدے لکّ نوں جپھا ماری پچھانہ کھچی لجا رہی سی ۔
وہڑکے دا کلا گڈدیاں گھدو جیوں ہی کلے نوں سٹّ مار رہا سی اوہنوں لگّ رہا سی جویں ایہہ سٹّ اوہدے اپنے سر وچ وجی ہووے اتے اوہ ہر سٹّ نال ہی دھرتی دے اندر نگھردا جا رہا ہووے ۔ من ہی من اوہ دوہاں بھراواں بارے سوچ کے اوہ جھنجلا اٹھیا تے تیجی بھین بچنو ! ….اف ! ایہہ کیہے رشتے سن ۔
وڈے تے اس نوں کھجھ سی کہ اوہ انگا – ساکاں دے ساہمنے اوہ گھدو نوں یتیم جیہا بنا کے پیش کردا سی ۔ دانے لجا کے وی زمین بارے انجھ کہندا سی؛ جویں گھدو نوں دان کر دتی ہووے ۔ زمین گھدو توں چھڈی نہیں سی جاندی جاں چھڈیاں اس دا گزارا نہیں سی ہندا ۔ پر اےداں 'مفت دے احسان' ہیٹھاں اس توں دبیاں وی نہیں سی جاندا ۔ تے کرم سنگھ تاں برابر دا حصہ وی ونڈ کے لے جاندا سی؛ پر ایہہ وی اعتراز کردا سی کہ گھدو دے ہتھاں وچ برکت نہیں ۔ اوہنوں حصے وچوں کجھ نہیں بچدا ۔ اجے کلھ ماں دے پھلّ چندیاں اوہ اپنے بھنوئیئے نوں کہہ رہا سی،" بھائیا ! ایتکیں میری صلاحَ اے پنڈ عالی دو کلے آپ ہی ٹریکٹر نال واہ کے مجھاں لئی پٹھے نہ بیج چھڈاں ؟ اس 'چوں بچدا بچاؤندا تاں اگے کچھ نھی ۔"
"ماڑی گلّ نہیں …ماڑی گلّ نیں …چنگا رہے گا …" بچنوں دے گھر والا بولیا سی ۔
گھدو نوں پتہ سی کہ اوہ اس نوں سنا کے گلاں کر رہے ہن ۔ اوہ اندروں اندر بھریا پیتا بیٹھا سی ۔ بولیا کجھ نہیں ۔ زمین تاں اگے ہی تھوڑھی سی؛ جو ایہہ دو کلے وی حلّ ہیٹھوں نکل گئی ؟ اس نوں فکر سی
آپ تاں اوہ گلّ کرنوں جھجکدا سی ۔ لا پا کے وچلا بندہ بھین – بھنوئیا سی جاں پیو؛ جنہاں نوں اوہ اپنا دکھ دسّ سکدا سی ۔ اوہناں دی مدد منگ سکدا سی ۔ پر بھنوئیا تاں اس دے ساہمنے کرم سنگھ نوں زمین چھڈا لین لئی کہہ رہا سی ۔ تے بھین بچنوں نے اس دی مدد کی کرنی سی ۔ اس نوں تاں اگے ہی اعتراز رہندا سی کہ وڈے بھرا – بھرجائی اس نال چنگا ورتدے سن ۔ اس نال دکھ – سکھ ونڈاؤن آؤندے جاندے سن ۔ اوکھے سوکھے ویلے کم وی آؤندے سن ۔ سال چھماہی سوٹ وی بنا دندے سن ۔ پر گھدو سی اوکھے ویلے تاں مدد تاں کی کرنی سی اوہنوں ملن تاں کی جانا ! جے کدھرے سال چھماہی اوہدا منڈا آ گیا تاں اس بارے کہندی: "ہایا ! اینا نموہا ! ….منڈا ہون تے اوہو جہڑے چار پرولے جہے دتے سی بسّ ….میری زبان سڑ جے، جے کتے منڈے نوں دو ٹاکیاں بنا کے دتیاں ہون جاں چھلڑ ہی ہتھ تے رکھیا ہووے ۔ ویکھو نہ …اسیں کتے ایہدے پیسے لیڑیاں تے تاں نیں بیٹھے …پر پھر وی بھین – بھرا دا ہما ہندا …ویکھیں نہ ….'تے اوہ اکھاں تے چنی پھیرن لگّ پیندی ۔
گھدو بچنوں 'تے اندروں اندر بھجیا پیا سی ۔ اس دن ماں دا سسکار کرن توں پہلاں اشنان کراؤن ویلے ماں دے کناں وچ پئیاں سونے دیاں والیاں لاہ کے وچکارلی بھرجائی نوں پھڑا دتیاں ۔ اوہ جویں والیاں تے لتّ پھیردی رہی سی ۔
اک پل اوہنوں ماں تے کھجھ وی آئی ۔ پر پھر ماں دا جھرڑیاں بھریا چہرہ تے ڈونگھیاں چمکدیاں اکھاں یاد آؤن تے اوہ ماں دے پیار وچ بھجّ گیا ۔ اکو ماں ہی سی، جس نے اوہنوں انتاں دا پیار کیتا سی ۔ سدا اوہدے حق وچ ڈٹّ کے بولی سی ۔ جہڑی گلّ، جہڑی بھاشا وچ جنے زور اوہ کہنا چاہندا ہندا، اوہدی ماں اوہ گلّ اس نالوں زوردار انداز وچ کیہا کردی ۔ اوہو ہی سی؛ جہڑی گھدو بارے کہندی سی، " ایہہ تاں میرا لولھڑ پتّ اے، بھولا بھالا، شواں ورگا ..تسیں تاں سبھ کانٹے او …."
گھدو نوں افسوس سی کہ اوہ مردی ہوئی ماں دے کول نہیں سی ۔ ساری عمر ماں اوہدے کول رہی پر مرن سمیں اس کولوں چلی گئی ۔ دو مہینے ہوئے اس نوں اچانک بلاّ وجع گیا تے پاسہ ماریا گیا ۔
سورن سنگھ ماں دا پتہ کرن آیا تاں اوہ ماں دے ورجدیاں وی اس نوں اپنے نال شہر لے گیا تاں کہ اس نوں وڈے ہسپتال وچ داخل کروا کے علاج کروا سکے ۔
لگپگ ڈیڈھ مہینہ علاج چلدا رہا، پر بڈھڑا تے کمزور سریر بیماری دی مار نہ جھلّ سکیا ۔
تے رہِ گیا سی باقی بڈھڑا بشن سنگھ ۔ جہڑا اس دیاں اؤکھیائیاں نوں سمجھدا سی ۔ اس دی تنگی، جس دی اپنی تنگی سی ۔ اس نے آپ جو ساری عمر کسان دی جون بھوگی سی ۔ پر اوہ وچارا اینا نرمان تے دبو جٹّ سی جاں انج کہہ لئیے کہ اوہدے وڈے پتاں دے پیسے دا جبھا اس تے کجھ انجھ بیٹھا سی کہ اوہ ابھاسر کے کوئی گلّ اوہناں نوں کہہ ہی نہیں سکدا ۔
" او آ ماں دیا شو جی ! ……ہیتھے کلے نوں ای ٹھکّ ٹھکّ کری جانیں …اسیں ہور وی کم کرنیں……." کرم سنگھ نے گھدو نوں آواز ماری ۔
گھدو مٹی نال لبڑے ہتھ تیڑ دی چادر نال پونجھدا اٹھ کھڑھا ہویا تے ہولی ہولی تردا ڈؤڈھی وچ آن کے اوہناں کول کھڑھا ہو گیا ۔
"بہہ جا"، کرم سنگھ نے گھدو نوں منجے تے بیٹھ جان لئی اشارہ کیتا ۔ بچنوں وی بکل سواردی پیو دی پواندی آ بیٹھی ۔
" بزرگا ! بھا جی راتیں میرے کول آگے سی ۔ اسیں تا تھاڈے نال مشورہ کرن آئے آں……"
"کرو پی مشورہ …جہڑا کرنا …کی گلّ اے …" بشن سنگھ نے ہولی جہی داڑھی کھرکی ۔
" ویکھ صلاحَ نال رلکے –آپوں وچ اسیں جہڑی گلّ کراںگے …اوہدے نال دی ریس نیں ….." کرم سنگھ اک پل رکیا تے ساریاں دے چہریاں ولّ تکیا ۔
پھر کھنگھورا مار کے بولیا، " گلّ تاں ایہہ ہے کہ ماں دا کٹھّ کرنا گجّ وجع کے ….سارے انگ – ساک سدنے نے …بڈھڑی کرماں عالی ….دوہتیاں پوتیاں والی ہو کے …عمر بھوگ کے گئی آ ….اوہنوں وڈیاں کرنا ….ہیں کی صلاحَ اے ؟"
"پتّ ! میری صلاحَ کی ہونی اے ….پر ساڈے ارگے چھوٹے بندیاں نوں کاہدا وڈا کرنا ہویا …" بشن سنگھ دی ٹٹویں آواز سی ۔
"میں وی کرم سنگھ نوں کیہا کہ ایہہ فضول خرچی اے …ایہہ مندا نیں …" سورن سنگھ نے رائے دتی ۔
"او بھا جی ! بھائی چارا کی آکھو ! چنگے بھلے پتّ کماؤندے …پیسے والے …. کی مری پیگی …تہاڈے پڑھیاں لکھیاں لئی ہؤ فضول خرچی ….نالے تہانوں کی …تسیں تاں شہر رہنا ۔ ایتھے مہنے تاں سانوں وجنے نے …."کرم سنگھ اجے بول ہی رہا سی کہ بچنو اوہدی گلّ ٹکّ کے بول پئی:
"…ہاہو نہیں نہیں بھا جی، تسیں وی کیہو جہیاں گلاں کردے او …" بچنو سورن سنگھ نوں تکھی ہو کے پئی، " بھاؤ کرم سنگھ ٹھیک آنہدا اے ….ادھر میرے سہرے تاں تیاریاں وی کسی بیٹھے ہونے نے …مینوں تاں درانیاں جیٹھانیاں چھبیاں دے دے مار چھڈنا …."
گھدو نوں پتہ سی؛ بشن سنگھ دے راہیں گلّ اس نال ہو رہی سی ۔ اس دا جی کیتا بچنوں دے وٹّ کے چپیڑ مارے ۔ سورن سنگھ ٹھیک کہہ رہا سی کہ ایہہ فضول خرچی ہے ۔ گھدو نوں اپنا گھر دس رہا سی
"ویکھو بھائی ! میں پچھے تاں نہیں ہٹدا ۔ جنا خرچ میرے حصے آؤندا، دسّ دیو اٹا سٹا …پر میرا …" سورن سنگھ بولیا ۔
گھدو نوں آس سی کہ سورن سنگھ اس دے ورودھ وچ ڈٹیگا ۔ پر اوہدے سہارے دی لجّ چھیتی ہی اوہدے ہتھوں ڈگّ پئی تے اوہ سوچاں تے فقراں دے کھوہ وچ دھڑنم ڈگّ پیا ۔ اوہ دھکھ رہا سی تے اوہدے اندر ہی اندر دھواں اکٹھا ہو رہا سی ۔
"پنج ستّ ہزار تاں سہجے لگّ جو ۔ نالے بھاجی ہریں کہندے آ، ستائی سو رپیا ماں دی بیماری تے اہنا خرچ کیتا ۔ آپاں تناں نوں نوں نوں سو آؤندا…." کرم سنگھ سارے خرچ دا وستھار دسّ رہا سی ۔
ماں دی بیماری دا خرچ ونڈے جان دی گلّ سن گھدو نوں دھکہ لگا ۔ اوہ دندا وچ بلھ ٹکن لگا ۔ اوہنوں سجھّ نہیں سی رہی، کی کہے – کی نہ کہے ؟
" ماں دی بیماری تے خرچ کرتا ۔ پھر کی اے ؟ اہنے وچارے نے ساری عمر اوہنوں روٹی وی تاں کھوائی ہے ۔" بشن سنگھ نے ہمت کرکے جویں گلّ کہہ ہی دتی ۔
"لے ویکھیں نہ باپو….آہ رئی نھی ٹھیک … جے اہنے روٹی کھوائی تاں ساری عمر گلمّ وی تاں ایہدا ای کردی رہی اے ۔ ایہدے نیانے سامبھے، گونہ موت دھوتا …" بچنوں بکل 'چوں ہتھ کڈھ کے پنجہ ہلا ہلا گلاں کر رہی سی،" ویکھو نہ ماں پیو دے حصے دی جیداد وی تاں پھر ایہو کھاندا سی …"
" …توں توں چپّ وی کر ۔ وڈی وکیلنی آ 'گی ۔" گھدو چمک کے پیا ۔
اوہدیاں ناساں فرق رہیاں سن ۔ اینی ٹھنڈ وچ وی اوہدا متھا بھکھّ رہا سی ۔
" لے … میں نھی بہندی ویکھیں نہ ایہنوں تاں میں زہر لگدی آں نرھی ..ویکھیں نہ ..لے میں نھی بہندی …" بچنوں ہتھ ماردی غصے وچ ابلدی تر گئی ۔
تناؤ والا ماحول بن جان کرکے کرم سنگھ نے گلّ ٹالنی چاہی کہ بچنوں منہ بھواں کے پھر بول پئی ۔
"ویکھیں نہ ….میرا حصہ وی آ زمین 'چ …توں بہتا آیاں ….وکیلنی تاں وکیلنی صحیح …"
"چلو چھڈو ! باقی گلاں پھر کر لانگے ….شانت ہووو …" تے کرم سنگھ ایتکیں سدھا گھدو نوں سمبودھن ہویا، " بھاجی کول ٹیم نھی …بڈھڑی دے پھلّ دسّ توں گنگا لے کے جانے جاں میں …"
دو منٹ گھدو چپّ کرکے بیٹھا رہا ۔ اوہدے اندر انیکاں وچار اک دوسرے نوں لتاڑدے ہوئے، کٹّ – وڈھّ کے بھجے جا رہے سن ۔
پل بھر لئی باہرلی دھند جویں اوہدے اندر پسر گئی سی ۔ اوہ سنّ ہویا گمّ سنم بیٹھا رہا ۔ تے پھر جویں اوہدا دھکھدا اندر مچّ پیا ہووے ۔ اوہ اک دم اٹھ کے کھڑو گیا ۔
"ویکھو جی ! تہاڈے توں کوئی گجھی چھپی گلّ نھی….آپاں آں مرڑے….اپنے توں تاں اجے نھی جے ایہہ گنگا گنگا پگدیاں …۔" اوہ پل بھر لئی رکیا ۔ سنگھ ' چ رکیا تھکّ جھٹک کے بولیا،" جے بہتی گلّ اے …تاں بڈھڑی دے پھلّ تسیں گنگا پا آؤ …تے ایہ بڈھڑا بیٹھا تہاڈے ساہمنے جیوندا جاگدا …" اس بشن سنگھ ولّ اشارہ کیتا – "ایہدے میں 'کلا ای گنگا پا آؤں …"
تنے پیو – پتّ حیران ہوئے اس دے منہ ولّ ویکھ رہے سن ۔ پر اوہ رکیا نہیں ۔
"…سچی گلّ آ …اجے اپنی پجت نھی …تے جے ایہہ سودا وی نھی منظور تاں سردار جی …اوہ کلی ' تے میرے تیجے حصے دے پھلّ لیا کے ٹنگ دیو …جدوں میری پہنچ پئی …میں آپے پا آؤں …"
تے اوہ اوہناں دے وہندیاں وہندیاں منہ گھٹّ کے اندر تر گیا ۔
