ادھی عورت ادھا سپنا عصمت چغتائی
عورت--عورت--عورت--بری، چنگی، بے-وفا، با-وفا، ایسی ویسی اتے خدا جانے کیسی کیسی۔ ہر دیش، ہر زمانے وچ بڑے بڑے چنتکاں نے عورت دے بارے وچ کوئی نہ کوئی رائے ضرور قایم کیتی ہے۔ کوئی صاحب اسدے حسن تے زور دے رہے ہن اتے کوئی اس دی پارسائی اتے نیک-سیرتی اتے خوش ہن۔ اک صاحب دا خیال ہے کہ 'خدا دے بعد' عورت دی پدوی ہے۔ تاں دوجے صاحب اس نوں شیطان دی ماسی بناؤن 'تے تلے ہوئے ہن۔
اک صاحب پھرماؤندے نے 'اک دھوکھے باز مرد نالوں اک دھوکھے باز عورت زیادہ خترنارک ہندی ہے۔' جویں کہ کوئی ایہہ کہے کہ اک کالے مرد نالوں اک کالی عورت زیادہ کالی ہندی ہے۔ کنی شاندار گلّ کہی ہے کہ جھوم اٹھنّ نوں جی کردا ہے اتے جیکر میں آپوں عورت نہ ہندی اتے ایہناں بیاناں نے مینوں بوکھلا نہ دتا ہندا تاں کہن والے دا منہ چمّ لیندی۔ مصیبت تاں ایہہ ہے کہ ایہناں 'نامائکول' بیاناں نے 'سٹی' ہی گمّ کیتی ہوئی اے۔
اتے مزے دی گلّ تاں ایہہ ہے کہ جناں مرداں نے عورتاں نوں سمجھن دا دئوا کیتا ہے اناں عورتاں نے مرداں دے سبندھ وچ کدے کوئی بیان اپنی عقل نال نہی بنایا۔
مرداں نے کیہا: 'مرد ظالم ہندا ہے۔' اوہ چپ چاپ ظلم سہن لگیاں۔
مرداں نے آکھیا:'عورت ڈرپوک ہندی ہے۔' اوہ چوہیاں توں وی ڈرن لگیاں۔
پھر فرمایا-'وقت پوے تاں عورت جان تے کھیڈ جاندی ہے بس جھٹّ ہی جان 'تے کھیڈ گئیاں۔'
ماں دی ممتا دا ساری دنیا ڈھول پٹدی ہے، باپ دی باپتا دا رونا کوئی نہیں روندا۔ عورت دی عزت لٹّ سکدی ہے۔ مرد دی نہیں لٹدی۔ شاید مرد دی عزت ہندی ہی نہیں جہڑی کہ لٹی-کھسٹی جا سکے۔ عورت دے حرامی-حلالی بچہ ہندا ہے۔ مرد دے کجھ وی نہیں ہندا۔
صدیاں توں عورت دے سر اجیہے اوٹ-پٹانگ دوش تھپّ کے چنتک اسنوں بخلاؤن دی کوشش کردے آئے ہن۔ جاں تاں اوہ اسنوں اسمان 'تے چڑھا دندے ہن جاں چکڑ وچّ پٹک دندے نے۔ پر برابر کھڑا کردیاں اوہناں دا دم نکلن لگدا ہے۔ اسنوں دیوی اتے اسمانی مخلوق بنا دینگے پر دوست اتے ساتھی کہندیاں شرماؤندے نے۔
سمجھ وچ نہی آؤندا کہ ایہہ گھٹیاپن دا احساس ہے جاں غلط-فہمی۔ آخر ایہناں نوں عورت دی برابری توں کیوں ڈر لگدا ہے۔ اوہ وی تاں انسان ہندیاں ہن۔ اسنوں برابر بیٹھاؤندیاں کیوں گھبراہٹ ہندی ہے۔ کی مرد اک پلّ لئی ایہہ نہیں بھلّ سکدا کہ برابری دے لازمی ارتھ گھٹیاپن دے نہیں ہن۔ سبھ جاندے ہن کہ عورت، ماں، دھی، پتنی اتے بھین ہی بن سکدی ہے۔ پتا، پتر، پتی اتے بھرا نہیں بن سکدی۔ پھر کیوں بار بار کہندے نے کہ اوہ اسے لئی ہی پیدا ہوئی ہے۔ کی عورت نوں اناں وی پتہ نہیں کہ اوہ عورت ہے جہڑا کہ اسنوں لگاتار دسیا جا رہا ہے؟
جاں شاید مرد جاندے نے کہ ماں اتے پتنی بننا لوہے دے چنے چباؤنا ہے۔ اس لئی عورت دے دماغ وچ ٹھوکی جاندے ہن کہ اوہ بنی ہی اسے کارج لئی ہے۔ اسنوں اسطے فخر کرنا چاہیدا ہے کہ ایہہ مزے دی پدوی ہے۔ ایہناں نوں کوئی سمجھائے کہ کس کم بخت عورت نے کدے اس توں انکار کیتا ہے۔ کون کہہ رہا ہے مرداں نوں کہ آؤ صاحب تسیں نیانے پیدا کرو اتے اوہناں نوں دودھ پلاؤ۔ پھر بھلا بار بار انجھ جتاؤن دی کی لوڑ پے رہی ہے؟
عورت ودھوا ہو جاندی ہے تاں اسدیاں چوڑیاں بھنّ دندے ہن۔ مرد دی گھڑی، عینک جاں حقہ بھنن دا کدے کسے نوں خیال نہیں آیا۔ ودھوا پہراوے وچ وی تبدیلی کرن لئی مجبور ہندی ہے۔ رنگیا دپٹہ لے لوے جاں ہتھاں وچ چوڑیاں پا لوے تاں لوکاں دے کلیجے پاٹ جان۔ مرد اوہی سوٹ-بوٹ، اچکن، انگرکھا پائی گھمدا ہے۔ کیہو جہی بے-رحمی ہے کہ وکھاوے لئی وی سوگ نہیں مناؤندا۔ حالانکہ عورتاں نوں جویں پتی دا دکھ ہندا ہے۔ بہت ساریاں عورتاں اتے مرداں نوں نہیں ہندا۔ پر استریاں نوں ڈھونگ رچاؤنا پیندا ہے۔
اک صاحب پھرماؤندے نے کہ 'عورت دی شان ہی ایہی ہے کہ دنیاں استوں نہ-واقف ہی رہے۔ پتی دی محبت اسدا بہو-ملا خزانہ ہندا ہے اتے اسدا چھوٹا جیہا پروار اسدا سنسار۔
کیوں صاحب! جیکر کسے عورت دی شہرت ہندی ہے تاں اوہ تہاڈے حصے دی عزت تاں نہیں کھوہندی۔ اﷲ دی دین ہے۔ اس وچ تہانوں کیوں تکلیف ہندی ہے؟ کیہو جیہا کمیناپن ہے۔ استری ہووے جاں مرد، جیکر دنیا وچ کجھ کر جاوے تاں کسے دی شان نوں کویں بٹا لگّ جاویگا۔ مرد دی شہرت نال جیکر مرد دی عزت نہیں گھٹدی تاں عورت دی شہرت نال کیوں اسدی وڈیائی نوں گھنّ لگّ جاویگا۔
پتنی جاہل-اجڈّ ہووے تاں کوئی دشواری نہیں۔ پتی، پتنی توں گھٹّ پڑھیا-لکھیا ہووے تاں بس ہنیر ہی آ جاویگا۔ کیوں جو کسے وڈے دے آکھے نوں سٹّ لگ جاندی ہے۔ ڈاکٹر نائڈو نوں جدوں 'مسیز سروجنی نائڈو دے پتی' آکھیا جاندا سی تاں بہت شرمندہ ہو جاندے سن۔ دنیاں وچ کروڑاں استریاں اپنے پتیاں دیاں پتنیاں بن کے مزے نال رہندیاں ہن۔ ایہناں نوں گھٹیاپن دا احساس نہیں ہندا۔ مرد دے کنّ وچ پیدا ہندیاں ہی فوق مار دتی جاندی ہے کہ اوہ سرو-اتمّ ہے اتے اسد بھولاپن ویکھو کہ اوہ سچ-مچّ ہی یقین کر لیندا ہے کہ اوہ سنسار دی لایق توں لایق عورت نالوں وی اچا ہے۔ صرف اس لئی کہ اوہ مرد ہے۔ پھر جدوں اسنوں اپنے توں ودھ پڑھی-لکھی اتے عقل مند استری ملدی ہے تاں اوہ اس نوں نفرت کردا ہے۔ کیونکہ اوہ اس ویلے اپنے آپ نوں دھوکھا نہیں دے سکدا۔ کی میرا رسوئیا کیول اس لئی میڈم کیوری توں اتمّ ہو سکدا ہے کہ اوہ مرد دی نسل توں ہے جسنوں عامَ طور تے عورت توں اتمّ سمجھیا گیا ہے؟ پر جیکر یقین نہ آوے تاں اپنے رسوئیے جاں دھوبی نوں پچھ لینا۔ ایہی کہیگا کہ عورت کدے وی مرد دی برابری نہیں کر سکدی!
اک ہور صاحب پھرماؤندے ہن: 'جیکر استری دے دلّ نوں چیریا جاوے تاں اس وچ صبر-صبوری، برداشت، لکویاں قربانیاں کرن دا معدہ اتے ہور نظر نہ آؤن والیاں خوبیاں توں بناں ہور کجھ نہیں ہووےگا۔'
بئی حد ہے۔ میں اک مرد ڈاکٹر نوں پچھیا تاں اوہ کہندے ہن: 'سبھ بکواس ہے۔ عورت تے مرد دے دلّ دی شکل بالکل اکو جہی ہندی ہے اتے اس وچوں کوئی 'اوا-طوا' چیزاں نہیں نکلدیاں۔' لؤ سنو، اوہی ڈاکٹر صاحب کہندے نے--عورت مرد نالوں زیادہ سیانی نہیں ہندی۔ ایہہ تاں طربیعت اتے آدھارت ہے۔ ودیا اتے سکھلائی مرد اتے عورت دوہاں اتے اکو جیہا اثر کردی ہے۔
اک ہور صاحب پھرماؤندے ہن: 'جدوں بچہ پہلی بار ماں دی چھاتی توں دودھ پیندا ہے تاں اوہ آنند نال لال ہو کے کمبن لگدی ہے۔'
استریاں نے جھٹّ ہی تاڑ لیا ہووےگا کہ پھرماؤن والا صاحب 'مرد' ہے۔ اسنے جو کجھ لکھیا کیول سنیا-سنایا ہویا ہے۔ پورے یقین نال آکھیا جا سکدا ہے کہ اسنے خدّ کدے وی کسے بچے نوں (اپنی چھاتی توں) دودھ نہیں پلایا۔ اوہ نہیں جاندا کہ بچہ جدوں پہلی بار دودھ پیندا ہے تاں ماں نوں کنی تکلیف ہندی ہے۔ ماں، جہڑی 'لال' ہو کے کمب رہی ہوویگی، بالکل وی پیار جاں راحتَ کارن نہیں کمب رہی ہوویگی۔ درد کارن رنگ بدل گیا ہووےگا۔
ایہہ میں اس لئی کہہ رہی ہاں کہ مرد خواہ-مخواہ الٹے-سدھے بیان ٹھوکدے رہندے ہن۔ انا وی نہیں سوچدے کہ ہن عورتاں وی اوہناں دے آکھے انوسار ہی کیول عورتاں نہیں رہیاں۔ بہت ساری جانکاری حاصل کرن لگّ پئیاں ہن۔ ہن اجیہے گھسے-پٹے واکاں نال دھوکھے وچ نہیں آؤنگیاں۔ سدھی-سادی عقل دی گلّ کرو۔ عورتاں نوں عورتاں نالوں زیادہ سمجھن دا دعوہ نہ کرو تاں ٹھیک رہے گا۔ مفت وچ تہاڈا پول کھل جاویگا۔ وڈے تے چھوٹے دے جھگڑے وچ پے کے سماں برباد کرن دی ویہل تہانوں کتھوں مل گئی۔ رنگ، نسل اتے استری-مرد دا بھن-بھید بڑی تیزی نال مٹّ رہا ہے۔ سنئتّ اتے ودیا دے کھیتر وچّ سنسار بڑی تیزی نال ودھ رہا ہے۔ ہن کم کرن والیاں دی منگ ودھ رہی ہے۔ ہر کھیتر وچ عورت نوں مرد دا ہتھ وٹاؤنا پے رہا ہے۔
پچھمی استریاں، ہزاراں قسم دیاں گھریلو مشیناں دے ہندیاں-سندی، روزی کماؤن لئی مجبور ہن۔ اس لئی کھاناداری دے کماں وچ اتے بچیاں دی پالنا کرن وچ مرداں نوں برابر سہائتا کرنی پیندی ہے۔ جیکر پتنی رکابیاں دھوندی ہے تاں پتی جھاڑو دندا ہے۔ پتنی بسترا لگاؤندی ہے تاں پتی بچے نوں دودھ دی بوتل تیار کرکے پلؤندا ہے۔ دوویں مل کے ناشتہ اتے بھوجن بناؤندے ہن۔ بچیاں نوں تیار کردے ہن ۔ پھر آپوں کم تے جاندے ہن۔ جہڑی استری کم تے نہیں جاندی، اوہ وہلی بیٹھ کے گپاں نہیں ماردی۔ دھلائی کردی ہے، کپڑے استری کردی ہے اتے گھر لئی سودا خرید لیاؤندی ہے۔ سماں بچّ جاندا ہے اس لئی 'پارٹ-ٹائم' کم وی کردی ہے۔ اس دے باوزود ایہہ حالَ ہے کہ مشکل نال پوری پیندی ہے۔
پر ساڈے اتھوں (بھارت) دے مرد، لمبے-چوڑے بیاناں دی لاٹھی لے کے استریاں نوں ہک رہے ہن۔ چاہے جنی مرضی تنگی-ترشی ہووے، پتنی گھر دی 'زینت' بنی بیٹھی رہے۔ پتی چرخہ ہو جانگے پر نکّ سلامت رہے۔ پتنی، استری-پن دا پٹارا سمبھالی بیٹھی رہے۔ بھاویں بچیاں نوں فیس نہ لیاؤن 'تے شرمندہ ہونا پوے۔ بانیا قرض منگ منگ کے بھاویں پتی دی 'بولدی' بند کرا دیوے پر کیونکہ کوئی وڈے 'میاں' کہہ مرے ہن کہ: 'عورت دی دنیاں اسدا گھر ہے' تاں بس عورتاں لکیر دا فقیر بن کے 'گھر دا، گھر دا' کردیاں رہنگیاں۔
سبھ توں ودھ وڈے وڈے کتھن عورتاں دی پوترتا اتے نیکی بارے کہے گئے ہن۔
پھرماؤندے ہن کہ 'عورت نوں کدرت نے کجھ اس طرحاں بنایا ہے کہ اوہ کیول اک نوں ہی پیار کردی ہے اتے اسے اتے قربان ہو جاندی ہے۔'
اتے مرد!
'مرد دی خصلت وچ 'انیکتا' ہے۔ اوہ ہر ویلے نویں عورت ول کھچیا جاندا ہے۔'
کیوں سریمان جی ایہہ خبر تہانوں کسنے دتی؟ عورت دی خصلت وی اپنے مطلب انوسار ڈھال لئی گئی تاں جو تسیں تسلی نال خصلت دے سر دوش تھپّ کے 'رنڈی-بازی' کرو اتے پتنی دے پیراں وچ اس دیاں بیڑیاں پا دیؤ کہ اوہ قدرت دے ورودھ گلّ کرکے، گوانڈھی نال دیدے نہ لڑاؤن لگے اتے اس طرحاں 'استریتو' نہ گنوا بیٹھے۔ ہور تاں ہور قدرت نوں وی مرد اس سازش وچ گھسیٹ لیائے۔ حالانکہ ایہہ ہتھیار کدے وی کارگر ثابت نہیں ہویا۔ عورت نے اکھاں لڑاؤنیاں چاہیاں تاں مرداں نوں پتہ وی نہ چلیا۔ اوہ، ایہی سمجھدے رہے کہ عورتاں نیک اتے پوتر ہن۔ ایہہ ایہناں دی خصلت ہے۔ پھر کی ڈر ہے؟ پر کوئی ایہناں نوں پچھے کہ تہانوں کس نے آکھیا کہ عورت کیول اک بار ہی پیار کردی ہے؟
ایہہ سبھ ڈھکونسلے دیاں گلاں ہن۔ زمانہ بدل رہا ہے اتے اجیہے بیاناں دے روکیاں، رکن والا نہیں۔ زندگی دیاں قدراں چنگے جاں مندے راہ بدل کے ہی رہنگیاں بھاویں اسیں جناں وی ماتم کریئے، سر پٹیئے، حالتاں، استری نوں گھراں وچ شانتی نال نہیں بیٹھن دینگیاں۔ سانوں سوچنا چاہیدا ہے کہ جدوں مجبوری-وس اسیں اپنی بھین، دھی، ماں اتے پتنی نوں مرداں دے برابر کم کرن لئی بھیجن واسطے مجبور ہو جاوانگے تاں سانوں ایہناں نوں کس طرحاں دی سکھلائی دینی چاہیدی ہے۔ کی اسیں ایہناں نوں پرانے قولاں انوسار شرم تے ہیا نوں قایم رکھن لئی ہر ویلے 'ناری' ہون دے احساس وچ ہی غرق رہن دا پاٹھ (سبق) پڑھائیے۔ جاں ایہہ سمجھائیے کہ جدوں کم تے جاؤ تاں اپنی نسوانیئت، ناری-کوملتا اتے ناز-نخرے، نال نہ لے کے جاؤ۔ اتھے 'عورت' ہون دے بل بوتے تے نہیں سگوں اپنی محنت نال کم کرو۔
پچھمی عورتاں مرداں دے 'موڈھے نال موڈھا' لا کے برابر کم کردیاں ہن پر نال ہی لوڑوں ودھ اپنے عورت ہون دا ڈھول پٹدیاں ہن۔ پل پل مگروں میک-اپ کردیاں ہن۔ وال سنواردیاں ہن اتے 'ڈیٹ' بھاوَ سدا-پتر حاصل کرن لئی اوہ سارے ناز-نخرالو ڈھنگ ورتدیاں ہن جہڑے کہ اخباراں اتے رسالیاں راہیں ایہناں تکّ پہنچدے ہن۔ اتھوں دے رسالیاں-میغزیناں وچ ہزاراں بناوٹی وستاں اتے خوشبواں کیول بندیاں نوں پھساؤن لئی ظاہر کیتیاں جاندیاں ہن۔ اتھوں دیاں عورتاں دے دلاں وچ ایہہ بٹھا دتا گیا ہے کہ ایہناں دی زندگی دا مقصد ہے کہ ایہناں نوں کوئی چاہے۔ ایہناں نال ویاہ کرکے بچے بخشے۔ پر کنیاں لڑکیاں ہن جہڑیاں رسالیاں دے دسے ہوئے نسخیاں نوں ورتکے زندگی دے ایہناں سپنیاں نوں ساکار کر لیندیاں ہن۔ زیادہ تاں اجہیاں ہندیاں ہن جہڑیاں مرداں نوں ورگلاؤندیاں ہن اتے خدّ اوہناں دا شکار ہو جاندیاں ہن۔ اتے ساری امر پریاں دے شہزادے دی اڈیک وچ گزار دندیاں ہن۔ جس دیش دیاں عورتاں چتّ بھرماؤنے بکھرے خیالاں والیاں اتے نہ-مراد ہون اتھوں دے بچے کیوں نہ 'ٹیڈی' بننگے اتے بچیاں کیوں نہ اپنی نسوانیئت دا رعب جماؤنگیاں۔
میں روس وچ عورتاں نوں ہر کتے وچّ کم کردیاں ویکھیا۔ کسے دے منہ اتے نہ کوئی میک-اپ سی اتے نہ ہی اوہناں دے وال سنوارے ہوئے سن۔ زیادہ نے تاں بالکل مرداں وانگ ہی وردیاں پائیاں ہوئیاں سن کہ پہچاننا اوکھا سی۔ بالکل مرد لگّ رہیاں سن۔ مینوں ایہہ گلّ بہت بری لگی کہ 'استریئت' دا کھونّ ہو رہا ہے۔
میں پچھیا تاں ساڈی ساتھن نے دسیا کہ 'اسیں نہیں چاہندے کہ کم دے ویلے کوئی 'نسوانیئت' جاں 'مردانگی' دی نمائش کرے۔'
'کیؤ؟ تد تاں ایہہ مشین بن جانگیاں۔'
ایہہ تاں ہور وی چنگا ہے۔ تسیں کی مشین نوں کوئی گھٹیاں سمجھدے ہو؟ کی ہتھاں دیاں بنائیاں مشیناں پتھر توں تراشے بتّ نالوں کجھ گھٹّ پوتر ہن؟ جیکر اوہ پتھر ساڈی سندا ہے تاں ایہہ مشیناں وی ساڈیاں انّ-داتا ہن۔ سانوں گاواں-بلداں نالوں زیادہ پیاریاں ہن۔ کیونکہ ایہناں نوں اسیں آپوں بڑے پیار نال بنایا ہے۔ ہن جیکر اسیں ایہناں جہے ہو جائیے اتے انی ہی شرافت اتے ایمانداری نال کم کریئے تاں ساڈے جیون دا مقصد پورا ہو جاوے۔ ایہناں مشیناں وچ نہ عورتاں ہن اتے نہ ہی مرد۔ انجھ ہی ایہناں نو چلاؤن والیاں دی وی کوئی لوڑ نہیں۔ سبھ مزدور نے سبھ مشیناں-'
پر رات نوں اتتھی-بھوج سمیں میں ویکھیا ایہناں مشیناں وچ جان پے گئی سی۔ جیون اتے انسانیت دا حق بھرپور طریقے نال ادا ہو رہا سی۔
کارخانے وچ کتے لوہا گالن دیاں مشیناں سن، کتے ڈھالن دیاں، کتے 'ماشا' سی تاں کتے 'نتاشہ' سی۔ اک پاسے پرزے ڈھالن دیاں مشیناں سن تاں دوجے پاسے 'یوری' سی اتے 'ویرا' سی۔
جدوں ایہہ پتہ ہے کہ اج نہیں تاں کلھ عورتاں نے مرداں دے نال ہی کم کرنا ہے تاں سانوں ایہہ کتھن بھلّ کے نویں کتھن/قول بناؤنے پینگے:-
(1) کالج اتے سکول وچ توں نہ ماں ہیں نہ دھی اتے نہ ہی پریمکا--کیول ودیارتھن ہیں اتے باقی پروفیسر اتے ودیارتھی/ودیارتھناں۔
(2) دفتر وچ نہ توں مہبتّ وچ با-وفا ہیں اتے نہ ہی بے-وفا۔ سدھی طرحاں کم کر اتے نخرے بھلّ جا۔
(3) آلے-دوآلے جہڑے لوک بیٹھے ہن سبھ انسان ہن: نہ مرد ہن اتے نہ ہی عورتاں۔ افسر ہن جاں کلرک، آہ میز ہے، اوہ کرسی اتے چپڑاسی۔ تسیں نہ کمزور ہو نہ شکتی شالی، نہ کومل اتے نہ ہی کرخت۔ تہاڈا کم اوہی ہے جسدی تسیں تنخواہ لیندے ہو۔ جدوں تکّ تسیں کتا نہ بدل لوو تہانوں قدرت نے اسے کم لئی پیدا کیتا ہے۔ اتھے پتی جاں پتنی پھساؤن نہیں کیول کم کرن لئی آئے ہو۔ سریرک جاں دماغی طاقت جاں کمزوری توں نہ لابھ اٹھاؤ اتے نہ ہی کسے دا نقصان کرو۔
(4) کیول ویاہ ہی تہاڈی منزل نہیں۔ کیونکہ ویاہ کر لینا ٹیچے تے پہنچنا نہیں۔ اسنوں نبھاؤنا اصل وچ لمبی سڑک ہے۔
پر گردیو کہندے ہن: 'اے عورت! توں ادھی عورت ہیں اتے ادھا سپنا!'
کسے نے ایہناں دی پتنی توں رائے لئی ہندی تاں شاید ایہہ کہندی کہ گرودیو تاں آپوں 'پورے دے پورا' سپنا سن اتے سپنے دی سندر ویاکھیا وی!
پر 'عورتاں پیغمبر نہیں ہندیاں'---'عورتاں نبی نہیں ہندیاں'---'عورتاں پاگل نہیں ہندیاں۔'
تاں پھر کوئی اٹھ کے کہہ کیوں نہیں دندا کہ 'عورت، عورت نہیں ہندی۔'
(انوواد: ڈاکٹر. گردیال سنگھ رائے)
