امر کتھا گلزار سنگھ سندھو
ایہہ کہانی بنگلا دیش دی نہیں۔
ہر کہانی بنگلا دیش دی ہو ہی نہیں سکدی۔
بنگلا دیش تائے نتھا سنگھ نے ویکھیا ہی کدوں سی؟ ویکھی سنی گلّ دا فرق وی تاں ہندا ہے۔ جے سچ پچھو تاں اس نے ویکھیا ہی کی سی۔ اک بنے روپڑ تے دوجے بنے راجپرا۔ عزت دار بندے دا بھوگول ہندا ہی کنا کو ہے۔ کسے نال لڑائی نہیں، کسے نال جھگڑا نہیں۔ تحصیل تے ضلعے دی کچہری تاں اک پاسے رہی، اپنا تھانا ہی نہیں ویکھیا ہندا۔
تائے دا اتہاس سکھ اتہاس نالوں وی چھوٹا سی۔ ماتا گزری، دسویں پاتشاہی، چارے صاحبزادے تے سرہند تکّ سیمت۔ تایا انندپور تکّ جا سکدا سی پر اس نے پرواہ نہیں سی کیتی۔ اس دے کہن انوسار سارے گردھام اک برابر سن۔
انج وی اس دے پنڈ ڈھولیوال دا باہرلی سبھیتا نال واسطہ نہیں سی۔ بھڑی جا کے کھنے نوں تانگا ملدا سی، بسی پٹھاناں توں راجپرے نوں گڈی تے سنگھول پہنچ کے لدھیانے نوں بسّ۔
بنگلا دیش تاں دور دی گلّ ہے، اس نے پٹیالہ نہیں سی تکیا جتھے راجیاں دے محل سن، باراندری سی تے دوکھ نوارن سی۔ 'میں کہڑا ووٹاں لینیئیں۔' اس دا انا ہی اتر ہندا۔
ہاں، بنگال دے جادو بارے اس نے کسے قصے وچ پڑھیا سی۔ کامروپ دیاں کامنیاں بارے، کالیاں اکھاں کالے وال۔ آدمی نوں مینڈھا بنا کے اس دی سواری کردیاں، پر کی لینا سی کسے دی سواری بن کے۔ اس دی گھر والی کس توں گھٹّ سی۔ دھیاں سن، پتر سن۔ پنڈ سی، پنڈ دی عزت سی۔ اس دے کہڑی نکیل نہیں سی پئی ہوئی؟ گھروں نکلنا سنبھوَ ہی نہیں سی۔
جدوں اکاشوانی توں بنگلا دیش دے حسن نال اتیاچاراں دیاں خبراں آؤندیاں تاں اوہ کیول دو اکھر بولدا، 'مورکھ کسے تھاں دے'، تے مڑ اپنے کم لگّ جاندا۔ ایہہ وی پتہ نہیں سی لگدا کہ اوہ ایہہ شبد اتیاچار کرن والیاں لئی ورتدا سی جاں کسے ہور لئی۔
اتیاچار تائے لئی نویں گلّ نہیں سی۔ راج ادھیکاری تاں پرجا 'تے اتیاچار کردے ہی آئے ہن۔ اس نے اس توں وی گھور اتیاچار تکے سن۔ ایہہ اتیاچار اس نوں کل وانگ چیتے سن۔ ستنترتا ملنی، پاکستان بننا تے وسوں دا تبادلہ۔ پاکستان جان توں بچن لئی مسلماناں دا این مننا۔ اس دے اپنے پنڈ ڈھولیوال دے مسلماناں دا پاکستان جان دی تھاں دھرم بدل لین دا فیصلہ۔ اتھے جمے، اتھے پلے، اتھے ہی مرانگے۔ ڈھولیوال دی مٹی اوہناں نوں ماں دی ککھّ وانگ سی۔ ماں نوں چھڈّ کے کون جاندا ہے!
پر پنتھ دے راکھے ڈھولیوال آ وڑے سن۔ سخر دوپیہرے، کڑکدی دھپے۔ برچھے چھوھیاں تے بندوقاں۔ چنڈی دی جےَ جےَ۔ بولے سو نہال۔ صلح دی صلح۔ ہر مسلمان ہر ہندو دا دشمن۔ ارائیں، گجر، بھرائی، مراسی-سبھ دے سبھ۔ کتھے نکا جیہا پنڈ، کتھے اس نوں لٹن والا ویہہ پنڈاں دا لشکر۔ گہنے بوجھے، نقدی خیسے، گبھرو قتل، سندریاں بے پتّ۔ ہتھ جڑدے سن، تاں ہتھ نہیں؛ سر نودا سی تاں سر نہیں۔ چالی قتل تے ویہہ بیپتیاں۔ نسیرو کی تے بکھتو کی۔ بچے ادھر، ماواں اودھر۔ باہروں آئے من آئی کر رہے سن تے پنڈ والے ویکھ رہے سن۔ سینا دی سینا اگے پنڈ والیاں دی پیش وی کی جاندی سی۔ سارا پنڈ خسی ہویا کھڑھا سی، مسلمان گھٹّ تے ہندو سکھ اوہناں توں ودھ۔ دھاڑویاں دا کہنا سی-اوہ دسویں پاتشاہ دے صاحبزادیاں دا بدلہ لے رہے سن، ماتا گزری دا تے بندے بہادر دا۔
ایہہ کویں ہویا سی تے کیوں ہویا سی؟ کسے کول وی اس دا کوئی اتر نہیں سی۔ سبھ نوں دوہرا دکھ سی-بندے مرن دا وکھرا تے پنڈ والیاں دی مرضی توں بناں مرن دا وکھرا۔
پنڈ دی عزت سانجھی ہندی ہے تے سانجھی عزت لٹی جا چکی سی۔ نیامت، نسیرو تے بکھتو نوں دھاڑوی ادھال کے لے گئے سن۔ پنڈ والے بے پتّ ہو گئے سن۔ بھرے میلے وچ بے پتّ۔ ایہہ بے پتی مسلماناں نالوں ہندو-سکھاں دی ودھیرے سی۔ تایا اس بے عزتی نوں بھلاؤن دی کوشش کر رہا سی۔ اس نوں پوریاں ستّ راتاں نیند نہیں سی آئی۔ پورے ستّ دن اوہ کسے مسلمان دے متھے نہیں سی لگّ سکیا۔ متھے لگن دے ڈروں باہر نہیں سی نکلیا۔ مساں ستویں دن اس دے من نوں شانتی ملی سی؛ اوہ وی اس گلّ توں کہ نال دے پنڈ ملانپر وچ اس توں وی بھیڑا حالَ سی۔ مکاناں دیاں اٹاں، بالے، شتیریاں، بوہے تے باریاں غائب سن۔ مردے بو مار رہے سن۔ اوہناں نوں دبن-پھوکن والا کوئی نہیں سی ملیا۔ پنجراں دے پنجر، لتاں-باہاں تے کھوپریاں۔ جہڑیاں لوتھاں ملبے وچ دبیاں گئیاں سن، اوہناں دی عزت رہِ گئی سی؛ باقی بے پتّ سن-ٹٹیاں ونگاں، لیرو لیر سلواراں، بھوتھے تے چنیاں۔
گوانڈھی پنڈ دی وڈیری بے پتی نے ڈھولیوال دی پتّ رکھ لئی سی۔ اس بے پتی دے ٹاکرے اتے ڈھولیوال دی بے عزتی کجھ وی نہیں سی۔ تائے نتھا سنگھ نے بے عزتی نوں ہضم کرن دا ڈھنگ لبھّ لیا سی۔
تھوڑھے دناں پچھوں ایہہ وی پتہ لگّ گیا سی کہ نسیرو نوں سیدپرے دا دربارا لے گیا سی، نیامتو نوں دلواں دا بنتو تے بختو نوں چڑھی والا سنتو۔ پتہ لگن تکّ کڑیاں دے ماپے پاکستان جا چکے سن، تے کڑیاں اوہناں دے گھراں دیاں داسیاں ہو چکیاں سن۔ تنّ مہینے پرانی گھٹنا دا رولا پاؤن دی کی لوڑ سی۔ گلّ آئی-گئی ہو گئی۔
سدا وانگ میلے، چھننجاں تے راساں پین لگیاں۔ سہبزادیاں دا شہیدی دن نیڑے آ گیا تے گردھاماں دی رونق ودھن لگی۔ دیوان سج گئے تے لنگر چالو ہو گئے۔ کویشراں، راگیاں تے ڈھاڈیاں نے اپنی کویشری تے آواز دے جادو نال ایہناں گھٹناواں دی بے شرمی نوں سورمگتی وچ بدل دتا۔ 'انجن' ناں دے کویشر نے بہت ودھیا بند رچیا، 'پنتھ رنگیلے نے دھانکاں دیس وچ پائیاں۔' جتھے جاندا اسے کبت دی فرمائش ہندی۔ ستلج دے کنڈھے پریوار وچھوڑا ستھان توں لے کے ماچھیواڑا، چمکور، سرہند، بسی، فتح گڑھ تے چھت-بنوڑ تکّ 'انجن' کوی دا ناں مشہور ہو گیا۔ اس دی کویتا چھکّ-چھکّ، شوں-شوں چلدی سی-انجن وانگ۔
اس سال سبھا دے میلے وچ بڑی بھیڑ سی۔ ڈھولیوال تاں لگبھگ سارے دا سارا فتح گڑھ پجا ہویا سی۔ کویشر کویشری کر رہے سن۔ کویشری دے جادو تھلے کسے نوں وی ایہہ چیتے نہیں سی کہ اوہدے پنڈوں کنیاں مسلمان کڑیاں نوں پنتھ رنگیلا اوہناں دے ہی گڈے جوڑ کے، اوہناں اتے ہی لدّ کے لے گیا سی۔ کوی انجن رگاں پھلا پھلا کے گا رہا سی، 'پنتھ رنگیلے نے دھانکاں دیس وچ پائیاں۔' تے سارے اس آواز دے جادو وچ مگدھ سن۔
'تیری ماں کتھے اے تے نالے باقی بڈھیاں' کویتا ختم ہون اتے کسے بالک دی پٹھّ اتے تائے دا ہتھ سی۔ 'بلا اوہناں نوں'، اس دی آواز دبی دبی سی۔
تایا کدوں آ گیا سی تے اس نوں پنڈ دیاں بڈھیاں نال کہڑا ضروری کم آن پیا سی۔ بالک نوں سمجھ نہیں سی آ رہی۔ اوہ کیرتن سندی ماں دے کنّ وچ گھسر مسر کر کے باہر تائے کول آ گیا۔ تایا ہالی وی چپّ سی، گمبھیر۔
تائے دی چپّ نے انجن دی کویشری دا جادو توڑ دتا سی۔ تایا کسے نال کوئی گلّ سانجھی کرن لئی تیار نہیں سی۔ ضرور کوئی بھانا ورت گیا سی۔ سنتالی دے قتلاں ورگا۔ سنتالی دے قتلاں دیاں اوہ لاشاں سبھ دیاں اکھاں اگے گھمن لگیاں جہڑیاں پنڈ والیاں نے تکیئے وچ شتیریاں چن کے اکٹھیاں ہی پھوکیاں سن۔ غیر مسلم ہوئیاں ہندو لاشاں۔ چالی لاشاں دے سانجھے سوے دیاں لاٹاں نے ہوا دے دھپھیاں وچ لپٹ کے تکیئے دے امب دیاں ہریاں ٹہنیاں نوں لوہ سٹیا سی۔
'کی گلّ بھائیا؟' ماں نے گھنڈ وچوں ہی تائے نوں پچھیا۔
'کجھ نہیں، چلو پنڈ نوں چلیئے'، تائے نے سنکھیپ جیہا اتر دتا۔
'سکھ تاں ہے؟' تائی نے پتی کولوں داعوے نال پچھیا۔
'سکھ نوں تاں سکھ ہی ہے، پر تہاڈا گردوارے ٹھہرنا ٹھیک نہیں۔ چلو گھر نوں۔' تائے دی گمبھیرتا دا پربھاو حکم جیہا سی۔
'پھیر وی؟' تائی نے ضدّ کیتی۔
'پنڈ وچ درگھٹنا ہو گئی ہے، بندے مارے گئے ہن۔ مرن والے گوانڈھی پنڈاں دے ہن۔ اوہناں پنڈاں وچ خبر پہنچ گئی تاں تہانوں کوئی سٹّ پھیٹ لا سکدا ہے۔ پنڈ والیاں دا فیصلہ ہے کہ تہانوں گردوارے نہیں رکنا چاہیدا۔ مرداں بناں تاں اکا ہی نہیں۔' تائے نے گلّ سپشٹ کر دتی اتے بڈھیاں تے بالاں نوں نال تور لیا۔
تایا اگے اگے سی تے بڈھیاں بچے پچھے پچھے۔ اوہ بہتی گلّ نہیں سی کر رہا۔ گلّ کرن والی وی نہیں سی، پر اوہ پوری گلّ چھپا وی کویں سکدا سی۔ فتح گڑھ توں ڈھولیوال دا پینڈا پورے پنج کوہ سی۔ دو تنّ گھنٹے لگدے سن۔ تر کے جانا سی۔ انی دیر چپّ چاپ ترنا اسمبھو سی۔
جھگڑے دا کارن نسیرو سی۔ تائے دی دھی تیجو دی سہیلی۔ نسیرو جس نوں چار مہینے ہوئے دھاڑوی چکّ کے لے گئے سن۔ اوہ دھاڑوی جنہاں دا ناں 'انجن' دی کویشری وچ پنتھ رنگیلا سی۔
نسیرو سیدپریئے دربارے دے ہتھ لگّ گئی سی۔ دربارے نے اس نوں اپنے گھر وسا لیا سی۔ پنڈ والیاں وچوں کسے کسے نوں اس گلّ دی خبر وی سی، پر کوئی کس کس دی رکھیا کر سکدا سی۔ نسیرو کوئی اکلی تاں نہیں سی۔ اوہدے نال پنڈ دیاں ہور وی اٹھاراں ویہہ نوجوان کڑیاں سن، ان ویاہیاں جاں سجّ ویاہیاں، جہڑیاں اپنے ماپیاں نوں ملن پیکیں آئیاں ہوئیاں سن۔ پنڈ دے ہر پیو دا بہہتیاں دھیاں والے پیو والا حالَ سی۔ بہہتیاں دھیاں والا کہڑی کہڑی دھی دے دکھ دا بھائیوال ہو سکدا سی۔ تائے دی تیجو اپنی سہیلی لئی روندی سی تاں تایا کی کر سکدا سی۔
پر ہن تاں اوہ گلّ ختم ہو چکی سی۔ نسیرو دربارے دے گھروں سیدپرے توں نسّ کے راتو رات ڈھولیوال پہنچ چکی سی۔ اوہ سدھی تائے دے گھر اپنی سہیلی تیجو نوں آ ملی سی۔ تائے نے اس نوں دھیاں وانگ سانبھ لیا سی۔ جتھے تیجو، سیتو تے جیتو روٹی کھاندیاں سن، اتھے اک دھی ہور کھان لگّ پئی سی۔ اس دھی نے کہڑا بیٹھے رہنا سی۔ امن امان ہون 'تے اس دے ماپیاں نے اس نوں اپنے کول لے جانا سی۔ کجھ نہ کجھ ہو ہی جانا سی۔ نہ وی ہندا تاں وی دکھیا دھی گھروں تاں نہیں سی کڈھی جاندی۔ اس گلّ نوں ہن چار مہینے ہو گئے سن۔
فتح گڑھ دی سبھا دی علاقے وچ بہت مانتا سی۔ گورو گوبند دے چھوٹے صاحبزادیاں دا شہیدی استھان سی۔ بندہ بہادر نے سرہند دے صوبے توں بدلہ لین سمیں سرہند تے بسی دے اس علاقے دی اٹّ نال اٹّ کھڑکا دتی سی۔ بندہ لوہے دا سہاگا سی جس نے مغلاں نوں اپنے پیراں وچ مدھول دتا سی۔ پنتھ رنگیلے دیاں دھانکاں توں پہلاں کوی انجن بندے دی سورمگتی دے ہی کبتّ لکھدا ہندا سی۔ سبھا وچ ایہہ گلاں راگیاں ڈھاڈیاں دے مونہوں سن کے بڑا جوش آؤندا سی۔ بھارتی انکھ دیاں گلاں۔ گبھرو مٹیاراں تے بچے بڈھے سبھ سنن آؤندے سن۔
سیدپریئے دربارے تے اس دے ساتھیاں نے نسیرو نوں مڑ چکّ لجان دا فیصلہ کیتا ہویا سی پر پنڈ اگے اوہناں دی پیش نہیں سی جاندی۔ کتھے پنڈ دا پنڈ، کتھے دو چار بدمعاش۔ کنے وی سورمے کیوں نہ ہون۔ اک اکلا دو گیاراں۔
سبھا والا دن پنڈ اتے دھاوا بولن لئی بڑا یوگ سی۔ اوہناں کول باراں بور دا پستول سی، دونالی بندوق تے تھری ناٹ تھری دی رائیفل۔ تنّ دے تنّ پوری طرحاں شستربدھّ سن۔ سیدپریا دربارا، چڑھی دا سنتو تے دلوآں دا بنتو۔ اوہناں کول دو گھوڑیاں سن۔ جہڑیاں اوہ باہر چمگدڑاں والے بروٹے تھلے چھڈّ آئے سن۔ اوہناں نوں پتہ سی نسیرو تے اس دیاں سہیلیاں، تیجو ہوریں، فتح گڑھ صاحب دی سبھا والا سماگم ویکھن نہیں سن گئیاں۔
اوہناں پنڈ وچ داخل ہندیاں ہی ہریجناں دے دیبے توں نسیرو دا گھر پچھیا۔ دیبا اوہناں دی نیئت سمجھ گیا۔ اوہ تائے دے گھر دی تھاں اوہناں نوں نسیرو دے ماپیاں والے گھر لے گیا۔ ایہہ کہہ کے کہ نسیرو اپنے گھر ہی رہندی سی۔ اکلی۔
دربارا، بنتو تے پریتو جدوں نسیرو دے ویہڑے وڑ گئے تاں دیبے نے باہر دا کنڈا لا کے سارے پنڈ نوں خبر کر دتی۔ پلاں چھناں وچ نسیرو دے ماپیاں والے گھر دے آلے دوآلے سارا پنڈ اکٹھا ہو گیا۔ تایا بندوق چکّ لیایا۔ کسے کول برچھا، کسے کول گنڈاسی۔ ہتھیار ہی ہتھیار چمکن لگے۔ ونڈ دے دناں دے ہتھیار۔
پنڈ دی دھی دی عزت دا سوال سی۔ اس وچ ونڈ دے دناں دی بدلے دی بھاونا رل گئی سی۔ ادوں پنتھ رنگیلا سارے پنڈ دے وینہدیاں کنے قتل کر گیا سی۔ ادوں پنڈ دیکھدا ہی رہا گیا سی۔ اج ایہہ گلّ نہیں سی ہون لگی۔
مساں مساں شکار قابو آیا سی۔ کسے نے کوئی راہ روک لیا، کسے نے کوئی۔ باقی چھت اتے جا چڑھے۔ بھجّ کے کدھر نوں جانا سی۔ بنتو تے پریتو دلان وچوں ہی باہر نہیں سن نکل رہے۔ دربارے نے ویہڑے وچوں گولی چلائی، پر چھت والے بنیرے پچھے ہو گئے۔ اوہناں بنیرے دیاں اٹاں نال دربارے نوں لہو لہان کر دتا۔ باہروں کنڈا کھلھن 'تے اس نے بھجن دا یتن کیتا تاں پنڈ دے منڈیاں نے ہٹی کول ڈھاہ لیا۔ اودھر پریتو تے بنتو دلان وچوں نکلن دا ناں نہیں سی لیندے۔ پنڈ والیاں نے چھت پاڑ کے کوٹھے نوں اگّ لاؤن دا ڈراوا دتا تاں دوویں باہر نکلدے ہی تائے دیاں گولیاں دا شکار ہو گئے۔
جدوں فتح گڑھ والیاں سنگتاں اپنے پنڈ پہنچیاں تاں دو لاشاں نسیرو دے ویہڑے پئیاں سن تے اک ہٹیاں دے ساہمنے۔ پنڈ دے کسے بندے نوں کوئی چوٹ نہیں سی آئی۔ جے آ وی جاندی تاں اس نال کی فرق پیندا سی۔
دربارے دی لاش کول دو چار بچیاں توں سوا ہور کوئی نہیں سی۔ اک سپاہی اس دی راکھی بیٹھا سی تے اک ہور سپاہی نسیرو دے ویہڑے سنتو تے بنتو دیاں لاشاں دی راکھی۔
تایا چپّ سی۔ تھانے والیاں نے پتہ نہیں اس گھٹنا نوں کویں لینا سی۔ جو مرضی کردے۔ پنڈ دی دھی دی عزت رہِ گئی سی۔ سارے پنڈ نے اک مٹھّ ہو کے رکھی سی۔ بہادری دی گلّ سی۔ سورمگتی والی، پر تائے دے چہرے 'تے اس طرحاں دی سورمگتی دا کوئی پربھاو نہیں سی۔
ہن جدوں اکاشوانی توں بنگلا دیش دے معصوماں نال اتیاچاراں دی خبر آؤندی سی تاں تائے دے مونہوں کیول اکو ہی شبد نکلدا سی، 'مورخ ہن سہرے۔'
ایہہ کہانی بنگلا دیش دی نہیں۔
