Arzi Nanak Singh

عرضی نانک سنگھ

''اج سوکھتے ہی اٹھ بیٹھا ایں، پارو دا بھائیا،'' بھاری بہکر توں ویہلی ہو کے پارو دی ماں نے اندر آؤندیاں اس نوں پچھیا ''اکھاں سجیاں جاپدیاں نے، راتیں جاگدا رہا سیں؟''
''مچھراں کرکے نیندر نہیں سی پئی۔'' اباسی لے کے منہ تے ہتھ پھیردیاں رامے شاہ نے اتر دتا-''نالے ضدن وڈے ویلے کوئی ضروری کم کرن والا ہووے، اودن راتیں نیندر گھٹ ای پیندی اے۔''
''کی کم سی ایڈا ضروری؟'' پارو دی ماں نے توکھلے نال پچھیا، کسے سامی ولّ جانا ایں؟''
''آہو سامی دا سیاپا کرن'' اس نے متھے تے تیوڑی پا کے کیہا-''کچہری جانا ایں۔''
''کچہری؟'' پارو دی ماں گھٹے والے ہتھ جھاڑدی ہوئی، اس دے منجے دی ہی تے بیٹھ کے بولی-''اج طریق اے پھجے گھمیار دی؟''
''اوئے پھجے دا پواڑا تے اجے دور اے''، رامے شاہ نے کھجھ کے کیہا، "اس وگڑے ہوئے جٹّ دی دھون 'چوں کلا کڈھنا ایں ذرا۔ ایہہ جوٹھاں راس آؤندیاں نے لحاظ نال؟ ونگا تکلا جتی نال ای سدھا ہندا اے۔ لین ویلے تے جیکر منہ وچ زبان نہیں ہندی تے جدوں دین دا ویلا آوے، شینہ کھکھر ہو ہو پیندے نے۔ کلھ لیکھا کرن گیا تے گٹھ گٹھ بھئیں توں اچھل کے پوے، جیکن بڑے کسے نواب دا پتر ہندا ہے۔ گجھا ہویا اے دنیئے ہٹوانیئے دا۔ کھا پی کے ماریا مچھاں 'تے ہتھ تے چل توں کون تے میں کون۔ نانی نہ چیتے کرا دتی تے آکھیں! سمجھیا کی ہویا اے اس مینوں؟ اکھے جات دی کوہڑ کرلی تے چھتیراں نہ جپھے۔''
بولدیاں بولدیاں رامیشاہ دے جھرڑیاں بھرے خمیرے چہرے اتے لالی دوڑ پئی کہ چوکھا چر اس دا ساہ نال ساہ نہ رلیا۔ ایسے حالت وچ اسنے کول پئی لمی نڑی والے حقے نوں اپنے ولّ موڑ کے پورے زور نال اک سوٹا کھچیا۔ شاید چلم وچ اگّ سوں چکی سی جس کرکے دھونئیں دی تھاں پانی دا گھٹّ اسدے اندر لنگھ گیا۔ جس نے کھنگھ ہور وی تیز کر دتی۔ نال ہی اتھو آ جان کرکے اکھاں وی ڈلک پئیاں۔
''اگے ای پیا دسدا سی کہ!'' پارو دی ماں نے ہمدردی تے داعیئے بھرے روہ وچ کیہا-''نہ جو کسے دے آکھے لگدا ہوئیوں توں۔ تھوڑھا بولی ساں اوس ویلے، بھئی نہ دیہہ سو بکّ روپئیاں دا کڈھ کے، کوئی نہیؤں حالَ اج کلّ ہدار دین دا۔ پر توں تے مینوں سمجھیا ہویا وے کتی۔ پئی آپے بھونک بھونک کے چپّ کر جائیگی۔ چھیکڑے اوہی گلّ ہوئی کہ نہ؟ نہ دیندیوں تے کاہنوں اج پواڑا پینا سی! اکھے گھروں گھر گوانا تے باہروں بھڑوآ اکھوانا۔ اتوں بندہ ماریا اجکل پیسہ نہیں لبھدا۔ عرضیاں پا پا کے اگے تھوڑہیاں کھٹیاں کھٹّ لئیاں ای؟ مکھت دا سگوں جٹاں نال ویر وہاجھنا۔''
حقے توں چلم لاہ کے سنگلی بنی چمٹی نال اس وچوں اگّ دی کوئی انگاری ٹولدا ہویا رامے شاہ، اوکھے اوکھے ساہ نال بولیا، ''او کلیہنیئیں، توں ہر کم وچ ننا نہ پایا کر۔ جس کم وچ، کلجیبھیئے، نانہہ پا دینی ایں، اوہ کدے سرے نہیں چڑھیا۔ آڈھا نہ لا وڈے ویلے سویلے۔ لیا لسی دا چھناں تے رات دی کوئی بچی کھچی روٹی ہیگی آ تے۔ مینوں کچہری نوں اویرا ہو جائیگا۔ پنج کوہ پینڈا اے، مسیں کتے ویلے سر اپڑانگا۔
''میں آہنی آ،'' منجے توں اٹھدی ہوئی پارو دی ماں گھرکی-''تینوں ہو کی گیا وے، پارو دے بھائیا؟ سدھی گل کرو تاں وی پٹھا پینا اے۔ نہیں تینوں میری گلّ سکھاندی تے نہ آکھیا کرانگی۔ میرے ولوں لٹائی جاہ بے شک دوہیں ہتھیں، مینوں کی اے! بھلے دی گل آکھو تاں وی ڈہِ پینا ایں لالیاں تاڑن۔''
''او ربّ دیئے ماریئے،'' اوسے طرحاں ٹھنڈھی چلم وچ چمٹی پھیردا ہویا رامے شاہ بولیا-''جائینگی، اتھوں کہ سنیگی میرے مونہوں کجھ ہور؟ کپتی نہ ہووے تے۔''
''میری جتی توں....مینوں کی پئی اے....تیرے نال جنی ہووے تھوڑی اے....ہور دے کڈھ کڈھ کے تھیلیاں......'' بڑبڑاندی ہوئی پارو دی ماں باہر چلی گئی۔
ایدھر رامے شاہ دوہرے نہیں، تیہرے غصے نال تپ رہا سی۔ اک سامی دی کلھ والی بدسلوکی، دوجا اٹھدیاں ہی پارو دی ماں دا کلیش تے تیجا چلم دی بے وفائی، جس وچ اجے پونا گھنٹہ نہیں ہویا اسنے تماکو پایا سی، تے ہن اس وچ نہ تماکو سی نہ اگّ۔ اس دے دل وانگ ایہہ دھکھدی دھکھدی پتہ نہیں کہڑے ویلے سواہ ہو گئی سی۔
اینے نوں بارھاں تیرھاں ورھیاں دی میلے جہے کپڑے پائی اک کڑی لسی دا چھنا اتے دو بہیاں روٹیاں لے کے آئی۔
''لے جا پرے، جا کے مار سو متھے نال،'' کہندیاں ہویاں رامے شاہ نے چلم اس ولّ کرکے کیہا-''جاہ اؤنتھوں رتا تماکوں پا کے اگّ دے دو کولے دھر لیا۔''
پیو دی بھبک سن کے پارو، بناں ہور کجھ کہاں، اک ہتھ وچ چلم تے دوجے وچ روٹیاں تے چھناں لئی واپس مڑی۔ اوہ اجے دلھیجاں تک ہی پہنچی سی کہ مگروں رامے شاہ نے آواز دتی، ''لیا پھوک پھیر ارے، پھیر پئی سڑوں سڑوں کریگی ماں تیری۔''
اصل وچ ایہہ پارو دی ماں اتے مہربانی نہیں سی، سگوں رامے شاہ نوں جھٹّ خیال آ گیا کہ شہر جا کے چار آنے خرچیاں وی ڈھڈّ نہیں بھرنا۔
اوہ گھٹّ گراہی کردا ہویا روٹی کھا رہا سی تے اس دیاں اکھاں اگے اوہی کلّ والا بشنا جٹّ پھر رہا سی۔ اس دے کناں وچ جٹّ دی اوہ کڑکویں آواز اجے تکّ گونج رہی سی، بھجّ جا ایتھوں نہیں تے وحی پاڑ کے چھپڑ وچ سٹّ دؤنگا ای۔ گراہی اس دے سنگھ وچ پھس گئی، جس نوں لسی دا وڈا سارا گھٹّ بھر کے لنگھادا ہویا اوہ سوچن لگا، 'جے بھڑوآ سچ مچّ ہی وحی میرے کولوں کھوہ کے نال دے چھپڑ وچ سٹّ چھڈدا تاں کی بندا؟ ساری عمر دی کھٹی اس بدمعاش دے اکو جھٹکے نال برباد ہو جاندی۔ کنا نقصان ہندا۔....دیالا لمبردار ساڈھے پنج سو....کرم سنگھ مادوکیاں دا-چار سو...باوا سنہہ سیندے دا...ڈھائی سو......رن سنگھ....کرما لوہار.....دادو تیلی....بلا رلیئے دا، جیلا عمرے دا تے باقی نک پرچون.....سارا رلا ملا کے تنّ ساڈھے تنّ ہزار۔'
''لے بھائیا،'' پارو نے چلم حقے تے رکھ کے کیہا۔
چھنے دا چھیکڑلا گھٹّ ختم کر کے رامے شاہ نے ہکے ول منہ موڑیا۔ تھوڑے چر وچ کوٹھڑی دھونئیں نال بھر گئی۔ ایس دھندلے جہے بدل وچ اس نوں پونے تنّ سو دی رقم، کجھ نوٹاں دے روپ وچ تے کجھ چاندی دے سکیاں دے روپ وچ بھوندی دسدی سی۔ کدی اوہ اسدے نیڑے آ جاندی اتے کدی دور ہندی ہندی دھونئیں وچ الوپ ہو جاندی۔
وحی نوں چادر دی کنیں بنّ کے جد اوہ اپنی پکی حویلی دی ڈیوڈھی کول پجا تاں مہیں دی کھرلی اتے سجی لتّ ٹکا کے اس نے اک واری پھیر وحی کھولھی تے بشنے جٹّ والا پنہ کڈھ کے چنگی طرحاں ویکھن لگا۔ ڈیڈھ سو دی رقم اتے انگوٹھے دا نشان بالکل ٹھیک سی۔ ہیٹھاں کرپا سنگھ تے جوالا سنگھ دیاں گواہیاں وی جیوں دیاں تؤں سن۔ کجھ وی گاچا نہیں سی۔ ویاج دا وی پورا اک سو پینتی بندا سی، پر رامے شاہ نوں رہِ رہِ کے بھرم پیندا کہ ایہہ گوڑھی شاہی دے موٹے اکھر مٹّ نہ گئے ہون جاں حاکم کولوں پڑھے ای نہ جان۔ جاں ہور کوئی قانونی غلطی نہ رہِ گئی ہووے جس کرکے اجرا ڈگری ملن وچ ڈھلّ مٹھّ پے جاوے۔
پنڈوں باہر نکل کے جد اوہ سڑک تے پجا تاں مگروں دھڑ دھڑ کردا اک ٹانگا اس دے کول آ کے رکیا۔ کوچوان نے آواز دتی،''چھاہ جی بہہ جاؤ ضلعے چلنا جے تاں!''
رامے شاہ نے پچھانہ پرط کے ٹانگے ولّ تکیا۔ ٹانگے دیاں پاٹیاں ہوئیاں ٹاٹ دیاں گدیاں وچوں پرالی باہر نکلی ہوئی سی اتے ڈھو دا اک سرا اپنی تھاں توں اکھڑ کے اک بنے الریا ہویا سی۔ گھوڑے دا کد ٹانگے نالوں دو ڈھائی فٹ اچا سی، جس دی کھلڑی دا چوکھا حصہ چھلیا ہویا ہون کرکے ہزاراں مکھیاں اتھے بھنک رہیاں سن۔ مکھیاں اڈان لئی گھوڑا جنی واری پوچھل چک کے پھیردا، انی واری ہی اگلی سیٹ 'تے بیٹھی ہوئی اک برقعے والی سواری تربھک کے پچھانہ ہو جاندی کہ گندی پوچھل اسدا برقع نہ لبیڑ سٹے۔ گھوڑے دا ڈھانچہ ویکھ کے ایہو لگدا سی کہ اس دی کھادھی ہوئی خوراک اسدے ماس دی تھاں اس دیاں ہڈیاں نوں ہی ودھا پھلا رہی سی۔ پچھلیاں سیٹاں 'تے بیٹھے دو جٹّ ہتھاں نال بھنّ بھنّ کے خربوزے کھا رہے سن، جنہاں دیاں سٹیاں ہوئیاں چھلاں نوں اک لنڈی پوچھل والی بکری نالوں نال سمیٹی جا رہی سی۔
''کی لینا ای بئی گلّ کر؟'' پچھدیاں ہویاں رامے شاہ نے پہلاں اپنی جتی دے سجے چھتر ولّ تکیا جہڑا پب توں پاٹیا ہویا سی تے پھیر کچھے ماری وحی ولّ، جہڑی لٹھے دی چادر دیاں کئی تیہاں وچ لپیٹی ہوئی سی۔
''تنّ آنے شاہ جی،'' ٹانگے والے نے گل وچ پئی پگڑی نوں ٹھیک کردیاں ہویاں کیہا-''پچھ لے نال دیاں سواریاں نوں، تہاڈے کولوں کوئی ودھ لے لینے نے!'' اس نے آس بھری نظر نال شاہ ول تکیا۔
''ہیکھاں!'' رامے شاہ نے دھوتی دے ودھویں لڑ توں گھٹا جھاڑدیاں کیہا،
''تنّ آنے نہ تنّ آنے۔ بڑی دور اے جکن کچہری۔''
پچھلی سیٹ اتے بیٹھیاں دوہاں سواریاں وچوں اک نے کیہا، ''بہہ جاؤ شاہ جی۔ کڑکدی دوپیہریں کتھے گھٹا پھکدے جاؤگے، بہہ جاؤ۔''
''شاہ جی،'' کوچوان نے ٹانگے توں اتر کے گھوڑے دے تنگ نوں، جہڑا اک نیلے ڈھلکونے صافے نال بنیا ہویا سی، کسدیاں ہویاں کیہا، پنج کوہ پکا پینڈا اے شاہ جی، اتوں گرمی نال کاں دی اکھ نکلدی اے۔ بہتے تے نہیں تنّ آنے۔''
''پنج کوہ، بلے اوئے''، شاہ نے چدر دی کنی نال منہ توں مڑکا پونجھدیاں ہویاں کیہا-''واج ماری کچہری اپڑ پیندی اے، پنج کوہ!'' تے اوہ سڑکے سڑک تر پیا۔
''ہچھا ڈھائی آنے دیہہ دینے،'' کوچوان نے پچھوں آواز دتی۔''
''چھی پیسے، چھی پیسے،'' بناں ٹانگے ولّ تکیاں شاہ نے کیہا تے منہ دھیانا ٹریا گیا۔ ادھے کو فرلانگ 'تے جا کے اس نے اک دو واری پھر پچھانہ ولّ تکیا کہ شاید ٹانگے والا آواز مار لوے، پر ٹانگے والا سمجھ چکا سی کہ شاہ نے پیسے نہیں خرچنے۔
ٹرے جاندیاں شاہ نوں اک واری پھر خیال آیا-''دو آنے خبرے منّ لیندا، پر پچھے مڑنا اتے مڑ ٹانگے والے نوں کجھ کہنا اس نوں اپنی ہتک جاپی۔ پھر اس گلّ دا وی کی بھروسہ سی کہ اوہ دو آنے منّ لویگا؟ دوبارا آؤندیاں ویکھ کے تاں اس نے سگوں بھوئے ہو جانا ہے۔ چلو چھڈو پرے۔ ڈھائی آنے آخر کس گلّ دے ڈھائی آنے؟ سہج بھا نال تریا جاواں تاں وی ڈوڈھ دو گھنٹیاں وچ پہنچ جاواںگا۔ پہنچنا تے کچہری ای اے نہ۔ ہن وجے ہونے نے اٹھ۔ دسّ وجے توں پہلاں جا اپڑانگا۔ تے ٹانگا وی کہڑا کتے موٹر کار اے۔ پھیر کچی سڑک دا رستہ، لک لک تک ڈونگھیاں لیہاں۔ رب نہ کرائے جے کتے لیہ وچ پھس کہ ڈگ جاوے تاں جان نوں خطرہ۔ ٹکے چال ڈھچکوں ڈھچکوں کدے الار کے دو گز سجے تے کدے تنّ گز کھبے۔ پھر دس پیسے! نہaں لینا سکھالا اے۔ پارو دی ماں جھوٹھ تھوڑا آنہدی سی، اکھے اج کلھ بندہ ماریا پیسہ نہیں لبھدا۔ ایس وچ جھوٹھ کی اے؟ پتہ تے اس نوں لگدا اے جنوں ہڈ بھنّ کے کمانے پیندے نے۔ ایہناں جٹاں دا کی اے اک دانہ بیجیا تے سو دانے وڈھ لئے۔ اکھے بیٹھ جاؤ، شاہ جی بیٹھ جاؤ۔ عقل نہ موت۔''
ایہناں ہی خیالاں وچ منہ دھیان ٹرے جاندیاں اچانک شاہ نوں پتھر دا ٹھیڈا لگا تے جتی دا پبّ ہور تھوڑا جیہا پاٹ گیا۔ پیر دا انگوٹھا تے دو انگلاں جتی چوں باہر نکل آئیاں۔ نال ہی ٹھوکر نال لہو وی سم پیا۔
''کوئی حرج نہیں ایہ بوہے 'تے کچہری اے'' ایسے طرحاں دل نوں ڈھارس دیندا ہویا رامے شاہ ٹریا جا رہا سی۔ کچھے ماری ہوئی چادر مڑکے نال بھجن لگی۔ وحی بھاویں کئیاں تیاں وچ لپیٹی ہوئی سی، پر شاہ نوں ڈر سی کہ مڑھکا اس دے ورقیاں تک نہ جا پجے۔ اس نے چدر دی گنڈھ کچھ ہیٹھوں کڈھ کے موڈھے تے رکھ لئی۔
میل سوا میل تکّ رامے شاہ برابر پچھے مڑ مڑ کے ویکھدا گیا اتے اسدے کنّ برابر ٹانگے دی کھڑ کھڑ نوں اڈیکدے رہے۔ ہو سکدا ہے اس نوں سوار ہون دا وی خیال ہووے، پر ایدوں بہتا خیال اس نوں ایس گل دی سی کہ ٹانگا جے پہلاں کچہری پہنچ گیا تاں ایہہ اسدی ہیٹھی دا کارن ہووےگا۔
اوہ تیز تیز قدم سٹدا ٹریا جا رہا سی تے ٹانگے دی تھاں اس دے دماغ وچ بشنا جٹّ پھر رہا سی، اتھوا بشنے جٹّ بابت کجھ ڈھہندے جیہے وچار-''عرضی پانی وی کہڑی سکھالی اے۔ داڑھی نالوں مچھاں ودھ جاندیاں نے۔ پونے تنّ سو دی ڈگری لیندیاں تیک سو سوا سو تے خرچ ہو جانا اے تے خبرے کنیاں کو پیشیاں بھگتنیاں پین۔ اگوں مقدمہ ہویا دیوانی۔ دیوانی تاں سچ مچّ لہنیداراں نوں دیوانہ کر چھڈدی اے۔ اتوں اج کل دا قانون ہویا جٹاں دے ہک وچ۔ نہ قید کر سکنا ہویا، نہ زمین قرق ہو سکدی ہوئی۔ تے وصول کی ہونا ہویا، مٹی تے سواہ! گھر دے چار بھانڈے، اوہ وی قسمت نال! تے عمراں دا ویر وہاج لینا وکھرا۔ سو بندہ کرے تاں کی کرے۔ کیڈی کھنجھ ہو گئی۔ کرماں دی مار۔ جیکر اس ویلے پارو دی ماں دے آکھے لگّ پیندا تاں اج کاہنوں کھجل ہونا سی۔ حالَ دی گھڑی 'تے ویاج لیندے لیندے مول وی گوا بیٹھے۔ پر کوئی گلّ نہیں۔ اک واری تاں بشنے دے بوہے 'تے میں وی ڈگی وجا کے چھڈنی اے۔ وصول کجھ ہووے، بھاویں نہ ہووے، عزت ابرو تے اس دی مٹی وچ رول کے چھڈانگا۔''
کھڑ کھڑ دی آواز اتے گھٹے دے اک غبار نے رامے شاہ دی وچاردھارا توڑ دتی۔ اوہی ٹانگا آ رہا سی۔ شاہ دو دلیلیاں وچ پے گیا-''بہہ جاواں کہ نہ؟ پینڈا تاں کوئی ڈیڈھ کوہ مک گیا ہے۔ کل ڈھائی تنّ کوہ مساں باقی اے۔ بھلا جے ادھو ادھ لے لوے-چار پنج پیسے، ہاں پھر تاں کوئی مہنگا نہیں۔ پر ایہہ ٹانگیاں والے بڑے کبے نے، کتھوں منن لگا اے...پر چلو نہیں منیگا نہ صحیح...پر...پر ایہہ جتی خصماں کھانی نے بڑا تنگ کیتا اے۔ خیر کوئی گل نہیں۔ بہتا اؤکھیاں کریگی، تے ہتھ وچ پھڑ لوانگا۔ ایہو پنج چھی پیسے موچی نوں دیاںگا، جتی نویں نکور ہو جائیگی۔ ہنال ہنال تے جاندی نہیں، سیال نوں سکھ رہی تے پھر ویکھی جائیگی۔''
اینے نوں پچھوں آواز آئی-'بہہ جاؤ شاہ جی، بہہ جاؤ۔ کیوں اوکھے ہندے جے کنارے ڈھائیاں آنیاں بدلے۔''
''ڈھائی آنے؟ اجے وی ڈھائی آنے؟ ادھا پینڈا مکا لیا اے'' شاہ سوچ رہا سی-''دفعہ کرو سو۔''
پر ٹانگے والا وی ڈھیٹھ نکلیا۔ اس نے ٹانگا لاگے لیا کھلاہریا۔ سواریاں اس وچ اونیاں ہی سن-تنّ دیاں تنّ۔ اوہ اک واری پھیر پکاریا-''اے گلّ 'تے سنو شاہ جی!''
رامے شاہ بڑی لاپرواہی نال، جویں اس نوں ٹانگے 'تے بیٹھن دی اکا چاہ نہیں، رکیا-''ہاں، کی گلّ اے؟''
''اے میں کیہا بیٹھ جاؤ، چلو دو آنے دے دینے، ہن تے راضی او؟''
شاہ نوں اس مورکھ دی عقل تے غصہ آ رہا سی-''چھی پیسے میں اس نوں اڈے 'تے کہے سن، تے ہن ادھ وچ آ کے دوانی۔'' ''تریا جا-تریا جا!'' شاہ نے غصے نال کیہا، تے آپ اس توں اگلوانڈھی ٹر پیا۔
''ہچھا تساں کی دینا اے بھلا؟'' ٹانگے والے نے گھوڑے نوں چھانٹا ماردیاں ہویاں کھجھّ کے کیہا۔
دھپّ کڑاکیدار ہو گئی۔ رامے شاہ دی جتی نے اج ورگا دھوکھا کدے نہیں سی دتا۔ سچ کہندے نے، ''ٹھوہکری ہوئی تھاں نوں ہی ٹھوہکراں لگدیاں نے۔'' اک ٹھوہکر لگی تے چھتر دا اگلا ادھ دپھاڑ ہو گیا-تلا وکھرا اتے اپرلا حصہ وکھرا۔ ہن اس وچ پیر دا اڑنا مشکل سی۔ اک ادھ واری لیر بنھ کے شاہ نے کم سارن دی کوشش کیتی، پر اس دا کوئی لابھ نہ ہویا۔ اخیر اک چھتر ہتھ وچ تے اک پیر وچ لے کے پندھ مکانا شروع کیتا، پر ایہہ ویونت وی سرے نہ چڑھ سکی۔ ہاڑ مہینے دی دھپ تے ریتلا پندھ۔ ننگا پیر بھٹھورے ورگا ہو گیا۔
بڑی مصیبت بنی۔ ٹٹا ہویا چھتر کدی رامے شاہ دے ہتھ وچ تے کدی پیر وچ ہندا۔ دھپّ پیرو پیر تیز ہندی جا رہی سی، پینڈا اجے تک ڈھائی کوہ باقی سی۔ شاہ نوں رہِ رہِ کے ارمان لگدا-''کاہنوں جھیڑا پا بہنا سی دنہ چہوں پیسیاں بدلے؟ سہرے ہندے پیسے ۔ جان نال جہان ہے۔'' تے اوہ گھڑی مڑی کسے ہور ٹانگے دی اڈیک وچ پچھانہ تکدا جا رہا سی۔ گرمی تے پیر دی تکلیف توں چھٹ رامے شاہ نوں اک ہور خیال ستا رہا سی ۔ اس اجاڑ بیابان وچ جے کتے بشنا ٹکر پوے، جاں نہ جانیئے اس نے مگرے مگر کوئی بندہ چھڈّ دتا ہووے، اوہ آ کے مینوں میری وحی....سوچدیاں سوچدیاں رامے شاہ دا مڑھکا کچیاں تریلیاں وچ وٹّ گیا۔ ڈر نال اس دا ساہ کھل وچ نہیں سی سماندا۔ دور توڑی نظر دڑا کے اوہ کسے ساتھی راہی دی اڈیک کرن لگا۔
اس توں بعد اوہ جنے قدم اگانھ ٹردا جاندا سی، اونے وکھو وکھ طرحاں دے ڈراؤنے خیال اس دی گھبراہٹ نوں ودھائی چلے جا رہے سن۔
ہور کجھ اگانھ جا کے اس نوں ایس طرحاں انوبھوَ ہون لگا جس طرحاں سچ مچّ بشنا جٹّ اس دا کھرا چکی مگرے مگر نٹھا آ رہا ہے۔
کجھ دراڈے سڑک دے کنڈھے اس نوں اک سنگھنا بوہڑ دکھائی دتا، جتھوں کھوہ وگن دی نمی نمی آواز آ رہی سی، پر ایہہ تھاں اس نوں جنی نیڑے دکھائی دتی اصل وچ انی نیڑے نہیں سی۔
اخیر کسے طرحاں کھچّ گھسیٹ کے اوہ بوہڑ تکّ جا ہی پجا۔ پر ہن اس وچ ساہ ستّ باقی نہیں سی۔ کپڑے مڑھکے نال بھجے۔ تریہ نال گلے دیاں رگاں ملیاں ہوئیاں، ڈر تے گرمی نال اکھاں اگے بھمبل تارے پھر رہے سن۔ تے سر اس دا گھراٹ وانگ بھؤں رہا سی۔
اس نے اینا ہی شکر کیتا کہ بوہڑ تیک پہنچن توں پہلاں ہی اوہ بے ہوش ہو کے ڈگّ نہیں سی پیا۔
کھوہ وگ رہا سی۔ ٹھنڈھی ٹھنڈھی ہوا رمک رہی سی۔ بوہڑ دی چھاویں بنھے ہوئے دو ڈھگے مستی نال اکھاں میٹی جگالی کر رہے سن۔
اک لاکھا وہڑکا ایدھر ادھر پھردا ہویا گھاہ دیاں تڑھاں نوں اس طرحاں سواد لا لا کے چر رہا سی، جویں جٹّ میلے وچ جلیبیاں کھاندا ہے۔ لاگے اک وان دے بھارے منجے اتے کوئی ستا ہویا گھراڑے مار رہا سی۔
نثار توں منہ ہتھ دھو کے رامے شاہ نے مڑھکے بھری قمیض لاہ کے اؤلھ وچ سٹّ دتی تے پھر لاگلی سلّ تے کھلو کے دھپے سکنے پا دتی۔ اس ویلے بوہڑ وچوں چھن کے آئیاں سکھری سورج دیاں کرناں اس دے سر 'تے پھردیاں ہوئیاں اس نوں باقی رہندے پندھ دا چیتا کرا رہیاں سن۔ پر رامے شاہ نوں تھکیویں اتے پیر دی پیڑ نے بےحال کیتا ہویا سی۔ پیر دے اتلے حصے اتے چھالے ابھر آئے سن تے ہیٹھلا حصہ برسات دے کلر وانگ پھپھوسیا پیا سی۔ جتی دا اس وچ اڑنا تاں دور دی گل، چھوہنا وی اوکھا سی۔
لتاں باہاں دھون تے ٹھنڈھی ہوا نال مڑکا سکن نال جد اس دی کجھ ہوش پھری تاں اس نوں اسے پینڈے دا خیال آیا، جہڑا اجے تیجے حصے دے لگپگ باقی سی۔
قمیض سکن دی اڈیک وچ اوہ بوہڑ دے مڈھ نال پٹھّ جوڑ کے بیٹھ گیا-اس نوں جھپکی جیہی آؤن لگی-
.... ..... ...... ٹانگے دی کھڑ کھڑ پھیر سنائی دتی تے اس نے جاں پچھانہ پرط کے ویکھیا تاں ڈر نال اوہ بڑ بڑا اٹھیا۔ اوہی تنّ سواریاں ٹانگے توں اتریاں-اک برقعے والی تے دو پگاں والیاں، تے پائیدان توں چھال ماردیاں ہی اس برقعے والی سواری نے برقع لاہ کے سٹّ دتا، ''او میریئے ماں۔ بشنا جٹّ!''
تے بشنا اپنے دوہاں ساتھیاں نوں اکھ نال کوئی اشارہ کرکے دگڑ دگڑ کردا رامے شاہ دے سر 'تے آ کڑکیا-'کتھے چلیا سیں، عرضی پان؟ ٹھیہر جا، تینوں عرضی تے پوا لواں۔'' تے اس نے اپنے دوہاں ساتھیاں وچوں اک نوں پکاریا-''پھڑ اوئے کرپا سیاں، جان نہ دئیں سو۔'' اتے اس توں بعد کرپا سوں اوہنوں گھسیٹ کے منجے کول لے گیا۔ منجے دا سراندی والا پاوا چکّ کے اس نے رامے شاہ دا پیر اس دے ہیٹھ دے دتا تے اوہ آپ اتے اسدا دوسرا ساتھی چھال مار کے منجے تے چڑھ بیٹھے۔
پیڑ نال رامے شاہ دیاں چانگراں نکل گئیاں تے اودھروں بشنا جٹّ ایہہ کہندا ہویا اس توں وحی کھوہن دی کوشش کرن لگا-''ارے کر خاں تیرے اس دھرم راج دے پوتھے نوں بلے لاواں۔''
جیوں جیوں بشنا وحی نوں کھچدا تؤں تؤں رامے شاہ اس نوں باہاں وچ کسن دی کوشش کردا۔ اخیر شاہ دی کوشش بے کار ثابت ہوئی تے بشنے دی سکارتھی۔ وحی کھسن دی ڈھلّ سی کہ رامے شاہ نے اس دے مگر نٹھنا چاہیا، پر پیر منجے ہیٹھ دبیا ہون کرکے اس دی کجھ وی پیش نہ جا سکی تے اوہ پاگل وانگ منہ آئیاں بولن لگا۔ اینے نوں ٹانگے والا اس نوں موڈھے توں پھڑ کے کہن لگا-''شاہ جی بہہ جاؤ ہن رمان کر کے.....''
رامے شاہ نے گوڈیاں تے ٹکے ہوئے سر نوں چکّ کے اتانہ تکیا۔ بوہڑ دی مڈھ نال چوکھے چر توں ڈھاسنا لگی رہن کر کے اس دی ننگی پٹھ وچ پیڑ ہو رہی سی۔ پیر وچوں اجے وی چیساں نکل رہیاں سن، پر پاوے ہیٹھ ہون کرکے نہیں، جتی لگن کرکے، تے اس دے پٹاں وچ چادر ولیٹی پئی وحی نوں لاکھا وہڑکا کھچّ رہا سی، جس نوں ششکار کے پرے ہٹاندا ہویا اوہی ٹانگے والا کہہ رہا سی، شاہ جی، جے میں نہ آؤندا تاں تہاڈے وحی اس وچھے نے کھچّ کے لے جانی سی، نالے چادر چبّ کے چوڑ کر سٹنی سی۔ بہہ جاؤ ٹانگے وچ، جے چلنا جے تے، میں ذرا گھوڑے نوں پانی ڈاہ لواں۔''
''رام، رام، رام.....!'' شاہ نے اباسی لے کے اکھاں ملدیاں ہویاں کیہا-''کڈّ بھیڑا سپنا سی۔'' تے وحی نوں ہور چنگی طرحاں گھٹ کے اس نے چادر وچ لپیٹ لیا۔
''تاہیئیں بڑبڑاؤن ڈہے ہوئے ساؤ؟'' ٹانگے والے نے ٹکچر بھرے لہجے وچ کیہا-''میں آکھیا خبرے کی ہو گیا نے۔''
''تے توں کچہریؤ ہو مڑیا ایں؟ شاہ نے گل دا رخ بدلن لئی کیہا-''چھیتی ہی آ گیا ایں!'' تے اس نے چھیتی نال اٹھ کے کچہری جان لئی قدم چکیا، پر پیر نوں بھوئیں تے رکھنا محال ہو گیا۔ مسے قمیض والے تھاں تکّ ہی پہنچ سکیا۔
''کی دساں شاہ جی،'' ٹانگے والے نے گھوڑے دا لیراں دا تنگ کھولھدیاں کیہا-''اج تاں کوئی ایسا نحش متھے لگا وے جو پھیرا ای اؤتر گیا۔ پنڈوں تنّ سواریاں ملیاں سن، تے مڑدی ویری اک وی نہ۔ سنگھ پاڑ پاڑ کے تر آیا واں۔''
شاہ نے قمیض پاندیاں ہویاں اتانہ سر چکّ کے سورج ول تکیا۔ پرچھانوے ڈھل رہے سن۔
''پر شاہ جی ٹانگے والے نے حیرانی نال کیہا-''تساں تے حد ای مکا دتی۔ ٹانگے نالوں وی پہلاں آ پہنچے جے۔ جاپدا اے کم تھوڑا ای ہونا جے کچہری۔''
''ہاں'' رامے شاہ نے ایدھر اودھر جھاکدیاں کیہا-''جاندیاں ہی طریق پے گئی سی۔''
''چلو بہہ جاؤ پھر،'' ٹانگے والے نے شوخ بھری آواز وچ کیہا،
''جو جی کریگا دے چھڈنا، نہ دیوگے تاں وی خیر سلاّ۔'' پانی ڈاہن توں بعد اس نے مڑ گھوڑے نوں ٹانگے نال جوڑ دتا۔
''چل بھئی'' کہہ کے اکھاں ملدا رامے شاہ ٹانگے 'تے جا بیٹھا۔ سجے ہوئے پیر نوں اس نے دھوتی دے لڑ نال کجّ لیا۔
''بھلکے وی جانا جے کچہری؟'' ٹانگے والے نے تپے ہوئے پہیاں وچالے ٹنڈ نال پانی چھڑکدیاں کیہا-''جدن جانا ہووے مینوں دسّ چھڈیا کرو۔''
''ڈھٹھے کھوہ وچ پئی کچہری،'' کھجھ کے شاہ بولیا-'گلاں نہ بنا بہہتیاں تے تور ٹانگے نوں اگے میرے سر نوں چکر آؤن ڈہے ہوئے نے۔''
''چکر تے اؤنے ہوئے شاہ جی،'' ٹانگے والا پھیر وی بولنو نہ ٹلیا، "اس قہراں دی گرمی وچ اٹھ کوہ پکا پینڈا مار کے آئے جے۔'' تے اس نے گھوڑے نوں چھانٹا لایا۔