بابا بوہڑ سنت سنگھ سیکھوں
(پنجاب دے اتہاس دی پد-روپ وچ گورو گوبند سنگھ جی
دے سمیں توں لے کے گاندھی جی دے دیہانت تک دی کہانی ۔)
پاتر
بابا بوہڑ-پردے پچھے اک آدمی
تنّ چار منڈے-عمر چوداں پندراں سال ۔
پردے اتے ڈھائی تنّ سو سال پرانے بوہڑ دا اک واستوک چتر ۔ دو مجھاں چارن والے منڈے ۔ ایہناں دی ٹولی دے دو منڈے کجھ دور والی نہر وچ نہا کے کپڑے پاندے بوہڑ ول نوں ترے آ رہے ہن ۔ ایہناں دوہاں منڈیاں دیاں عمراں پندراں چوداں سال دیاں ہن ۔
منڈا 1
بابا بوہڑ بابا بوہڑ،
ساڈی ٹٹی یاری جوڑ ۔
(دوویں اپنے اپنے ہتھاں دے انگوٹھے منہ وچ پا کے چیچیاں جوڑدے ہن ۔)
منڈا 1
بابا بوہڑ، بابا بوہڑ،
ساڈی ٹٹی یاری جوڑ ۔
منڈا 2
بابا بوہڑ، بابا بوہڑ،
ساڈی ٹٹی یاری جوڑ ۔
منڈا 1
ہن نہ اس نوں سکے توڑ،
موتوں ارے چیز کوئی ہور ۔
بابا بوہڑ
سن لؤ، بیبیو، میں بہت نہال
ہویاں تہانوں دیکھ کے، رانجھے مہیوال
تسیں ہو دھرتی ایس دے دو بیبے بال ۔
توڑ نبھائیو یاریاں، اک دوجے نال ۔
تسیں ہو سارے جاندے نچن دی سار،
جنہاں توں پے جانودے ہن مات نچار ۔
(منڈے ڈر جاندے ہن ۔ دوجے منڈے وی ایہناں پاس آ جاندے ہن ۔)
منڈا 1
(آ رہے منڈیا نوں)
آؤ یارو نسّ کے سبھ میرے کول،
بابا بوہڑ جے بولدا مرداں جہے بول ۔
بول رہا جے آدمی نہیں گھگھی کول،
نہ ہی جن تے پریت دے ایہہ سوہنے بول ۔
(دوجے منڈے نسّ کے اس دے کول آ جاندے ہن تے اک جھرمٹ بناندے ہن)
بابا بوہڑ
سنو بیبیو رانیوں نہیں میتھوں ڈرنا
میں نہیں جنّ پریت بھرم نہ کوئی کرنا ۔
میں ہاں بابا بوہڑ میری کوئی بہتی عمر نہ،
تنّ سو برسوں گھٹّ تے خبرے کلھ ہی مرنا ۔
اس دنیاں تے، سہنیو، نہیں سدا وچرنا،
جے سو ورھیاں جیونا ہے، پھر بھی مرنا ۔
مرداں، بوہڑاں، نگراں ایہہ کسے دی دھر نہ ۔
گلاں اک دو تساں نال جی چاہے کرنا ۔
(منڈے ایہہ سن کے دل دھر آؤندے ہن ۔)
منڈا 1
آہو بابا بوہڑا، تیتھوں کیوں ڈرنا؟
تیری چھاویں روز بسیرا اساں جے کرنا،
تیریاں گلاں سنن توں سانوں کوئی عذر نہ ۔
بابا بوہڑ
تاں پھر، بیبیو رانیوں، لؤ بنھ قطار ۔
آئے تہاڈی قوم تے ہن بہت وبال ۔
ہور وی اگے آؤنگے سینکڑے بھچال ۔
اک اک کرکے نچیو جے بولاں نال ۔
آ جائے ایتھے، بچیو اوہ رنگ بہار،
اندر دیوتا تساں توں جاوے بلہار ۔
(منڈے قطار بنّ کے کھلو جاندے ہن تے ہر دو چار بولاں
پچھوں اک جنا نچّ کے دوجے پاسے چلا جاندا ہے ۔)
منڈا 2
پہلوں ساڈا، بابیا، پر سن لے حالَ،
نسانگے پھر تدھ نال اسیں گھمر چال ۔
کہندے ہن اس دیش وچ تیہہ چالی سال،
پچھے مجھاں رہندیاں سن خوب نہال ۔
مینہہ پیندے سن رجّ کے کوئی موہلیدھار،
ہندی سی برسات کئی دن جھنجھیا نال ۔
گھاہ پٹھے دی ٹوٹ نہیں سی ہاڑھ سیال،
مجھاں گائیاں چردیاں سن سارا سال،
بھشتاں وچ لنگھانودے سن مجھینوال
دن ایہہ عمر جوان دے جہڑے پنج چار ۔
پتر ماواں پالدیاں سن دودھ گھیؤ نال ۔
مہیاں نوں وی جاندے سن ماواں حالَ ۔
بابا بوہڑ
سچی، بیبا رانیاں تدھ کہی اچار،
بدل گئے نے دیس وچ لوکاں دے حالَ ۔
منڈا 1
جد ہوئے سن دیس دے حاکم انگریز،
سکھ اساڈے اوہناں نے دتے سن بھیج
خبرے کہڑے دیس نوں! اوہناں دا تیز
اگنی وانگ سکا گیا بھوئیں دے ریج ۔
دھرتی بھاویں اج وی ہے سو زرخیز
نہراں کھوہاں نال، تے ریلاں وی تیز
کنک کپاہ اس دیس دی دیندیاں بھیج
دور دراڈے دنی وچ جتھے ہے ہیج،
ایپر ساڈے دیس دی ایہہ نویں سٹیج
باجھ جوانی، کھل دے جیوں سنجی سیج ۔
ددھ دہیں دی تھاؤں نے ہن کرسی میز،
ٹٹے ناہیں پچھلے، پئے ہور بندھیج ۔
بابا بوہڑ
گلاں بیبے رانیاں، ہن تیریاں ٹھیک
پنجاں وچوں چار، پر پنجویں تفریق
کیتیاں رہندا بہت نہ تیرے نزدیک ۔
سچ جھوٹھ ہو جانودا جے ہوئے ودھیک ۔
منڈا 3
ٹھیک ہوویگی بابیا، تیری وی گلّ،
اسیں وی پر نہیں جوڑیا ایہہ للّ بللّ ۔
سانوں جداں دسیا ہے کسے نے کلّ
دتا تیرے پاس آ اج اساں اتھلّ ۔
نالے اسیں وی دیکھدے ہاں جد اپنی ولّ،
ساڈے وچوں کہڑا اوہ گبھرو ملّ
جسدیاں باہاں وچ ہے ارجن دا بل؟
دیکھ جے سکدا آپ توں ساڈے پنڈ چل،
من جاندا توں اساں نہیں کجھ کیہا اولّ ۔
بابا بوہڑ
پہلوں میں وی منیاں اس گلّ وچار،
پنجاں وچوں سچیاں گلاں ہن چار
تے پنجویں وی سن لؤ، تے کرو وچار ۔
منڈا 4
تیری باب، سنن نوں اسیں سدا تیار ۔
بابا بوہڑ
ٹھیک ہے تسیں پنجابیو، نہیں اوہ بلوان،
تہاڈے وچ نہیں پچھلے جہے مرد جوان،
تہاڈیاں باہاں وچ نہیں پچھے جیہا تان ۔
پر کارن اس گلّ دے توں تسیں اجان ۔
میریاں نظراں وچ ہن اوہ وی نادان،
باپو تائے تساں دے بابے سدوان!
میرے کولوں گزرے ہن بہو مغل پٹھان،
زر نجور ہی مجھ نوں ہے ٹھیک پچھان ۔
منڈا 1
دسیں، بابا، ایہہ وی جے گلّ نہیں راس،
ہن نہیں مجھاں گائیاں لوکاں دے پاس،
جو سن پہلوں اج توں کجھ برس پچاس ۔
ہن نہیں ساڈے دیس وچ اوہ وہل کھلاس ۔
باراں ورھے دی عمر وچ ہو جاون داس،
کڑیاں منڈے گرست وچ کر لیندے واس ۔
کئیاں، نوں اس توں وی پہلوں پیندی پھاس،
دیندے بھیج سکول وچ منشی دے پاس
پنج سالاں دی عمر وچ کرکے ارداس ۔
سمجھو مڑ پے جانودے ہاں وچ گربھاس،
عمر انجانی فکر ایہہ ہو جائیے پاس ۔
منڈا 2
ہن نہ ساڈے پنڈ وچ منڈے بلوان،
کوئی نہ پھیرے مونگلی، نہ مگدر چان ۔
ہوون وی جے دو چار، تاں کوئی نہ جان ۔
دسن بڈھے، ادھ کھڑ، ڈھل چکے جوان
کویں کوڈی کھیڈدے سن منڈے آن،
وچ اکھاڑے شام نوں، لمی تے ڈھان ۔
راتاں ہوون چاننیاں جے پھر تاں، جان،
وچ کبڈی چھوکرے سبھ رات لنگھان ۔
کڈھن ڈنڈ تے بیٹھکاں، پنڈے ملوان ۔
لوہے دے سن ڈاؤلے، تے بجر ران ۔
ہن نہیں بھالے لبھدے پنڈاں وچ جوان ۔
منڈا 1
سانوں وی ایہہ سٹھّ دن تد ہندی وہل،
ہندی وچ سکول دے برسات تاتیل ۔
بابا بوہڑ
گلاں سبھ تہاڈیاں میں سنیاں، بھائی ۔
ٹھیک شکائت تساں دے بلھاں تے آئی ۔
سبھ نے ایس جہان وچ ہے تان اٹھائی
کسے وی اپنے لابھ دی نہیں گلّ جتائی ۔
سن لؤ کاکا دھیان نال، میری اگواہی ۔
دنیاں وچ قصور ہمیشہ دوجے دا ہی ۔
دودھ گھیؤ اس دیس وچ بہتیرا بھائی،
پڑھن پڑھاون وچ ہی تہاڈی بھلیائی ۔
نہراں ریلاں دیس دی کایا پلٹائی ۔
نہیں قصور انگریز دا اس وچ سارا ہی،
مرداں والی ریت جے اس دیس بھلائی،
منڈا 1
دسّ اوئِ بابا، دسّ تاں مرداں دی ریت،
تیری بابا، اساں نوں پوری پرتیت ۔
بابا بوہڑ
اچھا، میتھوں سن لؤ جو دیکھی بھالی،
پہلوں سن لؤ کتھا اپنے وڈیاں والی
آپے جاؤ سمجھ تسیں کس گلوں خالی ۔
منڈا 2
ہاں، بئی بابا، سچ ہے ساڈا اتہاس
ٹھیک پیا ہے جوڑیا تیرے ہی پاس ۔
اس توں آؤ سمجھ کویں ہو سکے کھلاس
ساڈی سانوں گھیریا ہے دکھ گربھاس ۔
بابا بوہڑ
میری عمر جوان سی جیوں دھپّ کڑاکے،
سرسے تے سرہند دے جد ہوئے ساکے
دسیا گورو گوبند سنگھ نے کھڑگ اٹھا کے،
مرداں دی ہے ریت مال، دھن، بنس گوا کے،
بیٹھ نہیں جاندے کدی اوہ ڈھیری ڈھا کے ۔
میرے پاس گر سورما اٹکیاں سی آکے،
گجروالوں چل کے جانا سی داکھے ۔
پانی پیایا اس نوں منہ ہتھ دھوا کے،
آ رہے جٹاں ملوئی سن چہوں طرفوں دھا کے،
لشکر اس نوں دین نوں اک نواں بنا کے،
جے اک لشکر، پتا، چار پتّ، بیبے کاکے،
آزادی دی جنگ وچ آیا مروا کے ۔
سن کے صد ماہی دی مجھیں پوچھ اٹھا کے،
آؤن مار دڑنگے، پانی گھاہ بھلا کے ۔
میرے ہیٹھاں لتھاں سی اوہ سورا آ کے ۔
پہنچا بیر سنیہڑا اوہ گھر گھر جا کے ۔
للتوں بدووال دے ایہہ جٹّ لڑاکے،
آ گئے حل چھڈ کے تے کیسیں نھا کے ۔
ویہہ پنجھی توں ہو گئے ہن کئی دہاکے ۔
(جٹّ دا مطلب اس وار وچ سارے کسان نے، جویں پنجاب وچ راجپوت، جٹّ، ارائیں، سینی، گزر، کمبو، سبھ کھیتی کرن والے اپنے آپ نوں جٹّ آکھدے ہن)
منڈا 1
ساڈے پچھوں وی کئی گئے اس دے نال،
اسیں وی اک شہید دی ہاں بابا آل ۔
بابا بوہڑ
تہاڈے وڈے وی کدی ہوئے سن سورے،
گئے گرو دے کول اک دوجے دے موہرے ۔
کئی چھڈے ہونگے کوئی کم ادھورے ۔
اس دنیاں دے کم کدے نہیں ہندے پورے ۔
سورے کر قربانیاں کدی وی نہیں جھورے ۔
منڈا 2
بابا، ہور وی دسّ تاں کوئی گلّ گراں دی ۔
توں ہیا کھراں سیانا تینوں خبر دھرا دی ۔
ساڈیاں پوتھیاں وچ تاں کوئی نہیں آندی
گلّ ایہو جہی جنگ دی، سورے جٹاں دی ۔
ساڈی تاں پستک کیول ایہو گلّ سناندی،
اک راجے نے دوسرے نوں کیتا پاندھی ۔
بابا بوہڑ
بہت نہیں سی اٹکیا اوہ ستگور سورا
بیٹھا دو تنّ گھڑی وچھا کے ہیٹھاں بھورا ۔
مائیاں آئیاں لین نوں چرناں دا دھوڑا ۔
اس نے کیہا للکار کے اوہ آگوُ کوڑا،
جس دا سکھ سویمان وچ رہِ جائے ادھورا ۔
نہیں گھٹائے چرن اوس اوہ ستگور پورا ۔
منڈا 3
کدھر نوں گیا ستگورو دسّ بابا پھیر ۔
اس کتھا نوں سندیاں جوش آوے ڈھیر ۔
کویں لڑے سن مغل نال پنجابی شیر!
بابا بوہڑ
میں نہیں اس دے، بیبیو، گیا پچھے چل ۔
ایتھوں اوہ سدھاریا سی داکھے ولّ ۔
اوتھوں لے کے سنگھ ہور، سیکھوں تے بلّ،
ودھ گیا جنگل ول جیوں دریا دی جھلّ ۔
کسے نہ پائی اس نوں آ اگوں ٹھلّ،
وچ براڑاں جا رہا، جودھے پربل ۔
کھدرانے تے آ ملے اوہ سنگھ مجھیال،
جنہاں آنندپور کھوئی سی بھلّ ۔
پر کی ودھانی، کاکا، نہ جو دیکھی گلّ ۔
منڈا 4
سچی ہندی گلّ وی ہے سنی سنائی،
تیرے ورگے سیانیاں دی کنی پائی ۔
جچ جاندی ہے گلّ وچ جے ہوئں سچائی ۔
بابا بوہڑ
جتھوں تائیں دیکھی اوتھے گلّ مکائی،
سوچی تے وچاری میری سمجھ جو آئی ۔
جھگڑے چھڈّ کے مذہبی جے دیکھو بھائی،
راجیاں تے رساناں دی سی اچ لڑائی ۔
منڈا 1
ایدوں پچھلی، بابیا، کوئی ہور سنا ۔
توں تاں دیکھے بہت ہن اتراء چڑھا ۔
ساڈا ضلع ہے مڈھ توں فوزاں دا راہ،
جاون جدوں لاہور توں دلی نوں دھا،
آؤندی ساڈے نگراں تے تدوں بلا ۔
ہن جے ہووے اس طرحاں جائیے گھبرا ۔
مجھاں جیہا وڈیاں دا ہے سی جگرا ۔
بابا بوہڑ
ٹھیک ہے، بھائی، ٹھیک ہے، بہو گھلوگھارے
ایس دیس وچ ہوئے ہن، اس دیس سہارے ۔
جت آسن ہم بیٹھے، کئی بیٹھ پدھارے ۔
کہندے پہلا آریہ ستلج کنارے ۔
آ ٹکے سن چین دے کجھ دوس گزارے ۔
ایس دیس وچ برہمرشیاں نے وید اچارے ۔
کہندے ہن اسکندر جس نے راجے سارے،
دیس اتے پردیس دے سن، مار بڈارے،
اس دی فوج دی حوصلے اتھے آ ہار ۔
میریاں اکھاں ڈٹھے ہوئے پر جو کارے،
اوہی سناواں تساں نوں جو آپ نہارے ۔
منڈا 1
ہاں، بابا اوہو ہی اسیں وی سننے چانہدے
حالَ جو تیرے ساہمنے بیتے وڈیاں دے ۔
کویں ساڈے پتر سن رن بھوم 'چ جاندے،
مردے دس دس مار کھا کے، ہسّ ہسّ گھاؤ کھاندے،
ویری وی منّ جانودے اوہ ہتھ دکھاندے ۔
دسّ سانوں حالَ کجھ ہور سورمیاں دے ۔
بابا بوہڑ
ایدوں بعد ہن باج سنگھ دی سنو کہانی ۔
امتسر دے ضلعے 'چ نگری بہت پرانی،
آکھن پٹی میراپر، بلاں دی کھانی ۔
جنیاں جس نے سورما اوہ دھنّ سوانی ۔
پہلا جٹّ پنجابی جس نے شاہی مانی ۔
عمر ستائی سال دی اوہ سکھر جوانی،
پنڈوں لے کے ٹر پیا ویراں دی ڈھانی،
شاہی عالم گیر دی الٹن دی ٹھانی ۔
بچے گوبند سنگھ دے جو عمر انجانی،
چنے گئے دیوار وچ رکھ صدق رہانی ۔
بدلہ لینا، کر دینی سرہند نمانی ۔
منڈا 2
ساڈے پنڈ پمال دی اوہو ہی آن،
باج سنگھ دی جو سی، سبھ بلّ سدان ۔
دسن ساڈے پنڈ دے سیانے گنوان،
کویں باج سنگھ سورما لتھاں سی آن
ساڈے وڈے کھوہ 'تے کوئی دو سو جوان
نال آیا سی ماجھیوں، جودھا بلوان ۔
بابا بوہڑ
کھوہ تہاڈے توں اٹھ کے اس ڈیرہ لایا
آ کے میری چھاؤں ہیٹھ، مینوں وڈیائیا ۔
ایہناں ویہاں پنڈاں وچ ہوکا پھروایا،
آؤ جس نے چلنا، ہے گراں بلایا،
دکھن وچوں چل کے اک سورا آیا
ستگورو دا بھیجیا، دے ور ورسایا ۔
بندہ گوبند سنگھ دا، اس بیڑا چایا،
چک دینا ہے دیس توں ظالم دا سایہ،
وڈے وڈے سنگھاں دے ناؤں حکم لیایا
مڑی مسانی ڈھاہ کے کر دیؤ صفایا ۔
منڈا 3
تیرے ہیٹھاں آن کے بیٹھاں سی اوہ شیر؟
توں تاں ڈاڈھی قسمت والا، بابا پھیر ۔
اساں نہ کوئی دیکھیا اس دیس دلیر،
جہڑا قسمت بد دا منہ دیوے پھیر ۔
بابا بوہڑ
ستگورو گوبند سنگھ دا رکھیا سی باز،
سنیا ہوؤُ، کاکیو،بازاں سرتاج ۔
مینوں جاپے ایہہ سی اوہو ہی باز،
پتلا جیہا سریر سی، بھاری آواز،
پتر سی کرسان دا، جاپے یوراج،
ہر گلّ وچ سی اس دا اک عجب انداز،
کر لے، آکھ ظالماں، چلن دا ساز ۔
منڈا 4
ساڈے پنڈاں اندروں کنے کجھ جوان
مل گئے اسدے نال سن کر سستی جان؟
وڈیاں دے سن حوصلے چڑھدے اسمان ۔
ہن تاں ساڈے پنڈ نوں جے مارو چھان،
نہیں لبھیگا سورما جس دے وچ تان
خاتر دیس اتے قوم دی کڈھے کرپان ۔
منڈا 1
وچ ساڈے دیس دے نہ دسن سورے،
کیوں نہ دیس بیتیاں سمیاں نوں پھیر جھورے؟
بابا بوہڑ
تہاڈے وڈے نہیں سن کوئی کائر کیر،
ظلم اگے سن جاندے پکڑن شمشیر ۔
چل پئے سن باز نال اوہ بنّ وہیر ۔
ویہہ آئے سن موہیؤں، ویہہ رڑکیوں بیر ۔
ایتھوں اوتھوں آ گئے جیوں مینہہ دا نیر ۔
لگ گئی پچھے باز دے اک فوج کسیر ۔
ہوئیاں تہاڈیاں مائیاں سن کجھ دلگیر،
پر لیندیاں سن بنھ اوہ چھیتی ہی دھیر ۔
تر پیا دل سرہند ولّ منزلاں نوں چیر ۔
عالی مالی سنگھ وی دو باکے ویر،
لیائے فوج پوادھ چوں، آ پئی سیر ۔
آئے رام، تلوک سنگھ، سدھوآں دے میر ۔
لنگھ گئے سرہند نوں گھٹ دل دی پیڑ،
مل گئے بندے نال جا دلی دی نیڑ ۔
منڈا 1
بندے دی وی، بابیا، کوئی گلّ سنا،
دتی جیوں سرہند اٹّ نال اٹّ وجا،
لٹیا کویں سہارنپور تے ساڈھورا ۔
ناؤں بابے بندے دا دیندا جوش چڑھا ۔
بابا بوہڑ
مینوں بیبا، پتہ نہیں کس لٹے شہر ۔
مینوں ایہناں گلاں وچ نہ آؤندی لہر ۔
زہر نوں مارن لئی ورتنی پیندی زہر،
قہر دا بدلہ لین نوں آ جاندا قہر ۔
ایہوں گیت نبھانودا بندیاں دا دہر،
پر برچھاں دے کاوَ دی کجھ ہور ہے بہر ۔
منڈا 1
اچھا، توں ہی دسّ، جس طرحاں تینوں بھاویں ۔
اسیں اننجانے، بہت وار غلطی ہو جاوے ۔
اساں ناداناں کولوں، ایپر تدھ جہے باوے
کر دیندے ہن معاف بٹھا کے ٹھنڈھی چھاویں ۔
بابا بوہڑ
ہاں، جے میتھوں سننی ہے تاں سن لؤ، لال
اورنگزیب نوں گزریاں ہوئے سن سال
تنّ چار کل، کسے دے وچ خواب خیال،
کدی نہیں سی آئی جاپے گلّ محال،
چہوں برساں وچ دلی تے لاہور وچال
وسدے جٹّ ایہہ موڑ جہے جنہاں نوں سار
کی ہو سکدی ہے شکتی کیڈی وکرال
ہندی لوکاں وچ جے ٹٹ جاوے جال
بھرم اتے اگیان دا ہے جس دے نال
پھاتھا راجیاں رانیاں، پاکھنڈ پلال
جس تے پنڈت مولوی پا دیندے پال
دھرم اتے ایمان دا، لٹن دی چال،
ایہناں جٹاں اپنے پنڈاں توں باہر
پتہ نہیں سی جگّ دا، جو ہاڑھ سیال
حل وانہدے، کھوہ جوڑدے تے مجھینوال،
ایہناں جٹاں اٹھ کے دلی دے نال
لگدا صوبہ کھوہ لیا، سرہند وشال ۔
ہے لوکاں وچ، بچیو، شکتی وکرال
جے توڑن اگیان تے بھرماں دے جال!
منڈا 2
جیکر، بابا دیکھیا تدھ بندہ جوان،
سانوں اسدا رنگ ڈھنگ کجھ کری بیان ۔
بابا بوہڑ
اٹھ دس ورھیاں، بیبیا اس دیس مجھار
پھریا بندہ دھاڑدا شیراں دے حالَ ۔
امتسر توں اتروں دکھن کرنال
حاکم ہوئے دیس دے سنگھ سانجھیوال ۔
ہندو مسلمان جٹّ مل گئے سن نال ۔
جٹّ جٹاں دے ہو جان کر ٹالم ٹال،
ہندو مسلمان دا چھڈّ دین خیال ۔
مغلاں راجیاں نال کی اوہناں دی بھیال ۔
بندہ چھوہلا جسم دا، گورے تے لال
چہرے اتو ٹپکدا سی جاہ جلال،
میری چھاویں آن کے بیٹھا کئی وار ۔
لوڑ پئی تاں لے گیا جٹاں دی دھاڑ،
ماجھے اتے مالوے وچ پا بھچال ۔
دو ٹک کیتا اس نے مغلاں دا مال،
دتے دلی تے لاہور کھکھڑی جیوں پاڑ ۔
جس کرکے کجھ خالصہ ہو گیا بے تال ۔
باج سنگھ پر پھیر وی لگا رہیا نال ۔
مغلاں دا جد پے گیا پھر زور اپار،
مر گئے شیراں واکراں نہیں منی ہار ۔
منڈا 1
سمجھے بابا، اسیں وی ہن تیری گلّ ۔
وچ کرساناں وسدا، کرسانا ولّ ۔
تیری بہتی ہے رچی ہن تیری بھلّ
سانوں دسدی پہلاں دے نالوں وی ولّ ۔
چھاں ہی نہیں دیوداں توں ایہہ ٹھنڈھی ٹھلّ،
دل وچ ساڈا درد ہے تیرے ہر پلّ ۔
بابا بوہڑ
سن لؤ ایدوں پچھلیاں دکھاں دیاں ساراں ۔
پچھو نادر شاہ دیاں جد آئیاں دھاڑاں،
فارس قابل والیاں بھکھیاں تلواراں
کویں دیس تے برسیاں، گڑھیاں دیاں ماراں
جویں گاؤن پیلیاں، کنکاں تے جواراں،
تؤں گلزئیاں آن وچھائیاں صفاں قطاراں،
راجپوت تے مغل مار کے لکھ ہزاراں ۔
ایسے دیس دے بھگتاں نے مڑ دتیاں ہاراں ۔
منڈا 2
نادر شاہ دی گلّ وی ہے بڑی سوادی،
وچ کتاباں پڑی ہے کجھ ادھ پچادھی ۔
کویں اوس نوں آدمی مارن دی وادی
لے آئی سی ہند وچ، ایڈا اپرادھی!
بابا بوہڑ
جاناں نادر شاہ نوں میں تیتھوں ودھ ۔
کی ہے تیری عمر؟ نہیں تیہاں دا ادھ ۔
کیتا تیری سوچ نوں اتہاساں ردّ ۔
نادر شاہ کوئی نہیں سی بے سمجھ بد ۔
لوکیں ہوون دکھی راج بنساں توں جد،
راجے اتے امیر کرن جد پرجا بدھ،
کھاون واڑاں کھیت نوں جد جاندیاں لگّ،
راجے ہی جد اپنا کھو بیٹھن تگّ،
چھوٹے بڑے امیر پھیر نہیں رکھدے حد ۔
اودوں لوکیں چاہندے کوئی دے الدّ
ایسے راج سماج نوں، نیک ہووے بد ۔
نادر شاہ وی اس طرحاں اٹھیا سی تد،
کیتی اس ایران وچ الدّ پلدّ ۔
قابل دے وی لوک ملے اس تائیں ودھ ۔
پائی ہندوستان نے پھر اس نوں سدّ ۔
منڈا 1
ہندوستان 'تے اس نے کیوں کری چڑھائی
کیتا دکھی جہان نوں، دنیاں کرلائی ۔
فوجاں دی تاں گلّ نہیں، قتلام مچائی،
دلی دے وچ اک روز لکھ جند مکائی ۔
لٹّ مار کے مغل دی اوہ دفعہ اٹھائی،
ہن تکّ جگ نوں یاد ہے اس دی بریائی ۔
بابا بوہڑ
مینوں تاں پتہ ہے، سن، بیبا رانا،
ماریا اس جد آن کے سی لدہانا ۔
کیتا سی دو تنّ دن اس شہر ٹھکانا ۔
چڑھا صبح شکار نوں سنگ کجھ جواناں ۔
داکھے ایسیوال دا جو ڈھکّ پرانا،
اوتھوں تائی لے گیا اک روز سیانا ۔
مڑیا سکھر دپہریوں ہو کے جی-بھیانا ۔
بدووال دی سڑک 'تے سی اس دا کھانا ۔
میری چھاویں بیٹھ کے لہہ گئیاں تھکاناں ۔
منڈا 2
پیتا تیرے کھوہ چوں ہوؤ اس پانی ۔
دھنّ، بابا توں، دھنّ ہے تیری زندگانی ۔
بابا بوہڑ
اودوں اس نوں دیکھیا، میں دتی چھانو ۔
دھپاں پالے جھلّ کے، رنگ ہے سی شام ۔
جٹّ سی پہلے توڑ دا، جودھا وریام،
جٹی پیٹوں جمیاں، پلیا وچ گام ۔
بھیڈاں اس نے چاریاں کہندے ہن عامَ
بھیڈاں واکر کر لئے سن اس نے رام،
قابل اتے ایران دے سردار تمام ۔
کہڑا اگے اسدے پل کرے مقام؟
جھب جھب منزلاں ماریاں صبح تے شام ۔
تیغ محمد شاہ دی رہی وچ میان ۔
میں سنیا اس شہر وچ کیتی قتلام،
تے اس کرکے ہو گیا ہند وچ بدنام ۔
کھاتیوں ڈر کے پشو جیوں وچ کھوہ دھڑام،
ڈگّ پوے ایہہ حالَ ہے لوکاں دا عامَ ۔
لوکاں وچوں اوٹھ کے کئی نر وریام
کردے ظالم حاکماں دا کم تمام،
پر سکن نہ اپنی وی کھچّ لگام،
وگ ٹردے ہن اسے ہی جو راہ حرام ۔
نواں سماج بنان دی شکتی نہیں عامَ ۔
منڈا 1
ایدوں، بابا، پچھلی وی دسّ کوئی بات،
تیری عقل اتھاہ ہے، نہیں اس دی ہاتھ ۔
تیرے کولوں سننی اج ساری گاتھ،
بھاویں سانوں ایتھے ہی پے جاوے رات ۔
منڈا 2
اجے تاں دوپہر ہی، دھپّ پیندی زور،
مجھاں ناون نہر وچ ایہہ ساؤُ ڈھور ۔
بابا بوہڑ
اگوں کرا بیان میں اوہ گھلوگھارا،
میریاں اکھاں ساہمنے جو ہویا سارا ۔
چڑھدا کعبہ اج وی کر یاد اوہ کارا ۔
احمد شاہ ابدالی آیا مرد کرارا
چوداں واری دیس 'تے کر مارو مارا ۔
دوہی احمد شاہ دی پھر گئی سی یارا،
سارے دیس پنجاب بدلیا ورتارا ۔
دلی اتے قندھار دا ایہہ چوڑا پاڑا،
لنگھیاں احمد شاہ مڑ مڑ کئی واراں
دلی پتی سی اوس توں کمب رہا وچارا
صوبیدار لاہور دا بن گیا مظارا ۔
کھا پی لئیے جہڑا ہے سوئی اساڑا،
رہندا احمد شاہ دا جگ آکھے سارا ۔
دلی اتے لاہور نوں دنڈ لایا بھارا ۔
مرہٹیاں دا پیشوا جس مغل وچارا
کیتا قابو اپنے، بنیا رکھوارا
سمجھو سارے دیس دا لے لشکر بھارا
آیا لین ابدالیئے دا وارا سارا ۔
لکھوں زیادہ مرہٹا تے راج دلارا،
سبھناں دا جرنیل بنایا بھا پیارا،
پانیپت دا ملیا آ اوہی اکھاڑا،
جتھے بابر ماریا اباراہیملودھیب ابراہیم ناکارا،
جتھے اکبر وڈیا ہیموں ونجارا ۔
پر ابدالی ساہمنے نہ بنیا چارہ ۔
راجپوت تے مرہٹے، کر جی کرارا،
لڑے بہادر سورمے، کٹ مرے ہزاراں ۔
ہتھ رہا میدان پر احمد دے یارا ۔
سونا رپا دیس دا لٹّ لے گیا سارا
لے گیا پھڑ کے سندریاں ڈاراں دیاں ڈاراں،
غزنی ہندو وک گئے پھر وچ بازاراں ۔
کوئی نہ سکیا ڈکّ اس سندھو دی دھارا،
سنگھاں سنجھیاں اس نال کجھ تھوڑا باہلا ۔
قابل نوں جد مڑ رہا سی لدیا بھارا،
مارن اس دی فوج 'تے شبکھون قراراں،
لٹیا اس دی فوج دا کئی سو ونجارا،
بہت چھڈائیاں اس دی بندی 'چوں ناراں ۔
اوہ وی ہے سی سورما جودھا سچیارا،
بڑی بہادر قوم ہے، کہیا صوبیدارا،
آوے ایہناں پاسوں مشک حکومت والا ۔
دوجے سال لاہور توں پھر گیا بلارا،
سنگھاں نے اس دیس دا کر دتا اجاڑا،
آ کے وچ پنجاب دے کوئی کر لے چارہ ۔
سنگھ سودھن نوں آ گیا اوہ انتم واراں ۔
سنگھاں دیاں پنجاب وچ پھردیاں سن دھاڑاں،
کٹھے ہو کے کھسکن لگے ول پہاڑاں ۔
گھیرے وچ آ گیا پر دل ایتھے سارا ۔
بسّ، پھر کی مچیا اوہ گھلوگھارا،
بھلیگا نہیں خالصہ جو برس ہزاراں ۔
ایتھے سنگھاں سوریاں واہیاں تلواراں
کٹ کٹ سٹیاں گلزیاں دیاں شفاں قطاراں ۔
طاقت نہیں سی اتنی پر اوہناں وچ حالاں،
نالے ہیسن نال وی نیانے تے ناراں ۔
اس لئی کھادھیاں خوب پٹھاناں کولوں ماراں،
دتیاں بہت شہیدیاں ودھ ودھ سرداراں،
دس ہزار کو ہو گئیاں سن ودھوا ناراں ۔
اعلیٰ سنگھ سردار سی برنالے والا،
دیپک تہاڈی قوم دا اوہ صد اجیارا،
لڑیا اگے ودھ کے جیوں وگ رکھوالا،
پر گھیرے وچ آ گیا نہیں چلیا چارہ ۔
منڈا 1
اوہی بابا اعلیٰ سنگھ جس دا پٹیالہ؟
پھتو مائی شیرنی دا جو گھر والا؟
بابا بوہڑ
ہاں، اوہو ہی قید سی ہو گیا بہادر ۔
پھتو ناری اس دی لوہے دی چادر ۔
اس دا سارے پنتھ وچ سی وڈا آدر ۔
نالے سبھ نوں یاد سی کلغیدھر دا ور ۔
گھر تلوک سنگھ رام سنگھ دا ستگور دا گھر ۔
لکھ روپیہ پھتو نے جھٹ کٹھا لیا کر،
دتا شاہ نوں تول کے اس کنت برابر ۔
احمد شاہ وی جانیا ایہہ مرد دلاور،
دلی اتے لاہور دا اس نوں کاہدا ڈر!
منّ لیا سرہند دا بھپند اجاگر ۔
منڈا 1
تاں ہی بلے آکھیا، دھن توں ہیں خالق،
بھوریاں والے دیش دے کر دتے مالک ۔
بابا بوہڑ
راجے ہو گئے دیس دے ہن بھوریاں والے،
مغلاں پیتے زہر دے بھر بھر کے پیالے ۔
مالک ہوئے زمی دے حل واہن والے،
وچ دوآبے مالوے اتے ماجھے سارے،
تاں ہی وڈے زمیدار نہیں ملدے باہلے،
ایہناں ستاں اٹھاں ضلعیاں وچکارے ۔
پھر جدوں پر سنگھ وی بن گئے رجواڑے،
اک اک کرکے جھپھ لئے اس مرد کرارے
مہاں سنگھ سردار دے رنجیت دلارے ۔
منڈا 2
ہن آیا رنجیت سنگھ سورے دا ویلا ۔
وچ پنجابے گجیا وریام اکیلا ۔
ہن تکّ یاد ہے دیس نوں اوہ مرد دا چیلا ۔
بابا ساڈے دیس دے اج سماں دہیلا،
اس جیہا ہن چاہیئے کوئی مرد سوہیلا ۔
بابا بوہڑ
ہن نہیں، کاکا چاہیئے کوئی راجا رانا
آگوُ چاہیئے دیس نوں جودھا اتے سیانا،
جس وچ ہووے تان اتے بدھی نربانا،
ہوئِ جاندا دیس لئی تلوار اٹھانا،
ڈھا کے ایس سماج نوں اک نواں بنانا ۔
منڈا 1
اگے، بابا دسّ دے اوہ دکھ کہانی،
کویں دیس کھو لیا اک کملا رانی،
کویں اس دی عقل تے اک کائر ڈھانی،
چھا گئی سی جنہاں نے سی گل ایہہ ٹھانی،
مان بھری پنجاب نوں کر دئیے نمانی ۔
بابا بوہڑ
میرے وچ نہیں کاکیو، دسن دا تان،
دتی کویں پنجاب نوں قسمت نے ہان ۔
پڑھنی چاہوں ٹھیک جے، سیانے نادان،
لکھ گیا سوہنے بہر وچ اک مرد سجان،
شاہ محمد مرد مومن مسلمان ۔
تے ہن کجھ انگریز وی تاریخدان،
جویں کننگھم لڑے سن جو وچ میدان،
اوہناں وی کیتا ہے کافی سچ بیان،
ایہناں اکھاں ساہمنے مچے گھمسان،
میں دسانگا سوئی، سن لؤ نال دھیان ۔
منڈا 2
تیریاں اکھاں ساہمنے جو ہوئے جنگ،
اوہ وی کہڑا اساں نوں گھٹّ کرسن دنگ ۔
منڈا 1
لڑیا جویں اجیت سنگھ اوہ شیر نہنگ،
دسیں بابا کھوہل کے بھاویں افرنگ
ہو جان تدھ تے خفا ہی تینوں کی سنگ؟
بابا بوہڑ
چھاؤنی سی انگریز دی وچ لدیہانے ۔
ستلج دے اس پار سن جو راجے رانے،
کردے گورے اناں تے سن زر سنگانے ۔
چپ چپیتے زر گئے جو گھر نوں سیانے ۔
کئی انکھیلے شیر سن پر کجھ سومانے،
اکھاں وچ انگریز دے جیوں رڑکن دانے ۔
جیوندا جد رنجیت سی تاں رہے ٹھکانے،
مویا تاں پھر گھڑ لئے سو کئی بہانے ۔
اودھر وچ لاہور دے وگ گئے سن بھانے ۔
سندھانوالیئے، ڈوگرے، بے ایمان نمانے،
لگّ گئے رنجیت دے لہو وچ نہانے ۔
نونہال تے شیر سنگھ نوں لا ٹکانے،
آپوں کہڑا برچھیاں سکھ دے دن مانے؟
رہِ گئے وچ پنجاب دے ناراں تے نیانے ۔
آپ مہاری فوج کسے نوں کجھ نہ جانے ۔
تیز، لال تے ڈوگرے دے کھوٹے ڈھانے
متھ لئے بھاگ پنجاب دے دریا رڑھانے ۔
منڈا 2
ہاں، کہندے ہن دشمن دے سن نال اوہ رلے،
دسن ساڈی فوج نوں اوہ ڈھنگ کولے،
توڑے تھاں بارود دی شرہوں دے گھلے،
بھاجاں پئیاں جان کے ہو گئے دگلے ۔
بابا بوہڑ
وچ لدھیانے گوریا دا سپہ سالار
ہیری صاحب سمتھّ سی، وڈا جبار ۔
کر لئے اسنے قید سن کئی بسویدار،
پا رہا سی لاڈوئے والے تے بھار ۔
آ کے تد رنجودھ سنگھ نے لیتی سار ۔
لائے اس نوں ہتھ سن آ کے سردار ۔
ایتھے ہوئی جنگ سی، وچ بدووال،
نسّ گیا اپھرنگڑا ہو بہت خوار
اودھر پر سی وگ گئی قسمت دی مار،
بیئی معناں جت توں کر دتی ہار ۔
مدک، پھیرو شہر وچ باجھوں سرکار ۔
رہِ گیا سنگھ اجیت کلا بدووال ۔
گھیر لیا مڑ آن کے گوریا دی دھاڑ ۔
لڑیا ہو کے ساہمنا اوہ بہوتیاں نال ۔
فوج وچارے کول سی دو تنّ ہزار
سورے اہنھاں پنڈاں دے جنھاں نوں سار
ہے سی دیس اتے قوم دی جنھاں وچکار
دھڑکن ہے سی انکھ دی اتے دیس پیار،
وگ رہا سی ناڑیاں وچ چھلاں مار ۔
گلّ، دھاندرا، رائیپر تے گجروال،
للتوں، بدووال تے منصور، پمال،
داکھا رڑکا موہی رقبہ اتے سدھار،
سدھو، سیکھوں، گلّ، بلّ تے گریوال،
لڑے توڑ کے جاناں سبھ ویری دے نال،
دتا دھرم نبھا پر قسمت نے ہار،
لکھ دتی سی دیس نوں تاہیں گدار
کر دتے سن خالصے دے جتھیدار ۔
آ گیا سنگھ اجیت جد گھیرے وچکار،
لائی وانگ کمان دے توپاں دی واڑ،
کیسیں نھا کے آ گیا، تے لئے کھلار،
موڈھیاں اتے اوس نے، چنڈی دی وار
پڑھے تے پھردا داگدا توپاں جیوں، یار،
آتشباز ویاہ وچ گولے انار ۔
دارو سکہ دے گیا جد آخر ہار،
پھڑیا گیا اجیت دیس دا سچا لال ۔
منڈا 1
ایہو جہے جودھیاں دی اسیں اولاد ۔
سن کے، بابا، کتھا ایہہ آ گیا سواد ۔
آوے جوش سریر نوں، ہے سانوں سادھ
لیتا ڈر تے کائرتا، ساڈی جائداد ۔
رہِ گئے حل، پنجالیاں، ایرکھاواد ۔
بابا بوہڑ
کر رہے تیرے دیس نوں، کاکا، برباد،
پھوکا آتمواد اتے اہنساواد ۔
دنیاں اتے ہو رہے جو گھور اپرادھ،
ایہناں تائی تدے ہی سکوگے سادھ،
وڈیاں والی ریت جے رکھوگے یاد ۔
ویکھو، بیبا، تساں دے آبائجداد
لڑ مرنا سن جاندے چھڈّ سکھ سواد ۔
پر جو ہوئی دیس وچ اٹھتالی بعد،
رونا مینوں آؤندا ہے کرکے یاد ۔
کس طرحاں پنجاب نوں پے گیا سواد
طوطے وانگو پنجرے دا کائرواد
کویں رچ گیا ایہناں دے وچ دل دماغ ۔
کدھرے وی کمزور نوں نہیں ملدی داد،
کردا پھرے جہان وچ سارے فریاد ۔
منڈا 1
کویں ستھاپت ہو گیا انگریزی راج
دیس اتے پھر ہو گیا ایہہ کویں متاج،
کویں غلامی ہو گئی لوکاں دا بھاگ،
کویں غریبی ودھ گئی، ہو گئے اکاج
کاریگر کرسان تے وگڑے سبھ ساز
ایشورج تے مان دے، نہ رہِ گئی لاج،
کر ورنن توں بابیاں کر اچی 'واج ۔
بابا بوہڑ
بیٹھ گئے انگریز جد آ وچ لاہور،
وگڑن لگے جھب ہی رانی ول طور،
آئی اس نوں ہوش ہن، کر سبھ کجھ چوڑ،
ٹٹ گیا جد دیش دا ابھیان بلور!
رہِ گئی لاش پنجاب دی تے اڈ گیا بھور ۔
منڈا 2
اسرچج دی، بابا، نہیں گلّ اس وچ کائی،
نال مورکھاں اویں ہی ہے ہندی آئی ۔
بابا بوہڑ
چیت سنگھ سردار دے گھر وچ کڑمائی
سی دلیپ سنگھ مہاراج، دی بھائی ۔
ویاہ رچان دی اوہناں دے جد من وچ آئی،
تاں وچ آ انگریز نے سی لتّ اڑائی،
مہاراج دی عمر ہے چھوٹی ادھکائی،
نالے اساں کروانی ہے اجے پڑھائی ۔
اصل وچ جو اوہناں نے سی بنت بنائی ۔
رانی دی وی سمجھ وچ آئی کجھ رائی
کرنی میرے پتّ دی کی ایہناں بھلائی،
چاہندے ہن مہاراج نوں کرنا عیسائی ۔
منڈا 3
اچھا، من وچ اوہناں دے سی ایہہ چترائی؟
بابا بوہڑ
اس لئی کیتا اوہناں نے رانی توں وکھ
مہاراج نوں رودیاں رانی دی اکھ
وی ڈبی وچ ہنجھوآں، ہو گئی پرتکھّ
بھاوی اسدے ساہمنے، کیتے اس لکھ
روس، نہورے، کون سی پر اس دے پکھ؟
کیتی نہ پرواہ کسے نے اس دی ککھّ ۔
منڈا 1
جس نے آپ گوایا، کی اس دی رکھ؟
بابا بوہڑ
وچ ہزارے چیت سنگھ دا نہ اب اک،
ایڈورڈ انگریز سی اس ڈاڈھا دق
کر دتا سی چیت سنگھ تے اس دے سکھ
ہیٹھ پٹھاناں چھیڑیا جھگڑا انٹکّ ۔
منڈا 1
ایسے کرکے شیر سنگھ رل گیا سی نال
مول راج دے؟
بابا بوہڑ
جاندا توں سارے حالَ
سوجھی والا جاپدا توں بیبا بال،
مول راج تے شیر سنگھ پورا اک سال،
لڑے ورودھ انگریز دے سورمگت نال
پر، بیبا سی، سمیں دی کجھ ایسی چال،
نہ سکے اوہ دیس دی بھاویں نوں ٹال ۔
منڈا 2
ہویا سی غدر پھر وچ اتر کھنڈ
اوس سمیں پنجاب نے کیوں دتی کنڈ؟
بابا بوہڑ
اس وچ نہیں بیبیا، جنتا دا دوش،
ایہہ سردار پنجاب دے جنہاں نوں روس
ہے سی کجھ انگریز نال اس لئے پلوس ۔
رانی سی نیپال وچ، سینکڑیاں کوس،
تے دلیپ سنگھ بن گیا سی ٹوپی پوش ۔
جنتا وچ تاں بہت سی ادو وی جوش،
پر مرہٹیا ادھر دی نہ کیتی ہوش ۔
منڈا 1
ایدوں پچھوں کس طرحاں ہنڈھیا پنجاب،
کیتی اس دی سامراج نے کیسی باب،
اس دا وی توں دسّ دے کوئی لا حساب ۔
بابا بوہڑ
ہاں، پے گیا پنجاب سی سن پٹھے راہیں،
چنگی لگی داستا سی اس نوں پھاہی ۔
جرنیلاں دے پتّ ہن بن گئے سپاہی،
سمجھ لیا چپڑاس نوں ایہناں نے شاہی،
اپنے ہتھیں مورکھاں اپنی پت لاہی ۔
منڈا 1
نام دھاریاں، بابیاں، کجھ سورمگت
نہیں سی کیتی؟ کھولھ کے کجھ سانوں دسّ ۔
بابا بوہڑ
نامدھاریاں ٹھیک سی کجھ دھونا دھویا،
پر اوہناں نوں اجے نہیں سی چانن ہویا
سامراج دا کس طرحاں ہے پٹنا ٹویا ۔
منڈا 3
گھٹّ نہیں سی اوہناں دی تاں وی قربانی،
بھاویں ہے اتہاس نے کجھ گھٹ بیانی ۔
بابا بوہڑ
ظلم اوہناں تے بہت سی انگریزاں ڈھایا،
توپاں اگے رکھ کے سی گیا اڈایا،
گورو اوہناں دا پکڑ کے رنگون پہنچایا ۔
جس دا مڑ کے سوہ پتہ کجھ نہیں آیا
اوہناں دیاں شہیدیاں دا چاہیئے پایا
ملّ یوگ، پر اجے نہیں سی ویلا آیا:
سامراج دا کس طرحاں کٹّ جاندا پھاہیا؟
منڈا 2
کہڑے سالاں وچ سی ایہہ ہوئے ساکے؟
بابا دسّ، حساب توں ایہہ وی کجھ لاکے ۔
بابا بوہڑ
ستر اسی وچلیاں ایہہ ہیسن گلاں،
آزادی دے شہہ دیاں ایہہ پہلیاں چھلاں ۔
منڈا 1
بابا، حالَ دلیپ دا کجھ ہور بیان
کویں کھہا کے راج اس کیتی گزران ۔
بابا بوہڑ
کرنامئی دلیپ دی ہے بہت کہانی
ڈردا ہاں مینتوں نہیں اوہ دسی جانی ۔
پہلی اک میری گلّ تساں دھیانی؟
منڈا 3
کہڑی ہے سی گلّ اوہ دسّ پھیر سنا کے،
ہور ودھیرے ارتھ توں اسدے وچ پا کے ۔
بابا بوہڑ
کدھرے وی کمزور نوں نہیں ملدی داد،
کردا پھرے زہان وچ سارے فریاد!
سی دلیپ کمزور اجیہا اک ابھاگ ۔
کیتی گھرنا وطن نوں لا دتا داغ
کل اپنی نوں سر منا پے گیا سواد
پچھم دے جیون دا کھلا اتے آزاد،
جس نوں اس نے سمجھیا، پر نہ مراد
سبھ کاسے توں رہِ گیا کھسا سی راج،
پر نہ ملی ابھاگ نوں کوئی پری نیاد
اچے راجا بنس دی کر، وڈ ادماد ۔
منڈا 4
کداں ہویا اس دا بابا نرباہ
وچ بیگانے دیس دے، جتھوں دی واؤ
نال وی نہیں سی اوس دا کوئی رشتہ راہ؟
بابا بوہڑ
رانی جنداں جا رہی سی وچ نیپال،
جیوں تؤں کٹے اس نے اتھے کجھ سال
ہے سی اس دا بہت ہی پر مندا حالَ ۔
آیا پھر دلیپ سنگھ جد وچ بنگال
چتے، ہاتھی، شیر آدی دا کرن شکار-
کلکتے وچ آن کے ہو گیا نہال-
سنگھ سپاہی اس نوں ست سری آکال
آکھن آ پربھات تے دوپہر، ترکال ۔
ہویا فکر انگریز نوں تکّ کے ایہہ حالَ ۔
کیتا حکم دلیپ نوں لے ماں نوں نال
مڑ جا انگلستان نوں، نہ آپ دکھال
سنگھ، پنجابی کسے نوں نہیں ہوگ کھچال ۔
لے گیا دکھیا ماں دکھیاری نوں وی نال
اوتھے جا کے جیوی پر اوہ تھوڑے سال ۔
منڈا 1
بابا، رانی اوس دے وی مندے بھاگ،
چاہیئے سانوں سمجھنے سی چشم چراغ
جہڑی شیر پنجاب دی اج بن گئی کاگ ۔
بابا بوہڑ
دیکھیا سی رنجیت دا اوہنے پرتاپ
راج بھاگ دے جان دا سی پشچاتاپ
اس دے من وچ بہت ہی، کرنا پرلاپ
کردی رہندی سدا ہی، ہو گیا دق تاپ،
جھلیا نہ گیا اوس توں من دا سنتاپ،
لدّ گئی رنجیت دے پچھے ہن آپ ۔
منڈا 2
اس نوں، بابا کھا گیا جنتا دا سراپ ۔
بابا بوہڑ
آیا ہندوستان وچ ہو کے مشتاق،
جل دی بھیٹا کرن نوں ماتا دی راکھ ۔
من وچ سی پنجاب نوں دیکھن دی جھاک ۔
پر سی اس توں سامراج ودھ چتر چلاک:
ندی نربدا گھٹّ نہیں گنگا توں پاک،
مڑ جا ایتھوں، سہنیاں، نہ ہو غم ناک ۔
منڈا 3
سٹ گیا اوہ نربدا وچ ماں دی راکھ؟
منڈا 4
سامراج ہے، بابیا، ڈاڈھا سفاک ۔
بابا بوہڑ
مڑ کے انگستان ول اس چالے پائے،
مصر دیس دے راہ وچ اس دیکھن چاہے
راج منارے فرنولاں نے کدے بنائے ۔
پر دیکھوں کی اتھے بھاویں کھیل رچائے،
من دلیپ دا اک کڑی اتے آ جائے،
جس دا پتا اطالوی اتے مصری مائی ۔
جھٹ اس نال دلیپ نے آنند پڑھائے ۔
تے اک واری پھر بدقسمت کھنجھا ہائے!
ہندی جے اس متّ تاں پیغام پچائے،
ہے کوئی سکھ سردار جو مینوں کڑمائے؟
منڈا 1
ہو جاندی جے اوس دی ایدھر کڑمائی،
پیڑھی تاں رنجیت دی چل پینی سائی ۔
بابا بوہڑ
تے نہ چکیا جانودا دیسوں ادھیکار،
مہاراج دے خون دا تہاڈ وچکار
ہندو مسلم سکھ دی نہ پیندی کار،
تے نہ رہندے سوا تسیں پورا سوا سال
دتی سی جد بابیا نے آن ونگار
ہو جاندے آزادی دے جدھ لئی تیار،
تے شاید جت جانودے بھاویں دشوار ۔
ہے سی اودوں جتنا، پر نہیں محال ۔
نہ ہندی پھر دیس دی شاید دو پھاڑ
ہن ہوئی ہے جس طرحاں میں کراں وچار ۔
منڈا 2
اینی تاں اسیں بابیا نہ کریئے سوچ،
سانوں کتھا دلیپ دی سننے دی لوچ
بابا بوہڑ
ہن دلیپ نوں ہو گئی بیتے دی سار
کیتا اس نے وطن دا رخ تیجی وار،
من وچ چھلاں ماردا سی دیس پیار ۔
چھوٹے ہندے لئے سن جو کیس اتار،
ستگورو گوبند سنگھ دا لیا بانا دھار،
پچھم والا بھیس ہن دتا سو اتار ۔
لنگھیاں نہر سویز نوں خوشیاں وچ پار،
آیا بندر عدن دی تے، چاؤ اپار ۔
اوتھے پلٹن سنگھاں دی سی کیتی ٹھاہر،
ملے آن مہاراج نوں کر جےَ جےَ کار
منڈا 1
اگوں دی میں بجھ لئی تیجی وی وار،
پہنچ نہ سکیا دیس وچ ساڈا سردار ۔
بابا بوہڑ
مڑ کے ایتھوں جا رہیا اوہ انگلستان ۔
اوکھی ہو گئی اس نوں کرنی گزران ۔
لگا پچھوتاؤ من اسدے نوں کھان ۔
کتا دھوبی دا جویں اس دا نہ تھان
گھر وچ تے نہ گھاٹ وچ ۔ وڈے ارکان
سامراج دے اس نوں تاں نہ اپنان،
کھو بیٹھا سی دیس دا آتم ابھیمان،
ہن لگا اوہ پیار پھر وطناں دا پان،
لگا ایدھر چٹھیاں گھلن گھلوان ۔
روس دیس دے زار نال کجھ جان پچھان
کیتی ایسے آس وچ کہ اس دے تان
شاید میں کجھ کر سکاں دشمن دا ہان
لگا دل وچ کلپنا اوہ بہت ودھان،
لکھیاں خط پنجاب دے سرداراں کان
چاچے تائے اوس دے، جو ویر سدان،
لگا ہاں میں روس 'چوں اک فوج لیان،
تسیں وی شیرو سوت لؤ اپنی کرپان ۔
منڈا 2
زار روس نے کیتا سی کوئی اقرار،
فوجاں اس نوں دین دا؟
بابا بوہڑ
نہیں برخوردار ۔
داتا ایڈا کدھرلا ہیگا سی زار!
پر کی اتر بھیجدے ساڈے سردار،
ایہہ وی سن لؤ، بیبیو، تے کرو وچار ۔
سن، دلیپ سنگھ سہنیا، وڈی سرکار
دا توں پتر خاص ہیا، تے سانوں پیار
تیرا جگّ جہان توں ہے ودھ اپار ۔
پر ہن ہن انگریز وی ساڈی سرکار،
تے ملکہ وکٹوریا ساڈی ماتار،
دل تے جان اساڈڑے اس دے وفادار،
دہوں، راتیں ہاں اسیں اس دے جان نثار،
دیئیے اس دے بول توں اسیں جاناں وار
اس دا رتی ورودھ وی اسیں نہیں سہار
سکدے، ہو جا، سہنیاں، توں خبردار،
ساتھوں، اس نال وگڑ کے، توں کجھ نہ بھال،
مڑ جا انگلستان نوں توں ملکہ دے دوار،
جا کے معافی منگ لے نہ ڈھلّ گزار ۔'
منڈا 2
سچیں، بابا، آکھدے لوکی، سردار
راجے اتے نواب نہیں کسے دے یار ۔
بابا بوہڑ
جائداد دے نال ہے ایہناں دی یاری،
ودھ ہے ماتر بھوم توں دھن بھومِ پیاری،
کر جاندے ہن دس نال ایہہ جھٹّ غداری،
بچدی ہووے اس طرحاں جیکر سرداری ۔
آزادی دی جنگ نہ جنتا نے ہاری
کسے دیس وچ کدے وی، لوکیں، نر ناری،
کر دندے ہن دیس توں سبھ کجھ بلہاری،
پر اوہناں دی انکھ دے ایہہ ہین وپاری،
راجے تے سردار، وڈے راج ادھیکاری ۔
چٹھی جا کے ملی جد اس نوں پھٹکاری ۔
وگ گئی اس دے، بیبیو، سینے وچ عاری ۔
پیرس شہر فرانس دے وچ تیز کٹاری،
مایوسی دی کٹّ گئی جند اس دی ساری ۔
چٹھی انتم گلے دی اس لکھ گزاری
ول ملکہ وکٹوریا ہے دھوکھا بھاری
ہویا میرے نال ایہہ، توں سن ہتیاری ۔
میں تاں کیتی موت دی دنیاں دی تیاری،
پر جے کوئی سورما پنجاب متاری
جمیگی تاں لے لؤ میری وی واری ۔
منڈا 1
ستا ساڈا دیس سی غلفت دی نیندے،
اوڑک پیندے جاگ ہن، پر اک دن جیندے ۔
بابا بوہڑ
اس توں پنجھی سال دی ہن لا کے چھال،
آ جا ویہویں صدی وچ، کئی بیبے لال،
بھکھے دیس پنجاب دے سو جفر جال،
امریکہ کینیڈا پہنچے مندے حالَ ۔
پر جو اتھے جا کے ہوئی اوہناں نال،
اگا پچھا اس نے دتا سبھ دکھال ۔
بھارت دیس غلام ہے، دوجے دا مال،
سوجھی ہو گئی اوہناں نوں ہو گیا محال
اوہناں لئی بھل جاونا ہن اک خیال!
منڈا 1
ہاں، غلام دا ہندا ہے مندا ہی حالَ!
بابا بوہڑ
تاں بیبا، سی اوہناں نے کجھ بنت بنائی،
سامراج توں دیس نوں کیوں ملے رہائی،
وچ امریکہ اوہناں نے اوہ لہر چلائی
جس دیاں گونجاں دیس وچ دے گئیاں سنائی ۔
جوالا سنگھ جہے سورمے، پرمانند جہے بھائی،
ہردیال جہے بدھی معناں کری کمائی،
ستی جنتا دیس دی اک وار جگائی ۔
منڈا 4
غدر پارٹی اہنا سی اس لئی بنائی،
بابا تیری گلّ سمجھ میری وچ آئی ۔
بابا بوہڑ
اوہناں دے وچ ہور وی سن انکھاں والے،
سن کے گلاں دیس دی ہیٹھی دیاں چھالے
پے گئے سینے اوہناں دے، اوہناں نوں نالے،
دیکھ نہیں سن بھاؤندے امریکہ والے،
کڈھ دین دے ہو رہے سن پل پل چالے،
نویں وڑھن نہیں دیونے اس دیس 'چ کالے،
لوک، ایہہ ساڈے ارتھ نوں پا دین کھچالے
لے کے گھٹّ مزدوریاں، تے ٹالم ٹالے
ہور وی اوہناں لئے سن گھڑ کئی نرالے،
اپنے آؤ جہاز وچ چڑھ جے ایڈے کاہلے!
منڈا 2
گردتّ سنگھ نے تاں ہی کوما گاٹا مارو
لے لیا سی جاپان توں دے قیمت بھارو؟
بابا بوہڑ
ہاں، تے اوس جہاز وچ چڑھ ہندوستانی
تے پنجابی گئے سن، کینیڈا تھانی
اترن دتی نہ اوہناں پر کوئی ڈھانی،
ہوئی بہت وچاریاں دی اوتھے ہانی ۔
منڈا 1
غدر پارٹی دا بابا کر کجھ بیان ۔
سانوں اوہناں جودھیا دا کجھ چاہیئے گیان ۔
بابا بوہڑ
میرے چھوٹے ویر سن اوہ غدری بابے،
دیس آزادی لئی جہناں نے بے حسابے
کیتے وڈے وارنے، تے وچ پنجابے
ستیا نوں دتا جگا، کرتار سرابھے ۔
پھانسی نوں گلّ پا لیا جیوں ہار گلابے،
بھویاں سورا کس طرحاں ستلجوں چنابے،
ماجھے تے مالوے تے وچ دوآبے!
دھرتی اتے اسمان دے مل جان کلابے ۔
جیکر دیس پنجاب نہ پیا رہندا خابے ۔
منڈا 2
گوڑھی نیندر وچ پر ستا سی دیس
اس نوں نہیں پچھان سی وچ دشمن خیش ۔
بابا بوہڑ
ویہویں صدی دا چودھواں چڑھیا سی سال،
یورپ دے وچ چھڑ پیا سی یدھ وکرال،
لڑ پئی جرمن قوم سی انگریزاں نال،
ونڈن اتوں آپس وچ منڈیاں دا مال ۔
جانیاں غدری بابیاں ہن موافق حالَ
مڑ چلیئے وچ دیس دے کڈھ دیئیے باہر
سامراج دے بھوت نوں، ہو جائے سکھال ۔
چوری اک زہاز وچ مائی دے لال
لے کے کجھ ہتھیار وی اوہ اپنے نال،
چل پئے ہندوستان ول شیراں دی چال ۔
آ کے وچ پنجاب دے پا دین بھچال،
پر سرداراں ساڈیاں نے اوہناں نال
اوویں کیتی جس طرحاں پنجھی تیہہ سال
پہلاں نال دلیپ دے پاکھنڈ پلال
نال کڈھایا حکم ایہہ چڑھ تخت اکال
ایہہ نہیں سن دسمیش دے، ایہہ پتت پرال،
جنہاں دے من اس طرحاں دا دیس پیار،
سچے سنگھ نوں چاہیہے انگریزاں نال
گھیؤ کھچڑی ہو کے رہے بن کے ہکّ دا وال ۔
منڈا 3
چڑھیا فانسی کس طرحاں کرتار سرابھا،
دسّ ذرا کو کھولھ کے توں سانوں بابا ۔
بابا بوہڑ
بہت کہانی اوس دی ہے نہیں اجاگر،
میں وی اس نوں سکیا نہیں ہن تکّ کٹھا کر،
پر توں اینی سمجھ لے اس ویر بہادر،
شاہ پور تے فیروزپر، لاہور، پیشاور
تائیں فوزاں گٹھیاں کر دین نچھاور
آپا اپنے وطن توں تے کڈھن باہر
سامراج انگریز نوں جس نوں اپنا گھر
سمبھلنا سی ہو رہا اوکھا، پر کایر
جؤندے ہیسن وطن وچ، اوہناں دتا کر
خبردار انگریز نوں، کرتار دلاور
پھڑیا گیا فروزپور میرا من آیا بھر!
منڈا 1
اگوں، بابا، جاندے ہاں اسیں انجانے،
فانسی اس نوں لا دتا پاپی جروانے ۔
بابا بوہڑ
میرے ہیٹھاں کھیڈیاں کئی واری آکے
اوہ کبڈی مجھیاں نوں چھاؤں بٹھا کے ۔
میرا سی پڑپوترا، ٹاہناں تے چا کے
بہت کھڈایا اس نوں میں چاؤ منا کے ۔
شیشن ججّ نوں سورما ونگارے، آکھے
جھبدے حکم سنا توں، گھر جا سنا کے،
اسیں وی جائیے کسے کول گل فاہی پا کے
تے مڑ آ کے جمیئے، لڑ جھگڑا پا کے،
تے پھر آ ورتائیے سنگرامی ساکے،
جہڑے نہیں ورتا سکے، رہے دھوکھا کھا کے ۔
منڈا 2
بابا اتھے بس کر نہ نین ڈبا
ایس طرحاں وچ ہنجھوآں، کوئی ہور سنا ۔
بابا بوہڑ
ہور وی کہڑی بیبا، ہے ہاسے دی ہیر!
میں تاں سمجھا اس دا ہی سی چھوٹا ویر،
جس دے پھلّ اتے استیاں ستلج دا نیر،
روندا روندا لے گیا ساگر دے تیر ۔
منڈا 3
اوہ سی کون جو جاپدا اتنا ہی پیارا،
تینوں جتنا ایہہ سی تیرا کرتارا؟
بابا بوہڑ
اس دی وی توں سن لویں جد موقع آوے،
ہن سن جہڑے بھانے دیس اتے ورتاوے
سامراج جروانا جد یدھ جت کے آوے ۔
پوتے تے پڑپوترے میرے ہی باوے،
ترکی اتے فراس وچ گئے نال بلاوے،
کجھ جیوں ریت وڈیریاں، کجھ بھکھ دے ہاوے ۔
اگے میرے پتّ دے نہ پیر ٹکاوے،
جرمن، ترک جاں دوسرا، اوہ جدھر جاوے،
دشمن دیاں پالاں کچی کندھ جیوں ڈھاوے ۔
منڈا 4
ٹھیک ہے، بابا، یدھ دے وچ سورمتائی
سدا ہی ساڈے وڈیاں ہے بہت دکھائی ۔
بابا بوہڑ
پر نہ قدر انگریز نے اوہناں دی پائی ۔
یدھ پچھوں جد دیس نے آ منگ جتائی،
آزادی دی جس لئی سی ہوئی لڑائی،
کہن مطابق اوہناں دے، جس وچ لکائی،
دا ہویا سی ناس، بندیاں لکھاں دا ہی،
تاں پھر جھٹ جروانیاں نے اکھ بدلائی ۔
اگوں پھر پنجاب وی سی نہیں حلوائی
دا کتا جو کھا کھا کے ہندا موٹا ہی ۔
سارے دیس پنجاب وچ مچ گئی دہائی،
کدھرے کدھرے ہو گئی کجھ ہنسا بھائی ۔
اس اتے انگریز نے اوہ ات سی چائی،
لوکاں اتے کر دتی ہر تھاں کڑکائی
امرتسر وچ پاپیاں ایہہ دھونس جمائی
پتھر دا بتّ کھڑی جو وکٹوریا مائی،
اسدے اگوں لنگھدے دی شامت آئی،
پہلاں کرے ڈنڈوت تے پھر اگے جائی ۔
ایہناں ہی واراں دے وچ وساکھی آئی ۔
جلیاں والے باغ وچ سی جڑی لکائی،
ہتھ نہیں سی کسے دے قینچی وی کائی ۔
آ کے ڈائر نے مشین وڈی لگوائی،
تڑھ تڑھ ورکھا گولیاں دی اوس ورھائی ۔
چارے پاسے کندھ سی، نہ رستہ کائی
جدھر کوئی جائ کے لئے جان بچائی ۔
کئی ہزار پاپی نے پرلے ورتائی ۔
کی دساں، کاکا، میرے وچ شکتی ناہیں ۔
منڈا 1
مچ گیا ہوؤُ دیس وچ سارے کہرام،
بابا، ایڈے ظلم دا کی ہندا نام؟
بابا بوہڑ
سامراج دے، کاکیا، ایہہ لچھن جان ۔
پر اٹھیا سی اس سمیں اک پرکھ سجان،
گاندھی جی گجرات دا اک بدھیمان
رودیں اس پنجاب دی اکھ پونجھی آن،
تے پھر سارے دیس نوں کروایا گیان،
ہوئے نہ کرپان جے چکن دا تان،
تاں وی چھڈّ نہ بیٹھیئے آتم-ابھیمان
نہ ملورتن سامراج دا کرسی گھان،
اس نال ونج گھٹا دیو، لؤ پکی ٹھان،
اوکھا ہوؤُ اس لئی جد نفع کمان
تاں پھر ساڈے نال کجھ سمجھن سمجھان
آپے کرسی، ایہہ سی اس دا وکھیان ۔
منڈا 2
ایویں ہی ہوئی ہے، بابا، پچھوں بات،
گاندھی جی دی عقل دی کی پائیے ہاتھ!
بابا بوہڑ
پر ایہہ سودے جودھیاں نوں کدی نہ بھاندے ۔
لابھ ایہناں دے اتلے ہی ہن لوک اٹھاندے ۔
اگوں نفع کمان نوں دوویں رل جاندے،
پونجی پتِ پردیس دے، نالے دیساں دے ۔
بھگت سنگھ جہے سوریاں نوں نہیں سکھاندے،
چالے ایہہ ونجاریاں پتراں چتراں دے ۔
منڈا 1
اچھا ہن میں سمجھیا کیوں اکھ وچ نیر
آیا سی تے ہو گیا سی توں دلگیر،
سورے سنگھ کرتار دا ایہہ چھوٹا ویر،
بھگت سنگھ سردار سی جودھیاں دا میر ۔
بابا بوہڑ
بھگت سنگھ پڑپوتا سی پیارا میرا ہی،
کلا اوس نے دیس وچ ڈاڈھی ورتائی،
دلی وچ قانون دی سمتی وچ جائی،
بمّ سٹیا اس نے نہ مارن تائیں،
جروانے نہ جھولی چکّ کسے نوں، بھائی ۔
اس نے تاں چیتاونی سی ایوں کروائی
سامراج نوں سمیں نے کروٹ بدلائی،
ہن وی جاؤ سمجھ جے نہیں شامت آئی ۔
منڈا 4
پر کہندے ہن، بابیا، اس مار مکایا،
افسر اک انگریز سانڈرس نام سدایا،
جس لئی اس نوں پکڑ کے سی پھاہے لایا
سامراج دے نیائ نے، ساکہ ورتایا ۔
بابا بوہڑ
ایہہ ہے سچ جاں جھوٹھ مینوں خبر نہ کائی
پر آزادی دیس پیار دی جنہاں لڑائی
لڑی ہے اوہناں نوں ایہہ قیمت دینی آئی،
چاہے دوسی ہووے چاہے نردوسا ہی،
اس دی اگّ وچ جند دی اہوتی پائی
بناں نہیں چھٹکارا بھگت سنگھ دی بھائی،
سانڈرس جہے اتہاس وچ نہ ہون گواہی ۔
سانڈرس اتے بھگت سنگھ وچ کی سمتائی؟
منڈا 1
ٹھیک آنکھے توں بابیا، بندے دا ملّ،
اس دی کرنی نال ہے کیوں جائیے بھلّ؟
منڈا 2
میں سنیا گاندھی جی نے لایا سی تان،
پھانسی توں بچ جائے بھگت سنگھ دی جان ۔
پر ارون نہ منا وچ راج ابھیمان ۔
بابا بوہڑ
سامراج دا مڈھ توں ہے ایہہ ورتارا،
دیس بھگت نوں آکھدے ڈاکو ہتیارا ۔
تیغ بہادر نال کی ہویا سی کارا؟
گوبند سنگھ دے لال وی چن وچ دیواراں
سمجھیا سی جروانیا، جتیا جگ سارا ۔
اسے طرحاں انگریز نوں کد لگے پیارا،
بھگت سنگھ جیہا سورا میرا بیر دلارا؟
منڈا 1
ہویا سفلا کس طرحاں قومی سنگرام،
ایدوں اگے چل، بابا دسّ تمام ۔
بابا بوہڑ
میری، بیبا، کتھا ہن ہو گئی تمام،
سفل وی ہویا ہے کہ نہ قومی سنگرام
حالے نہیں میں جاندا، ایہہ آکھن عامَ،
تیل اتے اس دی دھار نوں دیکھو پھر دام
دیوو اس دا سوچ کے ۔ جودھے وریام
جہڑے اس سنگرام وچ گئے اگلے دھام،
اوہناں نوں میں لے لواں وچ اپنی سام،
پر جو ہالی وچردے ہن ایس مقام،
اوہناں دا میں پرکھدا نہ روپ نہ نام ۔
جاؤ، بیبا، ہو رہی ہے ہن تاں شام،
میں وی کرنا چاہندا ہن کجھ آرام ۔
منڈا 1
مجھاں، مترو، کڈھ لؤ ہن نہروں باہر،
لے چلیئے ہن گھراں نوں ایہہ ڈنگر ڈار،
بابا، متھا ٹیکدے اسیں نال پیار،
کلھ پھر حاضر ہووانگے تیرے دربار ۔
(چلے جاندے ہن ۔)
(پردہ)
