باجوا ہن گلّ نہیں کردا زبیر احمد
باجوا آندا اے، میں اگدوں ای اڈیکدا ہونا، کجھ چر اوہ بہندا اے تے مڑ جھبدے اوہدے پیراں نوں مچھر وڈھن لگّ پوندے نے تے آنہدا اے: چلیئے نہ۔ کئی دناں توں فون دی ٹلی کھڑکان پچھوں اساں مال روڈ دے اس پرانے کیفے مساں ملن دا آہر کیتا سی، جو ہن اکا نواں نکور ہور دا ہور ہو گیا سی۔ ایہہ اوہ اخیری ملنیاں سن، جد ملن دا سواد مکدا گیا ۔
لال شاہ کہندا اے: خلقت ودھ گئی اے، پر ملنی گھٹّ گئی اے۔
اک ویلا سی، جد ادھیں راتیں گھرے جان نوں جی نہ کرنا۔
پچھے جہے مال روڈوں لنگھدے ایویں اتھے اجھک گیا۔ ایہہ وی اخیری ملنیاں دی ای گلّ اے۔ کئی واری بندیاں دے سانگے بھیت بن جاندے نے یاں ایہہ ساتھ ہن ای حیاتی دا بھیت۔ سانگے کھورے بدلاں دی چھاں نے۔ بہتا پینڈا تاں ننگی دھپّ اے۔ اوہ ساتھ ننگی دھپّ وچ بدلاں دی یاد نے۔ ننگی دھپّ کنی سکھنی ہندی اے، کنی کوری۔
بدلاں دی چھاں پانی اتے تردے پکھیرو اتے اک چھن پرچھاواں کر لنگھ جاندی اے۔ ہر شے یاد نہیں رہندی؛ پر چیتے دی دھکھنی دھکھدی رہندی اے تے کئی وار کھلھار وی لیندی اے۔
کیفے میں بہہ جانا۔ چاہ دا آکھنا نہیں پیندا۔ مال روڈ دی شام کدے ہندی سی۔ ہن چیتے دی دھکھنی توں بہتی کالی اے تے گڈیاں دے دھونئیں وچ ساہ گھٹدا اے؛ پر چیتے دی دھکھنی ساہ دندی اے، یاد ہوا دندی اے۔
چاچا سیاسی مینوں سیان لیندا اے تے آپے ای دو چاہواں لے آؤندا اے۔
اوہدا خیال اے، تھوڑے چر نوں باجوے وی تاں آ جانا ہویا۔ جھبدے جاون لئی۔
‘نہ پالیا کر معشوق، نہ کریا کر عشقَ مشوکیاںˆ،’ مٹو پیاک تیجا (پیگّ) سٹدیاں نت کہندا اے۔
ایہہ شہر میرے کنڈ اتے ککی کیڑی وانگ تلکدا رہندا اے۔
ادوں نہیں سی شہر بہتا بھریا ہویا۔ سڑکاں اتے ایویں ای جانن آلے مل پیندے سن۔ جہڑے جانو نہیں سن ویکھے-جہے لگنے، تکنی وچ اوپریئت نہیں سی؛ سانگیاں دا کوئی بھار نہیں سی۔ کتھوں سن اوہ آندے سانگے تے کویں سن بن جاندے۔
‘چھڈّ دے، ڈور دلے دی ہتھوں چھڈّ دے،’ مٹو تے چودھری اج کھورے کنی پیونی اے۔
مینوں افی چٹا چیتے آؤندا اے۔ اجیہیاں تھاواں اوہدے چیتے دی سگندھ نال بھریاں ہوئیاں نے۔ افی چھیویں وچ سی میرا بیلی۔ سکولے اسیں اکٹھے ہندے تے مگروں میں اوہنوں سیکلے بہا بھجائی پھرنا۔ چٹا کھیر ورگا رنگ، پیو کسے دوجے شہر پولیس دا افسر سی۔ کدی-کدار گھریں آؤندا ایہہ وی دھمی ہووے پئی کسے ہور شہر دوئی زنانی وی پائی بیٹھا اے۔ اس بہتا چر میرے نال ای رہنا تے راتیں میں اوہنوں اوہدے گھر چھڈّ آنا۔ دوجے تیجے محلے سی اوہدا گھر۔ ماں اوہدی نے آکھدے رہنا: ‘آہو آہو، لے جا ایہنوں ہور کدے نال کھیڈے شوہدا۔’ صیقل دا کرایہ دینا اوہنے چلانا میں۔ چار آنے گھنٹہ۔ ایویں ای میں اوہدا موہری ساں بن بیٹھا۔ انج وی میری فیس تاں معاف سی تے نالے اساں کہڑا ڈاکٹر انجینئر بننا ہویا۔ اک جماتے پاس ہوئے، تاں اگلی چڑھ گئے۔ نہ کدی کسے ساڈے پچھے سکولے آنا سی تے نہ اساں سکولوں آ گھر بستا کھولھنا۔ امتحاناں نیڑے وڈیاں دی مار کھا اک دو اکھر پڑھ لینے تے پاس ہو جانا۔
پر اوہ میرے نال لیس ای ہو گیا؛ سگوں آکھو نتھی۔ میری تاں اپنی کوئی اوٹ نہیں سی، پر اوہ میری اوٹ پیا بھالن لگّ پیا۔ منڈے گلھاں اتے چونڈھیاں وڈھّ تر جاندے تے اوہ میرے نیڑے ڈھکّ-ڈھکّ بہندا۔ مینوں ہور گوڑہا ہو ملدا۔ صیقل چلا-چلا ہف جاندا میں۔ پر میتھوں اوہدا سانگا سچیت نہ ہویا۔ منڈیر وچ اوہدا ہاسہ بننا تے رل جانا میں وی۔ اوہنوں ملنا پر کنڈ نہ دینی۔ اک وار تاں اخیر ہو گئی۔ پھیکے اوہدی پٹھّ اتے ہتھ ماریا تے مینوں دھکہ مار آکھن لگا: ‘بڑیاں گوڑھیاں یاریاں نے۔’
میں خچرا ہاسہ ہسّ گلّ ولا دتی۔
‘توں اوہدے منہ اتے چنڈ ماردوں،’ افی نوں پتہ تاں سی، میں نہیں ساں مار سکدا۔ بسّ اس توں مگروں اس میرے نال گلّ نہ کیتی۔ اکا نانہہ کر دتی۔ تے اٹھویں وچ سکول ای چھڈّ گیا۔
بندے دا دکھانت ایہہ وے پئی ویلے دی دھوڑ وچ جد گلاں دی سمجھ آندی اے، تاں ویلا لنگھ گیا ہندا اے۔ میں افی نوں وسار نہیں سکیا۔ اج وی بڈھے وارے مینوں سنت نگر دی اوہ گلی چیتے ہے، جتھے اوہدا گھر سی۔ میں جد وی اس محلے جاواں، اوہدی گلی اگوں ضرور لنگھنا۔ کئی وار میں اوہناں گلیاں وچ مڑ مڑ پھریا آں، پر اوہ ڈٹھا نہیں۔ اوہدی گلی اگے جا کے بند ہو جاندی سی۔ اج وی راہ بند اے۔ اج وی اوہ گلی انجے ای اے افی دا مکان وی انجے اے۔ پر آپ کتھے اے؟
پچھے جہے میری دھی گرمیاں دیاں چھٹیاں مگروں سکولے گئی تے روز گھر آ رویا کرے اچی-اچی۔ پر اوہ گلّ نہ دسے۔ ستویں وچ اوہ سی۔ چنگی پڑھاکو لایق-فائق۔ روز گھر آ روئے، پر گلّ نہ دسے۔ ساتھوں اوہدا رون تکیا نہ جاوے، پر مڑ اوہ آپے ای رونا چھڈّ گئی تے نال ای کجھ بدل وی گئی۔ کجھ وڈی جہی ہو گئی وی جاپدے، کجھ اس وچ اپنے آپ تے وساہ وی کجھ بہتا لگیا۔ بہت چر مگروں میری وہوٹی دسیا، اوہدی اپنی سہیلی نال لڑائی ہو گئی سی۔ اوہدی سہیلی نے کسے ہور نال گوڑھ پا لیا سی تے ایہنوں چھڈّ دتا سی۔ ایہہ کجھ چر اوہنوں مناندی رہی؛ جد اوہ نہ منی، تاں اس نے وی اوہنوں سدا لئی چھڈّ دتا تے اپنی ہور ڈھانی بنا لئی ۔ ہور ڈھانی بن گئی تے ایہہ سبھ کجھ بھل گئی۔ پر اس گلّ نے ایہنوں وڈا وی کر دتا، پر انج ای کیوں ہندا اے۔ رہندا بندہ ڈھانی وچ ای اے۔ پر ایہہ ستویں وچ ای کیوں ہندا اے؟
شامیں مال روڈ ہائی کورٹ اتے کنے ای پکھیرو اڈدے پئے نے۔ لال اٹاں دا رنگ جنگلی کبوتراں ورگا سلیٹی شام ورگا اے۔
چیتے دی دھکھنی دھکھدی، یاد دی ادھ کھلھی ساوی طاقی، ادھ پگن، پچھلی رات دے مینہہ پاروں ہوا وچ جاندے سیال دی کنی اے۔ ایہہ ہوا میں پہلے وی بھوگی اے کئی واری جسیوں لنگھی اے میرے، ایہہ ہوا میں ہر وار ہنڈھائی اے۔
اوہنے تریزاں اعلیٰ کرتا پایا ہویا اے تے پیریں چمڑے دی کھلھی جتی اے۔ اوہ شاعر جیہا لگدا اے پر ہے نہیں، ہیگا ای نہیں سی کدے وی۔ کامریڈ ٹی ٹی نال گٹے لگی بیٹھا اے۔ (کامریڈ دے کئی ناں پئے - کدی کامریڈ ریڈوا، کدی وائرلیس تے مڑ کامریڈ ٹیبل ٹاک ہو گیا۔ جد اس اک واری ایہہ تھیسز دتا پئی اصل گلّ ٹیبل ٹاک دا گنی ہوون اے تے اس دا ناں ٹیبل-ٹاک پے گیا تے مڑ ٹی ٹی ہو گیا۔) اوہدا آکھنا سی لینن تے ماؤ زیتنگ اصل وچ ٹیبل ٹاکر سن تے جنے وی انقلاب سفل ہوئے، اوہناں پچھے ساری گلّ آگوآں دا ٹیبل ٹاکر ہونا سی۔ اوہ آکھدا سی: ٹیبل ٹاکر ہوون لئی ضروری اے پئی اگلے دی گلّ دھیان نال سنی جاوے تے اوہدی گلّ وچ جہڑا دپھاڑ ہندا اے، اس نوں پھڑ کے اس اتے کھیڈ کیتی جاوے۔
پہلی وار آیا اے اوہ کیفے دی منڈلی، جہڑی اجے ہولی-ہولی جڑنی اے۔ کامریڈ ٹی ٹی دے سگٹّ مکنے نے تے اس لیانے نے۔ ایہہ سگٹّ لیاؤن تے اٹھ کے چاہ دا آکھن تے ای تاں ساری کہانی کئی واری پھس جاندی اے۔ کجھ چر مگروں اٹھ کے سگٹّ لیاؤن آلے نوں لگدا اے پئی اس نال اوہدا رتبہ گھٹدا اے تے اوہ کھجھن لگّ پاؤندا اے۔ اخیر اس گلّ اتے دوئے لڑن لگّ پیندے نے۔ پر کامریڈ ٹی ٹی نوں سگٹّ لیان آلیاں دا کدی گھاٹا نہیں ہویا، جد تیک اس نوں کامریڈ دے تھیسز فکے لگنے نے کامریڈ اک ہور لبیڑ لیا ہونا اے۔ اوہ ہمیش اپنیاں توں نکیاں نال یاری لاندا اے۔ ہمیش اوہناں نوں دسدا، پڑھاندا اے تے جد اوہ ضری وی سیانے ہندے نے تے سبھ توں پہلاں کامریڈ نال کیوں لڑ پیندے نے۔ کامریڈ دے ویری کہندے نے: 'اوہ ملّ ماردا اے، کھلھ نہیں دندا، ساواں نہیں ملدا، کبوتراں ہار رکھدا اے بلیاں نوں۔ اوہناں نوں سامبھدا اے، پالدا اے، دانہ پاندا اے؛ پر جد اڈاندا اے تے اوہ اوہدی چھت تے نہیں لتھدے۔
مینوں نویں آئے نوں ویکھ افسوس ہویا۔ ویلے دے دھوڑ دی وہن وچ مینوں اوہدے ورھے کھنجھدے جاپے۔ نکی جہی عمرے سستے سگٹاں نال اوہدے بلھ دھوانکھے لگے۔ میں تاں پہلاں ای اوہ منڈلی چھڈو ساں۔ کامریڈ ٹی-ٹی وی چاہندا سی، ہن میں اتھے نہ آواں۔ اکو جیہیاں گلاں تے روز اوہو گلاں بسّ کامریڈ لئی ای نویاں سن۔ اوہدا لابھ سی ایہدے ای وچ اوہ لیڈری گھکاندا سی اسے آہر وچ۔ گھروں اکھڑیا تے پارٹیاں دے سوڑے ورتارے توں نسیا ہویا ۔ باجوا سگٹّ لین اٹھیا تے میں اوہنوں اپنے کھسیئے وچوں ڈبی کڈھ صلاحَ ماری۔ اس جھکدے جھکدے سگٹّ لے لئی تے کجھ چر میری ٹیبل بہہ گیا۔ کامریڈ ٹی ٹی لال اکھاں نال ڈیلے پاڑ-پاڑ مینوں تکدا رہا۔ باجوے دا اس منڈلی وچ اوہ پہلا دن سی تے میرا اخیرلا۔
مینوں بہتا نہیں اڈیکنا پیا۔ باجوا کجھ دناں مگروں مینوں پرانی انارکلی آپے مل گیا۔ اوہ چمڑہ منڈی لاگے کسی وسطی دا رہن اعلیٰ سی۔ پیو اوہدا کسی سرکاری محکمے وچ ملازم سی تے سی اوہ ساڈے ورگا ای۔ میں اس نوں پڑھائی چالو رکھن دی صلاحَ وی دتی۔ گلاں اوہدیاں مکدیاں نہیں پئیاں سن۔ اسیں مڑ فلم ویکھن تر گے تے یار بن گے تے اج تیک آں۔ اوہ ایویں میرا بھرم بنائی رکھدا سی۔ کتھے میں اس توں اگے ساں اک دو جماعتاں کھورے۔ یاں پھر میں سیاسی منڈلی دا پرانا گھاگ بنی بیٹھا ساں تے کجھ لوکاں نوں بہتا تے پرانا جاندا ساں۔ اسیں دوویں اکلے تے سانجھ تاں اسرنی سی۔
جوانی اساں اکٹھی لنگھائی تے سارے کماں وچ رلے رہے۔ یاریاں، ویر، سیاستاں ساڈی جوڑی شہریں لوک جاندا سی۔ ہر تھاں اکٹھے، ہر ساہیں اک-مک۔ روز ای ملنا تے راتاں سویراں کرنیاں۔ جد ضیاع نے مارشل لائی چھوہی، چی تے سچی پارٹی دا کوئی میمبر سانوں اک ہزار پنفلٹ دے گیا پئی اکو رات مال روڈ دی ہر ہٹی اندر سٹنے نے۔ سرگھی ویلے کم مکا گھریں جاندیاں سانوں دوواں نوں ذرا وی ڈر بھؤ نہ آیا۔ جمہوریات پرتاء لہر دے اک وکھالے وچ انارکلی کول مال روڈ اتے جد پولیس دے لاٹھی دھائی، وچ اک پلسیا مینوں قمیض دے کالر توں نپّ کے دھرون لگا، تاں باجوے نے ہمبھلا مار کے اس دے ہتھوں مینوں چھڈا کے نسا دتا تے آپے وی نسّ گیا۔ اوہ پلسیا بھنگیاں دی توپ تیک ساڈے پچھے نسدا آیا، پر اتھے لوکاں دی بھیڑ ویکھ کے دوروں ای پچھے مڑ گیا۔
پر ہن اوہ میتھوں رسّ گیا اے۔ کئی ورھے پہلاں اس میرے نال کلام کرنا چھڈّ دتا دسے بناں۔ اوہ اک دم غیب ہو گیا۔ تھوڑی جہڑی کوڑ مینوں وی سی میں ایہہ خیال نہ کیتا پئی اوہ اکا مینوں چھڈّ جاویگا۔ کجھ چر میں اڈیک کیتی اوہ پرط آئیگا، میرے بناں اوہ رہِ سکدا اے، اوہدا دوجا پاسہ آں میں؛ ادھورا اے میرے بناں، پرچھاواں اے۔
‘یاری غیر سائنسی تعلق اے، غیر جدلیاتی،’ ماسٹر کہندا اے۔
‘یاری ہمیش حاضر وچ ہندی اے’، جھک وچ رنگ شاہ کہندا اے۔
طاقی بند جہی ہندی لگدی اے۔ رات گوڑھی ہندی جاندی اے۔ ریگل لاگے مینوں بیٹھن دی کوئی تھاں نہیں لبھدی۔ مال لگزریز، لارڈز سبھ کیفے بند ہو گے نے۔
اس شہر دیاں سڑکاں مینوں روگی کر چھڈیا اے کتھے نہ کتھے کسی نکرے یاداں دے پرچھاویں نمی-نمی لو وانگر کمبدے رہندے نے۔
اوہ میتھوں رس کیوں گیا۔ کوئی گلّ تاں ہونی اے۔ پر ایہہ تاں بڑے ورھیاں پچھوں ہویا سی۔ اسیں دوویں اکو جنا پڑھے ہوئے ساں۔ مینوں نوکری مل گئی؛ اس نوں نہ ملی۔ کھورے اوہ رسیا نہیں سی۔ اس نوں لگا سی ساڈا ویلا مکّ گیا اے سانجھ دا ویلا کجھ کرن دا۔ ہر شے بدل گئی سی – ویلا، لوک، تھاواں، شہر تے یاراں نے وی تاں بدلنا سی۔ چپ اوہ سدا توں سی؛ خاص بہنی وچ ای اس گلّ کرنی تے اک دو نال سانجھی کرنی تے کسے آکھنا: ایہدی وی سنو۔ پر کس کول اینا ویلا ہندا اے دوجے دی گلّ سنن دا۔ اپنی تاں سنانی ای پیندی اے بدو-بدی کسے نوں ڈکّ کے، کسے دی گلّ ٹکّ کے۔
مینوں ایہہ لگدا سی، اوہ پچھے رہِ گیا اے۔ نہ اس ویلے سر پڑھائی مکائی۔ جد میں اک بال دا پیو بنی بیٹھا سی، اوہ یونیورسٹی پڑھدا پیا سی۔ یونیورسٹی ای اوہ ٹکری، جس اس دی کل حیاتی ای بدل دتی۔ اس کڑی اوہدے نال ویاہ تاں کر لیا، پر اوہنوں مانیا نہ۔ پر مینوں ایہہ گلّ نہیں کرنی چاہیدی۔ نر ناری نال ای خوش ہو سکدا اے۔ بندے نوں ناری دی ای مننی چاہیدی اے۔ میرا ایہہ وچار سی اوہ میرے نال اپنا عشقَ ضرور سانجھا کرسی، پر اس ایہہ وی نہ کیتا تے اتھوں ای ساڈے وچکار وتھّ آنی شروع ہوئی۔ مڑ اوہ ملیا وی تے اوہدی تیویں وی کجھ کھلھ گئی تے اتھوں گلّ سدا لئی ویراں ہو گئی۔ پتہ نہیں کی گلّ ہوئی؛ اوہ اکا ملنا چھڈّ گیا۔ مینوں لگدا سی اوہدی تیویں نے اوہنوں میرے نال ملن توں مناہی کر دتی سی۔ اک دو وار اوہدی تیویں نال فون ’تے گلّ ہوئی تے اس روح نال اک دو گلاں کرکے فون بند کر دتا۔
مینوں ایہہ وی خیال آندا سی، ایہہ کھورے مٹو تے مرشد پاروں نہ ہووے؛ جنہاں نال میرا دارو پینا کجھ بہتا ای ودھ گیا سی۔ ویاہ مگروں اوہ انج وی دارو پی کے منہ وچ پان لا کے جاندا سی۔ تے مینوں بڑا روہ چڑھدا سی پئی چنگا عشقَ دا ویاہ اے؛ بندہ دل دی گلّ ای نہیں کر سکدا۔
پھر پتہ نہیں کی ہویا، شہر اوبھڑ ہو گیا۔ بندے سارے گواچ گئے۔ ساتھ ای چھٹ گیا۔ پتہ نہیں کنے ای ورھے بیت گئے۔ جویں رات نوں گلی وچ بیٹھیاں پتہ نہیں لگدا کنے ای شہر لنگھ جاندے نے۔ ملیاں کئی رتاں لنگھ گئیاں۔ پر میتھوں اوہ وسریا نہ اک چیس جہی چھڈّ گئی اوہدی یاد، من مگھورا کر گئی، چتّ ٹھنڈھا کر دن سکھنے کر گئی۔ میتھوں اوہ کیوں رسّ گیا۔ شہر وچ لنگھدے ایوں جھؤلا جیہا پینا - اوہ کھلوتا اے موٹر صیقل اتے جاندا پیا اے ہیلمٹ پاروں سیان نہیں ہندی پئی۔ کدے-کدے سیاسی اکتاں وچ وی دس پیندا تے میں سوچنا پئی ملدے آں حالَ پچھدے آں، پر مڑ اس نظر نہ آنا۔ کجھ ورھے بال نہ ہویا، تاں کسے دسیا حکیماں دے ہتھ چڑھیا ہویا اے۔ اک دم اوہ گنجا ہو گیا بڈھا۔
پچھے وکیلاں دی لہر اٹھی تے پرانی ٹھرک پورن لئی میں اک دو بیلیاں نال تر جانا۔ ہائی کورٹ توں اساں رلنا تے چیرنگ-کراس اتے رجّ نعرے مار کے حاکماں نوں لاان-تان کرکے کھنڈ پھنڈ جانا۔ پرانے وکیل بیلیاں دے وی سنیہے آؤندے سن - یار رلو، کم پے گیا جے۔ پاسہ پلٹّ گیا جے۔ اک دن ایویں سکھر دپہریں رجّ گرمی وچ جلوس وچ آ رلے ۔ وکیل زنانیاں نے کالیاں اینکاں تے چھتریاں لئیاں ہوون، وکیلاں دے ہتھ وچ پانی دیاں بوتلاں۔ پر نعرے مارن دا زور اوناں ای سی۔ ریگل ٹپّ جد اسیں اگانھ ہوئے تے پینوراما شوپنگ سینٹر ساہمنے اوور ہیڈّ برجّ اخبارچیاں تے بندیاں دی بھیڑ نظریں آئی۔ بندے ہتھاں وچ پھل لئے کھلوتے سن تے جد جلوس ہیٹھوں لنگھن لگا تے اوہناں پھلاں دا مینہہ ورثہ دتا۔ میں جلوس دے چوکھا پچھے ساں، اس لئی سانوں دوروں لوک پھلّ سٹدے نظریں پیندے پئے سن۔ اک چھن لئی مینوں پھلّ سٹدے بندیاں وچ باجوا وکھالی دتا۔ اوہو ای سی یاں کوئی ہور۔ دوروں تاں اوہی جاپے۔ اس ہتھ وچ وڈا سارا پھلاں دا شاپر پھڑیا ہویا سی تے ہولی-ہولی ہیٹھاں پھلّ سٹدا پیا سی۔ اوہ لسا جیہا تے ماڑکو لگا۔ میں اوہنوں دوروں سیان کے ہتھ ہلایا تے جد اسیں ہیٹھوں لنگھے، تاں اس ساڈے اتے ڈھیر پھلّ سٹے۔ پھلّ میرے والاں نوں چمبڑ گئے تے قمیض دی جیب وچ پھس گئے۔ میں نہ والاں توں پھلّ جھاڑے نہ کپڑیاں توں۔
کنے دن مینوں باجوے دے اتوں سٹے پھلاں دے سپنے آندے رہے۔ میں پل ہیٹھوں لنگھدا پیا آں تے باجوا پھلّ سٹدا پیا اے۔ حیاتی لنگھ گئی اے باجوے دے پھلاں دی واشنا نہیں مکی۔
