بلاتکار توقیر چغتائی
سرگھی دی نماز ویلے سارے نمازی ادوں حیران ہو گئے جدوں مسیت وچ تیہہ کو ورھیاں دی عورت نوں ویکھیا اوہ مولوی ہوراں دے ساہمنے اک مصلیٰ رکھنا چاہندی سی ۔ پہلاں تاں ساریاں جنیاں نے اوہنوں آکھیا کہ ہن گھر لگی جاوے، تے تڑکے آ کے آرام نال اپنا مصلیٰ بیان کرے ۔ پر اوہ نہ منی تے آکھن لگی، "میں تاں ہنے پچھ کے جانا ایں،"
نکے جہے پنڈ دی اس پرانی مسیت وچ اس دن چوکھی بھیڑ سی ۔ اس لئی کہ دو دن بعد وڈی عید دیاں چھٹیاں شروع ہون والیاں سن، تے شہر 'چ کم کرن والے بابو، پھوزی، مزدور تے دوجے نکے وڈے کم کرن والے بندے چھٹی آئے ہوئے سن ۔
اک بندے نے جہدی عمر کوئی سٹھّ کو ورھے ہونی ایں، اس نوں جھڑک کے آکھیا، "بیبی تینوں جو آکھ دتا سویر نوں آ جاویں، نالے ادھی رات گھراں توں نکل کہ مسیتاں 'چ جا وڑناں زنانیاں واسطے چنگا نی ہوندا، توں جا کے مجھاں چوء تے لسیاں رڑک اس ویلے گھراں 'چوں مدھانیاں دی گھوں گھوں دی واج آؤندی چنگی لگدی اے ۔"
"مدھانیاں دی گھوں گھوں تے لسیاں ادوں ای چنگیاں لگدیاں نے جدو بندے دے من وچ خوشی ہووے چاچا جی ! جدوں دل ای اپنے ٹکانے تے، نہ ہووے تاں نروئے دودھ وی پھٹے ہوئے لگدے نے تے چاٹی وچ کھلری جھگّ ای رہِ جاندی اے، مکھن نہیں بندی" ۔
"ایہہ نہیں منیگی، چلو بھائیؤ ! اسیں نماز پڑیئے، ویلا پیاں جاندا اے ۔ کھورے کون کوئی اے ۔ ساڈیاں عبادتاں خراب کرن نوں آ گئی اے" ۔
"فقیرے دی رنّ اے جی !" وچوں اک بولیا
"کہڑا فقیرا ؟"
"فقیرا سلطانے ٹانگے آلے دا پتر"
"اوہ تاں شہر چ نہیں ہوندا ؟"
"ہاں جی شہر چ ای ہوندا اے ۔ پر عید دی چھٹی آیا ہویا میں کل ای گلی وچوں جاندا ویکھیا سی ۔"
"کی کم کردا اے شہر وچ ؟"
"کسے دفتر وچ ملازم اے جی ! پوریاں باراں جماعتاں پڑھیا ہویا اے، اوہدے پیو نے ٹانگا واہ واہ کہ اوہنوں پڑایا سی، تے ایہہ کاکی، میرا مطلب اے اسدی رنّ کون ایں ؟ اپنے پنڈ دی تاں نہی لگدی !!"
"ہاں جی لاہور دی اے، تے اوہدی ماسی دی دھی اے ۔ اتھے لاہور ای وڈی ہوئی اے ۔ پڑھی لکھی اے ۔"
"ہاں اوہ تا لگدی پئی اے، تاں ای تے سروں ننگی مسیتے آن وڑی اے ۔"
"پر فقیرا تاں کدے نہی ویکھیا مسیتے !"
"نہیں جی اوہ تاں نماز ای نہیں پڑھدا کدی کدائیں سال پچھوں عید دی نماز پڑھ لیندا اے...."
"سور دا پتر !" بزرگ دے منہ وچوں نکلیا،
"نہیں چاچا انج نہ آکھو مسلمان سور دا ناں نہیں لیندے سور دا ناں لوو، تا جیبھ پلیت ہو جاندی اے"
"جیہا فقیرے دا ناں لینا جیہا سور دا ناں لینا جو نماز ہی نہ پڑھے اوہ کوئی سور توں گھٹّ ہوندا اے !"
"پتہ نہی جی میں کی آکھ سکداں کدی کدی میرے کولوں وی رہِ جاندی اے نماز،"
نماز ختم ہون مگروں سارے بندے پروین دے چپھیرے ہو گئے ہر پاسیوں ونّ سونے سوالاں دا مینہہ ہون لگّ پیا
"میں مولوی صاحب ہراں نال گلّ کرنی ایں تسیں اپنے اپنے گھراں نوں جاؤ، کیوں میرے مامے بنن ڈہے او !! میں اوہناں کولوں اک مصلیٰ پچھنا اے، پڑھے لکھے آدمی نے کش نہ کش ضرور دسنگے ۔" سارے بندے اک اک کرکے کھسک گئے تے راہ وچ اک دوجے نال گوشے کرن لگ پئے ۔
تھوڑھے چر مگروں مولویں صاحب وی باہر آ کے کہن لگے، "ہاں کاکی توں کوئی مصلیٰ پچھنا چاہندی ایں، کی مصلیٰ اے تیرا ؟"
"گلّ اس طرحاں اے مولویں صاحب...."
"نانہہ نانہہ !! انج نہیں، کھلو جا میں ہنے حجرے دا بوہا کھولھداں، بہہ کہ آرام نال گلّ کردے آں"... مولویں ہراں آکھیا ۔
"نہیں جی مینوں حجرے کولو ڈر لگدا اے ؟" "دسو ذرا جھلی نہ ہووے تاں ڈر کاہدے اتھے کوئی جنّ بھوت تاں نی گے، چل آ...."
مولویں صاحب ہوراں نے حجرے دا دروازہ کھولھیا تے اوہ اندر آ گئی حجرے وچ اک وان دی منجی ڈٹھی ہوئی سی ۔ آلے وچ کوڑے تیل دا دیوا بل رہا سی ۔ ساہمنے آلے والی کندھ وچ لکڑ دیاں چار کلیاں ٹھوکیاں ہوئیاں سن، جنھاں تے مولوی صاحب ہوراں دے میلے کپڑے ٹنگے ہوئے سن ۔ دوجے آلے وچ سرمہ، شیشہ تے کنگھی پئی ہوئی سی ۔ مولویں صاحب ہوراں نے سر توں پگّ لاہی، تے جا کہ اک کلی نال ٹنگ دتی تے دوہاں ہتھاں نال سر نوں زور نال کھرکدیاں منجی تے بہہ گئے ۔ پھر آکھن لگے، "ہاں ہن دسّ ؟"
بوہے دے نال ڈٹھی چونکی تے بہہ کہ اہنیں آکھیا، "جانا تاں مینوں تھانے وچ چاہیدا سی، پر تھانا اتھوں بہت دور اے، نالے میں جے کیس تھانے وچ لے جانا سی ۔ اوہ ختم نہ ہوندا، سگوں دونا ہو جاندا مینوں قانون تے اعتبار نہیں رہا ۔تھانے وڈھیاں کھا-کھا کے قانون نوں خراب کری جا رہے نے.."
"مصلیٰ کی اے توں دسّ تاں صحیح میں تینوں ٹھیک ٹھاک حلّ دسانگا تیرے مصلے دا"
"- میرے نال بلاتکار ہو گیا...."
"- ہیں....."
مولویں صاحب ہوریں اک دم منجی توں اٹھ کے کھلو گئے تے سنگھ وچوں تھکّ لنگھادیاں پچھیا، "کہنے کیتا اے ؟"
"فقیرے نے مولویں صاحب ۔"
"پر، اوہ تاں تیرا خصم ایں !!"
"آہوں مولویں صاحب اسے گلّ دا تاں دکھ اے اوہنے اج راتیں میرے نال بلاتکار کیتا اے، تے پچھلے کئی ورھیاں توں کر رہا اے ۔"
مولویں صاحب ہوراں ادھر ادھر ویکھیا، تے کمبدی واج نال آکھیا، "لگدا اے تیرا دماغ کم نی کر رہا جاں !! توں بیمار ایں ۔"
"میرا دماغ وی ٹھیک اے، تیں میں آپ وی ٹھیک آں پر میرے نال ٹھیک نہیں پیا ہوندا ۔"
"بیبی ! جدوں قانون تے مذہب رل کے دوجیاں دی قسمت دا فیصلہ کردے نے تاں اوہناں نوں اکمک ہو کے رہنا پیندا اے ۔ اوہ جہڑا وی کم کردے نے ربّ تے قانون دی مرضی تے رضا نال کردے نے، تے جہنوں توں بلاتکار پئی آکھدی eنے- اوہ بلاتکار نی عورت تاں مرد دی کھیتی ہوندی اے... تے کھیتی 'چ وتر ہووے بھاویں نہ ہووے، اوہنوں واہندے ای جاؤ...
آہو ! اس لئی کہ اوہ مرد دی ملکیت ہوندی اے کسے غیر دی جائداد نہی ہوندی تے بندہ جدو اپنی جائداد تے حل واہندا اے تاں اوہ کوئی ماڑا نی کردا...
فقیرے نے وی کوئی مندا نہیں کیتا نالے جدوں تہاڈی شادی ہوئی سی، تاں اس وچ تہاڈے ماں پیو دی مرضی دے نال نال تہاڈی دوہاں دی مرضی شامل سی...."
"ایہو تاں سیاپا اے مولوی صاحب میری مرضی نہی سی..."
"طوبہ طوبہ جے، نہیں.. وی سی تے ہن جدوں انے دن لنگھ گئے نے ہور وی لنگھ جانگے ماپیاں دی پتّ وی تاں کوئی شے ہوندی اے...."
"مولوی صاحب ! میں تہاڈی کوئی تقریر تے مشورے سنن نی آئی ۔ اوہ تاں میں روز ای لونڈ سپیکر تے سندی رہنی آں مینوں مصلے دا حلّ دسوں ؟"
"اس ویلے تاں مصلے دا ایہو حلّ اے کہ توں اتھوں نکل جا توں تے سارے پنڈ نوں خراب کرینگی...."
پروین چپّ چپیتی اٹھ کہ باہر آ گئی پہُ فٹّ رہی سی، تے چڑیاں چوکن لگّ پئیاں سن ۔ اوہ جد گھر اپڑی تاں فقیرا ہالی ستا پیا سی ۔
اینے چر نوں اوہدے کناں وچ مولوی چراغ دین دی واج آئی انج لگدا سی بیٹری تے چلدے لاؤڈ سپیکر دی واج اج پہلے نالوں چوکھی ودھ گئی ہووے ۔
"میں مولوی چراغ دین ولد مولوی باغ دین خدا دا ناں لے کے ساریاں بندیاں اگے بینتی کردا ہاں، کہ اوہ فقیرے سلطانے ٹانگے آلے دے گھر کول جمع ہو جان تے اوہدی رنّ پینو لہورن نوں اپنے پنڈوں کڈھ دین ۔ میرے بھراؤ پروین اک گناہ گار تے بدکار تے بدکردار عورت ہے ۔ تے ایہہ کجھ ہور دن جے ساڈے پنڈ رہِ گئی تاں پھر ساریاں دیاں ماواں بھیناں نے وی نی رہنا جے..."
ویکھدیاں ای ویکھدیاں پورا پنڈ فقیرے دے بوہے اگے کٹھا ہو گیا کڑیاں، منڈے، بڈھے تے جوان ۔ فقیرا شور سن کہ اک دم جاگ پیا تے اکھیاں ملدیاں ملدیاں باہر آ کے لوکاں توں پچھن لگا، "کی ہویا ؟"
مولوی صاحب جہڑے ہنے ہنے مسیت 'چوں بھجّ کے بھیڑ 'چ رلے سن آکھن لگے، "میں دسناں کی ہویا -
تیری رنّ کہندی اے کہ توں اوہدے نال بلاتکار کیتا اے پچھلے کنے ای ورھیاں توں کردا چلا آ رہا اے!"
"اوہدا تاں دماغ خراب اے مولوی صاحب ایہہ گلّ تاں اوہ مینوں وی کنی وار آکھ چکی اے ایہدے وچ تہانوں ایڈا اوکھا ہون دی کی لوڑ اے !"
"واہ بھائی فکیریا اسیں قانون تے مذہب نال مذاق ہوندا ویکھدے رہیئے، تے کجھ نہ بولیئے اسیں پینو نوں پنڈ 'چوں کڈھ کے ای چھڈانگے"
اس توں پہلاں کہ فقیرا کوئی جواب دیندا بھیڑ نے اگے ودھ کہ پروین نوں ویہڑے وچوں کھچّ لیاندا تے گھر دا سامان چکّ چکّ کہ باہر سٹنا شروع کر دتا ۔
اک بندے نے وچوں آکھیا، "فقیرے نوں وی پنڈ وچوں باہر کڈھو ایہہ اپنی رنّ دی طرفداری کردا اے،" تے بھوترے ہوئے وگّ نے فقیرے نوں وی دھکے مارنے شروع کر دتے ۔ پروین رو رہی سی، تے آکھی جا رہی سی- "ہاں میں ہن وی ایہہ آکھانگی مولوی صاحب میرے نال بلاتکار ہویا اے، تے ہوندا رہا...
- جدو کوئی بندہ من نوں چنگا نہ لگے تاں اوہدا ہتھ لانا وی بلاتکار ہندا اے فقیرا پچھلے کنے ای چر توں میرے نال بلاتکار کر رہا اے اکھاں نال، ہتھاں نال، منہ نال، ساہواں نال تے گلاں نال بلاتکار.."
بھیڑ پھر اگے ودھی تے دوہاں نوں دھکے ماردیا ماردیا پنڈ توں باہر کڈھ آئی پکی سڑک تے آ کے سارے کھلو گئے فقیرا تے پروین مزرماں وانگ کھلوتے ہوئے سن ۔ پرلے پاسے پنڈ دیاں زنانیاں اکٹھیا ہوئیاں پئیاں سن ۔ مرداں وچوں کسے نے آکھیا، "ہن جاندے کیوں نی او دفعہ ہو جاؤ...."
پروین نے مولوی ولّ ویکھیا پھر زنانیاں ولّ تے اخیر فقیرے ولّ، فقیرے نے اکھاں نیویاں کر لئیاں ۔
پروین اگے ودھی، تے سڑک دے لاگے جا کہ اس پاسے کھلو گی جدھر لاہور نوں بساں جادیاں سن، تے فقیرا ادھر تر پیا جس پاسے شہر سی ۔
مولوی صاحب نے آکھیا، "چلو بھائی سارے اپنے اپنے گھراں نوں چلیئے" تے سارے تر پئے، زنانیاں دے کٹھّ وچوں اک پکی عمر دی زنانی نے ہولی روندیاں ہویاں آکھیا، "مولوی وچارا کی جانے، ساڈے وچو ہور کنیاں ایہو جیاں نے جنھاں نال روز بلاتکار ہوندے نے، پر اوہ کسنوں آکھن !"
