بند خلاص پرنسپل سجان سنگھ
(ایہہ اوہ کہانی ہے جس نوں اؤرتپن دی باغی ہوئی ہوئی روح وی اپنے مونہوں بیان نہیں کر سکدی۔ خدا کہہ دیوے تیرے اک بیان ماتر 'تے ہی میں مرداں دے خلاف فیصلہ دے کے اوہناں نوں اننت سمیں تک اکہِ تے اسیہہ تسیہے دندے رہاں تاں وی اوہ شرم نال منہ نہ کھولھے۔ شرم نہ صحیح مرد لئی رحم — کی رحم تے ضبط ہی اؤرتپن نہیں؟ — اسدی زبان روکدا ہووے۔ کون جاندا ہے اس گلّ نوں؟ کون دعوہ کر سکدا ہے اس گلّ دے جانن دا؟
رشیدا نے ایہہ کہانی کدے کسے نوں نہیں سنائی۔ اوہ پنجاب دے کسے تجارتی مرکز وچ ہالی تکّ زندہ ہے۔ پر اس کہانی دے ظالم، بے دل، بے شرم مرد پاتراں نے اس کہانی دا اپنے نال تعلق رکھدا حصہ سینکڑے وار شیخی وچ لون-مرچاں لا کے سنایا ہووےگا۔ مرد دا سبھاء ہے کہ اوہ اپنے برے کماں 'تے وی مان کردا ہے۔ ایہہ کس حد تک وگڑ چکیا ہے!)
رشیدا دا ابا اوہناں کشمیریاں وچوں سی جو دو تنّ پیڑھیاں پہلوں پنجاب دے شہراں وچ آ آباد ہوئے سن۔ اوہدا بابا رفوگر تے اوہدا باپ کھلاں دا وپاری سی۔ اس نے وی اسے کم نوں جاری رکھیا سی۔ عورتاں دی تعلیم بارے اس دی کوئی اچھی رائے نہیں سی۔ تا-ہم اس نے رشیدا نوں دسویں تک پہنچاء چھڈیا سی، بھاویں آپ اوہ ماڑا-موٹا اردو تے روز-مرا دا حساب ہی جاندا سی۔ لڑکیاں دے ویاہ دی مجبوری وچکارلے توں نیویں تے غریب طبقے توں کجھ اچے لوکاں نوں عورتاں نوں تعلیم نہ دین دے مصلے تے کجھ ڈھلا کر دندی ہے۔ رشیدا نیک کڑی سی، جیسی کہ اسلامی روایات دے مطابق اس نوں ہونا چاہیدا سی۔ پر دسویں تک دی کچ-گھرڑ پڑھائی نے اس وچ مضبوطی نہیں سی آندی۔ دسویں توں اگے رشیدا دے ابا نے لیک واہ دتی سی۔ اس توں اگے اوہ سمجھدا سی خطرناک دھرتی شروع ہو پیندی ہے۔ کشمیریاں دے گھریں رنگ-روپ تے سندرتا دی تھوڑ نہیں ہندی۔ کشمیری سندرتا شہراں دے لباس وچ تاں کمال ہی کر دندی ہے۔ پھیر رشیدا ہن بھر جوان سی۔ رشیدا دا ابا اس دی شادی کد دی کر دندا جے اس دے گھر اک ہور بپتا نہ پے گئی ہندی۔ رشیدا دی اماں، جو ہالی جوان ہی کہی جا سکدی سی، اک دن پوڑیاں وچوں رڑھ کے دھون دا منکا تڑاء چکی سی۔ اوہ آپ کسے پاسے سر نوں ہلاء-جلاء نہیں سی سکدی، آپ اٹھ بیٹھ نہیں سی سکدی، حاجت رفع دی تاں گلّ ہی چھڈو۔ رشیدا تے رشیدا دا ابا اس دی حدوں ودھ سیوا کردے سن۔ اوہ نت موت نوں سنیہے دندی سی پر موت اس نوں آؤندی ہی نہیں سی۔ رشیدا دا ویاہ اسے کرکے پچھے پیندا جاندا سی۔
رشیدا دے پچھواڑے دی گلی ہندواں دی سی تے پٹھّ ولّ دا گھر وی ہندواں دا۔ رشیدا ہوراں دے گھر پردہ کردی سی۔ اوہ اپنیاں سہیلیاں رشتے داراں دے گھر نویں ڈھنگ دا کالا برقع پا کے جایا کردی سی، پر گانڈھیاں توں کیہا برقع؟
رشیدا دے پہلے گانڈھیاں نے پچھلا مکان ویچ دتا سی۔ ہن کجھ دناں توں نویں مالک-مکان وسدے سن۔ رشیدا جو اپنے کوٹھے آئی، دیکھیا، اک جوان کڑی اپنے کوٹھے 'تے پھر رہی ہے۔
رشیدا نے سریلی آواز وچ پچھیا، "بھین، تسیں ہی ساڈے نویں گوانڈھی ہو؟"
"ہاں بھین! تے تہاڈی 'واج پچھانی ہوئی ہے۔ سچ، تسیں کلھ اپنے پرلے گانڈھیاں دے گھر گاؤندے نہیں ساؤ؟"
رشیدا شرما گئی اپنے جڈی کڑی کولوں، تے سر نیواں پا لیا۔
"تاں میرا خیال ٹھیک ہے۔ ہے نہ، بھین؟"
"جی۔"
"میں کہنی آں مینوں تاں تہاڈی شکل تے سر دوہاں 'چوں اک چیز مل گئی ہندی تاں کافی سی۔"
رشیدا اس تعریف دے بھار ہیٹھ مانو دبی گئی۔ انے نوں اک نوجوان ہندو کڑی دے لاگے آ کھلوتا۔ رشیدا نے منہ پھیر لیا تے پوڑیاں وچ اترن لئی پیر رکھیا۔
"تہاڈے گھر پردہ ہے نہ؟"
"نہیں بھین گانڈھیاں توں کیہا پردہ،" اس نے اداں کھڑوتیاں ہی کیہا۔
"ایہہ میرے وڈے بھرا ہن۔ میری بھرجائی جی تے ایہہ اتھے رہا کرنگے۔ ساڈا مکان شہر دے وچاکر ہے۔ کدے کدے درشن کرن آیا کرانگی۔"
"انشا اﷲ! جم جم آؤ۔" کہہ کے اوہ تھلے اتر گئی۔ نوجوان، جتھے اوہ کھڑی سی اسے پاسے دیکھدا رہا۔
پھیر بھین ولّ اچانک دیکھ کے کہن لگا، "خوبصورتی تے بس مسلمانیاں 'تے ختم ہے۔"
"تے پڑھی لکھی کڑی معلوم ہندی ہے۔"
"اوہ تاں اس دے لہجے توں ہی صاف ظاہر ہے۔"
نوجوان دی بھین آئی تے چلی گئی، پر کشمیرن رشیدا دی تصویر اس نوجوان دے دل وچ سدا لئی کھچی گئی۔ نوجوان دی وہوٹی وی رشیدا دی گوہڑی واقف بن گئی۔ نوجوان کافی دیر گھر ہی رہندا سی۔ دیر نال دفتر جاندا سی۔
دفتر جو اپنا سی۔ نوجوان دی وہوٹی اپنے سسّ-سہرے دے گھر اکثر جایا کردی سی۔ اس دی ننان تے سسّ کدے کدے ادھر آیا کردیاں سن۔ نوجوان دی بھنے اجے کوآری سی تے کڑیاں دے کالج پڑھدی سی۔ رشیدا نال اس دی گوڑھ ہو گئی۔ اوہ رشیدا دی ماں دی حالت سن کے رشیدا نال بنی ہمدردی کردی۔ اس دے نکے بھرا نوں اپنے پاسے سدّ کے بڑا پیار کردی رہندی۔
اک چیز رشیدا نے نوٹ کیتی کہ جد اس دی وہوٹی، بھین، جاں ماں وچوں کوئی کوٹھے ہندا تاں اس نوجوان دی تکنی ہور ہندی تے جد کدے رشیدا اکلی کوٹھے 'تے ہندی تے اوہ وی اکلا ہندا تاں اس دی تکنی وچ شرارت ہندی۔ پہلوں نوجوان توں اوہ آپ ہی اس دی بھین جاں وہوٹی بارے پچھ لیندی سی پر ایہہ دیکھ کے اوس نوں بلاؤنا بند کر دتا۔ موقع تاڑ کے اوہ کئی وار آپ ہی کوئی رشیدا دے گھر متعلق گلّ شروع کر دندا۔ اس دی اماں دی حالت 'تے ترس کردا۔ اس دے بھرا نوں دوروں پیار کردا۔ اوہ اپنی آواز تے لہجے نوں بڑا مٹھا بناؤن دا جتن کردا، پر اوہ رشیدا نوں کدے چنگا نہ لگدا۔ اس نے اک واری محسوس کیتا کہ اوس نے اس نوں کوئی اکھ دا اشارہ وی کیتا ہے پر اپنی اکھ دا بھرم سمجھ کے اوہ چپّ رہی۔ اس دے شرماکل سبھاء نے اس دی زبان نوں بنہی رکھیا۔ نوجوان نے برداشت نوں رضا سمجھ کے ساہمنے مسکراؤنا، سیٹی وچ اوہناں طرزاں نوں وجاؤنا جس توں سنن والے نوں پیار والے گیت جاں غزلاں یاد آ جان تے انگڑائیاں لینا شروع کر دتا۔ اک دن تاں حد ہوئی۔ رشیدا دا بھرا کوٹھے 'توں کجھ بھان چکّ لیایا۔ رشیدا اس نوں غصے ہوئی۔ جد منڈا لبھن والی تھاں دسن گیا تاں اس دیکھیا اتھے اک نوٹ پیا ہے۔ اس نوٹ چکلیا۔ اک کونے تے انگریزی وچ لکھیا سی "فورگیٹّ می نوٹ۔" ایہہ گلّ اس نوں اسے بےوقوف دی حماقت جاپی۔ اس نے اس دی وہوٹی نوں سدّ کے پیسے تے نوٹ واپس کیتے تے اشارتاً کیہا کہ گوانڈھیاں نوں اس طرحاں نہیں کرنا چاہیدا۔ اوہ کہن لگی، 'ہنے باؤ ہوریں کوٹھے آئے سن۔ قمیض لاہ کے رکھن لگیاں کتے دوسرے پاسے ڈگ پئے ہونگے۔'
رشیدا اس منکھ نوں دنو-دن نفرت دی نگاہ نال دیکھن لگّ پئی۔ اوہ اپنے ابا دے گرم سبھاء نوں جاندی سی۔ اوہ کسے گلّ نوں ودھاؤنا نہیں سی چاہندی۔ اوہ آپ وی ابا توں ڈردی سی۔ اس دا ابا اس ماسٹر وانگ سی جس توں شگرد کجھ پچھن دی تھاں دور نسدے ہن۔ ایہو جہے ماں پیو بچیاں دے صلاح کار ہون دی تھاں اوہناں لئی ہؤے بن جاندے ہن، کئی واری بچیاں دے چلن وگڑن دی وجہ بندے ہن۔
نوجوان اوہناں بھلیمانس بدمعاشاں وچوں سی جو کسے وی قیمت 'تے اپنے مقصد وچ کامیابی خرید لینی بری نہیں سمجھدے۔ چنگے جاں برے ذریعے وچ اوہ تمیز نہیں کردے۔ ایہو جہے لوک پیار تے وشے-کامنا وچ کوئی فرق نہیں سمجھدے۔ اپنی اک-طرفی وشے -کامنا 'تے اوہناں نوں نفرت نہیں ہندی۔ اس نے رشیدا دے معمولی الامبھے نوں اپنی ہتک سمجھیا۔ اس گہریاں چالاں چلنیاں شروع کیتیاں۔
اک دن جد رشیدا اپر آئی تاں اس نوں کوٹھے 'تے اک چٹا کاغذ جیہا پیا دسیا۔ سوچیا اسے کافر دا کوئی فتنہ ہووےگا۔ ایتکی ابا نوں دس دین دا پورا فیصلہ کر کے اس نے کاغذ چکیا۔ سدھا کر کے دیکھیا فوٹو سی۔ پہلی جھلکے اس نوں کوئی ننگی کھڑی کڑی دسی، اس نے گہہ نال دیکھیا اس دی اپنی ہی فوٹو سی۔ اس نے فوٹو کپڑے ہیٹھاں لکاء لئی۔ اوہ پوڑیاں وچ اتر آئی۔ اکھاں نوں مل کے دیکھیا اس دی اپنی ہی تاں فوٹو سی۔ پر اس نوں چیتے سی کہ اس نے کدے کوئی فوٹو نہیں سی لہائی۔ پھر ننگی! طوبہ! طوبہ!! اس نوں چیتے سی دسویں دے امتحان توں پہلاں وی اس دے ابا نے سکول وچ اس نوں استانیاں دے نال فوٹو نہیں لہاؤن دتی سی۔ اوہ پوڑیاں دی کندھ نال لگّ گئی۔ اکھاں میٹ لئیاں۔ جھٹ مگروں پھیر تصویر کڈھ کے اس چنگی طرحاں دیکھی۔ پھر اکھاں دے لاگے لیا کے دیکھی۔ اس اپنے پنڈے 'تے چونڈھی وڈھّ کے پیڑ محسوس کیتی۔ جاگدی ہی تاں سی اوہ۔ کتے اوہ بے ہوش نہ ہو جائے۔ اوہ کاہلی کاہلی تھلے اتری، ماں دے لاگوں لنگھ کے اوہ اندرلی کوٹھڑی لنگھ گئی۔ اس نوں پسینہ آ گیا سی۔ اماں نے پئی پئی نے آواز دتی۔ شاید بیماری دے دوران وچ پہلی وار سی کہ اس نے ماں دی 'واج سن کے جواب نہ دتا۔ اوہ کندھ لاگے کھڑو کے شیشے وچ منہ دیکھن لگ پئی۔ پھر اس بکل وچوں تصویر کڈھ کے شیشے وچ اپنے عکس نال میلی۔ اس غصے وچ تصویر نوں پاڑ کے کئی نکے نکے ٹوٹے کر دتے۔ باہر اگّ بل رہی سی۔ ٹکڑیاں نوں اس وچ ساڑ کے وی اس نوں شانتی نہ ہوئی۔ اماں نے رشیدا نوں پھیر مدھم جہی آواز دتی۔ بنا کوئی اتر دتیاں اوہ اماں کول پہنچ کے منہ لاگے پانی دا چمچہ بھر کے لے گئی۔
اماں نے کیہا، "نی شیدو، اج کہڑے وہماں وچ پئی ہوئی ایں؟ میں تے پانی کوئی نہیں منگیا۔"
رشیدا لاگے ہی چمچہ رکھ کے گمی گمی بہہ گئی۔ اماں کہن لگی، "ابا تیرا رشید نوں نال ہی لے گیئے۔ ہالی تک مڑے نہیں۔ منڈا بھکھا ہووےگا۔"
رشیدا نے کجھ نہ سنیا۔ چلھے توں لون لاہن لگیاں اس دے ہتھوں ہانڈی ہی چھٹّ گئی تے لون ڈلھ گیا۔ رشیدا ڈسکن لگّ پئی۔
"کی ہویا، نی شیدی؟" ماں نے کیہا۔ گردن تاں اس دی مڑ ہی نہیں سکدی سی۔
"لون ڈلھ گیا تے… ہانڈی … ہانڈی بھجّ گئی اے،" اس نے بسکدی نے کیہا۔
"تے اینی گل پچھے رون لگّ پئی ایں؟ چل، پھیر کی ہویا۔ لون پکیا-پکایا منگاء لوانگے۔"
وچاری اماں نوں کی پتہ رشیدا کیوں رو رہی ہے۔ ابا دے آؤن 'تے وی رشیدا گواچی گواچی رہی۔ اس دے جان 'تے وی اوہ گم-سمّ سی۔ رشید نوں وی اوہ پہلے والا دھیان تے پیار نہ دے سکی۔ اوہ اماں دی سیوا وچ وی چتّ نہ لا سکی۔
ماں اس تبدیلی نوں محسوسدی سی، سوال کردی سی پر اتر، 'کجھ وی نہیں' ملدا سی۔
رشیدا نے تصویر پاڑ دتی سی پر اوہ اس دیاں اکھاں دے ساہمنے ہی تاں سی۔ اوہ اکھاں میٹ لیندی سی، تصویر اس نوں پھر وی دسدی سی۔ شامیں اس نوں پھر کوٹھے 'تے جانا پیا؛ دیکھیا، تقریباً اوسے تھاں 'تے پھر اوہو جیہا کاغذ! سمجھیا، سویر دا وہم حالاں تک قایم ہونے۔ ہوا نال کاغذ سدھا ہو گیا۔ اوہو سویر والی تصویر سی۔ رشیدا بڑی گھبرائی۔ تصویر چکّ کے بکل ہیٹھ لکاء لئی۔ جس کم آئی سی بناں کیتیاں تھلے اتر گئی۔ جد دوسرے دن غسل خانے وچ نہاؤن گئی تصویر اس دے کول سی۔ تصویر ہر طرحاں اس دے سریر نال رلدی سی۔ اتھے ہی تصویر پاڑ دتی، ٹوٹے اگے وانگ ساڑ دتے۔ دپہراں ویلے پھر کوٹھے 'تے گئی سی کہ تصویر پھر اتھے ہی پئی سی۔ رشیدا نوں اک چکر آیا تے تصویر اتے ڈھیہہ پئی۔ 'کوئی بھوت-ودیا ہے' اس دے اسلامی سنسکار جاگے۔ اس نے سنیا سی جنّ بھوت، سائے سوہنیاں تیویاں نوں چمبڑ جاندے ہن۔ اسے ویلے پچھواڑے والے مکان اتوں اس دی ہندنی سہیلی دے بھرا دی آواز آئی، "کوئی تکلیف ہے رشیدا؟"
رشیدا نے تصویر کپڑے ہیٹھاں لکاء کے سمبھالدیاں اس ولّ تکیا۔ اوہ گورا ہندو اس نوں کوئی بدصورت تے ڈراؤنا بھوتنا جاپیا۔ اوہ تھلے اتر آئی۔ تصویر جھٹ ضایع کر دتی۔ 'جے کتے ایہو جہی تصویر میرے ابا دے ہتھ آ جائے تاں… جے کتے ایہہ تصویر ننھا رشید چکّ کے ابا جاں اماں جان نوں جا دکھائے تاں…!! اف!' اوہ کجھ پلاں لئی پاگل ہو گئی۔ اوہ کوک اٹھی، 'ایہہ تصویر میری نہیں ابا! رسول پاک دی قسم کھا کے کہنی آں، میری نہیں۔' اس دا دماغی توازن پھر قایم ہو گیا۔ کول کوئی نہیں سی۔ اوہ اکلی ہی غسل خانے وچ سی۔ 'جے کوئی سندا ہندا،' اس سوچیا۔ اوہ اپنا دکھ کس نوں دس سکدی سی۔ سہیلی دی بھرجائی نال گلّ کیتی۔ اوہ بڑی حیران ہوئی، اس اگے اپنے پتی نال گلّ کیتی۔ پتی نے لا-پرواہی نال کیہا، "تینوں کی اس نال؟ سائے ہندے نے، سوہنیاں تیویاں دے مگر پے جاندے ہن۔ گھر بھارا ہوئےگا۔ توں نہ ایس حالے کئی بپتا سہیڑ لئیں۔ چھوٹے ہندے دو چار منتر تے پھوکاں سائیں ہوراں کولوں سکھیاں سن، جناں پریاں نوں قابو کرن دیاں۔ خبرے ہن پھرن کہ نہ، پر سانوں کی؟ توں اپنا بچاء کر۔"
اپنے پتی دی گلّ-بات کجھ عدل بدل کر کے اس دی وہوٹی نے رشیدا نال کیتی۔ دوسرے دن اوہ اپنی سسّ کول رہن نوں چلی گئی۔ سوتک وچ سایاں-بھوتاں دا بہتا زور پے سکدا ہے، اس نوں سمجھایا گیا سی۔
دوسرے دن ہی جد رشیدا اکلی کوٹھے تے چڑھی تاں تصویر اک ہور کوٹھے 'تے پئی سی۔ ڈردی نے اس نوں چکّ کے اتھے ہی پاڑ دتا۔ اس نوں چیتے آیا، شہر دے دوسرے پاسے کسے محلے وچ گند دی بارش ہندی رہندی سی تے کسے ملانے نے کلام نال ہٹائی سی تے اج مہینہ نہیں ہویا اک ہندواں دے گھر وچ روز کپڑیاں نوں اگ لگ جاندی سی۔
"کی پاڑیا جے؟" نال دے کوٹھے توں آواز آئی۔
رشیدا نے مڑ کے دیکھیا۔ اس ہندو سہیلی دا گورا بھرا سی جو اس نوں وڈھی روح نہیں سی بھاؤندا۔ سوال وی اک چوٹ سی جو اوہ سہار گئی۔
"بھرجائی آکھدی سی، تہانوں کجھ پرانیاں کلاماں یاد ہن۔"
"یاد تاں سن، ہن بچیاں دی وجہ نال کجھ نہیں کریدا، اوہناں تے بھار ہندا ہے نہ۔ کیوں کوئی تکلیف جے؟"
"تکلیف تاں ہے، پر کی دساں؟"
"دسن وچ کوئی ڈر اے؟" جے میں تہاڈے کسے کم آ سکاں۔"
"گلّ لمی ہے۔ کوئی دیکھیگا کی آکھیگا۔ ساڈ سارا محلہ مسلماناں دا ہے، تہاڈا ہندواں دا۔"
"گلّ تاں ٹھیک ہے۔ اس گلّ دا ہندواں نوں بڑا فکر ہندا ہے۔ ہندواں نوں اپنی عزت توں ودھ کوئی چیز نہیں ہندی۔ تسیں کسے نویکلی تھاں دسّ دینا۔ تہاڈے کوٹھے 'تے کھڑون دا پردہ وی نہیں۔ ساڈا کوٹھا ذرا اچا ہے، پردہ وی ہے۔ ویسے تسیں ایتھے ہی کھڑو کے گلّ کر لوو۔ کی حرج ہے؟"
"تسیں کھڑووو، میں ہنے تھلیوں ہو کے آؤنی ہاں۔"
رشیدا تھلے چلی گئی۔ ماں نے اج اس وچ بڑے پیار دا احساس کیتا۔ اوہ ایہناں دناں وچ اپنے خاوند نوں رشیدا دی شادی بارے کہہ چکی سی۔ اوہ سمجھدی سی کہ رشیدا منگی ہوئی ہے۔ اس دا مالک اوہناں دے رشتے داراں وچوں ہی سی تے کسے انگریزی بینک وچ سٹھّ ستر روپئے 'تے کلرک سی۔ رشیدا نے اس نوں کئی وار دیکھیا ہویا سی۔ رشیدا جاندی سی کہ اوہ اس نوں دلوں پیار کردا ہے۔ اوہ وی اس نوں بڑا چاہندی سی۔ ایہہ رشتہ وی اس دی رضامندی نال ہویا سی۔ کڑی نوں اپنی ولوں کجھ بے پرواہ دیکھ کے اماں نے سمجھیا سی کہ ہن اس دی شادی کر دینی چاہیدی ہے۔ اس دے ابا نے اس دی شادی اپنی بیوی دی سیوا لئی پچھے پا چھڈی ہوئی سی۔ ہن اماں نے سوچیا، 'میری زندگی دے گینویں دن ہی باقی ہن۔ کڑی نوں میری موت تک جو ہن دور نہیں، ویاہ کے وی گھر رکھیا جا سکیگا۔ منڈا گھر آؤندا جاندا رہے گا۔ نالے کڑی دے ہتھ پیلے وی میرے مرن توں پہلوں ہو جانگے۔ چند چکور دی جوڑی میں وی ملی دیکھ جاوانگی۔'
رشیدا نے بڑی توجو ماں ولّ دتی۔ چمچے نال دودھ پلایا۔ اندازہ لایا کہ ابا گھنٹے ڈیڈھ گھنٹے کولوں پہلوں نہیں آ سکدے۔ اماں دے ساہمنے منہ وٹّ کے ذرا کو اکٹھی ہوئی۔ اماں نے پچھیا، "کی گلّ ہے، شیدی؟" "کجھ نہیں، ڈھڈّ وچ مروڑ جیہا آیا ہے۔" کجے وچ پانی پا کے اوہ اپر چلی آئی۔ جا کے دیکھیا گوانڈھی اپنے کوٹھے 'تے نہیں۔ نال دی کندھ نوں اس تھاپڑیا۔ کوئی اتر نہیں سی۔ اس پھر کندھ نوں زور دی تھاپڑیا۔ آخر اس نے اپروں آواز سنی، "اوہو! میں بھلّ ہی گیا ساں۔ دسو کی گلّ ہے؟"
"گلّ لمی ہے تے…۔"
"میں کی دسّ سکدا ہاں؟"
"میرا مطلب سی…۔"
"تسیں پھیر اپر آ جاؤ۔"
رشیدا دے کوٹھے 'تے اس چھت دا کوئی پنج کو فٹ دا فرق سی۔ تنّ کو فٹ 'تے اک کلّ وی ٹھکیا ہویا سی۔ کہن لگی، 'نویکلی تھاں 'تے گلّ کر سکانگی۔ خبرے بپتا ٹلن دا کوئی حیلہ بن جاوے۔' اس چوراں وانگ آلے-دوآلے دیکھیا۔ کوئی آلے-دوآلے نہیں سی۔
"میں اپر آ جاواں؟"
"سوچ لوو۔"
رشیدا نے کلّ 'تے پیر رکھیا۔ پھیر تن طرف دیکھیا۔ ودھاء کے ہتھ بنے نوں پایا۔ کلّ 'تے کھڑوندی ہی بنے 'تے، تے اتوں چھال مار کے دوسرے پاسے جا رہی۔
نوجوان نے اس دی اپر آؤن وچ کوئی مدد نہ کیتی۔ رشیدا بیٹھی رہی۔ اس دا دل بہت زیادہ دھڑک رہا سی۔ کنا کنا چر زور تے محنت دا کم کر کے اس نوں کدے ساہ نہیں چڑھیا سی۔ تھکن دی تاں اوہ عادی ہی نہیں سی۔ پر ہن ایوں جاپدا سی جویں اس وچ ساہ-ست ہی نہیں رہا۔
نوجوان نے کیہا، "ساہمنے وکیلاں دے اچے کوٹھے توں کوئی سانوں دیکھ لویگا۔ میں تے اتھے نہیں کھڑو سکدا۔
اوہ پوڑیاں وچ چلا گیا، رشیدا بیٹھی بیٹھی پوڑیاں تک پہنچی۔ اتھے جا کے اوہ کھڑو کے دو تنّ پوڑیاں اتری۔ نووجان پوڑیاں دے ادھ وچ سی۔ اس نے رشیدا نوں اشارے نال کول آؤن نوں کیہا۔ رشیدا دے دل وچ مانو ڈھول وجع رہے سن۔ اوہ نوجوان توں دو کو پوڑیاں دی وتھّ 'تے جا کے کھڑو گئی۔
"ہاں جی،" نوجوان نے آکھیا، "کی گلّ ہے؟"
رشیدا نوں کوئی گلّ نہیں اہڑدی سی۔ گلّ سجھدی سی تاں بولن لئی لفظ نہیں لبھدے سن تے جے لفظ لبھدے سن تاں جیبھ نہیں سی ساتھ دندی۔
"کی گلّ ہے جی؟" نوجوان نے پھر پچھیا۔
"گلّ تے کوئی نہیں۔ چار پنج دناں توں…۔"
"تسیں بناں کسے جھجک توں دسو، آپنیاں توں کاہدا پردہ تے شرم؟"
رشیدا نوں اصل وچ بڑی شرم پرتیت ہو رہی سی۔ اس نوں بے-وجہ پسینہ آ رہا سی۔
"پنجاں چوہاں دناں توں ساڈے کوٹھے 'تے اک تصویر ہندی ہے…۔"
"کس دی؟"
"میری ہی معلوم ہندی ہے۔ پر میں زندگی وچ کدے کوئی تصویر نہیں لہائی۔"
نوجوان دے منہ 'تے حیرانی دے نشان سن۔
"تصویر کیہو جہی ہے؟"
رشیدا پھس پئی۔ بسک بسک کے رون لگّ پئی!
"تسیں دسو تے صحیح۔"
رشیدا نے منہ دوہاں ہتھاں نال کجّ لیا۔ اس نوں ایوں پرتیت ہویا جویں اوہ نوجوان کولوں اپنا ننگا سریر کجن دا جتن کر رہی ہے۔
اوہ ہی جاندی سی اس کس مشکل نال کیہا، "تصویر بناں کپڑیاں توں ہے۔"
"تے تساں کدی تصویر نہیں لہائی۔"
"نہیں۔"
"ہن پتہ لگا! اک تصویر مینوں وی اپنے کوٹھے توں لبھی سی پرسوں چوتھ۔ تہاڈی ہی معلوم ہندی سی۔ میں تے مندا نہیں سی۔ کلھ ہی اوہ تصویر شکنتلا نوں دکھائی۔ کہن لگی ایہہ تے رشیدا دی ہے۔ اوہ وی حیران سی۔ اسیں سوچیا کتے لہائی ہوویگی۔ اڈّ کے ادھر آ گئی۔ پر ہن پتہ لگا اصلی گلّ دا۔ ضرور کوئی جنّ ہے جاں کوئی تہانوں قابو کرن لئی کالا علم استعمال کر رہا ہے۔ ہور تہاڈی تصویر کتھوں آؤنی سی؟"
"جو کجھ میں کیہا ہے سچ ہے۔"
"پر جے ایہو جہی تصویر کسے ہور دے ہتھ آ جاوے جاں اف! تہاڈے ابا دے ہتھ آ جاوے تاں کی ہووے؟"
کڑی دے منہ 'تے بھے چتریا ہویا سی۔ اس بڑی ادھینگی نال کیہا، "ضرور کوئی اپاء کرو۔ میں تہاڈا احسان ساری عمر نہیں بھلانگی۔"
"اپاء میں کر تاں سکدا ہاں۔ پر میں ہن چھڈیا ہویا ہے۔ اس دی قیمت مینوں بڑی اداء کرنی پویگی۔ تہانوں شاید پتہ ہے میرے گھر پہلا بچہ ہون والا ہے۔"
رشیدا نے شرماندیاں سر نال ہاں کیتی۔ نوجوان نے جاری رکھیا، "ایہہ علم اولاد 'تے بھارو ہندا ہے۔"
"خدا دے واسطے! ایہہ میری عزت دا سوال ہے۔"
"اوہ ہو! غضب کیتا جے! خدا دا اتھے کی مطلب سی؟ مینوں بدوبدی نقصان پچاؤن والے کم وچ پھساء رہے ہو، خدا دا ناں نہیں لینا چاہیدا، سانوں ہندواں نوں پرماتما دے واسطے برے توں برا کم کرنا پے جاندا ہے۔"
رشیدا دلوں تے خوش ہوئی پر اپروں کہن لگی، "اچھا پھیر جے تہانوں نقصان تے…۔"
"نہیں ہن مینوں ایہہ کم کرنا ہی پویگا بھاویں اوہ جنّ ہووے تے بھاویں شیطان، بھاویں پنڈت ہووے بھاویں ملانا۔"
رشیدا اپنی انبھول کھیلھی گئی چال 'تے بڑی خوش سی، جس نے اس نوں قابو کر لیا جاپدا سی۔
"اچھا تسیں تھلے آ جاؤ، کوئی اپاء پڑھ دیکھدے ہاں۔"
اوہ اس دے مگر تھلے چلی گئی۔ نوجوان اک سجے ہوئے کمرے وچ داخل ہویا، کڑی باہر کھڑوتی رہی۔
"اندر آ جاؤ۔"
"نہیں میں ایتھے چنگی آں۔ تے بھرجائی کتھے ہے؟"
"اوہ اندرلے گھر گئی ہوئی ہے۔ ماتا جی نے کول سدّ لیا ہے۔ میں دو چار دن اتھے ہی رہا کراں گا۔ کم جو ہن کرنا ہویا، اےداں شرم کریاں تے کم نہیں بننا"، ایہہ کہندیاں اس اپنی طاقی وچوں پرانیاں بھربھریاں کتاباں کڈھیاں، جنھا حرفاں وچ اوہ لکھیاں ہوئیاں سن رشیدا اوہناں توں انجان سی۔
"اندر آ جاؤ نہ۔"
رشیدا سنگدی سنگدی اندر جا کے اوپری جہی بیڈول حالت وچ کھڑو گئی۔
"بہہ جاؤ،" نوجوان نے کیہا۔
اوہ نہ بیٹھی۔
پلنگھ 'تے دوسرے حصے ول اشارہ کردیاں اس کیہا، "اوتھے بیٹھ جاؤ۔"
رشیدا بھنجے بیٹھ گئی۔
کتاب نوں پھول کے تے پھیر اک تھاں توں تھوڑا بہت دیکھ کے تے پھر اک تھاں کجھ چر لا کے اس کیہا، "اپاء تاں لبھّ پیا۔ بریاں روحاں اکثر اس طرحاں کر سکدیاں ہن پر اپاء ادھا کو گھنٹہ لویگا، تسیں پھیر کدے وہلے ہووو تے آؤنا۔"
رشیدا نوں پتہ سی کہ ویہہ پنجھی منٹ نہیں تاں گھٹ توں گھٹ پندراں منٹ ختم ہو چکے ہن تے اس نے اپنے لئی انجانیاں ہی ایسے حالات بناء لئے سن کہ اوہناں نوں لکاؤنا اس لئی ضروری سی۔ اوہ اٹھ بیٹھی۔ کوٹھے 'تے آئی تے ادھر ادھر دیکھ کے اپنے کوٹھے اتر گئی۔ تھلے جا کے اس ہتھ پیر دھو کے کم سنبھال لیا۔ ماں دے سوال دے اتر وچ اس نے پیڑ دا بالکل آرام دسیا۔ اس دے دل دا بھار ہولا ہو چکا سی۔ اس گھر دا کم بڑی چھیتی مکایا۔ رشید بھرا نوں آؤن 'تے نہایا۔ ابا جان نوں وی اج روٹی دا چار پنج دناں مگروں سواد آیا۔ بھرا نوں اج اس گھر ہی رکھ لیا۔ جد اوہ کوٹھے گئی تاں اسے طرحاں دی تصویر پھر اوتھے پئی سی۔ پر ایتکیں اوہ بہت گھبرائی نہیں۔ آرام نال تصویر پاڑ کے سواہ کیتی۔
دوسرے دن اس ایسے حالات پیدا کیتے کہ رشید نوں پیو نال ہی لے گیا۔ ہن پھیر رشیدا نوں موقع ملیا۔ ماں کول کلھ والا بہانہ کر کے کوٹھے آئی۔ تصویر پئی سی، چکّ کے پاڑ دتی۔ دوسرے کوٹھے 'تے ہندو نوجوان دیاں چپلاں دا کھڑاک ہو رہا سی۔ رشیدا نے کندھ نوں تھپکیا۔ نوجوان نے اتوں تکیا۔ رشیدا اپر چڑھ گئی۔ نوجوان نے متھے 'تے سندھور دا ترشول تے گل وچ ردراکش دی مالا پائی ہوئی سی۔ ہندوئی تسبیح نال کجھ جاپ کر رہا سی۔ رشیدا پوڑیاں وچ چلی گئی۔ نوجوان نے منتر دا جاپ ختم کیتا۔ اشارے نال اک پاسے ہٹ جان نوں کیہا۔ لاگوں دی سریر نوں رشیدا دی چھوہ توں بچاؤندا تھلے جا کے کشا دے آسن 'تے بہہ گیا۔ کڑی نوں گول لکیر توں باہر بٹھاء کے بولیا، "بہت مشکل کم وچ مینوں پھسایا جے۔ بڑا زور لاؤن توں مگروں وی اوہ شیطان اپنے کم توں باز نہیں آیا۔ راتیں سفنے وچ مینوں کیہا سوکِ اوہ کڑی — میں کی دساں — بناں کپڑیاں توں کھڑو کے ادھا گھنٹہ میرے وچ دھیان لاوے تاں میں اس نوں چھڈّ جاواںگا۔ مگروں توں ایسے منتر دا جاپ کر کے سریر نوں ہتھ لا دیویں، پھر ساری عمر کوئی سایہ اس 'تے اثر نہیں کر سکیگا۔ میں حیران ہاں۔ میں کی کراں۔ جنّ ہے بہت طاقتور۔"
رشیدا بہت گھبرائی۔ پر بپتا ٹلن دی آس قریب سی۔ "میں ایہہ کم اپنے غسل خانے وچ کر لوانگی"، اس آکھیا۔
"پر ایہہ کم سچی تھاں کرنا ہے، میری نگرانی وچ۔ کتے جاندا جاندا دھپا ہی مار جائے۔ میں اتھے باہر رہانگا تے جاپ کراں گا۔ تے ایہہ کم جڈی چھیتی ہو جائے چنگا ہے۔"
جس کسے طرحاں اس نوں مناء لیا گیا۔ اس نے کلھ والے اندر جا کے بوہا ڈھوء لیا۔ سندھور تے آٹے دے خاص تھاں تے بنائے ہوئے دائرے وچ اوہ کسے چترکار دے ماڈل وانگ ساہمنے دھیان کھڑو گئی، جس طرحاں اس نوں کیہا گیا سی۔ کسے دے حکم انوسار بناں ہلے پندراں منٹ کھلوتے رہن وچ انی تھکاوٹ ہندی ہے جنی ویہہ میل اک ساہے سفر کرن وچ، انسان اک پاسے دھیان جماؤن دی کوشش وچ چکراء جاندا ہے۔ پندراں منٹ وچ ہی رشیدا دو گھنٹے بیتے محسوس کرن لگی۔ جس حالت وچ اوہ کھڑی سی، اس دا خوف ہور وی منٹاں نوں لمے توں لمیرے بنائی جا رہا سی۔ آخر بوہا کھلھیا، نوجوان لنگوٹ دھاری سادھ بنیا ہویا سی۔ رشیدا نے اکھاں بند کر لئیاں جویں بلے نوں دیکھ کے چوہی نے اکھاں میٹ لئیاں ہون۔ بوہا وی بند ہو گیا۔ نوجوان دے پاسوں آ رہی خشبوء نے اس نوں نیم-بے ہوش جہی کر چھڈیا سی۔ منتر پڑھدیاں مہاتما نے اس دے سریر 'تے ہتھ پھیریا۔ اس دا سریر اجیہا لرزیا کہ اس دے سر دے والاں وچ وی اس نے اک جھنجھنی پرتیت کیتی۔ کجھ چر اوہ چپّ رہی۔ پھیر اس دی آواز آئی، "ہائِ وے خصمہ کھانیا، لانھتیا، ایہہ کی؟"
دوجی 'واج آئی، "میں کسے دے گھر نہیں، اپنے گھر ہاں۔"
پہلی 'واج والی نے بے ہوشی دے مدھم اثر وچ وی سمجھ لیا کہ اوہ حالات دے کس پھندے وچ قید ہے۔ موٹے کپڑیاں دا، حملہ آور ساہمنے استری کول جو کرڑا بچاء ہندا ہے، اوہ وی تاں اس پاس نہیں سی۔ پھر اس جھنجوڑ کے اس نوں وگاہ ماریا۔
"اچھا، رولے نال میرا کجھ نہیں جا سکدا۔ تے رشیدا،" اس کیہا، "اوہ آدمی جو کدے نہ فوٹو لہان والی کڑی دیاں اس حالت وچ تصویراں پیدا کر سکدا ہے جس وچ اوہ اپنے لاگے ہوا وی نہیں پھٹکن دندی، اس دی طاقت دا توں غلط اندازہ لگائ رہیں ہیں۔"
عورت نوں اپنی عزت دا آدمی توں سینکڑے گنا زیادہ ڈر ہندا ہے۔ ایہو کارن ہے کہ اوہ کئی واری عزت بچاؤندی عزت گواء بیٹھدی ہے۔ 'رولے نال میری عزت جاندی ہے تے میرے ماں پیو دی وی۔ تے ایہہ شیطان ہی سی جو اج اپنے کالے علم نال مینوں خراب کر رہا سی۔ کتے میرے ہمشیر اکو اک ویرے نوں…!'
اس نے پھیر اٹھ کے اوہو حرکت کیتی۔ کڑی سنگمرمر دا بتّ بنی کھڑی سی۔ اس دے سریر وچ کوئی کانبا نہیں سی۔ اوہ پوری ہوش وچ ہندیاں وی بے ہوش سی۔ اس ویلے جے کوئی اس دی بانہہ 'تے تلوار دا وار کر کے کٹّ دندا تاں وی شاید اوہ نہ ہلدی۔ لہو ضرور وگدا کیونکہ پتھرائے انسان تے پتھر وچ ایہو فرق ہندا ہے۔ مکھی دوآلے کہنے نے جالا تن لیا سی۔
دس پندراں منٹاں مگروں رشیدا باہر نکلی۔ پہلے وانگ اس کپڑے پائے ہوئے سن۔ رشیدا وچ پہلی مٹک تاں چھڈو، جان وی نہیں جاپدی سی۔ اوہ پوڑیاں ہولی ہولی چڑھ گئی۔ اس نے ادھر ادھر اپنی عزت دے رہِ گئے پرچھاویں نوں بچاؤن لئی دیکھیا۔ موقع تاڑ کے اوہ تھلے اتر گئی، پر بڑی مشکل نال کسیس وٹ کے۔ اس نوں سمجھ آئی کہ اوہ ایسے شکاری دے جال وچ ہے جو جناں-بھوتاں توں کتے خطرناک ہے۔ ہن اوہ پہلوں کولوں کتے صاف سوچ سکدی سی۔ اوہ تھلے چلی گئی۔
ماں نے پچھیا، "کڑے کجھ 'رام ای؟"
"ہاں آرام ہے، پر بے چینی ودھ گئی ہے۔"
"کڑے، ابا نوں دسّ کے دوا کوئی لے آؤنی سی؟"
"نہیں اماں، کوئی ایہو جہی گلّ نہیں۔"
اوہ تھوڑھے چر مگروں غسل خانے وچ گئی۔
گھر دا کم-کار اوہ کردی رہی۔ ماں دی وی پوری طرحاں سیوا ہندی رہی۔ پر اس دی زندگی رحم دے قابیل ہو گئی۔ دو ڈراں نے اس نوں مار مکایا۔ عزت نوں لکاؤن پچھے اس نوں کئی واری ایہو جیہا کم کرنا پیندا سی جس نوں اوہ نفرت کردی سی۔ شکاری دے جال دوہرے تیہرے اس دے دوآلے کسے جا رہے سن۔ خدا جاندا ہے اس کم وچ اس نوں کوئی لطفَ نہیں سی، پر اوہ لاچار سی۔ اوہ شیطان کوئی دوزکی کیڑا سی۔ دو کو ہفتے مگروں اس اپنی تے رشیدا دی اکٹھی تصویر اس نوں دکھائی۔ کہن لگا، "نال دے منڈے نے کتے ساڈی لاہ لئی ہے۔ اوہ مینوں بدنام کرن دی دھمکی دے رہا ہے۔ اس نے ایہہ وی کیہا ہے کہ میں اس کڑی دے پیو نوں دسانگا۔ صرف اکو طریقہ ہے بچاء دا تے اوہ ایہہ کہ تسیں اس نال گلّ-بات کرو۔"
رشیدا 'تے اج اک ہور حقیقت روشن ہوئی۔ نال دے منڈے نے تصویر لاہی ہے، پر کس طرحاں؟ ایہہ تد ہی ہو سکدا ہے جے جہنم جانے نے آپ لہائی ہووے۔ پہلیاں تصویراں تے لاہیاں ہوئیاں نہیں ہو سکدیاں۔ اوہ نوجوان اس نوں عرش فلک وچوں سبھ توں زیادہ کابلِ-نفرت کرم معلوم ہندا سی — گند دے کیڑے توں وی گندہ۔ جو اپنی تیویں نوں زر-خرید جائداد وانگ سانبھ کے، لکوء کے رکھدا ہے، پر پرائیاں دھیاں بھیناں نوں خراب کردا تے کراؤندا ہے۔ اس نوں ہور کیہا وی کی جا سکدا، کوئی گندے توں گندہ ناں اتنا گندہ نہیں کہ اس لئی ورتیا جا سکدا!
عزت دے پرچھاویں نوں بچائی رکھن دا خیال رشیدا نوں دوہرم پیچ وچ پھساء گیا۔ دوہاں رل کے اس دا سونا تے جاگنا حرام کر چھڈیا۔ اک فکر کیڑا بن کے اس دے حسن نوں کھان لگ پیا۔ حکیم نے کیہا اس دی شادی جلدی کر دتی جاوے۔ اس دی شادی کر دتی گئی۔ کئی واری اس نوں سہرے جان لئی تیار ہوئی ہوئی نوں اس دی تصویر دکھاء کے بے عزت کرن دے ڈراوے نال مکر فریب کر کے رہن لئی مجبور کیتا جاندا سی، گھر والے نے سمجھیا سی کہ اماں دی موت بعد اوہ اس نوں لجاء سکیگا۔ اماں وی اک دن چل وصی۔ پھر اس سمجھیا کہ اماں دی موت دے دکھ دی وجہ نال نہیں جاندی ہوئےگی۔ مہینے دو مہینے بعد اوہ بہانہ وی نہ رہا۔ آخر اس سوچیا ایہہ گلّ کی ہے؟
اک دن اس لمی گلّ-بات دے دوران کیہا، "رشیدا، تینوں پتہ ہے میں تینوں پیار کردا ہاں۔ تینوں کی بیماری ہے۔ تیرے منہ تے مردے-ہانی چھائی رہندی ہے۔ تنّ مہینے پہلوں فردوسی شان تیرے چہرے 'تے سی، اوہ کدھر گئی؟ کی تیری اماں دی موت دے دکھ نوں بھلاؤن وچ میں کدے کامیاب نہ ہو سکانگا۔ کی میں رشید نوں اپنے نکے بھرا وانگ پیار نہیں کردا؟ کی میں تیرے ابا دی اپنے ابا جنی عزت نہیں کردا؟ کی دکھ ہے تینوں، توں مینوں دسّ۔ میں اپنی دولت، جسم، جان سبھ تیرے توں نچھاور کر دیوانگا۔ تیرے دل وچ کوئی بھیت ہے جو توں دسنا چاہندی ہیں۔ دسّ، ہن میتھوں سواء کوئی ہور تیری سنن والا ہے؟ دسّ، تینوں میں قرآن دی قسم کھا کے کہندا ہاں رشیدا، میں تیرے وڈے توں وڈے گناہ نوں معاف کر دوانگا۔ میرا پیار شفاف ہے، اس نال چھوہ کے سبھ صاف ہو جاویگا۔ توں دسدی کیوں نہیں؟"
رشیدا نے کیہا سی، "خدا دی قسم کھا کے کہندی ہاں کہ میں تہاتھوں سواء ہور کسے نوں پیار نہیں کیتا۔ میں تہاتھوں کسے گلّ دا لکاء نہیں رکھنا چاہندی۔ میں پاک نہیں، گناہ گار ہاں۔ میں خدا توں تے تہاتھوں اپنی بے وقوفی دی معافی چاہندی ہاں۔ مینوں اک دو دن دی محلت دتی جاوے۔"
رشیدا دے مالک نوں اس دی نیک چلنی 'تے پکا بھروسہ سی۔ اوہ اس دے پیار دی گہرائی نوں اس دیاں اکھاں وچوں ناپ سکدا سی۔
اس کیہا، "رشیدا، تینوں اپنی اماں دا غم ہے تے مینوں افسوس ہے۔ میں اس غم نوں دور کر کے رہانگا۔ انشا-الا! توں پرسوں مینوں آپ بلائینگی۔ میں جاندا ہاں۔ خدا حافظ!"
رشیدا نے گھر وچ پئی چھری اپنے نینگھ وچ لکوء لئی۔ اج اس اگے توں الٹ آپ کندھ ٹپی۔ پوڑی اتر کے تھلے چلی گئی۔ نوجوان اکلا ہی تھلے سی۔ رشیدا نوں اس طرحاں آئی دیکھ کے اوہ حیران سی۔
"حیران ہیں کہ اج میں آپ آئی ہاں؟ میں تیتھوں اک سوال پچھن آئی ہاں۔ دسّ میں کی گناہ کیتا ہے؟"
نوجوان اس دے منہ ول دیکھدا رہا۔ "دسّ، سچ دسّ،" رشیدا نے کیہا، "بولدا کیوں نہیں؟"
پھیر نوجوان کنا ہی چر اس دے منہ ول دیکھ رہا سی۔ اس دے چہرے دے نقش ڈھک کے کوئی ہور شکل اختیار کر رہے سن۔ اس دے اندر، باہر توں زیادہ تبدیلی ہو رہی سی۔ اس دے اندر کسے نکرے لکی نیکی دی کسے چنگ نے یکایک مگھ کے اس دے پتھر دے دل نوں موم وانگ پگھلا دتا سی۔
"درندے،" اوہ کہنا چاہندی سی، پر اس دی شکل دی تبدیلی دیکھ کے اوہ بولی، "بول بول، چھیتی بول۔ اج میں اس گلّ دا فیصلہ کر کے جاوانگی۔"
نوجوان دے سوچیا، "اوہ سوہنی سی۔ سوہنا ہونا تے کوئی گناہ نہیں۔ تے ہن اس نوں کوئی سوہنی وی نہیں کہہ سکدا۔ اج اوہ پرانی رشیدا نہیں۔ برتھ-کنٹرول نال اوہ بچ رہی ہے، نہیں تاں اج اس دا کی خطرناک نتیجہ ہندا۔' اوہ ڈر گیا سی۔ اس سوچیا سی، 'کویں بد انسان چنگیاں چیزاں نوں، قدرت وچوں ڈھونڈ کے لبھے بھیتاں نوں، بدی دے لئی ورتدا ہے۔ فوٹوگرافی، کیمسٹری، برتھ-کنٹرول سبھ چنگیاں چیزاں ہن، پر میں ایہناں نوں کس کم لئی ورتدا رہا ہاں۔ میں گناہگاہ ہاں۔"
آخری واک اس دے منہ 'چوں اچی نکل گیا۔
"میں پچھدی ہاں — میں گناہ گار ہاں کہ نہیں؟" رشیدا نے پچھیا۔
"نہیں،" نوجوان نے کیہا، جویں اس نے پورا فیصلہ کر لیا ہندا ہے۔
"پھر میری زندگی نوں توں کیوں تباہ کر رہا ہیں؟ میرے لئی جیؤنا حرام کیوں بناء چھڈیا ای؟" اوہ غصے وچ آ گئی، "بے رحم درندے! انسان دے جسم والے جنّ، شیطان دے سبھ توں گندے ارادے دی پیدائش! دسّ، جے تیری بھین میری تھاں ہندی؟ شالہ! توں ہی میری تھاں ہندوں!"
نوجوان نوں گالھاں دی بچھاڑ شانتی دے رہی سی جویں جیٹھ ہاڑھ وچ سڑی دھرت 'تے مینہہ پے رہا ہووے۔ اوہ ہولا ہو رہا سی جویں ہنیری مگروں بارش-دھوتی کلی۔ اس دا منہ کجھ کہن نوں کھلھنا چاہندا سی۔ آخر اوہ آواز اس دے سنگھ دے روکن والے پردیاں نوں چیر کے نکل پئی جویں گندی زمین نوں پاڑ کے نرمل جل دا چشمہ وہِ تریا ہووے۔ "بھین!" اس کیہا، "میں گناہ گار ہاں۔ توں ہر حیوان، انسان، فرشتے تے خود خدا دی نظر وچ پاک ہیں! مینوں معاف کر، بھین!" ہنجھوآں دے ہڑ وہِ ترے۔ اوہ پھر بولیا، "معاف نہیں کر سکدی تاں بدلہ لے۔ دوویں طریقے ہن میری روح توں گناہ ہولا کرن دے۔ رحم کر، دیوی! رحم کر! دنیا فنا ہو جائیگی، میرے نال، کوئی تیری کروپی وچ۔" اوہ اٹھیا، الماری وچوں اک تیز چھری کڈھ کے رشیدا اگے سٹ دتی۔
"بدلہ لے! بھینے بدلہ لے!! سدا لئی میرے گندے خون نوں میریاں رگاں چوں کڈھ دے۔"
رشیدا نوں اوہ نوجوان نکا رشید دسیا۔ اج اس نوں اچی بولن دا اکا ڈر نہیں سی۔ اوہ رشیدا دے پیر پکڑ کے لٹ گیا۔ رشیدا نے اپنی نینگھ وچوں تیز چھری کڈھ کے پرھے وگاہ ماری۔ اس نوجوان دا سر چکّ کے اپنی گود وچ رکھ لیا، "خدا تینوں نیکی بخشے!" اس نوں اس دا اڈا وڈا گناہ رشید دی پیار وچ آ کے ماری چپیڑ توں ودھ کجھ نہ جاپیا۔ "یا خدا! معاف کر، ساری دنیا دے گناہ گاراں نوں!"
گناہ گار نوں شانتی آ گئی سی۔ بھین دی گود وچ اس نوں شاید نیند آ گئی سی۔ اج رشیدا نوں وی نویں تصویر لتھ جان دا ڈر نہیں سی۔
نوجوان آخر اٹھیا۔ اک الماری وچوں کیمرہ، پلیٹاں تے شیشے دا ہور سامان زمین 'تے مار مار کے توڑ دتا، دوسری وچوں شیشیاں سٹّ کے جتی تھلے درڑ چھڈیاں، تے ربن دے سامان دا اک ڈبہ پھوک سٹیا۔
"رشیدا بھین، جا،" اس نے کیہا، "توں میری سدا لئی بھین ہیں۔ میں تینوں کدے نہیں بھلانگا۔"
رشیدا نوں پتہ لگا کہ اس دی کوٹھے توں سنیپ لے کے سر وکھرا کر لیا گیا سی۔ فرانسیسی ننگے کارڈ وچوں تقریباً اوسے جمس دی کڑی لے کے سر اس نال جوڑ کے پھر فوٹو لے کے بھوت ودیا بنی سی۔
اوہ گھر واپس آؤندیاں دوویں چھریاں چکّ لیائی۔ آؤندیاں ہی شیشے وچ دیکھیا، اس دی شکل ہور دی ہور سی۔
اک ہور دن گزاریا۔ رشیدا وچ پہلا رسیلاپن تے خوبصورتی مڑ کے ادھ-پچدھی آ گئی سی۔ اس اپنے ابا ہتھ اپنے خاوند نوں بینک سنیہا بھیجیا۔ اوہ چھٹی 'تے سی۔ گھروں پتہ لگا اوہ دو دن توں مسجد وچ ہے۔ رشیدا دے ابا نے دیکھیا اوہ تسبیح پھڑی ورد وچ مشغول ہے۔
"پتر، تینوں گھر سدیدا ہے۔"
"رشیدا نے سدیا ہے؟"
رشیدا دے ابا نے سر نال ہاں کیتی۔ رشیدا دے خاوند نے "الا-ہو اکبر" دا نعرہ لایا۔
جد شامیں گھر پہنچیا رشیدا نکے شیدی نوں تیار کری بیٹھی سی۔ اس دی پہلی شان دبالا سی۔
"میں کیہا سی، شیدا، تیرا غم ضرور دور ہووےگا۔ میں دو دن لگاتار اﷲ توالا دی درگاہ وچ ایہو عرضداشت کردا رہا ہاں۔"
اتے رشیدا تے اس دا خاوند سجدے وچ جھک گئے۔
