بٹھلو چمیار اترجیت
بٹھلو دا ہتھ حالے وی کہی دے بانہے تے گھٹیا ہویا سی۔ لگدا سی اوہ ہنے اٹھیگا تے کول پئے بٹھل نوں بھر کے سر اتے دھریگا۔ اسدے تیز چلدے ساہ تے وکھی 'تے گھٹیا دوجا ہتھ، اسدی پل پل نگھردی حالت دی گواہی بھردا سی۔ اسنے پھر اٹھنا چاہیا، پر اسدے سریر دی ساری ستا وکھی دی پیڑ نے نپیڑ دتی سی؛ اوہ اٹھ نہ سکیا۔ اسنے ساری زندگی کرڑے توں کرڑا کم کیتا، پر زندگی 'چ اوہنے کدے ہار نہ منی-اوہنیں کدے بیمار نہ ہویا۔
اسنے ہن تکّ اپنی پیڑ نوں گھٹیں گھٹیں پی جانا چاہیا سی کہ اوہدی بسّ ہندی جاندی سی۔ اسدیاں ہونگراں پلو پلی چیکاں وچّ وٹ گئیاں۔ اسنے اٹھ کے ٹوئے وچوں باہر آؤنا چاہیا، پر ہلّ سکن دی سمرتھا، اس وچّ باقی نہیں سی۔ اس دے بلھ خشک ہو گئے، گلا سکّ گیا تے وکھی دی پیڑ، اسدے سارے سریر نوں چھری وانگ چیردی جا رہی سی۔ سنّ-مسنی روڑاں والی چھپڑی، جویں اسدی حالت 'تے سسکیاں بھر رہی سی۔
جویں جویں پتہ لگدا گیا، راہ گزردے بندے تے کم دے زور دے دناں وچّ گھریں رہِ گئے بندے روڑاں والی چھپڑی 'تے کٹھے ہندے گئے۔
"پاٹ گیا اوئے کالجا……۔" بٹھلو دی چیک نکل گئی۔ کسے نے کول پیا بٹھل اتے کہی لامبھے کر دتے تے اسنوں تھوڑھا کو ٹھیک کرکے، پولی مٹی تے لٹا دتا۔
"گلّ کی ہو گئی؟" کسے نے پچھیا۔
"وکھی نوں گھٹدے، پتہ نیں کی ہو گیا؟" کسے نے جواب دتا۔
"اتھوں ای کجھ ہو گیا۔ اتھوں اگے وی کئیاں نوں دھکہ وجیا۔ کسے نے اسدا کڑتا اتانہ کر کے ویکھیا۔ کھبی وکھی نیلی ہو رہی سی۔ کنڈ وچّ موراں توں ہیٹھاں وڈا سارا نیل سی۔
"آہ ویکھو ایتھے کر کے ای وجئ دھفا۔ اتھے چھپڑی تے شے ہیگی، کئیاں نے ویکھی اے،" کھیمی امبو نے موراں تے ویکھ کے آکھیا۔
"سکھ نال واڈھی دی دہاڑی بتھیری سی۔ کی تھڑیا پیا سی مٹی دے گھول بناں؟ پر جہڑی گراگت ہونی ہووے۔"
"اہنے تاں وچارے نے بھلے دی خاطر کاگ اڈائے سی- کی پتہ سی بئی گل نوں پھراہے پے جانگے۔ اہنے تاں سوچیا سی بئی ٹوآ بھر کے پنڈ دا بھلا ہو جے۔"
گلّ ایہہ سی، جو بٹھلو بھلے دی خاطر کرنا چاہندا سی، جس دے بدلے اج اسدی جان نوں بنیاں ہوئیاں سن۔ روڑاں والی چھپڑی 'تے دیون دے راہ وچلا ٹوآ، جو مینہہ دی خار نے پایا سی، اج سبھ دی دند کتھا بن گیا سی۔ اج توں صرف دو دن پہلاں، ایہہ صرف کھاتہ سی۔ دس باراں فٹّ ڈونگھا، کسے کنارے توں پنج فٹّ کسے توں چار دے ایڑ-گیڑ وچّ۔ کنارے گنن لگو تاں کوئی حساب کتاب وچّ آؤن والی گلّ نہیں سی، نہ مربع نہ گھن۔ چبّ-کھڑبا اتے ڈراؤنا-ڈراؤنا۔
پنڈ نیواں ہون کرکے، مینہہ دا سارا پانی پنڈ ولّ آؤندا تے دیون دا راہ سوئے وانگ بھریا، پہلاں اس چھپڑی وچّ دیں -دیں ڈگدا اسنوں تاری لا دندا۔ چھپڑی دا کنارہ کھر-کھر کے ایہہ اک وڈا کھاتہ بن گیا سی۔ اس دے نال راہ، مساں گڈے دے لیہے جنا سی۔ کول دی لنگھدے لوک چرچہ چھیڑدے، متھا سکوڑدے، اسدے بھرے جان دی لوڑ محسوس کردے، پنچائت نوں ٹھنڈیاں تتیاں سناؤندے تے پنڈ دے لوکاں دی بے اتفاقی کارن بنی نویں پنچائت دے 'نکاریپن' تے نکّ بلھ کڈھدے، کھجھدے اگے لنگھ جاندے۔ سویاں کولوں لنگھدے کسے ڈرو تے اندھ-وشواسی آدمی وانگ اوہناں دی کھجھ کھجھائی پرھے جان نال ہی واہگورو واہگورو دے جاپ وانگ ٹھر جاندی۔ گلّ وسر جاندی تے لوک مڑ آپو اپنے دھندیں جڑ جاندے۔
اک رات نیرھے وچ، ککھاں دا لدا لئی آؤندا اوٹھ، اس وچّ ڈگّ پیا تے موہرلی لتّ باہو کولوں ٹٹّ گئی۔ حالے پرسوں ہی لانگے دا بھریا گڈا، اس وچّ پاس مارنوں مساں بچیا سی۔
"آہ بڑے بئی پٹنا۔ ایہہ ضرور لؤ کسے نہ کسے دی جان- نہیں تاں کسے پشو دا گڈا بھیڈا تاں ہے نیں…" اس طرحاں دی بڑ-بڑ دا پنچائت 'تے کی اثر ہویا- ایہہ جانے پنچائت دی بلا! اس دا کار وہار تاں اس پنچائتی نلکے ورگا سی جس دے اک مہینے بعد ہی نہ کلّ سی نہ بوکی۔ ڈنڈا کھورے کوئی لاہ کے لے گیا سی۔ کسے نے کیہا ایہہ ٹوآ تاں سانجھا بابا ہے- سانجھے بابے نوں کون روندے۔
"جے ایہہ سانجھا بابا ہندا تاں اسنوں سارے روندے۔ اپنے اپنے ڈھڈّ دی بنی اے زمانے 'چ اس بابے نوں کون رووے؟ جیہدا اصل وچّ کوئی خصم-غصائیں ہے ہی نہیں؟" ایہو جہی گلّ کہن والے 'تے کئیاں نے نکّ بلّ چڑھائے ہونگے۔
لوکاں دے للا-للا کرن 'تے سرپنچ نے سو-پنجاہ خرچن دا 'پنّ نالوں پھلیاں ودھ' دا خیال ہی سوچ لیا۔ ٹھلھ بنن تے ٹوآ پورن دا، پنچائت نے کسے نوں ٹھیکہ دینا پروان کر لیا۔ دس باراں دناں 'چ ٹھلھ بجھّ گئی۔ ٹوئے دا ٹھیکہ بٹھلو نے لے لیا۔
مٹی دا کم کرن لئی پنڈ وچّ بٹھلو چمیار، سبھ توں وادھو سی۔ چر دی گلّ ہے، جدوں پنڈ وچّ گردوارے والا ٹوبھا پٹدے سن، سندر نے سبھ توں وڈا بٹھل، گلی تے چیکنی مٹی دا، ٹیسی لاواں چکیا سی۔ تماشبیناں نے ٹیسی تے ڈکا گڈّ کے، میلی-کچیلی لیر دی جھنڈی کر دتی سی۔ اس نے ٹوبھے توں پورا گیڑا لایا سی۔
"اک گیڑا ہور لاماں؟" پھوک 'چ آیا سندر، جدوں بولیا سی تاں بول اسدے بلھاں توں نہیں، سگوں گھنڈ توں وی ہیٹھاں، اسدے ڈھڈّ وچّ گرگرائے سن۔ ننگے پنڈے مڑھکو مڑھکی، سندر ہونق رہا سی۔ لوہار دی دھونکنی وانگ اسدا ڈھڈّ پھلدا جاندا سی-پیراں ہیٹھوں زمین کھسک رہی سی- پھر وی اوہ گرر گرر کر کے بولیا، "اک گیڑا ہور لاماں؟"
"واہ اوئے بٹھلو! کنجر دیا چمیارا، حد کرتی آہ تاں!"
"بڑا جودھر چمیار آ بئی!" لوک اسدے دوآلے جڑے تھاپیاں دے رہے سن۔
"لے اوئے سندرا! گڑ خواہ۔ سہریا مدیا حد کر 'تی آہ تاں!" بچن سیہوں اکالی، پٹاویاں نوں ہلا شیریل دندا، اس ولّ اہلیا سی۔ ادھ سیر دا وارا گڑ، سندر تھانئے مرڑ مرڑ چبّ گیا سی۔ ڈھول والے نے سندر دے ناں 'تے ڈھول کٹیا تے پٹاویاں نے خوشی 'چ کلکارا ماریا سی۔ اس دن توں اوہدے ناں نالوں 'مدی' شبد لہہ گیا سی، بٹھلو شبد جڑ گیا سی۔
اسنوں پنچائت نے پنچائت گھر وچّ بلایا سی۔ اوہ حکم-بدھے غلام وانگ بھجیا بھجیا گیا سی تے اس ٹوئے دا ٹھیکہ بٹھلو نے لے لیا۔ اکے-پکے پچی روپئے اس نے ہسّ کے پروان کر لئے۔
"کیوں بٹھلو خوش ایں، اوں تاں………؟" سرپنچ نے دئیا وکھاؤندیاں کیہا سی،
"سردارو تسیں خوش چاہیدے او۔ میرا کی اے؟" اسنے ہتھ جوڑے سن۔
"توں وی غریب آدمی ایں، چل سیر گڑ دے دیانگے چاہ چبٹے نوں۔" بٹھلو ہور کھڑ گیا، "شاباشے سردارو! ساڈے وی تھوڈے سر 'تے دہاڑے ٹٹّ جانگے۔"
"گدھیاں والا تاں پندراں ویہاں 'چ کرا دندا ایہہ کم۔" اک میمبر نے مچھاں تے ہتھ پھیریا جویں اوہ بٹھلو 'تے ہور احسان کر رہا سی۔ بٹھلو نے میمبر دیاں اکھاں وچلی شیطانی نوں دانائی جانیا۔
"بمبرا میں کوئی بھجیا پچیت توں، تسیں پندراں ای دے دیو۔" سندر نے نمرتا توں ودھ ہینتا دے بھار ہیٹھ کیہا۔
"کو نی! کو نی! توں جاہ کم کر۔ ٹھیک اے پچی روپئے۔ اکے-پکے۔" بٹھلو ہتھ جوڑی، پٹھے پیریں، پچھے مڑیا۔ ٹھبّ-کھڑبے جوڑے پاؤندیاں، اس نے کھچاں توں تھوڑھی ہیٹھاں لمکدی دھوتی، سمبھالی تے 'ساسریکال' آکھدے ہی پنچائتیاں ولوں منہ بھوایا۔
اس نے مگروں اپنا ناں سنیا تے پنچائتیا دا ٹھہاکا- "بٹھلو ای رہا کنجر دا ساری عمر۔" تے اس نوں لگیا جویں اس دے سرڑی اتے محنتی ہون دی جویں اس نے وڈیائی کیتی ہووے۔ اوہ آپ وی ہسّ پیا۔ سردار دے دھنواد وچّ اسدا لونء-لونء بھجیا ہویا سی۔
سندر کہی اتے بٹھل لے کے، چھپڑی تے اپڑ گیا۔ اینوں اس نے رسی نال، سر 'تے کسّ کے بنھ لیا۔ اسدیاں بودریاں، پگّ دے ادھڑ-گدھڑے لڑاں 'چوں باہر نکلیاں ہوئیاں سن، جویں اسنوں ٹچراں کر رہیاں ہون۔ راہ والے پاسیوں اس نے ٹوئے نوں گہہ نال ویکھیا۔ اوہ ویکھدا رہا، جویں مٹے ہوئے اکھراں نوں اٹھاؤندا ہووے۔ اوہ کنا چر ویکھی گیا۔ ساری عبارت جویں اسنے پڑھ لئی اتے سمجھ لئی۔
"سندر سیاں! تیرا ایہہ دو دناں دا کم اے بسّ۔ پچی روپیئے کھرے ہو جانگے۔ ہاڑھی دی واڈھی 'چ تاں اینے نہ پیندے………۔ روٹی چاہ ضرور جٹّ دے پلیوں ملدی۔ پھیر وی پھیدے ایتھے۔ ہرو نے بھلا کی کرنا سی- بٹھل تاں میں آپے بتھیرا چکّ لیا کروں……۔ من سوا من مٹی دی کہڑی گلّ اے؟ اوہ سیر بلیاں چگ لیاؤ۔"
اوہ اپنے آپ نوں دلبریاں دندا، چھپڑی 'چ جھکیا اتے سر توں اچی کہی الار کے دھرتی دی پانڈو-ہکّ تے ماری۔ کہی مساں سوت بھر کھبھی تے بڑھک گئی۔ اویں کھوجھ-کھجائی کرکے اسنے بٹھل بھریا تے چکّ کے باہر آیا۔ ٹوئے وچّ گردہ-گورا سی۔
ہن پھر اوہ چھپڑی وچّ اتر گیا سی۔ اس وار اسنے بٹھل پرھے رکھ دتا تے پانڈو مٹی پٹن لگّ پیا۔ ہر وار، کہی سر توں الاردا تے 'ہپّ' آکھدا دھرتی 'تے ماردا۔ ہولی ہولی مٹی دا ڈھیر بنن لگّ پیا۔ اسدی کہی، پانڈو دی تہہ نوں پاڑ چکی سی۔ ہیٹھاں توں بریتا نکل آیا سی۔ اسدا کم سوکھا ہو گیا۔ جد ہرو اسدی روٹی لے کے آئی، اسنے گڈا مٹی دا پٹّ دتا سی۔ ہرو، اسدے کول پانی دی مگھی اتے روٹیاں رکھ کے، سلیہارناں نال جا رلی۔
بٹھلو باہر آیا تاں اسدے پنڈے تے مڑھکے دیاں تتیریاں وہِ رہیاں سن۔ لتاں اتے مٹی جم کے وچّ وچّ مڑھکے نے ڈونگھیاں لکیراں واہ دتیاں سن۔ دپھاڑ کیتیاں ہوئیاں مرچاں نال تنّ موٹیاں روٹیاں جھمب لئیاں تے اوک نال پانی پی کے مڑ چھپڑی وچّ اتر گیا۔ اسنے تھاپڑ تھاپڑ کے بٹھل بھریا تے جھوسے جہے نال پہلوان دی طرحاں بالا کڈھ کے سر 'تے رکھ لیا۔ مٹی کردی کردی پہلاں اسدی چھاتی 'تے پئی- پھر داڑھی، اکھاں اتے متھے نوں بھر گئی۔ چھپڑی 'چوں باہر نکلدا اوہ 'بٹھلو سندر' نہیں سی لگدا سگوں پریت لگدا سی۔
کل توں دو دن اوہ اویں کھپدا رہا۔ کدی مٹی پٹن لگّ پیندا، کدی پٹی ہوئی مٹی نوں چکّ چکّ کے ٹوئے وچّ سٹن لگّ پیندا۔ لگدا سی چھپڑی وچلا ٹوآ، راہ والے ٹوئے نالوں وڈا ہو گیا، پر راہ والا ٹوآ، جویں حالے وی تھلے ہی تھلے جا رہا سی۔ مٹی پولی نکل آؤن کرکے اسدا کم سوکھا ہو گیا سی۔ کہی دھرتی وچّ کھسک دینے دھس جاندی۔ اوہ نال دی نال بٹھل بھر کے سٹن لگّ پیا۔ پر ٹوآ تاں اس نال مشکری کری جا رہا سی۔
"کی دہاڑی کیتی اے بٹھلو؟" پچھلے پہر دی روٹی لجا رہے سربو نے پچھیا سی۔
"اکے پکے پچی روپئے کیتے اے- بھمے کے دناں 'چ بھرے۔ بھمے کل نوں بھرجے۔"
"کل نوں بھر دینگا؟ دو دناں 'چ تاں نی بھرنا ایہہ۔" سربو بند کو پیر ملدا رک گیا سی۔
"دیکھدا جاہ کل نوں، دوپہر نوں بھردوں۔ ڈھوڈ دہاڑی دا کم اے، میرا ایہہ تاں!"
"کنجر دیا چمیارا مٹی دا کم اے۔ ایہہ کہڑا تولی منی ہندی اے۔"
"مینوں تاں لگدی ٹیڈا، پھسا لیا سرپنچ نے، تینوں۔ دو تنّ سو کما لو، سرپنچ ایہدے 'چوں۔"
"اوہ کویں؟" بٹھلو بٹھل خالی کرکے اس ولّ ویکھن لگّ پیا۔ اس نے ڈھڈّ کھرکدیاں، اینوں توں مٹی جھاڑی……۔ بٹھل لکّ اتے رکھ کے، اپروں دی باہاں ولی، اس ولّ ویکھدا، اوہ کھڑوتا رہا۔
"سو توں گھٹّ رسید نیں پاؤنی خرچ 'چ۔"
بٹھلو دا دل دھڑکیا پر اوہ سمبھل گیا۔
"چل اوہدا دین امان۔ آپاں تاں نگر دی سیوا کرنی ایں۔"
"بسّ تینوں دسّ 'تا پنگا لے لیا توں۔"
"پنگا کاہدے؟ پچی روپئے کتوں بندے اے؟ اپنا کم تاں سیوا کرنیں۔"
"سیوا! سیوا تاں مکھت ہندی ہے۔"
"اوئے لے، نہ دیوے پچیت، تاں کی فرق پیندے؟"
……تے اس توں مگروں اوہ اپنے آپ نال گلاں کردا رہا۔
"سندر سیاں، نگر نال کاہدی اڑی جھڑی؟ پچیت، جہڑا دے دو، اوہی بتھیرا۔ نگر-کھیڑا وسدا رہے، ایدوں وڈا تاں ربّ دا ناں اے……"
"بٹھلو ایں لگدی جویں مراسیاں نال رہا ہنیں…… بڑیاں اسیساں دینیاں آؤندیاں" مہیاں لجا رہے بونے پالے نے کیہا۔
"ہور سردارا! درشیشاں دینیئ اسیں غریباں نے………نگر دا دتا خانے آں۔"
"پچی روپئے تاں تھوڑھے آ بئی۔ کم سے کم، چار دن تاں لگنگے تیرے۔ ایہہ حساب تاں سوا چھی پئی، دہاڑی۔"
"میرا تاں ایہہ کھبے ہتھ دا کم اے، پالا سیاں۔ کل نوں ویکھیں رنگ۔" بٹھلو نے حب کے کیہا۔ بولن والے دے شبداں 'تے اسنوں بھروسہ ہی نہیں سی ہو رہا۔
"ساری عمر بٹھلو ای رہا۔ تینوں کیہنے آکھتا، بی دو دناں 'چ بھر دینگا۔ گدھیاں آلے سو منگدے سی۔" بٹھلو نوں اک دم جھٹکا جیہا وجا۔ اسنوں کلّ ہی پنچائتیاں نال ہوئی گلّ بات دا چیتا آیا۔ اک میمبر نے وی اسنوں کیہا سی- "ساری عمر بٹھلو ای رہا" – تے مگروں اوہ اچی اچی ہسدے سن۔ اوہ تاں کہندا سی "گدھیاں والے پندراں روپئیاں 'چ بھر دینگے۔"
"باکھرو! باکھرو! سو روپیہ ایہہ تاں جما ای ہلکن 'تے لکّ بنھئ۔"
"کم ای اینے دے- ہور کسے نے ادھر منہ نیں کیتا، توں پھس گیا۔"
"اوہ جانے! بندے دی زبان وی ہندی اے کچھ۔"
اوہ 'چنگا بائی' آکھ کے تر گیا۔ بٹھلو پانی پی کے مڑ کم تے لگّ گیا۔ اوہ کم وچّ اینا مست سی کہ اسنوں پتہ وی نہ لگا کہ سرپنچ اسدے کول کدوں آ گیا۔
"واہ اوئِ بہادرا تیرے کر 'تیاں کمالاں۔"
سرپنچ نے آؤندیاں ہی ہلا شیریل دتی۔
"سرپنچا سالا ایں لگدی بئی ٹوآ تاں تھلے ای تھلے جئی جاندے۔ اپر نوں تاں کی آؤنا سی- ایہہ تاں……۔" بٹھلو اندر جویں رو رہا ہووے۔
"نہیں! نہیں! ! دیکھ تاں صحیح کنا بھر گیا۔ کتھوں تائیں آ گیا۔ مٹی دے کم دا پتہ نیں لگدا ہندا"، تے سرپنچ کاغذ وچّ ولیٹیا پائیا گڑ اسدے ہتھاں تے سٹّ تر گیا۔ بٹھلو کناں چر اسیساں دیئی گیا۔ گڑ کھا کے، اس نے انگلاں نال چمبڑے گڑ دے بھورے وی، جیبھ نال چٹّ لئے تے اپر اسمان ولّ دیکھن لگا۔
پتہ نہیں انتر آتما نال، سرپنچ دی خیر منگدا سی۔ اسنے دوویں ہتھ جوڑے، اکھاں بند کیتیاں تے اسدے کناں وچّ سرپنچ دے شبد گونجے، "بندہ کون اے کجھ کرن اعلیٰ؟ اوس لیلی چھتری آلے دی مہر چاہیدی ہے۔" بٹھلو دا اندرلا ربّ دی رضا وچّ رنگیا گیا سی۔
"ستّ اے مہاراج!" بٹھلو نے اچی ساری کیہا، جویں ہن وی سرپنچ اسدے کول کھڑا ہووے۔ 'باکھرو' کہہ کے اوہ پھیر ٹوئے وچّ اتر گیا۔
دوجے دن وی اوہ کھپدا رہا، مڑھکو مڑھکی روکھلیا ہویا، ہالوں بےحال۔ چھپڑی والے پیرو-پیر ڈونگھے ہو رہے ٹوئے وچوں نکلن لئی، اس نے پوڈے (پیر دھرن دی تھاں) بنا لئے سن۔ بڑی پھرتی نال ٹوئے وچّ اتردا، تھاپڑ تھاپڑ کے بٹھل بھردا تے کاہلے پیریں پوڈے چڑھدا تے راہ والے ٹوئے وچّ مٹی سٹّ کے، بھمبیری وانگ مڑدا۔ جانگھیئے توں تھلے، اس دے لوح-پٹاں وچّ ککڑیاں پیندیاں لگدیاں- بے شکّ ایہہ اسدی مضبوطی کر کے انیاں نہیں سن، جنیاں سر اتلے بھار کر کے سن۔
گلّ ہن سارے پنڈ وچّ پھیل گئی سی۔ کوئی اسنوں بٹھلو دی بدعقلی آکھدا تے کوئی پنچائت دا دھکہ جاں ہیرا پھیری۔ کجھ وی ہووے، بٹھلو پوری صدق دلی اتے صبر سنجم نال کم نوں جٹیا ہویا سی۔
"اج میں چلاں؟ بلیاں نوں نہیں جاندی- جاں بھولے نوں رکھ لے- مدد کرا دو۔" ہرو نے انتاں دا اوڑک کیتا سی پر اس نے اس گلّ نوں گولیا نہیں سی۔ "میں کلا ای بتھیراں- سارے ٹبر نے کی کرنی اوتھے۔" بٹھلو نے پورے حوصلے نال کیہا- "میں باہلے توں باہلا کل دوپہر تکّ بھردوں ایہہ –پرواہ نہ کر۔" کہن نوں تاں اسنوں ہرو دی گلّ ٹھیک لگن لگّ پئی سی۔
"مینوں تاں لگدی، ایمے گلہ پیہن پا لئ پچیت مگر لگّ کے۔ کل سربو کہندا سی، سرپنچ نے سو توں گھٹّ رسیت نی پاؤنی، خرچے 'چ۔ ہڈّ توں تڑائی جانے۔ پھیر ایں ایں بی نبڑ جاوے اج۔" جیوں جیوں اسنوں گلاں یاد آئی جاندیاں، اسدا دل بیٹھدا جاندا سی۔ ہرو، میلی جہی چادر وچّ کنک جھارن والا جھارنا چکّ کے، ٹاٹاں بلیاں چگن تر گئی سی۔ سبھ کجھ بٹھلو دیاں اکھاں اگے گھم گیا…………۔
دوپہر ڈھلن لگی سی۔ اسنوں لگدا سی، دن پہاڑ جیڈا ہو گیا تے ٹوآ کسے مہاتما دا 'لوٹا'۔ اوہ وار وار اکھاں اتے ہتھ دی چھتری بنا کے سورج ولّ ویکھدا۔ ڈھلی ہوئی دوپہر اس دی اپنی عمر ورگی سی۔ اسمان اتے ٹاواں ٹاواں بدل گھم رہا سی، اسدے فقراں بھرے ساہاں دی ہواڑ ورگا۔ کدی کدائیں ہی، ہوا دا ٹھنڈھا بلاّ آؤندا جو مڑھکے نال تر، اسدے پنڈے نوں پلوس جاندا- نہیں تاں موسم اسدے اندروں چلدے ساہاں دی تپش جیہا سی۔
کل اسدے دماغ وچّ پچی رپیاں دی تصویر سی۔ کنے ای ٹوئے مندن دی سکیم۔ پچی روپئے دے نوٹاں دے آکار سنگڑ کے، اج اکّ دیاں ککڑیاں 'چوں اڈدے پھمبے بن گئے سن۔ ہن تاں اس دے دماغ وچّ کم دے ختم ہون دا وقت سی۔ اکھاں اگے، نہ اٹیا جان والا لوٹا سی۔
اوہ پانی پین لئی مگھی کول بیٹھ گیا۔ پانی پی کے اسدا، اٹھن نوں جی نہیں سی کردا۔ من مار کے اوہ اٹھیا تے مڑ ٹوئے وچّ اتر گیا۔ حالے وی اسدا دم لین نوں جی کردا سی۔ ہور بٹھل بھرن دی اسنوں ہمت نہ پئی۔ بریتے دی ڈھیری 'تے اوہ کھبھ کے بیٹھ گیا- بریتا جویں اسدی پیڑ چگ رہا ہووے۔ اوہ آرام نال کہی دے بانہے اتے سر رکھ کے، چمکدے ریت نوں ویکھی گیا۔ اسدے ہڈّ دکھ رہے سن- سر اتے ہن وی بٹھل ٹکیا لگدا سی۔ گردن آکڑی ہوئی۔ خبرے تھکیویں نوں بھلاؤن لئی ہی اسنے پیراں اتے ریتا پاؤنا شروع کیتا۔ اسنوں بچپن دی 'راجے دی گھوڑی سون والی' کھیڈ بٹھلو دے یاد آئی۔ نہ راجے دی گھوڑی اکھاں میٹ کے سوئی تے نہ اکھاں کھلھیاں رکھ کے۔ اوہ تاں اک کھیڈ سی تے بٹھلو جیون نوں ہی اک کھیڈ سمجھدا رہا سی۔ 'بٹھلو ہی رہا' – پنچ دے بول اسنوں پھر چیتے آئے۔
اسنوں لگیا کہ مٹی نے اسدے پیر پھڑ لئے ہن۔ اچیت حالت وچّ ہی اسنے مٹی توں پیر چھڈاؤن دا یتن کیتا، پر مٹی، اسدے پیراں نوں چھڈّ ہی نہیں سی رہی۔ اسے اوستھا وچّ اوہ زور لائی گیا۔
"بسّ سندرا توں سچیں بٹھلو رہا۔ ہن دسّ کی کرینگا؟ ایہہ مٹی نی ہن تینوں چھڈن لگی۔" اسنے وشواس نال اپنے آپ نوں کیہا۔ راہ جاندے پشواں 'چوں گاں دے رمبھن دی آواز سن کے، اسدی سرت پرتی تے اوہ کہی نوں پین والے پاسیوں چکّ کے کھڑھا ہو گیا۔ اسدے پیراں اتلا ریتا، برن برن کر گیا۔ نال ہی اسنوں جاپیا جویں اسدا آپا ہی وکھر گیا ہووے۔ جویں کہی دے نال ایہ آپ وی پٹھا ہو گیا ہووے۔
"باکھرو! سچیا پائشا کردے فتے مورچہ۔" اسنے کہی نوں اپر الاریا تے سارے زور دی کہی بریتے وچّ دھسا دتی۔ اسدا، اسنوں مگروں پتہ لگا کہ بریتے اتے اینا زور لاؤن دی لوڑ نہیں سی۔ بٹھل بھر کے چکیا تے پونڈیاں 'چ پیر اڑاؤندا، اوہ باہر آیا۔ گوڈیاں 'تے بھار دے کے اوہ لتاں نوں لدا لئی آؤندے اوٹھ وانگ اکڑا کے چکدا سی۔ نویں ڈگی مٹی دا چنہ ٹوئے وچوں لبھنا مشکل دسّ رہا سی۔ اوہ کھڑھا ویکھدا رہا۔ گرد ٹوئے 'چوں باہر آ کے اسدی گھسمیلی، کھلری-پلری داہڑی وچّ الجھ کے دم توڑ رہی سی۔ اسے طرحاں دی اک گرد، اسدے اندروں اٹھدی لگدی سی، پر اسدا دم نہیں سی ٹٹدا، سگوں ایہہ بٹھلو دا دم گھٹّ رہی سی۔
ادھ-پوریا ٹوآ، ہر بٹھل سٹن توں بعد، اسنوں ڈونگھا ہوئی جاندا لگیا۔
"ایہہ نی بھریا جاندا اج سندرا" - اسنے گھنٹہ کو دن کھڑے نال، آپ ہی ڈھیری ڈھاہ دتی۔ کم چھڈّ کے، اوہ بیٹھ گیا۔ اسدا جی کاہلا پین لگّ پیا کہ اوہ ٹنڈ پھوڑھی چکّ کے، گھر نوں تر جاوے تے پنچائت نوں آکھ دیوے، اس توں نہیں بھریا جاندا۔ آپے بھروا لین جیہتوں مرضی۔
پل ہی پل اسنے اپنے آپ نوں پنچائت گھر وچّ کھڑوتا محسوس کیتا۔
"سندرا اج تائیں تیں کدے ڈھیری نی ڈھاہی، اوکھے توں اوکھے کم موہرے۔ اج تینوں کی ہو گیا؟ بھین دی مراوے، کل نوں بھرجو، اج نہ صحیح، ناں نوں لیک کیوں لواؤن لگئیں؟" اس نے اپنے آپ نوں دلبری دتی- "بندے دی زبان وی ہندی اے کچھ! پھیر اتبار نی رہندا بندے دا!" اپنے ہی ابول شبداں نے اسنوں ٹمبیا۔ اوہ جھئی لے کے اٹھیا۔
"کھاجا بلی- کر دے بھلی۔" ٹوئے وچّ اتشاہ نال اتردیاں اسنے ٹوئے نوں ہی نمسکار کیتی۔ پورے، جگرے نال اسنے تھاپڑ کے بٹھل بھریا تے ہپّ کہہ کے پہلوان دی طرحاں بالا کڈھیا تے سر 'تے رکھ کے، پونڈے چڑھدا باہر آ گیا۔ پونڈے چڑھدیاں اسنوں کھبی وکھی وچّ مٹھا جیہا درد انوبھوَ ہویا۔ بلھاں نوں دنداں وچّ گھٹّ کے اوہ باہر آ گیا۔ اسدے پڑے پچھے ولّ نکلے ہوئے تے چھاتی ہور اگانھ ولّ نوں ابھری ہوئی سی۔ اسدے سرڑی سبھاء والے جسے دا پربھاو کسے طرحاں وی گھٹّ نہیں سی لگدا۔ راہ والے ٹوئے تیک اپڑدیاں کھبی وکھی وچّ ہی اک چیس ہور اٹھی۔ اسنے جیبھ دنداں وچّ نپیڑ لئی تے بٹھل ٹوئے 'چ ڈھیری کر دتا- پر بٹھل ہتھوں نکل گیا تے ٹوئے وچّ جا پیا۔
اوہ ٹوئے وچّ اتریا۔ درد ودھدا جاندا سی۔ مغز نوں چڑھدی گرد نوں اوہنے نہ گولیا۔ بٹھل چکّ کے سدھا ہو گیا۔ ٹوآ موٹے پٹّ تائیں ڈونگھا رہِ گیا سی۔ صاف سی کہ اج کم نہیں سی مکنا۔
"چلو کل نوں نبیڑ لؤں،" اوہنے سوچیا۔ باہر نکلدیاں، اک ہور زور دی کسک اٹھی تے اوہ کٹھا جیہا ہو گیا۔ اس نے مگھی کول کھڑوتیاں، بٹھل سٹّ دتا۔ کنا چر بٹھل، ٹنّ ٹنّ کردا رہا، اپنے ہم نام تے ہمیشاں دے ساتھی دی حالت دی کھلی اڈاؤندیاں وانگ۔
پانی پی کے اوہ پھر اٹھیا تے بٹھل چکّ کے ٹوئے 'چ چلا گیا۔ کہی چکی تاں پہلے ٹکّ ہی، پھیر زور دی چیکاں کڈھاؤندی چیس اٹھی۔ "ہائے" اسدے مونہوں زور دی نکلیا تے مڑ درد ودھدا گیا۔ ہتھ وچّ کہی دا باہاں پھڑی اوہ ٹوئے وچّ ڈگّ پیا۔
پیڑ نوں پین ورگا پربھاو، حالے وی اسدے متھے تے ابھریا ہویا سی۔ کہی دا باہاں، حالے وی اسدے ہتھ وچّ سی۔ لگدا سی، اوہ ہنے اٹھ کے، مٹی نال دو ہتھ کرن نوں تیار سی۔
اس دیاں چیکاں سن کے لوک کٹھے ہوئی جاندے سن۔ اسنوں ٹوئے توں باہر کڈھ لیا گیا۔ کھیس اتے پا کے ہر کوئی منہ آئی آکھ رہا سی۔
"چھپڑ 'چ شے ہے گی- اگے کے ہیلے ہوئے اے۔"
"جاکاں دے کرماں نوں ایہنوں تاں کچھ نہ ہووے وچارے نوں۔ ایہہ تاں پنڈ دی گٔو سی۔"
"تاں ہی تاں پچیاں 'چ پھسا لیا وچارے نوں۔"
"ربّ دے گھر وی نیاں نیں! ہے باکھرو سکھ ورتا۔"
"غریب مڈھوں ایہی سوچدا آئٔے!" کسے نے کیہا، جسدا خاص اثر نہیں ہویا۔
پنڈ دا ڈاکٹر آیا، پسلیاں اتے موراں ہیٹھلا نیل ویکھ کے آکھ گیا:
"دل دی ناڑی پھٹگی لگدی اے۔"
ٹیکا لا کے اوہ تردا ہویا۔ لوکاں دی بھیڑ وچّ گچھا مچھا ہویا بٹھلو ہکّ وچّ گوڈے دیئی پیا سی۔ اسدیاں چیکاں اسمان نوں پاڑ رہیاں سن۔
کسے شے ولوں دھکہ مارن دی چرچہ زوراں 'تے سی۔
