Bhagat Ji Nanak Singh

بھگت جی نانک سنگھ

اوہ میرا گوانڈھی سی۔ اپنے آلے دوآلے وچ اوہ اسے 'بھگت جی' ناں نال پرسدھ سی۔ 'ہمسائے ماں پیو جائے' اکھان انوسار ایہہ پنجابیاں دے سبھا وچ ہے کہ اوہ اپنے گانڈھیاں نال بھراواں والا ورتاؤ کرن۔ میرا وی اپنے دوجے گانڈھیاں نال کافی پیار سی، پر ایہہ 'بھگت جی' پتہ نہیں مینوں کیوں اینا برا لگدا سی۔ اسنے کدی میرا کجھ کھوہیا وگاڑیا وی تاں نہیں سی، پر اس دی شکل توں ہی مینوں نفرت جہی سی۔ اس دی ہر گل، اس دے ہر کم توں مینوں گلانی سی۔
ساڈے دوہاں دے گھر نالوں نال سن۔ میں محکمہ چنگی دا محرم ساں تے اوہ محکمہ انکم ٹیکس دا انسپیکٹر۔ عمر وچ وی اوہ میرے نالوں کافی وڈا سی اتے عہدے ولوں تاں ساڈا زمین اسمان دا فرق سی۔ کتھے تیہیاں روپئیاں دا محرم، تے کتھے ڈھائی سو تنخواہ لین والا انسپیکٹر۔
پھر انسپیکٹر وی اس محکمے دا جس دی سال چھماہی دی نوکری وچوں عمر بھر دیاں روٹیاں نکل آؤن۔
ساڈا آپو وچ کدی کوئی جھگڑ تنازعہ وی تاں نہیں سی ہویا، نہ ہی ہور کسے طرحاں دا ونڈ وہار۔ میں سکھ ساں تے اوہ ہندو۔ ورھیاں بدھی گوانڈھ رہن تے وی میں اس پاسوں گانڈھیاں والا کوئی نگھّ نہ لے سکیا، نہ دے سکیا۔
سچ تاں ایہہ ہے کہ بھگت ہوراں دا کجھ وی مینوں پسند نہیں سی۔ بھگت ہوریں ہمیشاں ہی کوئی نہ کوئی دھارمک ڈھونگ رچائی رکھدے سن۔ نوں وجے سورج چڑھدے تیک اوہناں دا پوجا پاٹھ ہی نہیں سی مکدا۔ پھر کدی گھر وچ رمائن دی کتھا رکھوا بہندے، کدی دیوی ماتا دا جاگا، جس کرکے میرے دن دے آرام اتے رات دی نیندر وچ وی کافی وگھن پیندا سی۔ شاید بھگت ہوراں دے ایہو نارمک پاکھنڈ ہی سن، جنہاں دے کارن میرے دل وچ اوہناں لئی نفرت ودھدی جاندی سی۔
لگدی واہ میں اوہناں نال بولن چالن دا موقع کدے گھٹ ہی پیندا ہون دندا ساں، پر بھگت ہوراں دے ڈھیٹھ پنے نوں کی کہاں کہ اوہ میرے گھر اگوں لنگھدے ہوئے مینوں ویکھ کے آپ مہارے ہی رک جاندے تے رک کے کہندے -سناؤ پربھو جی! آنند پرسنّ ہو....دنیاں چار دن دا میلہ ہے، رام دا بھجن کریا کرو.....دین دکھی دی سیوا کریا کرو.....'میں بے دلا جیہا ہوں ہاں کہہ کے منہ دوجے پاسے موڑ لیندا ساں تے دل میرا نفرت نال بھر کے اندروں بول پیندا-وڈا ایشور بھگت۔ جکن ایسے نے دنیاں نوں پاپاں توں بچاؤن دا ٹھیکہ لیا ہویا ہے۔ 'پربھو جی' لفظ اسدا تکیہ کلام سی۔ ہر اپنے بیگانے اتے وڈے چھوٹے نوں اوہ 'پربھو جی' کہہ کے بلاندا سی، ایہو سمبودھن ورتدا سی۔
نفرت میں اس نوں مڈھ توں ہی کردا ساں، پر پچھلے دنی اک دو گھٹناواں ایسیاں ہوئیاں کہ بھگت جی دی شکل مینوں زہر ورگی جاپن لگّ پئی۔ پہلی گھٹنا تاں اصلوں ہی معمولی جہی سی۔ لڑکی دا ویاہ سی، جس کرکے مینوں بجلی دا چانن کرن دی لوڑ سی۔ نالے غرمیاں دا موسم ہون کرکے کجھ پکھے لان دی وی۔ جنج دے ستکار لئی ایہہ کرنا ضروری سی۔
گھر والی کہن لگی بھگت ہوراں نوں رتی آکھو، بجلی دی تار اک رات لئی سانوں لا لین دین۔ بدقسمتی نوں میں بھگت ہوراں نوں جا آکھیا۔ بھاویں ہزار میں اوہناں نوں پاکھنڈی دھارمکتا دا اندھ وشواشی سمجھدا ساں پر اوہ میری انی جہی منگ نوں ٹھکرا دیویگا، ایہہ تاں میں کدی بھلّ کے وی نہیں سی سوچیا۔ اوہناں مینوں ایہہ کہہ کے ٹکے ورگا جواب دے دتا-'پربھو جی، کی تساں بجلی گھر پاسوں ازاجت لے لئی ہے؟' بھلا انی جنی گل لئی کون بجلی گھر والیاں دی خوشامد کردا۔ میں جھٹ دوسرے گانڈھیاں دی بجلی ورت لئی تے ویاہ دا کم سر گیا۔ پر اس دن توں بعد میں بھگت ہوراں نال بولنا اکا ہی چھڈّ دتا۔ کئی وار تاں اوہناں نال لڑ پین نوں وی دل کر پیندا، جدوں اوہناں دے نت دہاڑی دے گھنٹیاں گھڑیالاں دی آواز کناں دے پردے پاڑن لگدی۔ پر سرافت دا تقاضہ کجھ نہیں سی کرن دندا۔
دوجا واکا اس توں کجھ دن بعد وچ پیش آیا۔ ایہہ تاں ہر کوئی جاندا ہے کہ محکمہ چنگی دے ملازماں نوں جے کر اپرلی آمدن نہ ہووے تاں وچارے بھکھے ہی مر جان تے اسے اپرلی آمدن نال میں پنج چھ سالاں وچ کرائیدار توں مالک مکان بن گیا ساں تے ایشور دی کرپا نال دو چار ہزار دا ٹمّ ٹلا وی بنا لیا سی۔ نالے لڑکی دا ویاہ وی ایسے دی برکت نال کیتا۔ پر غلطی کدی نہ کدی آدمی کولوں ہو ہی جاندی ہے۔ میتھوں وی ہو گئی۔ رشوت دا اک مقدمہ بن گیا میرے اتے۔
دور نیڑے اپنی کافی پہنچ سی۔ کوشش کرن نال ضمانت ہو گئی۔ پر مقدمے دی مار توں بچن لئی اجے بہت کجھ کرنا سی۔ جتھے جتھے پانی چڑھدا سی، دوڑ بھجّ کیتی۔ کسے توں پتہ لگا کہ میجسٹریٹ، جس پاس میرا مقدمہ سی، بھگت ہوراں دا گوڑا دوست ہے اتے ایہناں دی سفارس نوں اوہ کدی موڑ نہیں سکدا۔
دل بھاویں نہیں سی مندا، پر غرض دا بدھا آدمی گدھے نوں باپ کہہ دیندا ہے۔ اک واری پھر مینوں بھگت ہوراں پاس جانا پیا۔ کی دساں اوہناں دی بد دماغی بارے، پیندیاں ہی بولے-پربھو جی! ہور جو وی مدد آکھو، کرن نوں تیار ہاں، پر سفارش اتے وڈھی ایہناں دوہاں چیزاں دی میرے توں امید نہ رکھو۔
سڑ بل کے میں کولا ہو گیا اتے اپنا منہ لے کے مڑ آیا۔ اک در بدھا سو در کھلے۔ آخر اتنی عمر شہر وچ پتھر ڈھوندیاں تے نہیں سی گزاری۔ ہر کسے نال بنائی ہوئی سی۔ چھیکڑ بھگت ہوراں نالوں چنگ چنگیری سفارش کروا لئی، تے میں اس کیس وچوں باعزت بری ہو گیا۔ اس دن توں بعد میں بھگت ہوراں نال اکا ہی سانجھ دا تنکا توڑ لیا۔ بھاویں اوہ پھر وی اکثر گھر اگوں جاندے آؤندے رسمی جیہا سکھ ساند پچھ جاندے، پر میں کدی اوہناں دی گل دا جواب نہیں ساں دیندا۔ سوچدا کیڈا ڈھیٹھ آدمی ہے، مگروں ہی نہیں لتھدا۔
سالاں تے سال بیتدے گئے تے میرے دل وچ بھگت ہراں لئی نفرت برابر ودھدی گئی۔ پر اس نفرت دے نال نال ہن اک طرحاں دی خوشی رلنی شروع ہو گئی، جد کہ بھگت ہوراں دی مالی حالت دنو دن پتلی پے ن لگّ پئی۔ اس وچ کوئی شکّ نہیں کہ اتّ درزے دی مہنگائی نے وڈیا وڈیا دا قافیہ تنگ کر رکھیا سی۔ پر بھگت ہوراں دے گھر اتے تاں جویں کالی کیڑی ہی ورت گئی ہووے۔ پہلاں اوہ گھر وچ لویرا رکھدے سن، ہن کھرلی سکھنی سی۔ مکان اوہناں دا جدی سی، جس دے ہیٹھلے حصے وچ اوہناں کئی نکے موٹے کرائےدار لیا واڑے سن، اتے آپ اپرلی چھت تے جا رہے سن، جتھے مساں اک جاں ڈیڈھ ہی کمرہ سی۔ تے جیوں جیوں بھگت ہوراں دے گھر دا حلیہ وگڑدا جاندا، میری خوشی وچ وادھا ہوئی جاندا، سمجھدا ساں، ایہو جہے پاکھنڈی تے ہنکاری دا ایدوں وی بھیڑا حالَ ہونا چاہیدا ہے۔
ادھر میرے اتے ایشور دی کرپا درشٹی سی۔ نوکری میری ہے تاں اصلوں ہی نگنی جہی سی، پر اتلی آمدن دا صدقہ ایہہ برکت والی ثابت ہوئی۔ افسراں نال میری چنگی بندی سی۔ سبھناں نوں خوش رکھدا ساں۔ جس کرکے چنگا داا پھتھدا سی۔ کسے مہینے سو کسے مہینے سوا سو اتے کد ادوں وی زیادہ اپروں آ جاندے سن۔ دل وچ بڑے چر توں اک حسرت جہی سمائی ہوئی سی جس دن بھگت جی نے بجلی نہ دے کے اتے سفارش نہ کر کے میرا اپمان کیتا سی، میں سہں کھا لئی سی کہ جے کتے پرماتما نے دن سدھے لیاندے تاں اس پاکھنڈی پاسوں بدلہ ضرور لوانگا۔ تے اجیہا وقت مینوں ہن دور نہیں سی دسدا، جد کہ میرے بھاگ دا ستارہ دنوں دن چمکدا جا رہا سی تے بھگت ہوراں دی حالت نگھردی جا رہی سی۔
کدی کدی اسیں دوویں پتی پتنی رل کے سوچدے ساں کہ بھگت ہوراں دی کھٹی کمائی جاندی کدھر ہے۔ منیاں کہ وڈ پروارا صحیح، خیر ساڈا ٹبر وی اوہناں نالوں گھٹّ نہیں سی۔ پھر کتھے انکم ٹیکس محکمے دا افسر تے کتھے میرے ورگا معمولی جیہا محرم! ایناں لوکاں پاس جے مہینے وچ اک ادھ موٹی مرغی وی فس جاوے تاں ہزاراں دے وارے نیارے کر سکدے ہن۔ ساڈے ورگیاں دی ایناں دے ساہمنے بھلا کی پایاں ہے، جہڑے پولی پولی اتے دھیلی دھیلی بدلے گڈے والیاں نال، ریل دے مسافرا نال تے ہور مال ڈھون والیاں نال الجھے رہندے ہاں۔ میری گھر والی دا قیاس سی کہ بھگت نوں ضرور جوئے جاں سٹے آدی دا کوئی نہ کوئی ٹھرک ہووےگا۔ نہیں تاں اس آسامی اتے رہِ کے تاں بندہ دناں وچ محلّ اسار سکدا ہے۔ دل وچ کدی کدی ارمان اٹھدا کاش! کدی سال دو سالاں لئی ایہو جیہا آہدا میرے ہتھ وچ آ جاندا۔
انی سو سنتالی ہٹھتالی وچ، جدوں دیش دی ونڈ توں بعد ہر پاسے ہپھڑا دپھڑی مچی ہوئی سی، تے سبھنیں پاسیں بھکھ ننگ دا راج سی، ساڈے محکمے دی ربّ نے سن لئی۔ پوربی اتے پچھمیں پنجاب دیاں سرحداں بند سن۔ مال دی آواجائی وچ کئی طرحاں دی رکاوٹاں سن، پر وپاری طبقے لئی ایہو بندشاں سونا پیدا کرن دیاں مشیناں بن جایا کردیاں نے۔ جس جس مال اتے بندش سی، چوری چھپے کیول محکمہ چنگی دی مدد نال ہزاراں بھرے ہوئے ٹرکّ ادھروں اودھر اتے اودھروں ادھر آ رہے سن۔ اوہناں دناں وچ میں دو دو، ڈھائی ڈھائی سو روپئے میں اک دن وچ لے آؤندا ساں۔ دناں وچ ہی میرا اندر باہر دولت نال بھر گیا۔ تے ادھر بھگت ہوراں دی حالت کجھ نہ پچھو، جویں لچھمی اوہناں نال ہمیشہ لئی رس گئی ہووے۔
اس دن تاں میری خوشی دی کوئی حد نہ رہی، جس دن بھگت ہوراں دی بھگتانی پوٹلی وچ کجھ ٹوم ٹلاں بنھ کے ساڈے گھر لیائی تے میری پتنی پاس اس نے پنج سو روپئے دی لوڑ پرگٹ کیتی۔
پچھلے کجھ سالاں توں، جد توں پرماتما دی مہر صدقہ ساڈا ہتھ سکھالا ہویا سی، اسیں تھوڑھی بہت رقم سد تے چڑھائی رکھدے ساں۔ پیسہ اندر پیا کس کم! اندر کھاتے ہی چیز رکھ لینی تے ویاز سال دا پہلاں ہی کٹّ کے روپیہ دینا۔ شاید بھگتانی نوں وی کتوں ساڈی شاہ گمشاتی دی سوہ لگّ گئی سی۔
وہوٹی نے جد مینوں گلّ دسی تاں میں جواب دتا، ''روپئے دے دیہہ پر ویاز کسّ کے لئیں اس بے-لحاظ پاسوں۔'' مینوں اوہ بجلی والی اتے سفارش والی گلّ اجے تکّ نہیں سی بھلی۔ مکدی گلّ کہ لوکاں پاسوں روپئیاں ڈیڈھ روپیہ سینکڑا لئی دا سی۔ اس نال تنّ روپئے کھرے کیتے۔ گٔوں بھناویں جؤں۔ بھگتانی ایہہ سود دینا منّ گئی۔
پر اس گھٹنا نوں تاں میں زندگی بھر بھلّ نہیں سکدا جہڑی تھوڑا چر ہویا ہے بیتی نوں۔ گرمیاں دی رتّ سی۔ اسیں رات نوں اپنے مکان دی دھر اپرلی چھت 'تے ستے ہوئے ساں کہ ادھیں کو راتیں کھڑاک سن کے میری نیندر اچاٹ ہو گئی۔ جھٹ پٹ ٹارچ لے کے میں ہیٹھاں اتریاں۔ کمرے وچ پیر دھریا تاں میں حقہ بکا رہِ گیا۔ کندھ وچلی گھرنی، جس وچ نقدی اتے گہنہ رکھدے ساں۔ کھلی پئی سی تے سارا نکڑ سکڑ کھلریاں پیا سی۔ چور، جس نے ایہہ کمام کیتا سی، کمرے دے فرش 'تے چپھال ڈگا پیا سی۔ ایہہ بھگت جی سن۔
سبھ توں پہلاں میرا خیال چیز وسط ول گیا۔ سبھ کجھ جیوں دا تؤں موزود سی۔ پھر میں بھگت ہوراں ولّ مڑیا جہڑے کجھ کجھ ہوش وچ آ چکے سن۔ شاید اوہناں دے ڈگن دے کھڑاک نے ہی میری نیند کھولی سی۔
ہوش وچ آؤندیاں ہی اوہ اٹھ بیٹھے میں ویکھ کے حیران رہِ گیا کہ اوہناں دے چہرے اتے نہ تاں پھڑے گئے چور والی شرمندگی سی، نہ ہی کسے طرحاں دا ڈر بھؤ کہن لگے-''پربھو جی! میں تہاڈا چور ہاں، چور کرن دی نیت نال ہی آیا ساں، تسیں جے چاہو تاں مینوں پولیس دے حوالے کر سکدے ہو۔ پر میں اس چوری توں شرمندہ نہیں ہاں، اہں ویکھو میں سبھ کجھ لکھ کے رکھ دتا جے۔''
میں اسدے سنکیت کیتے تھاں 'تے اک کاغذ پیا تکیا۔ منجے توں اس نوں چکّ کے پڑھیا۔ لکھیا سی
''پربھو جی! وچارے دکھی وطن چھوڑاں دی مدد لئی میں اک سنستھا نوں کجھ مہاواری سہائتا بھیجدا ہندا ساں جہڑی متواتر تنّ مہینیاں توں نہیں سا بھیج سکیا۔ چھ سو روپئے لوڑیندے سن تے میرا کتے ہتھ نہیں سی پیندا۔ چھیکڑ تہاڈی چوری کرن دی جگت سجھی۔ سو چھ سو روپئے لے جا رہا ہاں، جدوں وی ہو سکیا موڑ دیاںگا۔
چٹھی پڑھ کے میرا سارا غصہ دور ہو گیا۔ میں گھرنی وچوں نوٹاں والی ڈبی کڈھ کے گنی۔ اس وچوں پورے چھ نوٹ گھٹّ سن، ہور سبھ کجھ جیوں دا تؤں سی۔ اس توں پہلاں کہ میں بھگت ہوراں پاسوں ہور کجھ پچھدا، اوہناں نے جیب وچوں چھ نوٹ کڈھ کے تے نالے اک لفافہ کڈھ کے میرے اگے رکھ دتا۔
لفافے وچوں چٹھی کڈھ کے میں پڑھی۔ ایہہ چٹھی کسے سیوا سنستھا ولوں سی۔ اس وچ چھ سو روپئے دی منگ کیتی ہوئی سی۔ نالے اس گلّ دا گلہ کیتا ہویا سی کہ تناں مہینیاں توں اوہناں نے سہائتا دا ہتھ کیوں کھچّ لیا ہے۔ تے نالے موزودا لوڑاں ولّ بھگت ہوراں دا دھیان دوایا ہویا سی۔
اف! میرے دل دی کی حالت ہوئی ایہہ سبھ کجھ دیکھ کے، کویں بیان کراں۔ جس بھگت جی نوں میں پہلے درجے دا نیچ، بے مروت، پکھنڈی تے مکار سمجھدا ساں، اوہ اس ویلے مینوں جویں ساکھشات ربّ دا روپ نظر آ رہا سی۔ میں غصے نال نہیں شرمندگی نال پانی پانی ہو گیا۔
میں جھک کے بھگت ہوراں دے قدم چھوہ لئے تے پھر اوہ چھ نوٹ چکّ کے اوہناں دی جیب وچ پاندیاں بینتی کیتی ''تسیں چور نہیں بھگت جی، چور میں ہاں۔ اج زندگی وچ پہلی واری تسیں مینوں اس گلّ دا احساس کرایا ہے کہ میرا نظریاں کناں غلط سی۔ جس دی مینوں پوجا کرنی چاہیدی سی اس نوں نفرت کردا رہا ہاں۔ میرا اپرادھ کھماں کرو بھگت جی!
تے اس دن توں میرے جیون دا درشٹی کون بالکل بدل گیا ہے۔ ہن میں بھگت ہوراں نوں اپنا مرشد جاں گردیو سمجھدا ہاں۔ اوہناں دی سنگت دا پھل روپ میں اپنے اندر بڑیاں زبردست تبدیلیاں محسوس کردا ہاں، اتلی آمدن دی جوڑی ہوئی رقم میں بھگت ہراں دے ادھیکار وچ دے دتی ہے کہ جویں اوہ چاہن اس نوں ورتن۔ زندگی وچ پہلی واری مینوں اس گلّ دا احساس ہویا ہے کہ حق دی کمائی وچ کنا رہانی سواد ہے، بھاویں رکھی مسیع ہی جڑدی ہووے۔