بھائیاں باجھ نوتیج سنگھ
اوہ ڈور-بھور کھڑھا سی۔ اوہدے پتر، نونہاں، دھیاں، جوائی، اوہدی وہوٹی، اوہدے پنڈ دے لوک، سبھ اوہدے ساہمنے کھڑوتے ہوئے سن۔
ہن اوہدے پیریں بیڑیاں نہیں سن، ہتھکڑیاں وی نہیں۔ نہ ہی اوہدے گل فانٹاں والی اوہ قمیض تے پجامہ سی۔ ہن اوہدے تیڑ اوہی ریشمی سلیٹی چادرا تے اوہی مٹی رنگا کڑتا سی جہڑا اج توں نوں مہینے پہلاں اس رات اس نے پایا ہویا سی۔
اج توں نوں مہینے پہلاں اک رات اپنی پیلی وچ پانی لاندیاں اوہنوں دریڈیوں کوئی الوکار واج سنائی دتی سی،
بھائیاں باجھ نہ مجلساں سونہدیاں نے،
اتے بھائیاں باجھ بہار ناہیں۔
پتہ نہیں کیہو جیہا وجد اوہدے اتے تاری ہو گیا سی تے اوہ اس واج دی سوہ پچھے لگّ تریا سی۔ ادھ-چاننی، ادھ-ہنیری رات سی، جویں اوہ کسے سپنے دے گھسمسے وچ وہِ رہا ہووے تے دور اوہدی بھر-جوانی ویلے دا یار گوں رہا ہووے،
“ اتے بھائیاں باجھ بہار ناہیں۔ اوہ اتھے کتھوں؟ اوہ تے دیس دی ونڈ ویلے ماریا گیا سی۔ اوہدا ہور کوئی وی نہیں سی۔ صرف اوہی سی، اوہدا جانی یار تے اوہدی الوکار واج سی جس نال اوہناں دوواں دی جند گونجدی سی تے ونڈ دی ناگ لیک دے پار جان دی تھاں اوہ اپنے جانی یار دے گھر آ گیا سی۔ ونڈ دی ناگ لیک اوہناں دے پنڈ دی اخیرلی پیلی دی وٹّ دے نال سی، پر اوہنے ادھر منہ ہی نہیں سی کیتا۔
تے دھاڑویاں نے اوہدے ہتھاں وچوں کھوہ کے ادوں اوہنوں اتھے ہی گولی مار دتی سی،
پر اج ایہہ واج کتھوں،
“ بھائی مرن تاں پوندیاں بھجّ باہاں”۔
اوہدی ہی تاں واج سی ایہہ! جہان سارے وچ ہور کوئی وی ان-بنّ اویں نہیں سی گوں سکدا۔ ایہہ اوہی سی، اوہدا یار، ایہہ اوہی سی۔
“بناں بھائیاں پرھے پروار ناہیں”۔
جے اوہدا سریر نہیں، تاں ایہہ ضرور اوہدی روح سی۔ اوہدی روح سی۔ اوہدی ہی روح سی۔ میرے جانی یار دی روح۔ تے اوہ کرلا رہی سی،
“ لکھ اوٹ ہے بھائیاں وسدیاں دی
بھائیاں جینودیاں دے کائی ہار ناہیں۔”
تے اوہ اس واج دے سیدھے تردا گیا، تردا ہی گیا۔ پنڈ دی اخیرلی پیلی دی وٹّ آ گئی، پر اس وٹّ دے کول اوہ ناگ لیک اوہنوں نہ دسی جہڑی اج توں پورے 24 ورھے تے کجھ مہینے پہلاں اتھے کھچی گئی سی۔ اوہناں دے پنڈ توں اگلے پنڈ دا باغ والا کھوہ دسن لگّ پیا سی۔ اوہی باغ جتھے چوھی ورھے پہلاں کئی واری راتاں نوں اوہ محفلاں لاندے ہندے سن تے اوہدا یار ساری ساری رات گوندا ہندا سی۔
باغ وچ محفل وی جڑی جاپدی سی تے کوئی گوں رہا سی،
“بھائی ڈھاہندے، بھائی اساردے نے،
وارث بھائیاں باجھوں بیلی یار ناہیں۔”
کی میرے یار دی واج اس گلے وچ آن وصی سی؟
“ بھائیاں باجھ نہ مجلساں سونہدیاں نے
تے بھائیاں باجھ باہر ناہیں”۔
اوہ محفل توں بڑی دور کھڑھو کے بند دی بند ایہہ واج سننا چاہندا سی۔
چان-چکّ اوہنوں اوہ ناگ لیک چیتے آ گئی جس صدقہ اوہ اپنے گوانڈھی پنڈ دی جوہ لئی، اپنیاں محفلاں والے باغ لئی پردیسی ہو گیا سی۔ اوہ بند دی بند ہی سنیگا تے پھیر اچھوپلے ہی پچھلے پیریں پرط جائیگا۔ کتے ایہہ ناگ لیک اوہ نوں ڈس نہ جائے!
“کہڑا اے بئی؟” تے کجھ بندے اوہدے کول آن کھڑوتے سن۔ کجھ چر پچھوں نیڑے دی چوکی توں دو سپاہی وی آ گئے۔ اوہ واج ہن بند ہو گئی۔ ناگ لیک نے اوہ نوں ڈسّ لیا سی۔
سپاہیاں نے اوہدیاں اکھاں ’تے پٹیاں بنھ کے اوہنوں جیپ وچ بٹھا دتا۔ جیپ شوکدی جا رہی سی۔ “جسوس جسوس”، ساری جیپ وچ جویں بدبو ہووے۔ اوہنوں جاپیا، جیپ جس راہ ’تے جا رہی سی، اوہ اوہدے سہریاں دے پنڈ ولّ جاندا سی۔
اج توں تیہہ ورھے پہلاں اوہ سہرے بنھ کے اسے راہ اتوں لنگھیا سی۔ ادوں اوہدا یار وی اوہدے نال سی۔ تے اوہ ساری واٹ گوندا رہا سی، ونّ-سونیاں بولیاں تے ہیر،
نال عجب بہار دے شعر؎ کہہ کے
رانجھے ہیر دا میل ملائیے جی۔
یاراں نال مجلساں وچ بہہ کے
مزہ ہیر دے عشقَ دا پائیے جی۔
وچ وچ اوہ اہدے کول جا کے اوہنوں چھیڑدا سی، اپنی بھابی بارے بولیاں جوڑ-جوڑ کے سناندا سی۔ ادوں اوہنے اپنے یار نوں کیہا سی، “تینوں وی ہن میں چھڑیاں نہیں رہن دینا۔ اپنی بھابی وی میں جھبدے ہی لبھّ لیانی اے۔”
اس ویلے اوہدے اندر اک تانگھ بڑی پربل سی کہ ایہہ سپاہی اوہدیاں اکھاں کھولھ دین، بھاویں بند دی بند لئی ہی، اوہ اس راہ نوں رجّ کے ویکھ سکے۔ ونڈ توں پچھوں اتھے دے پیلی بنے کیہو جہے ہو گئے ہن۔ تے اتھوں دے رکھ تے پنچھی! تے راہیاں دے کپڑے کیہو جہے سن۔ پہلیاں نالوں تاں سبھ کجھ کتے چنگا ہوئےگا، جویں اوہناں والے پاسے ہو گیا سی۔ بسّ صرف اوہدا یار ہی جیوندا نہیں سی رہا تے ایہہ ناگ لیک وہِ گئی سی۔
اہدے ہتھ اوہدیاں اکھاں اتے بدھی پٹی ولّ جانا چاہندے سن، پر ہتھ تاں ہتھکڑی وچ جکڑے ہوئے سن۔ تے اوہدیاں اکھاں توں پٹی اکا نہیں سی سرک رہی تے اوہدے ساہمنے، اوہدے پچھے اوہی راہ سی جس ‘تے تیہہ ورھے پہلاں اوہ سہرے بنھ کے لنگھیا سی تے ادوں اوہدا یار وی اوہدے نال سی تے گوں رہا سی،
یاراں اساں نوں آن سوال کیتا
عشقَ ہیر دا نواں بنائیے جی۔
ایس پریم دی جھوک دا سبھ قصہ
جیبھا سوہنی نال سنائیئے جی۔
اوہ علف ننگا سی۔ مگھر دا ادھ سی۔ اوہدے تھلے برف دی سلّ سی۔
“توں ایدھر بناں پاسپورٹ کیوں آیا؟”
“اوہ کی ہندی اے جی؟”
“ایڈا بھولا بندا اے۔ ذرا ایہدی خاطر کرو جوانو۔”
تے جواناں نے پھیر اس دے پنڈے اتے ڈانگاں ورھانیاں شروع کر دتیاں۔
“ہن دسّ، تینوں لڑائی لگن توں تنّ دن پہلاں کس نے ادھر جسوسی کرن لئی بھیجیا؟ سچ سچ دسّ، نہیں تاں تیری چمڑی ادھیڑ دیانگے۔” اوہناں اوہنوں برف توں اٹھایا تے اوہدے لاہے کپڑیاں وچوں چادر اوہنوں بنھن لئی دتی۔
“مینوں کسے نہیں بھیجیا۔ میں کوئی جسوس نہیں۔ مینوں تاں اپنی پیلی وچ پانی لاندیاں ایدھروں کوئی الوکار واج سنائی دتی سی۔”
“کاہدی واج؟”
“گون دی واج، جویں میرا یار گوں رہا ہووے۔”
“کی پیا بکنیں! گون دی واج؟ کہڑا اے تیرا یار؟ کوئی سمگلر ہونے۔”
“نہیں جی، اوہنوں تاں دیس دی ونڈ ویلے ہوئے فساداں وچ دھاڑویاں نے مار دتا سی، پر اس راتیں ایدھروں ان-بنّ مینوں اوہدی واج سنائی دتی سی۔”
“اس ماں دے یار نوں پھیر ننگیا کرو تے لٹاؤ برف دی سلّ ’تے۔ میں تاں بڑے بڑے نامی ڈاکواں نوں سدھا کیتا ہوئٔے، ایہہ کس باغ دی مولی اے۔ جوانوں، ذرا ایہدی خاطر پھیر کرو۔”
تے جواناں نے پھیر اوہدے علف ننگے پنڈے اتے ڈانگاں ورھانیاں شروع کر دتیاں۔
ایہہ ہور کوئی تھاں سی۔ ہن اوہ پلسی وردی والے افسر ساہمنے نہیں، فوجی وردی والے افسر ساہمنے کھڑھا سی۔ “توں شدائی دا مکر کر کے ساڈے کولوں جان نہیں بچا سکدا۔ سچ سچ دسّ، تہاڈے پنڈ توں کنی کو دور تہاڈیاں فوجاں نے تے کہڑے پاسے؟ کی اتھے ٹینک وی نے؟ ایہہ نقشہ ویکھ۔ اتھے تہاڈے نیڑے بنکر کتھے کتھے نے؟”
“مینوں کجھ پتہ نہیں صاحبَ جی، اتھے تاں کجھ وی نہیں۔ تے ایہہ بنکر کی ہندے نے، صاحبَ جی؟”
“پھیر توں اسے طرحاں بکی جا رہیں۔ ایہہ پولیس نہیں جہڑی تیرے کھیکھن ویکھ کے تینوں آرام کرن دئیگی۔ ایہہ فوج اے فوج۔ اسیں تینوں گولی مار دیانگے۔”
“ہاں، اوہناں ادوں میرے ہتھاں وچوں کھوہ کے میرے یار نوں گولی مار دتی سی۔ تے میں کجھ وی نہیں سی کر سکیا۔ مینوں ادوں دھرتی نے وی وہل نہیں سی دتی تے کڈا سوہنا اوہ گوندا ہندا سی۔ “ بھائی مرن تاں پوندیاں بھجّ بانہاں” سچ جانوں، جس دن دا اوہ مر گیا اے، میریاں بانہاں ہی بھجّ گئیاں نے تے میں اوہدی واج سن کے ہی ادھر آیا ساں۔ صاحبَ جی، مینوں کسے بھیجیا نہیں۔ میں جسوس نہیں۔ میں تاں اوہدا یار آں۔”
“اوئے بھین دیا یارا، بانہاں ادوں تیریاں کتھوں بھجیاں سن۔ تیریاں بانہاں بنا کے بھنانگے ہن اسیں۔ تیری ایہہ کہانی سن سن کے تاں ساڈے کنّ پکّ چکے نے۔ توں کہنا اے، میں اوہدی واج سن کے ہی ادھر آیا ساں۔ کنی بےوقوف قوم اے تہاڈی، اپنے جسوساں نوں کوئی چجّ دا بہانہ وی نہیں سکھا سکی۔ ہور تے ہور تیرا بھیس وی نہیں ٹھیک بدلایا اوہناں کنجراں نے۔” تے پھیر اوہ اپنے سپاہیاں نوں دسن لگا، “اسیں جہڑے جسوس بھیجدے ہاں ادھر، سبھ فسٹ کلاس۔ این ایہناں ورگا بھیس تے بالکل با-اعتبار کہانی سکھاندے ہاں۔ اسیں ایہناں وانگ کوئی بے وقوف تھوڑھے آں۔ بےوقوف تے بزدل سہرے۔”
تے پھیر جدوں اوہ ہور کجھ وی اوہناں نوں دسّ نہ سکیا، تاں افسر نے اپنے جواناں نوں کیہا، “ایہنوں بجلی دا شاک دیو۔” جوان باہر ولّ گئے۔ افسر سگرٹ پیندا-پیندا اندر چلیا گیا۔ تے اوہ کلا اتھے کھڑوتا رہا۔
اوہنوں چیتے آیا، بڑے ظفر جال کے اوہنے کجھ چر ہی ہویا سی، اپنے گھر بجلی لوائی سی۔ تے حالے اوہدا چانن وی اوہنے رجّ کے نہیں سی مانیا کہ اوہ اپنے یار دی واج دی سوہ پچھے ایدھر آ گیا سی۔ تے ایہہ بجلی دے شاک کی ہندے ہن!
جوان اک جنتر جیہا لے آئے۔ کمرے دی کندھ نال لگے ڈبے جہے نال اوہناں تار لائی، تے پھیر اوہ اوہدے دوآلے ہو کے ایہہ تاراں اوہنوں چھہان لگے۔ اوہدیاں چانگراں نکل گئیاں۔ اوہ تربھک-تربھک پیندا۔ اوہدے اندر اگّ دی اک لیک بہت تیز دوڑدی، اوہدے پیراں وچوں دھرتی ولّ جانا چاہندی تے اوہنوں پٹکہ-پٹکہ کے ماردی۔” نکے ہندیاں اوہ تے اوہدا یار پنڈوں دور اپنے ڈنگر چار رہے سن۔ اچانک جھکھڑ جھلّ پیا سی تے بجلی کڑکن لگّ پئی سی۔ اوہ جھٹپٹ اپنے ڈنگر اکٹھے کر کے وڈے سارے بوہڑ دی اوٹ وچ آن کھڑوتے سن۔ اک کٹی سارے وگّ توں کجھ دور وکھری رہِ گئی سی تے اچانک بجلی پرلو وانگ کڑکی سی تے اوہناں دے ساہمنے اوہ کٹی تڑف-تڑف کے مودھی جا پئی سی۔
ہن اوہ اوہناں دی جیل وچ سی۔ اتھے اوہنوں کسے دن چوھی گھنٹے پانی دی بوند وی نہیں سی دتی جاندی تے کسے دن زبردستی نلکے دی ٹوٹی تھلے لٹا کے پانی نال افرا دتا جاندی سی۔ کدے پورا دن رات اوہنوں روٹی نہیں سی دتی جاندی۔ پھیر اک بند لئی وی سون نہیں سی دتا جاندا تے اوہدی کوٹھڑی وچ ہر ویلے تیز بتی بلدی رکھی جاندی سی۔
اتھے وی کدے-کدے اوہنوں بھانت-بھانت دے افسراں کول لجایا جاندا سی، تے اوہی سوال، “توں ادھر کیوں آیا سیں؟ تینوں ایدھر کنھے بھیجیا سی؟ تہاڈی فوج کتھے سی؟ تے ٹینک؟ تے بنکر؟”
اس جیل دے کجھ قیدی اس ‘تے رب-ترسی وی کردے سن۔ پر بہتے ‘پاگل اوئے پاگل اوئے’ کہہ کے اوہدی کھلی وی اڈاندے سن۔ ہاں، اک سی ایہناں وچوں۔ اوہ بھاویں ایتھوں دا ہی سی، پر اوہ اوہنوں بڑا ہی پیار کردا سی۔ قیدیاں نے اوہنوں دسیا سی کہ اوہ ایس دیش دا بڑا مشہور شاعر سی۔ اوہنے کوئی باغی بند لکھے سن جنہاں کر کے ایتھوں دی حکومت قہر وچ آ گئی سی تے اوہنوں ایتھے ڈاکواں، قاتلاں، چوراں، زناہیاں، کھیسے قطریاں تے جواریاں دے نال ڈکّ دتا گیا سی۔ اس شاعر نے اپنے باغی بنداں وچوں کجھ اوہنوں سنائے سن،
پردیسیؤ اگّ ٹری جے،
ہور ٹرے، ہور ٹرے، ہور ٹرے
سیس کٹائے نے تاں ہور کٹاؤ
ودھدے ونجھو، راہواں دی تریہ مٹاؤ
کالی ہنیری جھلی اے
ایہدے اگے تہاڈی تیلیاں دی کلی اے۔
ہنیریاں نال بھڑے اوہ،
ہور بھڑو، ہور بھڑو
تیلا تیلا جھنڈا اچا چاؤ۔
کئی واری دوجیاں توں لک کے اوہ شاعر اوہدے زخماں اتے ملھم لاندا، اوہدے سریر نوں گھٹدا تے پھیر اوہ پیڑ نال ترپ-ترپ رو پیندا سی۔ اجیہے پلاں وچ اوہ اوہنوں ان-بنّ اپنے اس یار ورگا لگدا سی جس نوں اوہدے ہتھاں وچوں کھوہ کے دھاڑویاں نے ادوں گولی مار دتی سی، تے جہدی واج دی سوہ لیندا اوہ ایدھر پھاتھا سی۔ تے کئی واری اوہ شاعر اوہ نوں ہیر سناندا ہندا سی،
“ بھائی ڈھاہندے بھائی اساردے نے۔
وارث بھائیاں باجھوں بیلی یار ناہیں!
اجہیں پلیں اوہنوں اس قیدی شاعر دی نہار وچوں کدے-کدے وارث شاہ دا جھاؤلا پیندا سی۔
اوہنے وارث شاہ دی مورت تاں نہیں سی ویکھی، پھیر وی اوہنوں اجہیں پلیں جاپدا سی کہ وارث شاہ ضرور ان-بنّ ایہدے ورگا ہی ہووےگا۔
پھیر اک دن اوہدے نال دے قیدیاں وچوں اک نے دسیا، “گولیبندی ہو گئی اے۔”
اوہنے ڈور-بھور اوہناں نوں پچھیا، “پھیر کی میرا یار گولیؤں بچ کے پرط آئیگا؟”
کجھ نے اوہدی کھلی اڈائی، تے ‘پاگل اوئے پاگل اوئے’ دے آوازے کسے۔ اوہ باغی شاعر اوہناں سبھ نوں کڑک کے پیا تے اوہناں وچوں وکھ کر کے اوہنوں اپنے نال اتھوں کجھ دور لے گیا۔ اوہ دوویں بڑا چر اک-دوجے نوں جپھی پائی جیل دے احاطے وچ اگے رکھ تھلے بیٹھے رہے۔ پھیر اوہ سسک کے رو پیا تے شاعر دا منہ اپنے ہتھاں وچ پھڑ کے کہن لگا، “توں میرا یار، توں گولیؤں بچ کے پرط آئییں۔ گولیبندی ہو گئی اے۔ ہن گولی نہیں نہ چلیگی؟ ہن اوہ پھیر ڈانگاں نہیں نہ مارنگے؟ برف اتے نہیں نہ بٹھانگے؟ بجلی نہیں نہ لانگے؟” تے اخیر اوہ بیصورت ہو کے شاعر دی جھولی وچ ڈگّ پیا۔
اک دن اوہنے سنیا کہ دوواں دیساں وچالے کوئی سمجھوتہ ہو گیا سی۔ کجھ مہینیاں بعد سپاہی اوہنوں ناگ لیک دے اس پار چھڈّ گئے۔ اوہ ڈور-بھور کھڑھا سی۔ اوہدے پتر، نونہاں، دھیاں، جوائی، اوہدی وہوٹی، اوہدے پنڈ دے لوک، سبھ اوہدے ساہمنے کھڑوتے ہوئے سن، پر الوکار واج والا اوہدا یار اتھے کتے نہیں سی۔ تے اوہ باغی شاعر اتھے کتے نہیں سی۔
