بھیڑی گلی رام سروپ انکھی
"نی بیبو، بھیڑی گلی نہ جائیں، چندریئے۔" پٹھّ پچھوں اچا بول کے ماں نے دھی نوں تاڑیا۔
"نہیں بے بے، پتے مینوں۔ میں تاں ایدھر جھال کنی دی جاؤگیں۔" کڑی نے ماں دی تسلی کرا دتی۔
گھمیاراں دے گھراں توں لے کے اودھر پرلے اگواڑ مکھن جھیور دے گھر تکّ بھیڑی گلی جاندی سی۔ گلی وچّ برابر-برابر دو بندے مسھاں تر سکدے۔ اودھروں آ رہے کسے بندے کول دی ایدھروں جا رہا بندہ موڈھا وٹّ کے لنگھدا۔ اک سرے توں دوجے سرے تکّ گلی دی کسے کندھ وچّ کوئی بار تاں کی کھڑکی وی نہیں سی۔ اودھر جھیوراں دے گھراں توں لے کے ایدھر گھمیاراں دے گھراں تکّ گلی دی ڈھلان نیویں ہی نیویں ہندی آؤندی۔ مینہہ پئے توں ایہہ بھیڑی گلی اک طرحاں نال پانی دا کھال بن جاندی۔ مینہہ پے رہا ہندا تاں کوئی بھیڑی گلی جاندا ہی نہ۔ جے کوئی تر ہی پیندا تاں جتھے جا کے کھڑھدا، کھڑھا رہندا۔ تلکن ہندی جاں پھر پانی۔ سکا تھاں کدھرے نہیں ہندا سی۔ اٹاں-وٹے تے فٹے ہوئے مٹی دے بھانڈیاں دیاں ٹھیکریاں تھاں-تھاں کھنڈیاں رہندیاں۔ پانی دے ہڑ نال مٹی کھرن دے ڈروں ہر کچی کندھ دیاں جڑھاں وچّ پکیاں اٹاں دے چہے بھرے ہندے۔
پنڈ وچّ بازار وی سی، اس طرحاں دا بازار نہیں، جویں شہراں وچّ ہندا ہے۔ دس-باراں دوکاناں سن، جنہاں توں پنڈ وچّ لوڑیندیاں خاص-خاص چیزاں مل جاندیاں-کھنڈ، چاہ، گڑ تے لون، تیل، وسار توں لے کے کپڑا-لیڑا تے ہور سارا نکّ-سکّ۔ اتھے ہی شراب دا ٹھیکہ وی سی۔ درزی دی دوکان تے للاری وی بیٹھدا۔ ڈاکٹر دی دوکان وی سی۔ حلوائی سی۔ بسّ ایسے نوں بازار کہندے۔ سارا پنڈ بازار وچّ آؤندا-کڑیاں، بڑھیاں، بہوآں تے چھوٹے جوآک۔ پپل تھلے وہلے بندے تاش کھیڈدے۔
گھمیاراں دے گھراں ولّ دو اگواڑ پیندے سن-لالو دی پتی تے باویاں دا اگواڑ۔ دوویں اگواڑ پنڈ دے چھپدے پاسے سن تے نیویں تھاں وی۔ پنڈ دا سارا ہی پانی ایدھر ہی آؤندا۔ دوواں اگواڑاں نوں پکی جھال جوڑدی۔ جھال 'تے آ کے ہی دوویں اگواڑ ختم ہندے۔ برساتاں وچّ گلیاں دی مٹی رڑھ جان دا خطرہ بنیا رہندا، اسے کرکے ایہہ جھال بنائی گئی سی۔ جھال کرکے گلیاں دا پانی بنھاں جاندا تے ٹکویں تور وگ کے جھال توں ڈگدا۔ اس جھال توں بازار تکّ ونگ-ولیوے جھے کھاندا تے کئی گلیاں-اگواڑاں نوں پار کردا اک لما راہ سی-سارا پنڈ لنگھ کے جانا پیندا۔ پر دے بھیڑی گلی جائیدا تاں بازار بہت نیڑے سی۔ کسے نے کاہل نال بازار جانا ہندا تاں بھیڑی گلی جاندا۔
اجیہا تاں عامَ ہی ہندا رہندا، کوئی چھوٹی عمر دا منڈا جاں کڑی دانیاں دی جھولی جاں نقد پیسے لے کے بھیڑی گلی وچّ دی بازار نوں جاندا جاں بازاروں کوئی سودا لے کے مڑدا، مذہبیاں دے منڈے جھپٹّ مار کے اس ہتھوں چیز جاں پیسے کھونہدے تے بھجّ جاندے۔ جاکاں نوں اوہ کٹدے وی۔
کئی ورھیاں دی گلّ ہے، جیٹھ-ہاڑھ دی رتّ سی، اس دن ہنیری وگ رہی سی۔ ٹبیاں دا بدامی ریتا اسمان نوں جا چڑھیا۔ وار-وار اکھاں جھمکنیاں پیندیاں۔ کھلیاں اکھاں تاں ریتے نال بھر جاندیاں۔ دسنوں ہٹّ جاندا۔ دن دا چھپاء سی۔ لالو کی پتی دے سنتوکھ سنگھ دی وڈی کڑی بازار گئی-دریاں دا رنگ لین۔ سرون نمبردار دا نامکٹیا فوجی دارو دے ٹھیکے موہرے کھڑھا مچھاں نوں وٹّ دے رہا سی۔ منہ نوں گھٹّ لگی ہوئی سی۔ اوہ کڑی مگر ہو گیا۔ بھیڑی گلی دے وچالے جہے جا کے کڑی نے مگرو کسے دی پیڑتال سنی تاں اوہ چکویں پیریں ترن لگی، پر فوجی تاں بھجّ ہی پیا۔ اکھ دے پھور وچ اوہنے اپنیاں باہاں دے شکنجے وچّ کڑی نوں جا دبوچیا۔ جویں کوئی باز چڑی 'تے جھپٹدا ہووے۔ گلّ وچے دبی گئی، پر گلی وچّ ڈلھیا لال رنگ اودوں تکّ چرچہ دا وشا بندا رہا، جدوں کئی دناں بعد مینہہ دے چھڑاکیاں نے اڈدا ریتا دب نہیں دتا۔ آتھنے جہے سنتوکھ سنگھ دا وچکارلا منڈا گنڈاسا لے کے بازار وچّ پپل دی چوکڑی 'تے آ بیٹھدا تے دبویں جہی کھنگھور مار کے مچھاں 'تے ہتھ پھیردا رہندا۔ کدے گنڈاسے دی چنجھ مٹی وچّ کھبھوء کے لمی ساری لکیر کھچدا۔ سجے-کھبے وار-وار جھاکدا، جویں کسے نوں بے صبری نال اڈیک رہا ہووے۔
سرون نمبردار دا گھر پنڈ دے چڑھدے پاسے بازار توں تیجے اگواڑ سی۔
ایہہ تاں پچھلے سال دی ہی گلّ ہے، جھال 'تے بیٹھے بندے جھگڑ رہے سن۔ کوئی کہندا سی، 'بھیڑی گلی نال لدیاں پٹھاں والے گھراں 'چوں کسے نے سٹئ ایہہ پاپ۔'
دوجا کوئی آکھدا، 'کسے ہور اگواڑوں وی آ سکدے کوئی۔'
تیجا دلیل دندا، 'ہور اگواڑوں وی کوئی آؤندا تاں، بھائی سائب، گلی دے موڑ 'تے سٹّ کے جاندا۔'
کوئی ہور اوہ دی حامی بھردا، 'ہور کدھروں آؤن والا گلی دے این وچالے جا کے کیوں سٹو بئی۔ ایہہ تاں جمع ادھ-وچالے پیا اے۔'
اک ہور پکی کردا، 'پہلاں وی ہو چکی ایہی واردات۔ اک واری اودھر جھیوراں ونی این موڑ 'تے۔ اک واری ایدھر دھر کے گیا کوئی، گھمیاراں کنی، جمع گلی دے منہ 'تے۔ اودھر تاں بہتے ورھے ہو 'گے۔ ایدھر ایہہ دس کو ورھیاں دی گلّ اے۔ اپنے ساریاں 'چوں وڈا آہ مینگل بڑھا بیٹھا اے۔ ایہہ نوں پچھ لینے آں۔ ایہنوں سارا پتہ اے۔'
اس وار ایہہ نواں جمیاں بچہ جیوندا سی۔ منڈا سی، جدوں کہ پہلاں دوویں کڑیاں سن، مریاں ہوئیاں۔
تے پھیر گھسر-مسر ہون لگی، بئی گلی نال لگدیاں پٹھاں والے گھراں وچوں کہڑے گھر دی گلّ ہو سکدی ہے ایہہ؟
دور دے پنڈاں تکّ وی اس قتل دا پتہ سی، جہڑا اس بھیڑی گلی وچّ ہویا سی۔ دو پریواراں دی نجی دشمنی سی۔ تنّ پشتاں توں اوہناں دے کئی قتل ہو چکے سن۔ ہر چوتھے-پنجویں سال نواں قتل ہو جاندا۔ کدے اس پریوار دا تے کدے اس پریوار دا۔ شیرا تاں بہتا ہی سوکر گیا سی۔ وہلا رہندا۔ اوہ پنج بھرا سن۔ ایڈا اچا قد تے بھرواں سریر۔ زوردار بہت سی۔ موڈھے گندھالا رکھدا، ڈبّ وچّ باراں بور دا دیسی پستول۔ دوجے پریوار دیاں عورتاں کھیت روٹی لے کے نہ جاندیاں۔ دن چھپے توں بعد اوہناں دا کوئی بندہ گھروں باہر نہیں نکلدا سی۔ کھیتاں وچّ بہتا سیری سانجھی ہی کم کردے جاں گھر دے بڑھے بندے۔ اک طرحاں شیرے نے اوہناں نوں گھر ہی قید کر دتا سی۔ اخیر اوہناں نوں اکّ چبنا پیا۔ اوہ وی تنّ سن۔ آتھن ویلے شیرا شراب دے ٹھیکے 'تے ضرور جاندا۔ ٹھیکے وچّ بیٹھ کے ہی پیندا۔ ٹھیکے دا کرندا اوہ توں بھے کھاندا۔ نہیں تاں ہور کسے نوں ٹھیکے وچّ بیٹھ کے پین نہیں دندا سی۔ اگلے نوں بوتل ادھیا پھڑاؤندا تے تردا کردا۔ اوہناں نے پہلاں ہی اوپرے بندے ایدھر-اودھر بٹھائے ہوئے سن۔ گٹّ ہو کے شیرا ٹھیکے توں باہر نکلیا 'تے گندھالا کھڑکاؤندا بھیڑی گلی دے راہ پے گیا۔ ادھ وچکار گیا تاں دوواں پاسیاں توں پے گئے ٹٹّ کے اوہ۔ نہ کوئی گولی چلی نہ کوئی رولا-گولا۔ سوٹیاں نال اوہ ایوں کٹّ دتا، جویں گدڑمار رڑے میدان گدڑ دا شکار کھیڈدے ہون۔
پھیر تاں پنڈ دی پنچائت نے بھیڑی گلی نوں بند ہی کروا دتا سی۔ دوویں مونہیاں 'تے موڑھیاں ہی گڈّ دتیاں تے وچ جھاپھے لا دتے۔ چلو جی، نہ ہی کوئی آوے تے نہ ہی کوئی جاوے۔ نہیں تاں نت کوئی نہ کوئی کارا ہویا رہندا۔ بڑی منحوس سی ایہہ بھیڑی گلی۔
پر ایہہ بھیڑی گلی تاں انی گلی بن گئی۔ ماڑے بندیاں نوں موج ہو گئی۔ اوہ جھاپھیاں نوں پرھے ہٹاؤندے تے جا وڑدے گلی اندر۔ ہن کہڑا ایہہ شرھیام رستہ سی۔ جویں گھپّ-ہنیرے دی کھلھی بکل ہووے تے پھیر اوہ دن وی آ گیا، جدوں کسے نے اک پاسیوں سارے دے سارے جھاپھے دور وگاہ مارے، موڑھیاں پٹّ دتیاں۔ دوجے پاسے وی ایہی ہویا۔ بھیڑی گلی دا کاروبار پہلاں وانگ ہی چلن لگیا۔
ماواں اپنیاں مٹیار دھیاں نوں بھیڑی گلی جان نہ دندیاں۔ کوئی کڑی جاندی وی تاں کسے وڈی بڑھی دا آسرا لے کے۔ چھوٹے جوآک وی کسے وڈے دا ساتھ کر کے جاندے۔ دو-چار جوآک اکٹھے جاندے تاں بھجّ کے گلی نوں پار کردے، جویں اوہناں مگر کوئی بھوت-پریت پیا ہووے۔
اک دن گھور انرتھ ہو گیا۔ سارا پنڈ منہ وچّ انگلاں پاؤن لگیا۔ کڈا وڈا گناہ کیتا سی۔ پرشوتم سنگھ نے۔ اوہ دے گھر دی پٹھّ بھیڑی گلی نال لگدی سی۔ اودھرلے پاسے اوہ دے گھر دا وہڑھا چھوٹا سی۔ ورانڈے مگر دو کمرے سن، جہڑے گھر دے لکے-تکے نال اٹے رہندے۔ ایہناں دو کمریاں مگر دو کمرے ہور سن، اک وچّ پیٹیاں-صندوق تے دوجے وچّ رزائیاں، گدیلے توں ہور لیڑا-کپڑا منجیاں 'تے۔ پچھلے دوویں کمریاں دیاں چھتاں وچّ موگھے رکھے ہوئے سن، نہیں تاں سورج دی روشنی پہنچدی نہیں سی۔ بڑھیاں نے اندروں کوئی چیز لینی ہندی تاں لالٹین لے کے اندر وڑدیاں۔
پرشوتم سنگھ نے دل کرڑا کیتا تے بھیڑی گلی والی پچھلی کندھ بھنھ کے لکڑ دی چگاٹھ نوں تختے ولا دتے۔ رضائی-گدیلیاں والے کمرے نوں بیٹھک بنا لیا۔ دھر توں دھر تکّ سارے گھر وچّ چانن ہو گیا۔
اوہ جھال 'تے آ کے بیٹھا تاں کوئی جانا اوہ دے نال بولے ہی نہ، جویں اوہ نے گٔو مار دتی ہووے۔ چپّ-کیتا اٹھ کے گھر نوں آ گیا۔ 'دماق نہیں پھر گیا لگدا ایہہ دا؟' کوئی اوہدی پٹھّ پچھے کہہ رہا سی۔
پر کجھ دن ہی لنگھے ہونگے، پرشوتم سنگھ توں چوتھے گھر والے سجن سنگھ نے وی کندھ بھنھ کے بار کڈھ لیا تے پھیر چھ مہینیاں دے اندر-اندر گلی دیاں دوویں پاسیاں دیاں کندھاں وچّ ستّ-اٹھ بار نکل گئے۔ جویں بھیڑی ایہہ رہی ہی نہ ہووے۔ ہن گلی وچّ دی لنگھن والے لوک کاہل نال نہیں تردے سن۔ ہولی-ہولی جاندے دھیرج-متے نال، گلاں کردے۔ بازار نوں جھال کنیں دی ہن کاہنوں جاندا سی کوئی۔
