بلبلیاں دی کاشت کیسرا رام
اجکل میرا بہتا سماں ٹی وی ساہمنے ہی بیتدے۔
گلوبلیکرن دا سنہرا رتھّ.. دلال سٹریٹ دا سانھ… مہرلے پیر اسمان ولّ.. تے پونچھ چکی ہوئی… انہیواہ دوڑدا جا رہے۔ بلے-بلے ہوئی پئی اے۔ اینا چنگا تاں ٹی وی ادوں وی نہیں سی لگدا جدوں نواں-نواں آیا سی۔ حالانکہ ادوں نچدیاں-ٹپدیاں-بولدیاں تصویراں دیکھنا اپنے آپ 'چ ای بڑا رمانچکاری ہندا سی۔
پر جو رمانچ اجکل ہے، ادوں کتھے سی؟ سیاح-سپھید، اک قسم دی ٹھہری ہوئی جہی جاں کیڑی دی چال تر رہی زندگی۔ تے اجکل؟ راتو-رات چل ستویں اسمان 'تے۔ مار تیرے دی! سانھ دے مہرلے پیر اسمان ولّ … تے پونچھ چکی ہوئی… فلانا کروڑپتی بن گیا… فلانا اربانپتی… دنیا بھر 'چ چھائے ہوئے نے… انڈیا دے دھن-کبیر… سینسیکس، نپھٹی، سمالکیپ، مڈکیپ، دلال سٹریٹ… تے اوہ دیکھو… وال سٹریٹ… جانی اکو پنڈ دا دوسرا محلہ… بلکہ سارا کجھ اک-مک۔ ماتر انگلی دے اشارے تے اک جادوئی کھڑکی جہی کھلھدی ہوئی… اکھ دے جھپاکے نال ہی پوری دنیا دے درشن-دیدار…۔
تے اک پردے دی گلّ دساں؟ کلا سینسیکس ہی نہیں، سیکس وی…۔
رات نوں اک سپیشل چینل چلدے… انجھ ایم ٹی وی، وی ٹی وی ، پھیشن-پھوشن تاں جد مرضی لا لؤ… رموٹ ہر ویلے ہتھ 'چ ای رہندے۔ ہن اوہ گلّ تاں ہے نیں کہ آنگن 'چ بے بے نوں کھڑھا کے، آپ چھت 'تے چڑھ کے انٹینا گھمائی جاؤ، "بے بے دیکھیں، پھوٹو آئی…؟"
"نہ..!"
"بے بے ہن دیکھیں…؟"
"وے پتّ مینوں تاں نیں کوئی پھوٹو دہندی ہیتھے۔ مچھر جے آئی جاندے آ۔"
"بے بے چاننے 'چوں نیں دہندی۔ اندر نیڑے ہو کے دیکھ کے آ…۔" تے پھیر اوہنوں ٹی وی 'چ اپنا عکس ہی دسّ پیندا۔ کنا ہسدے ساں پھر اسیں۔ بے بے نے ہولی-ہولی پھیر تاں بوسٹر دی سیٹنگ کرنی وی سکھ لئی سی۔
سیٹنگ ہوئی وئی اے کیبل والے نال۔ رات گیاراں وجے توں بعد اوہ آپے ایہو جا کجھ چلا دندے۔ پر میں تاں اس توں وی بور ہو گیاں۔ میننوں تاں ہن سالیاں ہور ای چیزاں کھچّ پاؤندیاں نے۔ سچی گلّ تاں ایہہ وے کہ سیکس دی تھاں ہن سینسیکس نے لے لئی اے۔ میرے اندر گھوڑے ہنکن دی بجائ ہن سانھ بڑھکدے… مہرلے پیر اسمان ولّ.. تے پونچھ چکی ہوئی…۔
پنڈ 'چ گیڑا-شیڑا، ستھّ 'چ بیٹھنا تاں ہن جماں ای بند۔ انجھ ستھّ-ستھّ ہن ہے وی کتھے؟ بازار بنیا پئی۔ اک ڈھابا جا، جتھے بیٹھ کے تاش-توش جی کھیڈ لئیدی سی، ہن تاں اتھے وی اینا رونق میلہ جا رہا نیں۔ لوکاں 'چ پردے لگے شیشیاں والے کیبناں وچ بیٹھن دی لالسا جو پیدا ہو چکی اے۔ انجھ وی نہ کوئی کسے دا ہاسہ-مذاق جر سکدے، نہ کوئی کجھ کہہ-سن سکدے۔ پنڈ دی پولیٹکس وی بس۔ سارے آپو-اپنے کھولھ 'چ وڑگے نے ہن تاں۔ بلبیر بائی دا کہنا، ریشم دے کیڑے…۔
جتھوں تکّ کھیتی دا سوال اے، اودھروں وی آپاں تاں بلکل فارغ۔ کوئی کسے قسم دا چنتا سیاپا نیں ہن۔ میرے ورگے کئیاں نوں تاں عقل ای بڑی لیٹ آئی اے۔ کملے ہوئے رہندے سی۔ نہ رات نوں چین نہ دنے آرام۔ ہنال- سیال دیاں کرڑیاں سختیاں… ادھی-ادھی رات نوں جا کے موٹر چلاؤنی…تے پلے جو پیندا، پتہ ای اے…۔ اتوں طعنے- مہنے، جٹاں نے محنت کرنی چھڈّ 'تی… کھیتی بھئیاں حوالے کر 'تی… پتہ نیں کی-کی…۔
ہن گیان ہوئٔے دراصل کسانی کی ہندی اے تے کھیتی کویں کریدی اے۔ پہلاں وچارے سیری دے گل لگّ کے روندے رہندے سی، "گل لگّ کے سیری دے جٹّ رووے، بوہلاں وچوں نیر وگیا، لیا تنگلی نصیباں نوں پھرولیئے، توڑی وچوں پتّ جگیا…۔"
سیری-سانجھی وی ہن کتھے رہے؟ بھانڈے بھاویں سیری دے اڈّ ہندے، بھٹّ وی منیدی سی پر عمر انوسار چاچے، تائے والا رشتہ وی ہندا۔ ماڑو رام، کدے ساڈا سیری رہا، ہن تاں شہر کسے فیکٹری 'چ مزدوری کردے تے اوہدا منڈا اتھے آٹو چلاؤندے۔ منڈا پچھے نکسلباڑیاں دے شکّ 'چ پھڑیا گیا سی۔ مسیں بچیا۔ پنڈ بلکار کول اکثر آؤندا رہندے۔ ایتوار کلاس لاؤندے اے۔ باپو جی بارے پتہ لگیا تاں ملن آیا سی ماڑو رام۔ اکھے تایا…! باپو جی دیاں گلاں کردیاں گل بھر آیا اوہدا۔ جانی کہنا چاہندا ہووے، "لے بی سردارا، اس گھر نال موہ دے رشتے دی آخری تند وی ٹٹگی۔"
ہن تاں نوکر رکھیا ہوئٔے۔ اوہ بھئیا تے اسیں بیبی جی، سردار جی۔ گل لگّ کے رون دا تاں سوال ای نیں ۔ اصل 'چ رونا-دھونا وی تنگلیاں، دسانگیاں نال ای سی۔ ہن نہ تنگلی-دسانگی، نہ جندرے سہاگے۔ کاسے دی لوڑ نیں رکھن دی۔ ہاں، ٹریکٹر رکھیا ہوئٔے۔ جٹاں دے گھر وڈا ٹریکٹر کھڑھا ہونا ضروری ہے۔ میں تھونوں دساں۔ گوانڈھ- شریکا، رشتے داریاں، جٹاں دا سماج-وگیان سمجھنا ہر ایرے-گیرے دے وسّ دی گلّ تھوڑھی ای اے۔ ساری گلّ کھولھ کے پھیر دسوں کسے دن۔
ہن تاں میرا سارا دھیان 'بزنیس ریپ' ولّ ہے۔ جانی اپنا سپنا منی-منی۔ کدے دوردرشن 'تے 'کرشی درشن' دیکھدے ہندے ساں۔ ہن تاں کیبل لوائی ہوئی اے۔ بزنیس، خاص کرکے شعر بازار نال سمبندھت پروگرام نیں کوئی وی کھنجھن دندا۔ بازار تاں ہن میرے لوں -لوں 'چ وسدے۔ لہو دی روانی 'چ وگدے۔
چنگی پیلی۔ مکان وی چنگا پایا ہوئٔے۔ وڈا ٹریکٹر…۔ چلو جویں وی اے، پر کدے سپنا وی نہیں سی لیا کہ لکھانپتی ہووانگا۔ جے اسے طرحاں ربّ نے سکھ رکھیا تے سانھ مہربان رہا تاں کروڑپتی وی بن سکداں۔ مارکٹ دے جانکار کہندے نے وکاس دا پہیہ کدے پٹھا نہیں گھمدا۔
باپو جی دو سال پہلاں نہ وچھڑے ہندے، ایہہ رنگ دیکھ کے کھورے کی کہندے۔ پر زمین والی گلّ..؟ کھورے اس رستے پین وی دندے کہ نہ؟
"رستہ کی اے بس لال قالین بچھیا ہوئٔے… جویں کہندے ہندے اے نہ، ریڈ کارپیٹ…۔ سینسیکس ویہہ ہزار توں ٹپّ گیئے۔ بلے-بلے ہوئی پئی اے ویر!" میں بلبیر نوں کہنداں۔ اسدی پرتیکریا اڈیکداں۔ اس معاملے 'چ اسدی پرتیکریا اکثر نپی-تلی جہی آؤندی اے۔ بائی امریک دی بھاشا بولدا-بولدا کدے بلکار دے رنگ 'چ رنگیا دسدے، اکھے، پروڈکشن کتھے ہے ایہہ 'چ؟ تاں کدے کسے ہور ای بھمبلبھوسے 'چ پیا ہندے۔
میں کیلکلیٹر چک لئ۔ ہاں جی، حیران ہون والی گلّ تاں بھاویں ہے ای۔ اک جٹّ ذمیندار دے گھر کیلکلیٹر…؟ آ جاندا ہندے۔ چنگا سماں جد آؤندے، کافی کجھ نال لیاؤندے۔ پہلاں کھیتی دے سنداں توں سوائ نرما-کپاہ تولن والا اک سپرنگ-کنڈا ای ہندا سی گھر 'چ۔ جدوں دی کیبل آئی تے میتھ ماسٹر جگندر سنگھ دے گھر اک خاص اخبار آؤن لگیا، ادوں توں ہور وی بتھیرا کجھ آئٔے پنڈ 'چ۔
پنڈ 'چ نہیں بلکہ لوکاں دے گھراں وچ۔ میرے گھر 'چ ایہہ۔ میرے کول اوہ۔ ویکتیواد وی نال ای آئٔے نہ۔ پہلاں اک ٹی وی ہندا سی، سو بندے کٹھے بیٹھ کے دیکھدے ہندے سی۔ ہن سو چینل نے، اک بندہ کلا بیٹھ کے دیکھدے۔
میں وی کلا بیٹھا ٹی وی دی سکرول پٹی توں دیکھ کے اپنے شعراں دی اج دے ریٹ مطابق کیلکلیشن کر رہاں۔ مار تھوڈی اوئے ! کئی واری تاں دل وی ٹوکا مشین آلے انجن وانگ دھڑکن لگّ پیندے۔ ایہہ حساب-کتاب وی سالا بانیئے-بکالاں دے لوٹ آؤندے۔ نالے سوچداں، اڈی کوئی وڈی گلّ وی نئیں۔ جٹّ اج کہڑی گلوں گھٹّ نے؟ شیلر لائے ہوئے نے۔ آڑھت دیاں دوکاناں کھولھیاں ہوئیاں نے۔
خیر جی، سینسیکس ویہہ ہزار ٹپّ گیئے۔ گلّ کی، ساریاں خبراں دا مہاندرا ای بدلیا ہوئٔے۔ سونے دے ریٹ وی… سمجھو سونے 'تے سہاگا…۔ پردھانمنتری دا ہر دوجے چوتھے بیان آ جاندے، بھارت دی وکاس در ایہہ، ارتھووستھا اوہ۔
مطلب بڑی تسلی ملدی ہے اجہیاں خبراں دیکھ، سن کے۔
انجھ خبراں وی اوہی چنگیاں لگدیاں نے جنہاں نال لگائ محسوس ہووے۔ نہیں اگرواد اتے بمب دھماکیاں توں ہون والیاں موتاں دا گراف وی تاں لگاتار ودھ ہی رہے نہ؟ عامَ خبراں وانگ دیکھ چھڈیدیاں نے۔ بمب دھماکیاں نال چتھڑے-چتھڑے ہوئیاں لاشاں۔ پھٹڑ ہوئے بچے، عورتاں دا ردن دیکھ کے سنویدنہین ہوئے دل 'چ پتہ نہیں کیوں ہن دھڑکُ جیہا نہیں اٹھدا۔
پر شعر بازار 'چ اچھال، ودیشی پونجی نویش، ریئل اسٹیٹ 'چ بوم، اجہیاں خبراں ولّ میرا رجھان ودھ ہے۔ جاں پھیر کڈھیا ہیرو ہونڈا تے چل منڈی نوں چلیئے… دوئے-تیئے اک گیڑا تاں پکا ای اے۔ ہرا وی ہن تاں بھئیا ہی لیاؤندے۔ ڈنگر-پسو، گوہا-کوڑا، دھاراں کڈھنیاں، سبھ اسے دے حوالے۔ انجھ وی کوئی ضروری تاں نہیں کہ ہر بندہ گوہا-کوڑا ای کرے، دھاراں ای چوئی جاوے۔… آپو-اپنے کم۔… جویں بھئیئے نوں شعر مارکٹ دا پھنڈا نیں پتہ۔
کوئی بہتا سماں نہیں لنگھیا۔ جویں پہلاں کرکیٹ دے سکور ولّ، اسے طرحاں ہن سینسیکس 'تے میریاں نظراں رہندیاں نے۔ سگوں لگدی واہ اک گیڑا میتھ ماسٹر جگندر کول وی ڈیلی مار آؤنداں۔ ڈسکسّ کریدے…۔ اوہدے گھر وی میرے والا خاص اخبار جو آؤندے۔ امریک ایہنوں گلابی اخبار کہندی۔ آپاں تاں… رنگاں وچ کی رکھیا۔ اس وچلیاں گلاں پہلاں تاں نیں اینیاں پلے پیندیاں سی، ہن پین لگّ پئیاں نے۔
ماسٹر کہندا، "ہن تاں پلے پینیاں ای نے۔ جہدے گھر دانے، اوہدے کملے وی سیانے۔ بئی ہن تیرے چھیئر اسمان شو رہے نے۔" پاڑھے دسدے ہندے اے، اوہ شیر نوں چھیر کہندی تے چھتری نوں شتری۔ چھتری عالی گلّ وی بعد 'چ دسوں کھولھ کے۔
جگندر نے ہی مینوں شعراں والے رستے پایا سی۔ کئی واری کہندا ہندے، "چنگے ویلے تیں میری مت منّ لی جگدیو سیاں۔ کوئی ویلا ای ہندے…۔"
واقعی اوہ چنگا ویلا ہی سی کوئی۔ نہیں اینا بولڈ سٹیپ چکنا کوئی سوکھا کم اے؟ اوہ وی لیک توں ہٹ کے۔ انجھ اپنے مونہوں آپ کی کہنا۔ سارے تاں گھر دے گہنے ویچ دتے سی۔ وچاری گھروالی نے وی پتہ نہیں کویں دل 'تے پتھر دھریا ہونے۔
پر شکر اے، ہن خوش ہے۔ انجھ خوش جاں سنتشٹ تاں کوئی پہنچیا ہویا ہی ہو سکدے۔ گہنیاں نوں تاں بھاویں جھوردی ای ہونی اے۔ بندے دی لالسا ہی نہیں مٹدی ساری عمر۔ جیون دا ذریعہ وی دکھ ای ہندے نے۔ ہور نہیں تاں پرانے پوتڑے ہی پھرولن لگّ پیندے۔ اکھے اوہ وی کیا دن سن۔ ہن تاں تسیں ہر ویلے شعراں 'چ ہی…۔ لؤ کر لؤ گلّ، اتھے وی ڈی-میرٹس لبھّ لئے…؟ عورت ذات…گتّ پچھے مت… نہ گلّ نہ بات…۔ کون سمجھاوے؟
رات نوں وی جد میں مارکٹ دا رجھان دسداں تاں اوہ اکثر کوئی سپشٹ پرتیکریا نہیں دندی۔ انجھ وی ہن تاں اسدا پرتیکرم بلکل ٹھنڈا جیہا ہندے۔ روزانہ سون توں پہلاں بتھیرا سوچیدے بئی اج مارکٹ بارے کوئی گلّ نہیں کرنی۔ پر جہڑی چیز سالی دماغ نوں چڑھی ہووے…۔
بھاویں میرا ہر سمیں ٹی وی تے اخبار 'چوں بازار ہی لبھی جانا گھر 'چ کدے وڈا مصلیٰ بن کے تاں نہیں ابھریا، پر کوئی گلّ ہے ضرور جو اندرو-اندری سلگ رہی ہے۔ کھورے اوہ سمجھدی کیوں نہیں، ٹی وی چینلاں نے کاہتے ایہہ سارا کجھ بیڈروم 'چ مہیا کروایا ہوئٔے؟ جو، اک ایلئن وانگ، گپّ-چپّ ساڈے بیڈروم وچ آ وڑیا، مینوں تاں پروار دا جی ہی لگن لگّ پئی۔
پر گھروالی دا روئا اس پرتی بڑی چھیتی بدلن لگیا۔ میری وی کمی کہو جاں خوبی، ماحول نوں جھٹ تاڑ جانداں۔ ٹی وی نے شاید میرے لئی ہی اک سمانانتر دنیا سرجی سی، جس وچ اپنیاں آس-امیداں نوں شفٹ کرن وچ میں ذرا وی دیر نہیں سی لائی۔
اجکل میں ٹی وی بیٹھک وچ شفٹ کیتا ہوئٔے۔ بہتا کلیش وی کاہنوں؟
ماسٹر وی اک دن کہندا سی، "تیری بھابی یار، اس اخبار توں بؤ چڑھدی اے۔ دو-تنّ واری تاں پاڑ کے ای سٹّ 'تا۔"
سربجیت انجھ بہت سیانی ہے۔ ساؤُ وی۔ میں وی کہڑا ضد پھڑداں۔ کجھ پردہ وی ہندا ای اے۔
انجھ جگندر نوں تاں گہنے-گٹیاں بارے ہی پتے۔ ایہی گلّ ہن پنڈ وچ پتے کہ میں گھر دے سارے گہنے ویچ کے شعر خرید لئے سی۔ ایہہ وی میں ادوں پتہ لگن دتی جدوں دی شعراں دی بلے-بلے ہوئی ہے۔ نہیں کوئی تھوڑی تھو -تھو ہونی سی پنڈ وچ۔ چڑھائی توں بعد تاں میرے من وچ وی اچھا جاگ پئی سی کہ میرے اس بولڈ سٹیپ دی چرچہ ہووے۔ سمرتھّ تے امیر دسن دی ہوس کیہنوں نہیں ہندی…۔ ہن تاں کھورے کنیاں نوں اپنے گھر 'چ پئے گہنے وی چبھدے ہونے۔
زمین والی گلّ میں کسے نوں نہیں دسی۔ گھروالی نوں وی نہیں۔ بھاپھ وی نہیں نکلن دتی۔ کوئی سوچ وی نہیں سکدا کہ پنڈ دی فرنی نال لگدا اٹھ کلیاں دا ڈبی ورگا ٹکّ میں گہنے دھر کے شعراں وچ لا دتا ہوئٔے۔ زمین ویچ تاں میں وگھا وی نہیں سی سکدا۔
"زمین تاں جٹّ دی ماں ہندی اے بلیا…!" باپو جی نے وی ماہراج دے چرناں 'چ بیٹھیاں نے ای کھونڈی وگاہ کے مارنی سی میرے گٹیاں وچ۔ دیکھیا جاوے تاں گلّ ہے وی صحیح۔ کوئی چار کنالاں وی تھاں کھریددے تاں پنڈ 'چ اسدے چرچے ہندے نے۔ کوئی چنگا بھلا ذمیندار زمین ویچے…؟ شریکاں، رشتے داراں نوں کویں سمجھایا جا سکدے؟ جٹّ دا سماجوگیان تے منووگیان جماں ای وکھرا اے، میں دساں تھونوں۔ مارکٹ دا پھنڈا تاں کسے نوں کلیئر ہے ای نہیں۔ سو میں صرف آڑھتی نال گلّ کیتی سی۔ سارا سودا گپت۔ پیلی ٹھیکے 'تے تاں پہلاں ہی دندا ہنداں۔ ہن وی ٹھیکے 'تے دیوانگا تاں میں ہی، پر ٹھیکہ آڑھتی دے کھاتے وچ جاویگا۔ بس۔
بس تاں ہوئی پئی اے میرے دوکھیاں دی۔ آڑھتیئے دا سپنا وی سمجھو چورو-چور۔ اج دی طریق وچ میں چاہاں تاں اپنے شعر ویچ کے، بلکہ چار کلے ہور خرید سکداں۔ پر نہیں۔ میرے اخبار اتے بزنیس چینلاں نے پھنڈا اک دم کلیئر کر دتی۔ بہت گھٹ سمیں وچ ایہہ زمین زیادہ نہیں تاں دگنی ضرور ہو جو۔
اندرلا جٹّ اکثر کہندی، یار چھیتی جہے زمین تاں چھڑوا ہی لے۔ موقع ہے۔ پھیر دماغ دے کسے کھونجے 'چوں بانیا جاگ پیندے، اجے رک۔ دل، دماغ.. جٹّ تے بانیئے دا انتردوند۔ اک عجیب قسم دی خیالاں دی دوڑ…۔
میرے صلاح کار بلو بادشاہ دا ترک…۔ فلحال منی رام منّ جاندے۔ انجھ وی کاہلی کاہدی ہے۔ آڑھتیئے نال دو سال دا قرار ہے۔ لکھ-پڑھ ہوئی وئی اے۔ دو سال بعد جے پیسے نہ موڑے تاں طے ریٹ 'تے زمین لے جو۔
چلو بانیاں وی خوش ہو لوے…۔ کاغذاں دا ڈھڈّ تاں بھرنا ہی پیندے۔ اوہنے وی آخر لکھاں روپئے دتے اے وچارے نے۔ قرضیاں کرکے کنے ای کسان کھدکشیاں کری جاندے اے۔ زبانی کلامی اعلیٰ پھیر کیہدی ماں نوں ماسی آکھو؟
اٹّ ورگا اک سچ دساں؟ گلابی اخبار تے شعر بازار رل کے وی جٹّ دا زمین پرتی جہڑا پھنڈا ہے نہ، اوہ نہیں بدل سکے۔ زمین بارے سوچ کے کئی واری من ہوروں جیہا ہو جاندے۔ سپنے وچ وی سیلنگ پھین دسن لگّ پیندے۔ سوچداں ٹھنڈی گھروالی نہیں، اوہ سمسیا دراصل میری ہے۔ تانئیؤں پیلی بھاویں ٹھیکے 'تے دتی ہوئی ہے پھیر وی کئی واری پرلے کھیت تاں گیڑا مار آئیدے، اس کھیت 'چ جانو جھکداں۔ بانیئے دی وحی جھٹّ اکھاں ساہویں آ جاندی اے۔
پھیر سوچداں کجھ شعراں دی ہی تاں مار ہے۔ سیاپا مکو۔ پاور سیکٹر، رئلٹی، آئی ٹی … سبھ نے اسمان دا رکھ کیتا ہوئٔے۔ کہڑے ویچاں؟ اک پلڑے وچ بانیئے دی بہی، دوسرے وچ اسمان دا رکھ کیتے شعر …بنا بھاوک ہویاں تکڑی تولن دی کوشش کرداں۔
خیر بھاوناواں وی ہندیاں ای نے بندے دیاں۔ پر گلّ ماسٹر جی دی وی سولاں آنے صحیح ہے۔ بزنس بھاوناواں دے وہن وچ وہِ کے نہیں کیتا جا سکدا۔ چنگی طرحاں سمجھداں ایہناں چیزاں نوں۔ پتے وکاس نال بدلاء آؤندے تے بدلاء اکثر سکھدائی نہیں ہندا۔ اتھے وی مینوں اک پھنڈا ہور بڑا کلیئر ہے۔ بدلاء دے ہر دور دی مار کمزور ورگ 'تے ہی ودھ پیندی ہے۔ جویں جنگ دا ماڑا اثر سبھ توں ودھ غریب-گربیاں اتے عورتاں، بچیاں 'تے پیندے۔
اجکل تاں کاروبار وی سالا کسے جنگ تو گھٹ نہیں۔ گل-کٹّ کمپیٹیشن۔ کاروبار دے سلسلے وچ میرا دوجا سٹیپّ وی پھلّ کامیاب رہے۔ اس لئی میں بلو دا بڑا احسان منداں۔ میرے گوانڈھی بلبیر سنگھ دا چھوٹا منڈا بلوندر۔
کئی دناں تکّ میرے پچھے پیا رہا، "چاچا، شہر 'چ کوئی تھوڑھی-موٹی انویسٹمینٹ…۔ مارکٹ چھڑپے ماردی جا رہی اے۔"
چینلاں 'تے وی ریئل اسٹیٹ، ریئل اسٹیٹ دا رولا پیا ہویا سی۔ ایویں ای رولا پین والی گلّ وی نہیں سی۔ پر میں کدے بہتی غور نہیں سی کیتی۔ اک دن بلو نے سمجھائی پھیر ساری رام کہانی۔ شہر 'چ پراپرٹی ڈیلراں نوں ملوایا۔ چنگیاں کلونیاں دی کجھ سٹڈی خود اوہنے وی کیتی ہوئی سی۔
سبھ جاندے اے، اجکل شہری پراپرٹی 'چ آئے بوم نے بمب بلا رکھے نے۔
کئی واری موقع-میل ای ہندے۔ ادھر دو-تنّ گھینٹ آئی پی او آئے ہوئے سی، ادھر بلو نے پلاٹاں بارے گلّ چلائی۔ دوناں تھاواں 'تے انویسٹمینٹ کرن نوں جی کرے، پر ننگی دھووے کی تے نچوڑے کی؟ ٹریکٹر، کسان کارڈ تے کوآپریٹو سوسائٹی دیاں قشطاں روک کے تاں پہلاں ہی شعراں 'چ لا بیٹھا ساں…۔
پر رستہ کڈھن والے کڈھ ہی لیندے ہندے نے۔ بھاویں بڑا کٹھن سماں سی اوہ۔ فیصلے دی گھڑی…۔ فرنی دے نال والا ٹکّ گہنے دھرن دا سوال..۔ کجھ آڑھتی توں ہور پھڑ لئے۔ جد پھنڈا کلیئر ہووے، بولڈ توں بولڈ سٹیپّ وی چکّ سکدے بندہ۔
کل چھ مہینے ہوئے نے۔ مارکٹ دا رخ دیکھ کے پتہ لگدے بئی منڈا شعراں وانگ ریئلٹی مارکٹ دی وی نبض سیاندے۔ اوہ ایہنوں پھنڈا کہندی۔
"جگدیو سیاں گھرے ای ایں؟" بوہے 'تے بلارا جیہا سن کے میں ٹی وی میوٹ کر لئ۔
"آجا، لنگھیا ویر۔ سکھ-ساند؟" اسدے چہرے 'تے پریشانی دے بھاوَ دیکھ کے میں اپنے چہرے دی رونق نوں وی میوٹ کر لئ۔ اوہ کجھ نہیں بولیا۔ منجے 'تے بیٹھ کے 'خاموش' ٹی وی ولّ چپ چاپ دیکھن لگّ پئی۔ شعر مارکٹ دا وشلیشن چل رہے۔ شعراں-شراں نوں تاں اوہ کتا کم ہی کہندا ہندے۔
میں اس ولّ سوالیا نظراں نال تکّ رہاں۔ کہندا، "سکھ کاہدے یار، منڈیاں دا ہو گیئے دماغ خراب۔"
"پھیر وی دسینگا ویر، ہویا کی؟"
"ہونا کی اے جگے، منڈیاں دا ہو گیئے دماغ خراب، میں تینوں دساں۔ نت کوئی نواں پواڑا۔"
وچے اوہ غصے جے نال ٹی وی ولّ دیکھ لیندا۔ جویں کہ ٹی وی نے ہی ایہہ پواڑا پوایا ہووے۔ میں وی کدے اس ولّ تے کدے ٹی وی ولّ جھاکدا رہا۔ جد تکّ گلّ دی گمبھیرتا دا اندازہ نہیں ہو جاندا، میوٹ کویں ہٹا سکدا ساں؟ بھاویں رموٹ ہتھ وچ ہی کلبلا رہا سی۔
"منڈا شہر 'چ پلاٹ خریدنا چاہندے۔ سمجھا اوہنوں۔"
"چنگے سگوں ۔ سمجھاؤن والی ایہہ 'چ کہڑی گلّ ہوئی؟"
"زمین ویچ کے پلاٹ خریدنا چاہندے۔ راتیں فون آیا سی۔ کہندا، اک کلا ویچ دیو۔ پراپرٹی وچ بوم آیا ہوئٔے۔ آہ بوم کی ہویا بئی؟"
میں ہسّ پیا، "بوم مطلب پوری چڑھائی ہے۔"
"تے پھنڈا؟"
مینوں پھیر ہاسہ آ گیا، "بیسک گلاں-باتاں نوں پڑھے-لکھے پھنڈا کہہ دندے نے ویرے۔" تے اوہ اس شبد نوں جذب کرن لگیا۔
سکھن دی پرورتی ہووے تاں بندہ ساری عمر سکھدا رہندے۔ بلبیر صرف چھ-ستّ جماعتاں پڑھیا ہوئٔے۔ پھیر وی اسدے ہردے وچ ایمے-بیاں نالوں کتے ودھ چانن ہے۔
پڑھائی وی نصیباں نال ای ہندی ہے۔ سبھ کجھ ہندیاں ہویا وی میں نہیں پڑھ سکیا۔ پریپ کامرس 'چوں ہی لکچر شورٹ کرا کے مڑ آیا۔
بلبیر بھاویں بہتا ایکٹو تاں نہیں رہا، پر سمیں -سمیں سر چلیاں لہراں بارے اوہنوں چنگی جانکاری ہے۔ ہمدردی وی۔ کئی واری جویں کہندے نے، کھاہ-مکھاہ ایکشن 'چ آ کے مصیبتاں وی سہیڑدا رہے۔ شمشیر دے شہر چلے جان توں بعد اس نے کھیتی پھیر اسے جوش-کھروش نال کرنی شروع کیتی۔ کسان میلیاں 'چ شرکت کرن دا پرانا روٹین بحال کر لیا۔
"پلاٹ 'چوں رٹرن بارے وی دسدا ہونے؟" میں پچھیا تاں کہندا، "تینوں کویں پتے؟"
میں سمجھاؤنا چاہیا، "ویر، بلو نوں کافی سمجھ ہے مارکٹ دی۔"
میں کہنا تاں چاہندا ساں پر گلّ نوں دب گیا کہ مینوں وی مارکٹ دا پھنڈا بلو نے ہی کلیئر کیتا سی۔
اک واری پھیر اپنے فیصلیاں 'تے مینوں مان محسوس ہویا۔ ویلے دا کم تے کویلے دیاں ٹکراں۔ پر مارکٹ دا ٹرینڈ دیکھدیاں میرے خیال 'چ ڈلھے بیراں دا اجے وی کجھ نہیں سی وگڑیا۔
"چھوٹے بائی، بھاویں جنی مرضی ترقی کر لئی، پر جٹّ تے زمین دا رشتہ…؟" بڑا بھاوک جیہا ترک دتی اوہنے۔
"بازار وچ بھاوکتا جاں جذبات دا کوئی ملّ نہیں ویر۔"
پتہ نہیں اینی نرممتا نال کویں کہے۔ ہن میتھوں اس ولّ دیکھیا نہیں جا رہا۔ نظراں ٹی وی سکرین 'تے گڈّ لئیاں نے۔ میوٹ ٹی وی دے چینل بدلن لگداں۔ اک چینل 'تے رک جانداں، بریکنگ نیوز… مدرا صفیتی گھٹی… وکاس در… وتّ منتری دا بیان۔ بیان دا اثر… سینسیکس وچ زبردست اچھال۔
"پھر وی، سٹیبازی ماھتڑاں نوں کتھے پگدی اے…؟" اس نے سوالیا نظراں نال میرے ولّ تکئ۔
میرے کول کوئی جواب نہیں۔
"چار کلے تاں بھونے ہے ساری… تھوڑی-موٹی ٹھیکے-ٹھوکے 'تے لے کے آودی کھیتی دا آہر جا بنیا ہوئٔے… سارے کتے تھو-تھو ہوجو بائی… نالے کوئی ہور کم وی تاں نہیں نہ کرنا آؤنداں۔" بلبیر جانی شبد چبّ-چبّ کے بول رہے۔
میں اس نال ترک کرن دی ہمت جہی کٹھی کرداں۔ صحیح شبد نہیں اوڑ رہے۔
جے اج باپو جی ہندے، بلبیر نال ڈٹّ کے کھڑ جانا سی۔
اک واری مینوں بلبیر دی تھاویں کھڑ کے سوچنا چاہیدے۔ دونو منڈے کنوارے نے۔ چھوٹے دا تاں چل نوکری کارن کتے رشتہ ہو وی جاؤ پر وڈا؟ زمین وکن دی خبر پھیلی نہیں کہ بس..۔ بلبیر ہور کاہنوں رو رہے؟
جھٹ کیلکلیشن حاوی ہو جاندی اے، وقت دی چال نوں وی پہچاننا چاہیدے کنیں ؟
پر…۔
پر پکی گلّ اے، متھاں جد ٹٹدیاں نے تاں بھڑھاکے پیندے نے۔ پرمپراوادی پرواراں لئی نویں راہاں 'تے ترنا…؟
"بلبیر تیریاں ساریاں گلاں صحیح نے، پر… سیانا بندیں، تینوں تاں یار سبھ پتے۔ اج ساری دنیا گلوبل پنڈ بن چکی اے تے توں…۔" ٹی وی ولّ دیکھدیاں کہہ رہاں۔ اس نوں کی پتہ میرے اندر کون بول رہے ۔
"اپنے پنڈ دا ہی لا لے، پلاٹ تاں اتھے وی کٹّ 'تے نہ لوکاں نے…؟ کی نہیں ہے اپنے پنڈ 'چ… کیبل، ٹیلیفون، انٹرنیٹّ، کئی کمپنیاں دے موبائل ٹاور، براڈبینڈ اؤن ڈمانڈ…تے ایہہ دیکھ امریکہ دا ٹی وی چینل، ایہہ بی بی سی ، ایہہ ڈسکوری…۔" میں چھیتی-چھیتی چینل بدل رہاں۔ جویں کسے جھوٹھ نوں لکون دی کوشش کر رہا ہوواں۔
میوٹ ہٹا کے پتہ نہیں کدوں اپنا پسندیدہ چینل لگا لئ۔ جتھے بلبیر دا کہنا دو-تنّ ساؤن دے انھے بیٹھے بازار بارے چرچہ کر رہے نے۔
"جگدیو سیاں، سیانیاں نے اوئیں نیں کیہا، پکی ویکھ کے کچی نیں ڈھائیدی۔"
"ویر، ایس پکی نوں توں کنی کو پکی سمجھدیں؟ برنالے دے تنّ پنڈاں دا مرلا وی نہیں چھڈیا سرکار نے۔ ساری اکوائر کرکے پرائیویٹ کمپنی دے حوالے کر 'تی۔"
میں آودی جان 'چ بڑا سولڈ ترک دتی۔ پر اسنے سنیا تک نہیں۔
لگدے ایہدا پھنڈا کوئی نیں کلیئر کر سکدا۔
اس دن… موسم عامَ وانگ نہیں سی۔ موسم 'چ سنتلن تاں پچھلے کئی سالاں توں رہا ہی نہیں۔ گرمی، سردی، مینہہ، ہنیری، سبھ اکسٹریم 'تے۔ کافی سمیں بعد اسیں کٹھے بیٹھے ساں۔ آؤن سار کہندا، "ٹی وی بند کر دے یار۔"
مطلب دنیا دا گیٹوے بند کرنا۔ میں کی کہندا بھلا؟ الماری 'چوں بوتل تے گلاس کڈھ لئے۔ اندروں پانی دا جگّ تے سلاد لے آیا۔ جدکہ اسنوں پتے ٹریکٹر دی بیٹری نال چلا لیندا ہندا ساں میں ٹی وی ۔ آخر انورٹر لوا کے پاور کٹّ دا پکا حل ہی لبھّ لیا سی۔
"ویر، کوئی پریشانی والی گلّ؟" اک-اک پیگ اسیں لا چکے تاں میں ہی خاموشی بھنگ کیتی سی۔
"پریشانی تاں…۔ کجھ وی خانے 'چ نہیں پے رہی جگدیو…۔"
پتہ ہی نہیں چلیا اسیں دو -دو پیگ مکا لئے۔ جدکہ اسیں کدے وی دو پیگاں توں ودھ نہیں لائے تے مطلب… چنگیاں گھر-پروار، دیش-دنیا دیاں گلاں-باتاں۔
امریک توں پراپت جانکاری وی اوہ میرے نال سانجھی کردا۔ ٹی وی وی چلدا رہندا۔ پر اج تاں بلبیر نے حالے ادھا واک ہی بولیا ہے۔
"شمشیر لئی میری وکھی ولکدی رہندی اے چھوٹے بائی۔" اسنے واک پورا کیتٔے۔
"شمشیر شہر جا کے…۔ پتہ نہیں اتھے لوک اوہنوں کی کہہ کے سددے ہونے اے…۔"
اسنے اگے کیہا۔
میں تاں اس طرحاں کدے سوچیا ہی نہیں سی۔ اتھے تاں سارے کامے لیبر ہی…؟ میری چیتنا 'تے ہتھوڑا جیہا وجیا۔
"کم-کار تاں میرے خیال 'چ چنگا ہی چل رہے۔" میں جانی اگے ودھ کے بولداں۔
"اتھے ماڑا چل رہا سی؟" بلبیر نے سوال کیتٔے۔ کوئی جواب نہ دے کے ہور پیگ بناؤن لگّ پیاں۔ میتھوں کجھ لکیا ہوئٔے؟
"ہں! شمشیر کہندا سی، باپو ہن توں 'رام کریا کر۔ چٹے کپڑے پا کے چودھر کریا کر۔ کھیتی باڑی میں آپے سامبھوں…۔" بائی بڑبڑائی۔ لگدے میرے وانگ اسدے وی بلھ بھارے ہو گئے نے۔ اوہ ہتھ مل رہے۔ ہتھ اپنے منہ 'تے پھیر رہے۔
بھارے بلھاں 'چوں پھیر آواز آئی ہے، "میں تاں خیر اپنے آپ نوں کھیتی دے آہر 'چ لا لئ… اوہدی بیبی کلپدی رہندی اے… نہ اتھے لسی، نہ دودھ…۔ پانی وی ملّ دا…۔"
"منرل واٹر بائی…! شہر والیاں کول پیسے ہندے اے پانی خریدن جوگے، تاں ملّ وکدے۔" میں وسکی دی بوتل ولّ دیکھدیاں کہنداں، "بازار دا اپنا گنت ہندے ویر…۔" تے میں اس ولّ انجھ دیکھداں جویں گنت وچ پھاڈی ودیارتھی ولّ ادھیاپک۔
"اتھے پیجے-برگر کھاندے منڈا۔ چل مکا، بھوجن چھکیئے۔" میں ٹھہاکا مار کے ہسن دی کوشش کرداں۔
اوہ نہیں ہسدا۔ اجکل ویر 'چ کجھ چینج آیا لگدے۔ جویں ساتھی امریک دیاں گلاں نال اسہمت ہندا رہندے، اسے طرحاں بلکار دیاں گلاں نال وی پورا سہمت تاں نہیں، وچ-وچالے اے۔
"ہن سترویاں دے دور دیاں فلماں دا زمانہ؟ کیا باتاں کردے اوں سریمان…؟" بلکار دیاں کئی گلاں اپیل تاں کردیاں نے پر…۔
پر بلبیر دیاں سمسیاواں کئی نے۔ سماں پریورتن دی سپیڈ اس دی تور نالوں کتے ودھ رہی ہے۔ بلکار ورگے کئی ساتھی اپنی نویں سوچ نال سنسدمارگی اتے دساہسیاں توں دوری قایم کر چکے نے۔ جدکہ بلبیر حالے پرتیبدھتا دے معنے سمجھن 'چ ہی لگیا رہا۔ ہے نہ عجیب داستاں…جد گل لگّ کے رون دا جی کیتا تاں کوئی سیری تکّ نہ تھیایا۔ کجھ کسان بہت وڈے ہو گئے تاں کجھ چھوٹے ہی نہ رہے۔ اک سمسیا ہور، جٹّ تے کسان ہن پریائے واچی شبد نہ رہے۔ شبداں دے ارتھ بدل گئے۔ ارتھاں دے انرتھ ہو گئے۔ ہسن دے وی کئی ارتھ ہندے نے۔
بلو شمشیر نوں وی شہر لے گیا۔ چھوٹی کسانی۔ گزارا مسیں چلدا۔ کھیتی دا سیزنل کم۔ پھیر شمشیر تے ٹریکٹر، دونوں وہلے۔ شہر 'چ، اوہ کہندی، کم ہی کم۔ نالے بلو کہندا سی، "شمشیر دے ناں 'تے ٹھیکیداری کریا کراںگے۔ چھوٹے-موٹے کھالاں دے پل، سڑکاں دی مرمت وغیرہ۔ ٹریکٹر والے کم تاں شمشیر خود کر لیا کرو، جویں ارتھ ورق، اٹاں، مٹی ڈھون دا کم۔ چار پیسے بننگے ای۔" سپنے دیکھن تے کوئی پابندی تھوڑھی ای اے۔
"تیرے جذبات میں سمجھداں ویر۔" میں سوچداں۔ باپو جی توں بڑیاں کہانیاں سنیاں نے۔ ساریاں ان-بن یاد نے۔
بلو تاں دو قدم ہور اگے ودھ کے کہندی، "کہڑے یگ دیاں گلاں کردیں چاچا؟ پونجیوادی ووستھا وچ تاں قدراں-قیمتاں دا وی کوئی ملّ نہیں۔ اتے بنا ملّ والی کوئی وسط وجود وچ نہیں رہِ سکدی۔"
"تیرے نال ہوئی کوئی گلّ بلو دی؟"
"نہ…۔"
"اوہنوں سمجھائیں میرے ویر۔ بلو تاں بہت مندے تیری۔ سو اگا-پچھا دیکھنا پیندے۔ بازار دا بہتا نہیں تاں آٹے 'چ لون جنا کو تاں مینوں وی پتے۔" پھیر لما ہوکا لیندیاں بولیا، "ہر بندہ جا کے بازار وچ وی تاں نہیں نہ کھڑ سکدا…۔"
"کرونگا ویر میں اوہدے نال گلّ۔"
گلّ تاں اسیں موبائل 'تے اکثر گھنٹیاں بدھی کردے ہی رہندے ہاں۔ جد وی اسدا فون آوے، کٹّ کے ادھروں ملا لیندا۔ مینوں پتے گلّ لمی چلنی ہندی ہے۔ مارکٹ بارے میرے مڈھلے کنسیپٹ اسے نے کلیئر کیتے نے۔ کہن نوں بھاویں اوہنوں 'بھتیج' کہیدے پر منو میں اس نوں بزنیس گورو منداں۔ پنڈ وچ ریئلٹی مارکٹ بارے اک-ادھے توں سوا کسے سالے نوں ککھّ نیں پتہ۔ مینوں پتے تے پلے وی بڑا کجھ ہے۔ صرف بلو کرکے۔
لگدے سالی جادے ای چڑھگی۔
ریئل اسٹیٹ بوم بارے جے اوہنے مینوں سمیں سر نہ دسیا ہندا تاں اج میرے پلے کی سی؟ میں وی کوہلو دا بلد ہی ساں؟ گھر توں کھیت تے کھیت توں گھر وچالے ہی گیڑے کٹّ رہا ساں۔ اج وی کٹّ رہا ہندا۔ اک ایہی نہیں، اسنے میرے کئی پھنڈے کلیئر کیتے نے۔
"پتہ نہیں پتندر شہر وچ بیٹھا ایہی کجھ سوچدا رہندے کہ ڈیوٹی وی کردے ؟ ہا… ہاہ… ہا…!" اک دن میں پچھیا تاں کہندا، "چاچا، توں میریاں صفتاں کردیں کہ طوا لائی جانیں؟"
اک واری دی گلّ، بلو دا فون آیا۔ مکھیا، "کجھ نہ پچھ بلو، رات پانی دی واری سی، نالے کدو کیتا، ہن پرلے کھیت چلیاں، بھئیا بھجّ گیا، وتر سکّ رہے، برا حالَ، بانکے دہاڑے…!" تاں کہندا، "چاچا، چووی گھنٹے، تیہہ دن، باراں مہینے بھکائی؟ رونی، پاڑ، سہاگا، بجائی، گوڈی، پٹھے، ٹوکا، بس بھمبیری بھویں رہندی اے۔ کدے سکھ دا ساہ لئ؟ کدے زندگی نوں جیو کے وی دیکھئی؟"
میں شرمندہ جیہا ہو گیا۔ اوہ پھیر کہندا، "کنا کو بچ جاندے کھیتی 'چوں ؟"
"بچنا کی ہے بھتیج، بس ہوئی جاندے گزارا۔ ادھار منگن نیں جانا پیندا کسے توں۔"
"ایہی تاں تھونوں پتہ نہیں۔ ادھار 'تے تاں ساری دنیا دی ارتھووستھا چلدی ہے اجکل۔ چاچا سیاں، جے میرے کول پندراں کلے ہون تاں میں گزارا نہیں، ایشکراں۔ تھلے لنڈی جیپ کالی، ڈبّ 'چ امریکن پسٹل، جیب 'چ کریڈٹ کارڈ، چٹا چادرا… ڈبل بر اعلیٰ…۔"
"عیش تاں تسیں نوکری آلے ای کردے اوں۔"
"جہنوں تسیں عیش سمجھدے اوں نہ، ایہو جی بابوگری دی تاں ڈھوئی نہ ماراں۔ پر کراں کی؟ وقت دی ماں…۔ پئی اے۔"
مینوں چار سو چالھی وولٹ دا کرنٹ وجیا سی۔ نہیں، کنّ نال لگے نوکیئے دی جانی بیٹری فٹّ گئی سی۔ میرے دو اکسار ٹکّ… اٹھ کلے جھونے والی زمین… وچ دو -دو سبمرسیبلّ موٹراں… اکو ڈائلاگ نال سینسیکس جیہا گراتا سی اوہنے۔ میں ویہڑے وچ کھڑے ٹریکٹر ولّ دیکھیا۔ کدو کرکے آیا ساں۔ مٹی-گارے 'چ لبڑیا پھورڈ مینوں ٹوبے 'چوں نکلی پھنڈر مجھّ وانگ لگیا۔ میں جان کے دو-تنّ واری ہیلو-ہیلو کیتی تے، "رینج کٹدی اے۔" کہندیاں موبائل دا لال بٹن دب دتا سی۔
میری سوچ کھنڈھی ہو چکی سی۔ اسدی گلّ دا مطلب میری سمجھ وچ نہیں سی آ رہا۔ کیونکہ اس نے مینوں، پندراں کلیاں دے مالک نوں، ہی بھونجے نہیں سی سٹیا بلکہ اوہ تاں اپنی نوکری نوں وی نیچ گردان رہا سی۔
ساری رات ایہی کجھ دماغ 'چ گھمدا رہا۔ اگلے دن جد میں فون کیتا تاں اس ولوں اوہی رٹین گلاں۔ جدکہ میری تاں جانی ہوا نکلی پئی سی۔
آخر کہندا، "چاچا، مینوں تاں چھٹی ہے نیں ، توں ہی مار لے خاں گیڑا کسے دن؟"
کسے دن توں اسدا بھاوَ ہمیشاں ایتوار توں ہندا سی۔
اپنے کجھ شعر ویچن بارے صلاحَ کرنی سی۔ وچے رہِ گئی۔ پتہ نہیں اسدی کی پرتیکریا ہونی سی۔ دنے ماسٹر جگندر نال گلّ کیتی تاں اوہ حیران رہِ گیا سی، "تیرا دماغ خراب ہویا؟ ٹرینڈ تاں دیخ..!"
"پیسیاں دی سخت لوڑ تی۔" میں گمبھیر ساں۔
"کوئی نواں ایشو آؤن والا اے؟ مینوں وی دسیں یار۔" پر اسنوں کی پتہ کہ کہڑی گلّ میرے لئی ایشو بنی ہوئی ہے۔
بڑی بے صبری نال میں ایتوار نوں اڈیکدا رہا اتے پہلی بسے پہنچ گیا بلو کول۔ بلو تے شمشیر ناشتہ کر رہے سی۔
"شمشیر بڑا پھکا-جا ہویا، کی گلّ؟" اسنوں دیکھ کے سہج ہی میرے مونہوں نکل گیا سی۔ ہیٹھلا بلھ دیکھ کے لگیا جویں زردہ لاؤن لگّ پئی۔
سبزی والی پتیلی وچیں دونوں جٹے ہوئے سی۔ دیکھ کے کالج دے دن یاد آ گئے، جو ہمسے ٹکرائیگا، چور-چور ہو جائیگا… ! ساڈے حق، ایتھے رکھ..!
پھیر اسیں چھڑیاں والی کڑک چاہ پیتی اتے شمشیر ٹریکٹر لے کے کم 'تے چلیا گیا۔ دسدا سی، "فلحال تاں کسے شیلر وچ بوریاں ڈھون دا کم مل گیئے۔ دہاڑی تاں پلے پے ہی جاندی ہے۔ کمپیٹیشن دی تاں"، کہہ رہا سی، "حد ہوئی پئی اے۔ جویں سارے کساناں دے ٹریکٹر منڈی وچ آ کھڑے ہون۔ اک ہاک مارو، ویہہ حاضر۔"
میرے اندر اس دن والی گلّ کٹانوآں وانگ کلبلا رہی سی۔ اس دے اک ڈائلاگ نے زمین پرتی جٹّ دے منووگیان دی نیہہ ہلا دتی سی۔ پر بلو دے چہرے توں اجیہا کوئی آبھاس نہیں سی ہو رہا۔
عامَ وانگ دوپہر نوں کسے ملٹیپلیکس وچ مووی دیکھن دی بجائ اج میں بیئر بار وچ چلن دا فیصلہ سنایا، "مار گولی 'سنگھ اج کنگ' نوں! کوئی سنگھ-سنگھ کنگ نیں ہندا…! مارکٹ، مطلب تے مجبوری کنگ بناؤندے اے…۔"
شعر مارکٹ اتے رئل اسٹیٹ دا پھنڈا مینوں 'گرین' وچ بیٹھ کے ہی کلیئر ہویا سی۔ ساڈیاں مہتوپورن دپہراں گرین وچ ہی بیتدیاں سن ادوں۔
نت کنا کجھ نواں پتہ لگّ رہا سی۔ مارکٹ بارے سوچناواں دے کنے ہی بوہے روزانہ کھل رہے سن۔ بلکہ سوچناواں دا وسپھوٹ۔ کسے نے سچ ہی کہے، ایہہ گیان دا نہیں، سوچناواں دا یگ ہے۔ میں بھاجڑیں پیا ہویا ساں، خود نوں اپڈیٹ کرن لئی۔ اک جانکاری اجے گرہن کردا ہی ساں کہ دوسری تیار۔ اپرووڈ کلونیاں، انئتھورائیزڈ کلونیاں، سیکٹراں وچلے پلاٹ…۔ سیکٹراں وچ وی پارک پھیسنگ، کونے اتے پرائیم لوکیشن والے پلاٹ…۔ سبھ دا وکھو-وکھرا پریمیئم۔ بلو مینوں نالو -نال سمجھاؤندا رہندا۔ بلکہ اوہ تا کہندا، "کیوں نہ آپاں پنڈ وچ پراپرٹی اڈوائیجر دی دوکان ہی کھولھ لئیے؟"
اس معاملے وچ اسیں ہوراں توں پچھے ساں۔ کہندے نے نہ، جد میں سمجھن جوگی ہوئی، پھیر بدل گیا تھانا۔ ہن تاں اٹّ پٹے توں پراپٹی ڈیلر نکلدا سی۔ پرچون دی دوکان والا، نائی، گھمیار، سنیارا، چوکیدار، سبھ پراپرٹی ڈیلر۔ بلکہ کئی اپنا مول دھندا چھڈّ کے صرف ایہی کرن لگّ پئے۔ زمیناں وی ہن تاں ایہناں راہیں وکن لگّ پئیاں سن۔ پھلاں-پھلاں پنڈ وچ زمین خریدن لئی سمپرک کرو… ۔
ہر سنڈے میں اوہدے کول پہنچ جاندا تے اسیں وکھ-وکھ کلونیاں تے لوکیشناں وجٹ کردے۔ جناں دے شاندار پرویش دوار بنے ہندے۔ کئی لوکیشناں دے رسک پھیکٹر بارے وی اوہ دسدا۔ نالے ایہہ وی کہ چڑھائی ویلے کوئی رسک پھیکٹر کم نہیں کردا۔ میں تاں کسے رسک پھیکٹر بارے سوچنا وی نہیں ساں چاہندا۔ پھیر اسیں بیئر بار وچ جا بیٹھدے۔
پچھے کئی شہراں وچ نویں کٹے رہائشی سیکٹراں بارے نوٹیپھکیشن ہوئی تاں اخبار دیکھن سار سویرے-سویرے ہی بلو نے فون کیتا، "چاچا پلاٹ نکلے نے۔ کئی وڈے شہراں وچ چنگا پریمیئم ہے۔"
پریمیئم بارے میں گھروالی ساہمنے زیادہ ڈٹیل وچ جانا نہیں سی چاہندا۔ گھروالی … جدوں دا پراپرٹی دے کم 'چ پیاں، پریشان جہی رہندی ہے۔ جویں کہ لٹی گئی ہووے۔ کتے پڑھیا سی، پہلاں عورت پروار دی مکھی ہندی سی۔ جد دا پراپرٹی دا کنسیپٹ پیدا ہویا، عورت دی حالت غلاماں والی ہندی چلی گئی۔
حالت میری وی بہتی چنگی نہیں سی پر بلو نے سبھ سمجھا دتا۔ رستہ وی دسیا۔ پلاٹ دی پرچی نکلن سار لکھاں روپئے دا پریمیئم؟ کیراں تاں میں وی بلبیر بائی وانگ سوچیا، پھیر ریئل اسٹیٹ کاہدا؟ سٹہ نہ ہویا؟
بلو کہندا، "چاچا آپاں ودھ توں ودھ ایپلیکیشناں لاوانگے۔" میرے کجھ پچھن توں پہلاں ہی کہندا، "چنتا چھڈو۔ سارے بینک پھائینینس کرن لئی تیار بیٹھے نے۔ بندی رقم دا صرف چھ مہینیاں دا ویاج بھرنا پیندے۔ بس۔ جے پلاٹ نکل گیا تاں پریمیئم کماؤ، نہیں چھٹی۔"
انڈیا کہڑا امریکہ نالوں پچھے ہے؟ تے آپاں کہڑا کسے ٹاٹے-امبانی توں گھٹّ ہاں؟ سارے اسے ترانھ بندے اے۔ گھاٹے دا بجٹ تے قرضے نال دھندا، خوب پھلدے اے۔ میں سوچیا۔ پھیر تاں سارا کم دو دناں وچ ہی فتح۔ بلو نے دو شہراں وچ چار-چار مرلے دا اک-اک پلاٹ اپلائی کیتا۔ مکھیا "یار، چار-چار مرلے تاں روڑی واسطے ای چھڈّ دیئیدی اے پنڈ 'چ؟"
میں تاں، آڑھتی تے بینک زندہ باد، بس تسلی کرا 'تی۔ جے اک-دو ہی نکلگے تاں بلو دا کہنا…۔
بلو کہندا، "چاچا، اج بلّ میں پے کروں۔"
مکھیا "یار، چاچا وی کہندیں تے اڈّ ہون والیاں گلاں وی کردیں…۔ شمشیر توں ہی دسّ، جچدی اے گلّ؟" میں شمشیر نوں وی گلاں-باتاں وچ شامل کرنا چاہنداں۔ اوہ ہاں-ہوں جی تاں کردے پر مینوں لگدے اوہ ذرا دور کھڑھا نرلیپ بھاوَ نال سبھ کجھ دیکھ پرکھ رہے۔
اک واری دی گلّ، بلو کہندا، "چاچا، ڈھڈّ تاں ڈنگر-پسو، پنچھی وی بھردے اے۔ اپنے پنڈ وچ ستر فیصدی لوک دارو پیندے نے۔ ٹھیکے توں کیپسولاں والی دیسی دا پؤا گل 'چ سٹیا، چٹا مرغا کہہ کے لون دی ڈلی چٹی تے چل میرے بھائی۔ اےداں شان نال وھسکی دے پیگ کنیاں کو نوں سرو ہندے نے؟ نالے پاپڑ، پی-نٹس، ویج منچوریئن، روسٹڈ چکن…۔ سالی روح رجّ جاندیئ۔ میں تینوں دساں۔"
تے بلبیر کہہ رہا سی، "نہ اتھے لسی، نہ دودھ…۔ پانی وی ملّ دا…۔ کی ریساں نے جے شامیں دودھ تے سویرے لسی دا چھنا بھر کے پیتا ہووے، روح رجّ جاندیئ۔ صحتَ وی ٹناٹن… میں تینوں دساں۔"
بیئر دے مگ آ گئے۔ میں پی-نٹس دا انتظار وی نہیں کیتا اتے مگ چک کے بیئر اندر سٹّ لئی۔ پر جو بھامبڑ میرے اندر مچ رہا سی اوہ ٹھنڈی بیئر وی نہیں بجھا سکی۔ ہن تک دو واری پچھ چکا ساں، "ہور سنا، کوئی نوی-تاجی؟" میرا صبر جواب دندا جا رہا سی۔
"ہاں سچ۔ اودن کی کہہ رہا سی توں؟" آخر کنی کو دیر اپنے آپ 'تے قابو رکھدا میں ؟ جے کسے سالے نوں سزا دینی ہووے تاں انتظار کرن لئی کہہ دیو۔
بلو نے منو توں دھیان ہٹا کے میرے ولّ دیکھیا۔ اسنوں شاید یاد نہیں آ رہا۔ میتھوں صبر نہیں ہندا۔ صبر تاں ادوں وی نہیں سی ہویا جدوں اس نے شعر مارکٹ بارے وستھار نال دسیا سی۔ بروکر کول لے کے گیا سی۔ مینوں مارکٹ دا پھنڈا کلیئر کرن وچ اسنے جنا سماں لایا سی، شعراں وچ انویسٹ کرن دا فیصلہ لین وچ تاں میں اسدا اک پرسینٹ وی نہیں سی لایا۔ ڈیمیٹ اکاؤنٹ کھلھواؤن وچ بھاویں کجھ سماں لگّ گیا سی۔
پلاٹ خریدن ویلے وی میں اسے طرحاں کیتا سی۔ پیسیاں دا انتظام کرن وچ کجھ سماں بھاویں لگّ گیا ہووے۔ اس توں کتے ودھ سماں تاں بلو نے مارکٹ دی سٹڈی کرن وچ لا دتا سی۔
قیمتاں لگاتار ودھدیاں جا رہیاں سن۔
"چھیتی کریئے بلو۔" آخر اک دن میں کہہ ہی دتا سی، "قیمتاں یار… میں تاں کہناں…۔"
"کمال ہے چاچا، توں تاں بڑی چھیتی پراپرٹی ڈیلراں وانگ گلاں کرن لگّ پئیں؟"
پر اپنے کول صبر کتھے؟ میں اس دن والی ساری گلّ اس نوں دسی تاں اوہ کہندا، "اچھا، اچھا اوہ تاں درئسل..۔" لاپرواہی جہی نال اینا ہی کیہا۔
اک-اک مگّ اسیں ہور چک 'تا۔
بلو اٹھ کے ٹوئلیٹ ولّ چلا گیئے۔
اسیں سوا-سوا بوتل چنڈ دتی تے شمشیر اجے اکو مگّ لئی بیٹھا ہے۔ میں اس نوں کہنداں، "پتندرا، ایہنوں رکھی کیوں بیٹھیں، گرم ہو کے بو مارو ایہہ سالی…۔" لگدے مینوں نشہ ہو رہے۔
میں اگے کیہا، "مکا چھیتی، ہور منگائیے۔" پر شمشیر مسکرا رہے۔ بولدا کجھ نہیں۔ کی ایہہ کوئی ہور نشہ کرن لگّ پئی؟
بلو دے نال-نال آ کے ویٹر نے اک بوتل ساڈے مگاں وچ پاؤنی شروع کر دتی۔ جھگّ نیں اٹھن دے رہا بلکل وی۔ پہلی واری اسے ٹیبل 'تے میں مگّ جھگّ نال بھر دتے سی۔ بلو ہسّ کے کہندا، "چاچا، کئی چیزاں اجے آپاں سکھنیاں نے۔" تے میں اسے سمیں ، اسے پل سکھن وچ جٹ گیا ساں۔ مینوں وی لگن لگّ پیا سی کہ سمیں دے ہان دا ہونا بہت ضروری ہے۔ پھیر تاں ویٹر نوں ٹپّ دینی کیوں ضروری ہے، ایہہ وی پتہ لگّ گیا سی۔ پھیر کدے مگّ جھگّ نال بھرن دی نوبت نہیں سی آئی۔
مگّ پھٹاپھٹ اندر سٹّ کے میں ٹوئلیٹ جان لئی اٹھداں۔ کول کھڑا ویٹر سہمیا جیہا سر-سر کردے۔ مینوں لگدے جویں ٹپّ-ٹپّ کر رہا ہووے۔ سالی بیئر نال.. پہلاں تاں نیں کدے اینا نشہ ہویا؟ میں واپس سیٹ 'تے بیٹھ جانداں۔ بلو نوں کہنداں، "گرم ہو کے بو مارو ایہہ سالی…۔ ختم کر چھیتی ہور منگائیے۔" شمشیر نوں سمبودھت ہنداں، "ہاں پھیر کی گلّ سی اودن؟" شمشیر بلو ولّ دیکھدے۔ بلو میرے ولّ۔ میں ویٹر ولّ دیکھداں۔ اوہ ہتھ بنہی کھڑا ہے۔
"ویٹر، جاہ شعر پھرائی کرکے لیا…۔" اوہ حیران جیہا منہ اڈّ لیندے۔ جویں میں کوئی جگوں تیرھویں گلّ کہہ دتی ہووے، "جاہ ہن، منہ کی دیکھدیں؟ سالے منگپھلیاں 'چ سوس جا پا کے کہندے، پی-نٹش..۔" بائی دی گلّ یاد آ جاندی اے، "ساڈی منگپھلی دی قیمت، میری سالی اتھے آؤن سار چوگنی ہوگی؟"
"شعر ویچنے نے یار، نہیں…۔" کہندیاں پلیٹ 'چوں پی-نٹس چکّ کے منہ وچ پاؤن لگداں۔ تھلے گر جاندی ہے۔ ویٹر دا ہاسہ نکل جاندے۔ میں اس نوں گالھ کڈھداں… اپنے پندراں کلیاں بارے دسداں۔ اوہ یس سر کہندی۔ اکا- دکا ٹیبلاں 'تے بیٹھے ایگجکیوٹو ٹائیپ نوجوان، جو لنچ کرن جاں بیئر پین لئی آئے ہن، میرے ولّ دیکھن لگدے نے۔ میں شمشیر ولّ دیکھداں۔ اوہدے اجے وی مگّ وچ بیئر پئی ہے۔ شمشیر پھیر بلو ولّ دیکھدے۔ بلو میرے ولّ۔ میں پرواہ نہیں کردا۔
بلکہ "ایہہ بوری ڈھوء یار چھیتی…۔" کہندیاں میں اسنوں پچھداں، "تیرے ٹریکٹر نے کی دتی ایتکیں؟ کٹا، کٹی؟" مینوں میرا پھنڈر پھورڈ یاد آیا۔ شمشیر ہن نہ بولیا، نہ مسکرایا۔
مینوں ہور وی کجھ یاد آیا۔ اک واری میرے پرانے چھوٹے ٹریکٹر نوں ساڈے اک شریک نے امریکن بلد کہہ دتا سی۔ اگلے دن میں اس نال دا ہندوستان ٹریکٹر گھرے لیا کھڑاھیا سی۔ پھیر شریکاں دی ریسو-ریسی پھورڈ۔ شامیں سیلیبریٹ کردیاں میرے لنگوٹیئے یار بلکار دی ٹپنی نے خوشی دے گبارے وچ سوئی چبھا دتی سی، "تینوں پتے اینے وڈے ٹریکٹر لئی روزانہ کنے گھنٹے کم چاہیدے؟"
"گھنٹہ…! کیوں موڈ خراب کردیں یار…؟" میں کہنا چاہندا ساں پر چپ رہا۔
اوہ پھیر بولیا، "کرایہ تاں تیں کماؤنا نہیں… سو ایہہ پھنڈر مجھّ توں ودھ کجھ نہیں۔ پھر وی چیئرش..!"
"سراپیاں نمن-مدھورگی روحاں نوں کجھ پل خوش فہمی وچ جیونا وی نصیب نہیں؟" میں کھجھداں۔
انجھ بلکار اجکل گلاں ہی اجہیاں کردے کہ کئی روائتی تھماں دا وشواس وی ڈگمگاؤن لگّ پیندے۔
میں تاں دراصل پچھ-گچھ کرن ہی گیا سی اجنسی وچ۔ اسے دن پھورڈ گھرے چھڈگے پتندر۔ اکھے، "سردار جی، واہ کے دیکھو، دھکڑ سانھ اے…خسی نیں کیتا ہویا۔"
"چاچا چلیئے؟" بلو نے دسن وانگ پچھیا تے پتہ نہیں کدوں اشارہ کیتا، ویٹر بلّ لے آیا۔ بلّ دیکھ کے اسنے سو-سو دے کجھ نوٹ ٹریء وچ رکھ دتے۔ ویٹر بقایا موڑن آیا تاں اس نے ہتھ دے اشارے نال سارے رکھن لئی کہہ دتا۔
میری بانہہ پھڑ لئی۔ میں شاید پیمینٹ کرن دا یتن کیتا سی، پر بلو نے گولیا ہی نہیں۔ سارا کجھ اک ودھیا ایڈٹ کیتی فلم وانگ بڑی تیزی نال واپر رہا سی۔
شام نوں بلو ہلون کے کہہ رہا سی، "چاچا، اٹھ چاہ…۔" میں اس دے کمرے وچ کدوں آیا، کجھ وی یاد نہیں۔ شاید پراپرٹی ڈیلر، نہیں یار، ویٹر مینوں بار دے گیٹ تکّ چھڈن آیا سی۔
چاہ دیاں چسکیاں لیندے ہوئے بلو مسکرا رہا سی، "چاچا، پیسے وچ بڑی طاقت ہندی ہے۔ اوہ کسے نوں وی اوہدی اوقات دسّ سکدے۔ گرین ورگے اے-کلاس بیئر بار دی کندھ 'تے موت سکدے تے رکشے والے نوں…۔"
میں چنتا 'چ ڈبّ جانداں، کتے کوئی ایسی-ویسی گلّ..؟
شمشیر بارے پچھداں تاں اوہ کہندی، "بوریاں ڈھون گیا…۔"
گرین دے سرمئی ماحول وچ تسلی نال بیئر دا مگّ پھڑی بیٹھا بلو کہہ رہا سی، "چاچا، اتھے بیٹھے لوکاں نوں دیکھ کے دسّ سکدیں کہڑا کنا وڈا ذمیندار ہے؟ ایون ذات وی؟" پتہ نہیں کیوں پچھیا سی۔ سوچ وچ ڈبّ گیاں۔
میرا دم گھٹن لگدے۔ جانی غرقدا جا رہاں۔ سریر ٹٹن لگدے۔ بلبیر، جہنوں میں وڈا ویر منداں، اپنے من دیاں ساریاں میرے نال سانجھیاں کر لیندے… بلو نوں سمجھائیں… شمشیر دا کوئی حلّ کر… کویں وی پرط آوے…۔ پر میں؟ اپنے پھنڈے ہی کلیئر کردا رہنداں…۔
مینوں تھوڑھا-تھوڑھا یاد آ رہے، دوپہر نوں جد میں پیمینٹ کرن دی کوشش کر رہا ساں تاں بلو نے کیہا سی، "چاچا، تیرا تاں میں دیندار ہاں۔"
کجھ روپئے اہنے میتھوں ادھارے لئے سی۔ کیونکہ پلاٹ خریدن ویلے زمین گہنے دھر کے وی سریا نہیں سی۔ میرا لکھاں دا فائدہ کیتٔے اس نے۔ بازار 'چ تاں میں کھڑھاں آ کے۔ بازار دی زند جان، میرے نجی سارتھ تے لالچ، ریئلٹی مارکٹ وانگ ہی ودھ-پھلّ رہے نے۔
میں چاہ مسیں پیتی ہے۔ سمجھ وچ نہیں آ رہا ہن کی کراں؟ جیب 'چوں موبائل کڈھ کے کتے ملاؤن لگداں۔ سوچداں کتھے ملاواں؟ اچانک 'گھر' ڈائل ہو جاندے۔ لینڈلائین 'تے گھنٹی وجن سار جھٹ ہیلو دی مٹھی جہی آواز آؤندی ہے۔ ہبھ کے چکئ جویں کہ گھروالی ٹیلیفون دے کول ہی کھڑی ہووے۔ لینڈلائین 'تے اکثر اسدے رشتے داراں دے فون ہی آؤندے نے۔ جاں بچیاں دے کسے فرینڈ دا، ہومورک وغیرہ بارے گلّ کرن لئی۔
کدے سارے محلے والیاں دے فون اتھے آؤندے سی، ہن میرا اپنا فون وی اس 'تے نہیں آؤنداں۔ جے آ وی جاوے تاں میں اٹینڈ نہیں کردا، آپے موبائل 'تے آجو۔ بھاویں بیٹھک وچ پیرلل ٹیلیپھون وی لا رکھئ۔
"بھاگوانے، میں تھوڑھا لیٹ آؤں… ہاں… ہاں، ہن تاں بلو کول.. نہیں، نہیں چھیتی آجوں… سیری تے رمپی؟ کوئی نہ کھیڈن دے… اچھا، اچھا… ٹھیک اے… اوکے… رکھ دے…۔" اپچارکتا کنی لاؤڈ ہندی ہے۔
بلبیر دیاں کئی گلاں 'تے وی میں اجیہی ٹپنی کر دنداں، "ویر، خبرے تیریاں گلاں صحیح وی ہون پر توں لاؤڈ بہت ہو جانیں…۔"
ویر دی سیانپ تے سمجھ دا ہمیشاں توں قایل رہاں۔ کھیتی باڑی توں لے کے پروارک، ہر مصلیٰ اسیں ڈسکسّ کردے، میں اوہدی ہر گلّ مندا، پر ہن لگدے ٹیوننگ 'چ گڑبڑ جہی ہوگی۔ بلکار کہندا سی، "پونجی پاڑدی اے… بندے نوں بندے توں دور کردی اے… من-مستک وچ، رشتیاں وچ کھالیپن پیدا کردی اے۔"
دوستی دا مطلب سکھ-دکھ وچ ساتھ دینا ہندے، ہر کتے سہمت ہونا نہیں۔ میرا اپنا ترک ہے۔
انجھ خیال میرے دماغ وچ وی بڑے پٹھے-سدھے آؤن لگّ پئے نے۔ اودن…
کامریڈ دی چھتری تانن والی گلّ.. میری سوچ 'تے قابض ہی ہو کے بہہ گئی اے۔
نہیں، نہیں مینوں اس طرحاں نہیں سوچنا چاہیدا۔
"بی پوجٹو یار!" کسے نے ٹھیک کہے، بی پوجٹو صرف بلڈّ گروپ ہی نہیں زندگی جیون لئی اک نظریہ وی ہے۔ وہارک گلاں ہی سوچنیاں چاہیدیاں نے۔ نگیٹو کیوں سوچاں؟
صرف اکو بندو تے دھیان کیندرت کرنا چاہیدے۔ کسے وی ترانھ زمین… ۔ اف ! میری برتی اک بندو 'تے ٹکدی کیوں نہیں؟ ٹک وی کویں سکدی اے؟ کی نجی سارتھ تے لالچ دی بھاونا بندے 'چ نہیں ہونی چاہیدی؟ پھیر تاں اوہ سادھ ہی بن جاوے؟ پر سادھ-سنیاسیاں تے مٹھاں-ڈیریاں دی حقیقت کہڑی چھپی ہوئی ہے کسے توں؟
کلھ شامیں ماسٹر جگندر کول بیٹھے ساں۔ امریک وی سی۔ میں اکثر مارکٹ ڈسکسّ کرن جانداں۔ انجھ بازار بارے گلّ-بات تاں بلو نال وی فون 'تے روزانہ ہی ہندی ہے پر ماسٹر نال وی گلّ کرنی میں ضروری سمجھداں۔ کل ملا کے تاں ماسٹر بلو دیاں گلاں دی تائد ہی کردے۔ میرا من ٹک جاندے۔
پر امریک اپنی کھچڑی وکھری پکاؤندے۔ کہندا، "تھوڈا ایہہ شعراں-شراں تے رئل اسٹیٹ دا بلبلا تاں پھٹن والا ہی ہے۔ جویں امریکہ وچ بھانڈا پھٹئ، انڈیا وچ وی پھٹیگا۔"
گلّ تاں اسنے ہاسے وچ ہی کیتی سی۔ کجھ نہ کجھ کہندا ہی رہندے۔ انی سو تیہہ توں لے کے ڈوٹ-قوم بلبلا تے کنا کجھ۔ اج پھیر دکھدی رگ 'تے ہتھ دھریا سی۔ لگی ہوئی 'تے چوٹ ودھ لگدی اے۔
ماسٹر طیش وچ آ گیا، "کامریڈ، کدے کیہا جاندا سی، مینہہ رشیا وچ پیندے تے انڈیا وچ کامریڈ شتری تان لیندے نے۔ کی ہن مینہہ امریکہ 'چ پین لگّ پئی؟" اس دا لہجہ وئنگپورن ہو گیا سی۔
"ماسٹر جی، مینہہ تاں ہن انڈیا وچ وی پؤُ۔" چہرے دے نال-نال بولاں 'چوں وی امریک دا کوئی دکھ جھلک رہا سی۔ پچھے بلکار نے کسے گلّ 'تے اس نوں سترویاں دیاں فلماں دا چکنا ہیرو کیہا سی۔ اکھے، "ہن کھردرے یتھارتھ نال بھیڑ کرن دا سماں آ گیئے سنسدجیوی ساتھیو…!" ادوں دا بائی اوکھا جیہا ہے۔
"تسیں وی یار موسم دا حالَ چھیڑ کے بہہ گئے اوں۔ میں تاں ماسٹر جی توں کوئی نواں جوک سننا چاہندا سی۔ بھینجیاں بارے آؤن دیو ماسٹر جی…۔" میں مسیں گلّ دا رخ بدلیا سی۔
اج سینسیکس وچ ڈیڈھ سو انکاں دی گراوٹ درج کیتی گئی ہے۔
جس دن سینسیکس نے تیراں ہزار دے انکڑے نوں چھوہیا سی، میں بلو کول ٹھہریا ہویا ساں۔ لگاتار بریکنگ نیوز آ رہی سی تے بلو ٹی وی توں نظراں وی نہیں سی ہٹا رہا۔ بہت ہی زیادہ اتیجت۔ پھیر رات گیاراں وجے تکّ مینوں اسے بارے دسدا رہا سی۔
انکڑا سولاں ہزار ٹپن توں پہلاں ہی میں بازار وچ وڑ گیا ساں۔ ہن بائی ہزار تاں نہیں پر ویہہ ہزار پلسّ تاں چل ہی رہے۔ اج دا ٹرینڈ ڈسکسّ کرن لئی میں بلو دا موبائل ملاؤنداں۔ کلھ ہوئی ساری گلّ دسداں۔
اوہ ہسّ پیندے، "دلال سٹریٹ تے وال سٹریٹ وچالے ستّ سمندراں دا فاصلہ ہے چاچا۔ کسے کھوہ دے ڈڈو نوں ایہناں چیزاں بارے کی پتہ؟"
کامریڈ امریک سنگھ نوں اوہ کھوہ دا ڈڈو کہہ رہا سی۔ میں سوچن لگیا۔
پھر کہندا، "چاچا، کمیونسٹاں نے تاں سارے کجھ دا ورودھ ہی کرنا ہندے۔ تینوں پتہ ای اے ، سارے دیش 'چ جس دا ورودھ کردے اے، اوہی گند سنگور، نندیگرام وچ پا دندے اے۔"
ہر گلّ دا جواب ہندے بلو کول۔ میں اس دی تعریف کرداں۔ اوہ اتشاہت ہو کے اگے کہندی، "غریب-گربیاں دے حمایتی بندے نے، پر اوہناں لئی کیتا کی ہے؟ دھرنے، ریلیاں کرکے ڈانگاں پوا دندے نے۔ بس۔ ایہہ تاں منینگا چاچا، تھکے-ہارے دا آخری سہارا تاں جھوٹھا-سچا ربّ ای ہندے۔ اوہ وی ایہناں نے کھوہ لیا۔ کیہدے لڑ لگن ہن وچارے؟ کھدکشیاں ای کرنگے، ہور کی؟"
جد-کد پتہ نہیں کیہدی بھاشا بولن لگّ پیندے بلو، "تے دھرم؟ چاچا، راجستا تے پرشاسن عامَ لوکاں لئی ہمیشاں دمنکاری شکتیاں رہیاں نے… پھر بھاویں افیم ہی صحیح، ہور کتھے جانگے اوہ؟"
جنا کو ترک جہدے فٹ بیٹھے، جدکہ دھرم نوں وی تاں عامَ لوکاں اتے دبے-کچلیاں دے دمن لئی ورتیا گیئے؟ حالانکہ اجیہے سٹیریؤٹائیپ ترک میں کئی بار سن چکاں پھر وی فوری طور تے تسلی ہوئی۔
تسلی اسے طرحاں بلبیر دی وی کرواؤنی پیندی ہے۔ اک دن گلّ چلی تاں میں کیہا، "ویر، نویں دور دے نویں طور طریقے، نوی پنیری، نوی سوچ…۔" دچتی دی اوستھا 'چوں نکلن لئی میں گلّ شروع کرداں۔ گلّ چلو تاں ہی کوئی سرا تھیاؤ۔
"جگدیو سیاں، میں کدے نیں کیرنے پائے کہ ایہہ میری بنائی ہوئی زمین ہے… جویں کئی کہندے رہندے نے… میں ایہہ کیتا، اوہ کیتا…۔ مینوں پتے ایہہ میرا فرض سی، پر…۔" اوہ گلّ نوں ہور پاسے لے جاندے۔
"پر کی؟" میں کھجھداں، "جد دیکھو پر پھڑپھڑاؤنن لگّ پیندے۔ اینے ترک وی نیں سونہدے۔"
"کوئی شکّ والی گلّ ہے ضرور۔ سال 'چ ای یار ریٹ دگنے-تگنے ہو جانا…؟"
اوہ خدشہ پرگٹاؤندے۔
"وکاس در دیکھی، کنی ودھیا چل رہی ہے؟" میں کاٹ مارداں۔
اسے ترانھ انپھلیشن در، بینکاں دی ریپو ریٹ، رورس ریپو ریٹ، سینسیکس نپھٹی، سمال کیپ، مڈکیپ آدی اجیہے جادوئی شبد جو اجکل عامَ ورتوں وچ ہن، بارے کنی کو بحث کیتی جا سکدی ہے بھلا؟ سو اوہ چپّ کر گیا۔
اوہ تاں چپّ کر گیا پر ہن تاں بولتی میری وی بند ہوئی پئی ہے۔ کیہنے سوچیا سی پئی ایہہ سارے جادوئی شبد اکھ دے جھپاکے نال بھانڈے 'چ وڑ جانگے۔ بانیئے دی وحی اکثر اکھاں ساہویں آ کھڑدی اے۔
باپو جی دی کہی گلّ یاد آئی۔ پتہ نہیں کس سندربھ 'چ کیہا سی، "گہنے پئے جٹّ نوں زمین چھڑوا لیندی اے، پر گہنے پئی زمین نوں…!" میں کمب گیا۔ پھیر من ٹکا کے سوچیا۔ من بنایا کہ کجھ شعر ویچ کے پہلاں ایہہ کم ضروری ہے۔
پچھے بلو نال وی گلّ کیتی سی، "یار، کجھ شعر ویچنے اے؟"
"کہڑے؟"
"آئی۔ٹی۔ والے۔ پاور سیکٹر تاں، میں سمجھداں پلانٹاں 'چ پروڈکشن توں بعد تیزی پھڑنگے…۔" میں سہجے ہی ٹی وی والی بھاشا بول گیا سی۔
"میں تاں کہنداں چاچا، حالے ہولڈ کرنا چاہیدے…۔"
"پیسیاں دی لوڑ تی بھتیج۔"
بلو ہسّ پیا، "کیوں مذاق کردیں چاچا؟ نہ ویاہ-شادی، نہ کوئی کان-مکان…؟"
"توں وی بھتیز..۔" جٹّ دا منووگیان کرلایا سی۔
"ٹھیک ہے پھیر، اس ہفتے دا رجھان دیکھ کے…۔"
بھونتریا جیہا جد وی ٹی وی اؤن کرداں، بھیڑیاں-بھیڑیاں ہیڈ لائیناں…۔ مودھے منہ پیا، اکھاں وچ گڈّ، کسے گھپلے 'تے اتھرو کیردا، سانھ روزانہ اخباراں 'چ دیکھداں۔ مارکٹ دا نہیں جنگل دا جانور ہے ایہہ اننھا سانھ۔ وچے اےداں وی سوچداں۔
کی کراں؟ سوچ کسے راہ پیندی نہیں دسّ رہی۔ کوئی ہمدردی پرگٹاؤن والا وی نہیں۔
ہمدردی؟ بازار وچ ہمدردی تے بھاوکتا دا کی کم؟ کدے میں وی آہی کجھ کہندا ہندا ساں نہ؟ پھیر نجی سارتھ تے لالچ مر نہیں جاویگا؟
کاش! کوئی موڈھے 'تے ہتھ دھر کے کہے، "کوئی نہ شیرا، ہمت رکھ۔ سانھ دا کی اے، جد مرضی پونچھ چک لوے۔"
پر کون کہے؟ بلبیر؟ اوہنوں وی کتھے پتے میری حقیقت۔ نالے اوہدا تاں آپ وچارے دا سترویاں والا چکنا ہیرو ہن اپرسنگک ہو گیئے اتے نویں دی حالے نہار ہی سپشٹ نہیں…؟
بلو؟ بلو نوں وی میرا پورا سچ کتھے پتے؟ پر مارکٹ دا سچ نہ اس توں چھپئ نہ میتھوں۔ اوہدی اپنی حالت وی تاں پتلی ہوئی پئی ہے۔ پرسوں فون 'تے کہندا سی، "چاچا، کدے سپنے وچ وی نہیں سی سوچیا کہ انجھ گٹیاں وچ وجیگی۔ بازار دے تاں اپنے ہی ودھی-ودھان ہندے نے۔ اوہ پروار، سماج، رتبہ، ضرورت کجھ نہیں دیکھدا۔ تیرے پیسے وی چاچا… سمجھ 'چ نہیں آ رہا، کویں کریئے؟"
میں وچالے ٹوکیا سی، "بہتی نہ چنتا کر بھتیج۔ انجھ وی منا دے ٹوئے کنا نال کتھے پورے ہندے نے…؟" پر اس دیاں گلاں سن کے ڈر میں وی گیا ساں۔
"میرے تاں چاچا، ہوش اڈے پئے نے۔ گہنے پئی زمین… ستے پئے دے کالجے 'تے بوجھ جیہا پے جاندے۔ پسینو-پسین ہویا ہبڑواہے اٹھ کھڑداں۔ پھیر ساری رات اکھاں وچ ہی لنگھدی ہے۔" اوہ کہہ رہا سی۔
نیند مینوں کہڑی آؤندی ہے؟ نہ ٹی وی چنگا لگدے نہ روٹی-پانی۔ پہلاں کدے رتا ودھ پیتی توں ہندا سی، ہن اکثر سردرد رہن لگّ پئی۔۔۔بےمطلب منہ 'چوں گالھاں… غصہ… جنے-کھنے نال کھہبڑ پینداں…۔ بعد 'چ سوچداں، گلّ کی تی یار…؟
بڑا عجیب تجربا ہوئٔے۔ جد بازار ڈاؤن آؤنا شروع ہویا، ہر وڈی گراوٹ دی کھبرنال پیٹ وچ گڑگڑ شروع ہو جاندی تے بھجّ کے پاکھانے جانا پیندا سی۔ ہن جد دا سانھ مودھا پئی، قبضی رہن لگّ پئی ہے۔ پچھے چھڈّ دتا سی، ہن پھیر زردہ لاؤنا شروع کر دتی۔ پیگاں دی گنتی ودھدی جا رہی ہے۔ بلکہ دیسی پین نوں جی کردے۔ سوچداں، بھکی… کدے واڈھھیاں 'چ بھئیاں نوں پیاؤندے ہندے ساں چاہ وچ ابال کے۔
بلو کول بنا فون کریاں ہی پہنچ گیا ساں۔ تمام ماحول اداسی دے عالم وچ ڈبیا ہویا سی۔ کنا کو سماں ہوئٔے، شمشیر دے گلھاں دیاں ہڈیاں دکھن لگیاں سن۔ سر سکری نال بھریا ہویا۔ میریاں اکھاں وچ سوال دیکھ کے کہندا، "ٹینشن تے چنتا پی جاندی اے چاچا بندے نوں۔"
میرے کہن تے اپنے دوست اجے سکسینا نوں وی بلا لیا سی بلو نے۔ اسے پھیلڈ وچ ہے اوہ۔ بلو نے دسیا سی کہ سکسینا اجکل ٹینشن وچ ہے۔ ایہدے انجینیئر لڑکے دی چنگے پیکیج تے پلیسمینٹ ہو گئی سی، ہن کمپنی نے جواب دے دتی۔ لکھاں روپئے قرضہ لے کے پڑھایا سی۔ ایجوکیشن وی سالی بزنیس بنی پئی اے۔
بلو نوں حالے وی وشواس نہیں سی ہو رہا کہ مینوں پیسیاں دی سخت لوڑ ہے۔ کہندا، "چاچا، پینک کریئیٹ ہو گیئے جاں…؟"
سکسینا کہندا، "براڑ سا'ب، آئی ٹی سیکٹر تاں تھونوں پتے لٹیا پئی۔ باقی پاور بھاویں ریئلٹی، اج دی ڈیٹ وچ تاں ادھی قیمت مسیں مڑو۔ ہولڈ کر سکو تاں…۔" اسدے چہرے 'تے اداسی پوچی ہوئی سی۔
میرے بار-بار دے اصرار 'تے سر جھٹکن توں لگیا جویں کہہ رہا ہووے، "کیوں مرنا چاہندیں؟"
اوہنوں کی پتہ کہ شردھا، جاگرن ورگے کنے ہی چینل جو میں لوک کیتے ہوئے سی، کھولھ لئے نے۔ پر برتی کتے وی نہیں ٹکدی۔ بھگوان داس نے کسے ڈیرے والے دیاں سیڈیاں لیا کے دتیاں سن، "سنو، شانتی ملیگی۔"
بتھیرا دیکھ-سن لئ۔ کورے اپدیش…۔ بھاویں بہت شنکے نے من وچ، پر اینا پھنڈا تاں کلیئر ہے کہ اجیہے چینل تے سیڈیاں میری منزل نہیں۔
منزل دا کجھ پتہ نہیں۔ بائی امریک تے بلبیر وانگ اج میں وی چراہے وچ کھڑھا ہاں۔ چپھیرے ہنیرا ہی ہنیرا۔ کنا کو اکّ چبی بیٹھاں، کہڑا کسے نوں دسیا ہوئٔے؟
بلو دسی گیا تے میں کری گیا۔ کتے ودھ-چڑھ کے کیتا۔ بڑا کجھ اس توں اوہلے وی کیتا۔ اک پاسے بازار دی جند جان، میرا نجی سارتھ تے لالچ، دوسرے پاسے جٹّ دا منووگیان تے سماج-وگیان۔ آڑھتیئے نے اس دا فائدہ اٹھایا۔
ایہہ تاں میں کہہ رہاں۔ اوہدا اپنا ترک ہوؤُ۔ ہریک دے اپنے سارتھ-پریرت ترک ہندے نے۔
بلبیر نوں سنیہا گھلیا سی آؤن لئی۔ کلے نوں تاں سالی وسکی وی نشہ نہیں کردی۔ دنے ماسٹر کول گیا ساں۔ پتہ سی گھرے ہی ہوؤگا۔ باراں وجے تکّ اخبار ای چٹّ رہا سی۔ اسدے چہرے دیاں اداس جھرڑیاں سینسیکس دا ڈاؤن گراف درسا رہیاں سن۔ اخبار 'تے جھکیا ہویا، جویں کہ سانھ مودھا پیا ہووے۔
میں سانھ دی پونچھ نوں ہتھ لایا، "کی خبر ہے ماسٹر جی؟" تاں کہندا، "اٹھ سو انک ڈاؤن۔"
"سکول؟"
"نہیں یار، سینسیکس۔"
"میں کی پچھئ؟"
"گیا سی یار سکولے وی، من نیں لگیا، مڑ آیاں۔" تے اخبار چھڈّ کے اس نے ٹی وی اؤن کر لیا۔
… بریکنگ نیوز… احتیاط کے طور پر مارکٹ سمیں سے پہلے بند… اب تک کی سبھ سے بڑی گراوٹ…۔ سانھ ارڑا رہا سی۔
ماسٹر میانکیا، "میں تاں جی پی ایف وی سارا… نالے پرسنل لون… اس جدی گھر 'تے وی ہوم لون کرا لیا تی لے دے کے…۔ ایتکیں تاں کسان کارڈ والا قرضہ وی…۔"
"بس کر پتندرا! دیوالا کڈھنے سرکار دا…؟" میں مذاق کیتٔے۔
انجھ کسان کارڈ والا قرضہ میں کہڑا موڑیا سی ایتکیں؟ موڑنا کاہدا، بس ویاج بھر کے نویاؤنا ہندے۔ دوجی چھماہی لنگھ رہی ہے، کوآپریٹو سوسائٹی وی…۔ بلدیو کئی گیڑے مار گیئے۔ بتھیرا کہندا سی وچارا، "بھا'جی اک واری جما کروا دیو۔ ٹارگیٹ پورا کرنی۔ بھاویں ہتھو-ہتھ ای کڈھوا لیا جے۔"
کڈھن پاؤن لئی ہن ہے وی کی؟ پیسے کوئی اکاں نوں لگدے اے؟ چوآ تھلے چلیا گیا۔ بور 'تے مچھی-موٹر رکھوائی سی، اوہدا قرضہ وی، جویں موٹر چپ-چپیتے پانی کھچدی رہندی اے، میرا ساہ-ستّ کھچدا رہندے۔
"کسے رشتے دار نوں وی کوئی بھیت نہیں ایہناں گلاں دا۔" اوہ بڑبڑائی۔
"یار، چینلاں والے تاں سنسنی پھیلاؤندے نے سالے میرے۔ تیرا اخبار کی کہندی؟"
میتھوں کہڑا کجھ لکیا ہوئٔے۔ پھیر وی پچھداں۔
ماسٹرنی پانی لے آئی۔ سربجیت تے جاکاں دی خیر سکھ پچھن دی اپچارکتا پوری کیتی۔ پھیر کہندی، "بھائی سا'ب اس ٹی وی دے باراں ہزار لگے سی… تے صحتَ وی کوئی چیز ہندی اے کہ نہیں…؟" جویں کہ بھری-پیتی بیٹھی ہووے۔
میں نہ سمجھن دا سانگ کیتا۔ جدکہ چنگی طرحاں سمجھدا ساں کہ جو باراں روپئے دا اخبار پاڑ سکدی ہے اوہ باراں ہزار دا ٹی وی وی..؟ ہاں۔
بلبیر دے آؤن تے میں ٹی وی توں نظر ہٹا کے اس ولّ دیکھیا۔ وولیوم گھٹّ کر دتا۔ موبائل چکّ کے انلوک کیتا۔ اوہ پھیر لوک ہو گیا۔ جویں ساڈے بلھاں نوں وی لوک لگیا ہوئٔے۔
سکیاں گلاں سنبھوَ نہیں۔ میں الماری 'چوں بوتل، گلاس تے نمکین دا پیکٹ کڈھ لیا۔ بلبیر اپچارک نانہہ جہی کردے۔ مینوں تے اس نوں وی پتے، اجیہے ماحول وچ ایہہ کنی ضروری ہے۔
اک-اک پیگ اسیں اندر سٹّ لئ۔ کمرے وچلا سناٹا اجے بھنگ نہیں ہویا۔ گلّ شروع کرن لئی میں پچھداں، "ہور سنا ویر، گاجراں نہیں بیجیاں ایتکیں؟" اوہ اک دم حیرانی جہی نال میرے ولّ جھاکدے۔ جویں کہ میں شعر بازار دے ڈبن دا ایہی کارن مندا ہوواں۔
"نہیں، کھیچل بہت منگدیاں گاجراں۔ پٹنیاں، دھونیاں، پر-سال بھیاں ہوگی تی ساڈی تاں۔ منڈو تاں رون لگّ پیندا سی وچارا۔ گوبھی لائی اے۔"
"سبزیاں دے بھاء وی چنگے نے… گوبھی بھاویں گاجراں..۔"
"کساناں نوں کہڑا گپھے دندے…؟" اوہ بڑبڑایا۔
کدے پرگتیشیل کسان وجوں جانے جاندے بلبیر لئی اوہ سماں کسے صدمے توں گھٹّ نہیں سی جد شمشیر نے شہر جان دا فیصلہ لیا سی۔ منڈیاں نے زمین ٹھیکے 'تے دین دی گلّ کیتی پر اہنے خود بیجن دی ضدّ کر لئی۔ بلو نے کلا ویچنا چاہیا پر اہنے واہ نہ لگن دتی۔ پر پیلی نوں گہنے ہونو نہ بچا سکیا۔
ہن اسے زمین دا ایہنوں ٹھیکہ بھرنا پیندے۔ پر ہمت نہیں ہاری۔ بھئیا نوکر رکھیا۔ چار کنالاں 'چ سبزی بیجی۔ ٹریکٹر تاں شمشیر نال شہر چلیا ہی گیا سی۔ اتھے رہِ گئیاں سن ٹریکٹر دیاں باقی قشطاں تے کدے- کدائیں گلاں دی اگالی کرن لئی یاداں۔ مسلاً، ٹریکٹر تاں ہندوستان وی دھکڑ سی، پر کیا باتاں بئی پھورڈ دیاں… بھاویں چھوٹا اے پر کھچائی بلبیر آلے دی وی چنگی اے…۔ اجکل تاں نوی تکنیک آلے ڈی آئی…۔ سمیں -سمیں دی گلّ ہے جی…۔
سمیں دا پہیہ الٹا گھم گیا سی۔ بلبیر نے اک سستا جیہا امریکن بلد لیا۔ ریہڑا بنوایا تے کم جیہا چلا لیا۔
"اپنی وی اگیتی ہے، ہفتے دساں دناں نوں شروع ہوجو۔" اک واری تاں لگیا جویں بلبیر تھوڑھا جیہا کھلئ، پر پھیر چپ وٹّ گیا۔
اپنا پیگ نبیڑ کے میں کہے، "چکّ پھیر۔" اوہ ٹی وی ولّ دیکھ رہے۔
"بلو نال تاں نیں گلّ ہوئی ایہناں دناں 'چ؟" مینوں پتے اوہ کی پچھنا چاہندے۔
"ویر، خبراں تاں کتیوں وی چنگیاں نہیں آ رہیاں۔ کہندا سی، کئی پراپرٹی ڈیلراں نوں نوٹ کروا رکھئ۔ خریدن والا کوئی ہے نیں ۔ ویچن لئی سارے تیار بیٹھے نے۔ ستّ-اٹھ مہینے تاں مینوں ہو گئے نے۔ کہندے سی دیوالی 'تے سودے ہونگے۔ کسے نے پچھیا تکّ نہیں۔"
بلبیر چنتت جیہا میرے ولّ دیکھدے۔ میں حیران ہاں اہنے بلو نوں اک واری وی کوئی دوش نہیں دتا۔
"جو داتے نوں منجور۔" مینوں پتے اجیہے وچن اندھوشواسی اتے نکمیاں دے آبھوشن ہندے نے۔ پر میں ایہنوں کی دساں کہ میرے والی گہنے پئی زمین دے قرار دی طریق تاں بلکہ اس نالوں چار مہینے پہلاں دی ہے۔
بلبیر جد وی بلو بارے پچھدے، میرے دماغ 'تے بوجھ ودھ جاندے۔ خود نوں دوشی سمجھن لگداں۔ بلو شہر 'چ پلاٹ خریدن لئی اک کلا ویچنا چاہندا سی۔ کئی دن ایہہ کلیش 'چ وی پئے رہے۔ آخر زمین گہنے دھرن دی صلاحَ میں ہی دتی سی۔ ادوں اک کلا ہی جا رہی سی۔
حوصلہ جیہا دنداں، "اجے تاں پورا سال پئی ویر۔ کجھ وی اپر-تھلے ہو سکدے؟"
اوہ چپّ ہے۔ مینوں پتے ایہدا امریک بائی نال حالے وی اٹھنا-بہنا ہے۔
امریکہ وچ سبپرائیم لینڈنگ اتے ہاؤسنگ بوم دا بلبلا پھٹن ورگیاں گلاں اکثر ہندیاں رہندیاں۔ دنیاں 'تے اسدے مارو اثر بارے وی۔ اوہ تاں سال پہلاں ہی اجہیاں گلاں کرن لگّ پیا سی۔ لوک کہندے، کدے چڑھدی کلا دیاں گلاں وی سنیاں ایہناں دے مونہوں؟
کنی تیزی نال سارا پریدرش ہی بدل گیا۔ لوکاں دا رجھان وی پتہ نیں …؟ پنچائت جاں پنڈ دے موہتبر بندیاں نے سکول اپگریڈ کرواؤن جاں اسدے رزلٹ بارے کدے پرواہ نہیں کیتی۔ اپنے بچیاں نوں شہر بھیجی جا رہے نے۔ سرکاری ڈسپینسری لئی پنچائت نے تھاں نہیں دتی۔ پلاٹ کٹن لئی تیار بیٹھے نے۔ پنڈ وچ سٹیڈیم بناؤن دی سکیم آئی سی، لٹگی…۔
سٹیڈیم توں یاد آیا، اج تاں گلی کرکٹ دا فائینل میچ ہے۔ مینوں وی سدیا ہوئٔے۔ رات منڈے دسدے سی، ایتکیں پھتیہگڑھ والیاں نال پھسنگے اپنے سنگ۔ ٹیم برابر دی ہے۔ پھتیہگڑھ دا سرپنچ، اوہناں دے کرکیٹ کلبّ دا پردھان، تنّ دناں توں خود اتھے ڈٹیا ہوئٔے۔ نترو وڑیویں کھانی…۔
بھلیکھا ہے منڈیاں نوں۔ اجکل ساریاں ہی وڑیویں کھاندیاں نے۔ سچائی تاں ایہہ ہے کہ جس پنڈ وچ میچ ہندے نے ٹراپھی اسے دی ٹیم کول رہندی ہے۔ نہیں ڈانگاں نہ کھڑک جان۔
چھوٹے ہندیاں دیکھدے ہندے ساں کبڈی، کشتی دے اکھاڑے، ڈھول-ڈھماکے، پہلواناں دیاں جھنڈیاں…۔ اجکل تاں گلی-محلے، ہر کتے کرکیٹ دا کریج۔ شاید کرکیٹ دی انشچتتا ساڈی مانسکتا دے ودھیرے نیڑے ہے۔ تائیؤں اس کھیڈ نے اینی پینٹھ بنائی ہے۔ پلاں-چھناں وچ راجا توں رنک اتے رنک توں راجا بنن دیاں قصے کہانیاں نوں اسیں اتھے پرتکھ ہندیاں دیکھدے ہاں۔ اصل 'چ کرکیٹ نوں اسیں زندگی دے روپک وانگ لیندے ہاں۔
ادگھاٹن والے دن اوہناں مینوں وی سدّ کے سٹیج 'تے بہایا سی۔ میں اپنے پنڈ دے 'شہید بھگت سنگھ کرکیٹ کلبّ' دے مڈھلے میمبراں وچوں ہاں۔ چندہ ہن وی چنگا دنداں۔ پر سرگرمی گھٹا دتی ہے۔ ٹورنامینٹ ہن سبھیاچارک میلیاں وچ بدل گئے نے۔ چودھر چمکاؤ میلے۔
اک مشہور گائک جوڑی اتے پردھانگی لئی کسے لیڈر نوں سدیا ہوئٔے۔ گائکہ خوب لٹکے-جھٹکے دکھاویگی۔ لیڈر چنگے پیسے دے کے جاویگا۔ گائک، گائکہ، ڈی سی ، ایس پی، علاقے دا ایم ایل اے، ایم پی اتے کجھ این آر آئی سمیت تیہہ کو لوکاں دے نال کھیڈ میلے والے پوسٹر 'تے میرا وی فوٹو چھپیا ہوئٔے۔ جان سار پربندھک جھٹ سٹیج 'تے بلا لینگے۔ اجکل تاں میں کسے پنچائت، اکٹھ وغیرہ وچ جانوں وی ٹلداں۔
بس بہتا سماں ٹی وی ساہمنے ہی…۔ ٹی وی ، جتھے شاید کرکیٹ وانگ ہی نرمم یتھارتھ توں بھجن والیاں نوں شرن ملدی ہے۔
بلبیر بائی ٹی وی توں بہت چڑھدے، "ٹی وی والے ساڈے سبھیاچار دا بیڑا غرق… نالے کنا غلط پرچار کردے رہندے نے۔ اکھے کساناں دی پھجولکھرچی…۔ کھیتی بھئیاں ہتھ…؟ اپنی لگام تاں پونجیپتیاں دے ہتھ اے سہریو ! اناج پیدا کریئے اسیں تے اس دا گھٹو -گھٹّ ملّ طے کردے نے اوہ۔" پرانا راگ الاپنا شروع کر دندے۔
"گھٹو-گھٹو قیمت 'تے خرید وی لیندے نے۔ مڑ اوہی چیز سانوں ودھو-ودھ کھدرا قیمت 'تے ویچدے نے…؟" میں وی اسے وہاء 'چ وہِ جانداں۔
کاغذاں دا پلندا ہتھ وچ لئی پتہ نہیں کی-کی سوچی جا رہاں۔ کدے ٹی وی، کرکیٹ، کدے مارکٹ بارے۔ پنڈ 'چ شاملاٹ 'تے پلاٹ کٹن دیاں سکیماں بن رہیاں نے۔ جنٹے میمبر نے تاں پنڈ دی فرنی نال لگدی اپنی زمین 'چوں پلاٹ کٹّ وی دتے نے۔ شہراں وچلیاں کلونیاں دی طرز 'تے سڑکاں دی نشاندیہی کرکے تھوڑھی-موٹی روڑی وی پوا دتی۔ براڑ اسٹیٹ۔
براڑ اسٹیٹ دے کھونجے 'تے شٹر والی دوکان-براڑ پراپرٹی اڈوائیجر۔ شٹر چکن سار شیشے پچھے جنٹا سنگھ دی روالونگ چیئر۔ ٹیبل 'تے شیشے تھلے پلاٹاں دا کمپیوٹرائیزڈ رنگین نقشہ۔ نقشے وچ مکھ سڑک نال پرائیم لوکیشنوالے پلاٹ انجھ تاں پہلاں ہی وک چکے نے۔ پر کئی ریسیل 'تے اپلبدھ ہن۔ بس ہزار کو روپئے فی گز پریمیئم چل رہے۔
کنے ہی لوکاں نوں اس پریمیئم نے شہراں ولّ کھچئ۔
امریک بھاویں میرا کلاس پھیلو رہے، پر اس نال مے اس بارے صلاحَ مشورہ نہیں کردا۔ بس ہیلو -ہائِ تک ہی سیمت ہے۔ خاص سوت نیں بہندی اس نال۔ گلّ-گلّ تے سامراجواد، پونجیواد…۔ اک دن نمبڑداراں دا گردیو بحثی جاوے،
"کہڑیاں گلاں کردیں بھراوا؟ دنیا اک گلوبل پنڈ بن چکی ہے۔" تاں امریک کہندا، "گلوبل پنڈ بنی ہے صرف ملٹی نیشنل کمپنیاں دے وپار لئی۔ باقی تاں تیرے ساہمنے ای اے۔ بلکہ کنے ہی دیشاں نوں تیرے اس کھڑپنچ نے کتا-لڑائی 'چ الجھا رکھئ۔"
پھیر کہندا، "امریکہ اپنے وپارک ہتاں توں سوا ہور کوئی سانجھ پاؤن وی نہیں دندا کسے نوں… صرف کھلے بازار دا پیروکار…۔"
"کھلی بازار ووستھا دے پیروکاراں دے ہن ہتھاں دے طوطے اڈے ہوئے نے۔ آرتھک کھلیپن دا تلسم ٹٹّ رہے۔" کامریڈ بڑے جوش نال دسّ رہا سی، "ساتھیو ! میڈیا سبھ توں وڈا کنجر ہے…۔ امریکی نیتیاں تے ورلڈ بینک، مدرا کوش دے نسخیاں نوں ساڈے لوکاں دے دماغ وچ اسے نے بٹھائی۔"
پل کو لئی کامریڈ رکیا۔ پھر اسدی مٹھی ہوا وچ لہرائی، "بھاویں ہن تاں کافی کجھ نتر کے ساہمنے آ گیئے۔ پھیر وی ادارواد دے ناں 'تے ہو رہے پھراڈ نوں میڈیا لوکاں ساہمنے نہیں آؤن دے رہا…۔"
"کامریڈ ٹھیک کہہ رہے دوستو ! مدھورگ دی لالچی پرورتی دا میڈیئے نے شوشن کیتا، سپنے دکھائے، سپنے جگائے، بھوگوادی کلچر پیدا کرکے آہ سارا کجھ نشے وانگ ساڈے لوکاں دے ہڈاں وچ رچا دتا۔ مکڑجال وچ پھسا لیا۔" بنت جانی امریک دی گلّ دی ویاکھیا کر رہا سی۔
"بھراوو ! ساڈی ایہہ بہت وڈی تراسدی ہے کہ سچی گلّ کہن والے نوں بھاشنباج کیہا جاندے۔ ایہہ وی اک سازش ہے، ساڈے لوکاں نوں صحیح دشا وچ سوچن توں روکن دی۔ وڈا بائی جگندر بیٹھے، تے ساتھی جگدیو…۔"
میرے ولّ دیکھ کے اوہ رتا مسکرایا، "کامریڈ جگدیو وی لوک پکھی کماں وچ موہری رہے کسے ویلے، ساری ستھتی سمجھدے…۔"
"کسے ویلے؟ ہن کی…؟" میں کہنا چاہنداں پر کجھ وی کہہ نہ ہویا۔ جویں بلکار اکھاں ساہویں آ کھڑیا ہووے۔ اک حد توں بعد دچتی وی پلائن وانگ ہندی ہے۔
"گلابی اخبار…۔" اس نے پھیر ماسٹر جگندر تے میرے ولّ تکدیاں اگے کیہا، "اتے گلابی چینل پونجیپتیاں دی دلالی کر رہے نے۔ پہلے دنوں ہی۔ پھلاں بھارتی ادیوگپتی دنیا دے دھن-کبیراں دی لسٹ وچ پھلانے نمبر 'تے۔ ایہہ سبھ سانوں ساڈی پراپتی وانگ دکھایا جاندے۔ تے اسیں ایہہ بھلّ جاندے ہاں کہ جنے اوہ امیر ہوئے نے اونے اسیں غریب وی تاں ہوئے ہاں… پاڑا ودھیا ہی ہے… کہ نہیں؟" کہندیاں اس نے اتھے بیٹھے لوکاں ولّ دیکھیا۔ پھیر نظر میرے 'تے ٹکا لئی۔
میں اس نال نظر ملاؤن 'چ وی اوکھ محسوس کر رہاں۔ جیب وچ پیا موبائل ٹونہداں۔ کاش ! ہنے کوئی کال آ جاوے، میں جھٹ اٹھ کے باہر چلیا جاواں۔ اوہ بار-بار مینوں ساتھی اتے کامریڈ کہہ کے سمبودھت ہو رہے۔ اسدی گلّ-بات وچ 'اپنے لوک' شبد بار-بار آ رہے۔
میں یاد کرن دی کوشش کرداں۔ کدے میں وی 'اپنے لوکاں' بارے گلّ کردا ہندا ساں۔ ہن…۔
ہن کی ہو گیئے مینوں؟ اپنا سر جھٹکداں۔ سمیں دے نال تاں چلنا ہی پیندے۔ کدے ماڈل رہا رشیا وی تاں سمیں دے نال بدلیا ہی ہے…؟ تے چین…؟ بلکل۔ بھاوک ہون دا ہن سماں نہیں۔ اک واری پھیر فیصلے دی گھڑی…۔ من ٹکا کے، ترک نال سوچنا چاہیدے۔ وچے سوچداں، بہہتیاں دلیلاں وی کی کرنیاں؟
بھٹکدے من 'چ ترک-وترک دی اک دوڑ شروع ہو جاندی اے۔ اسدے کئی سوالاں دا جواب میرے کول نہیں۔ لگدے پورا سچ ساہمنے نہیں آ رہا۔
"کسے ٹاٹے-بڑلے نے جے کوئی ملٹینیشنل کمپنی خرید لئی تاں کی انڈیا نے دنیا پھتیہ کر لئی؟ پر میڈیا تاں اسے طرحاں دکھاؤندے۔ اوہ ایہہ کدے نہیں دکھاؤندا کہ ملٹینیشنل کمپنیاں نے کنیاں بھارتی کمپنیاں نوں برباد کر دتی جاں کنیاں نوں خرید کے اوہناں دا نام-نشان مٹا دتی۔ میڈیئے نے کدی ایہہ رپورٹ نہیں دکھائی کہ نوی آرتھک نیتی نے کویں چھوٹے-چھوٹے کارخانیاں نوں تباہ کر دتی تے لکھاں لوک بے روزگار ہو کے بھکھے مرن لئی مجبور ہن۔ سرکاراں نے صحتَ، سکھیا تے ہور لوک ہتو کماں دا بجٹ گھٹا دتی۔" اسدا بھاشن پوری روانی 'تے سی، "مذاق تے ترس دا پاتر بن کے رہِ گیئے عامَ آدمی…۔"
اک ٹٹے ہوئے کسان نے ہوکا لیا۔ جو میرے اندر اتر گیا۔
میری بے چینی ودھدی جا رہی ہے۔ بے چین من نوں کتے وی چین نہیں…سوچ-سوچ کے ہار چکاں…سوچاں دے واورولیاں وچ پھسیا بری طرحاں جھنجھوڑیا گیاں…وا-ورولے دی ٹیسی تک جا کے اک دم دھرتی 'تے آ ڈگداں… ڈونگھی کھائی وچ لڑک جانداں… نہ میرا پیارا اخبار، نہ کوئی چینل، کتے وی من نہیں ٹک رہا…۔
"کسے دے من دا کی پتہ چلدے بھین جی، حسابی ہو گئے نے سارے۔" کندھ دی موری 'چوں کسے گلّ تے گوانڈھن کہہ رہی سی۔ سربجیت نے جھٹ میرے ولّ دیکھیا۔ میں کمب گیا۔
زندگی دے سانھ نوں سنگاں توں پھڑن دی کوشش کرداں۔ بچیاں دا خیال آؤندے …عزت دا وی…پتنی وی جانی ساہمنے آ کھڑوندی اے…۔ رات نوں جے اکھ لگدی وی ہے تاں اول-جلول سپنے آؤندے نے۔ سپنے وچ کدے باپو جی، "پھسل- باڑی دا کی حالَ اے پترا؟ کھیتی خصماں سیتی بھائی…۔" تاں کدے گھروالی، "تسیں تاں جی کیلکلیٹر…۔" پھیر نیند اڈّ جاندی اے۔
بیڈروم وچ کیلکلیٹر لجانا بند کر دتی۔ بلکہ بیٹھک وچ وی افیم وانگ لکو کے رکھداں۔
میں تاں ٹیلیوزن وی بیٹھک وچ…۔ پتہ نہیں کہڑی مٹی دی بنی ہوئی ہے۔ لوکاں دیاں عورتاں تاں ٹی وی سیریئلاں دیاں ماریاں دن چھپدے نوں منڈے پکا کے دھر دندیاں نے۔ ہالی آ کے آپے ٹھنڈے ٹکڑ کھائی جان۔
پتہ نہیں میرا وہم ہی کھائی جا رہا ہے جاں…؟ اک دن کسے گلّ 'تے سربجیت کہندی، "آہو جی، پرائیویسی دا بڑا کیہا تسیں…!" تے ٹی وی ولّ دیکھدیاں سوالیا نشان وچ تبدیل ہو گئی۔ میرے دماغ وچ آل-جنجال چلن لگیا۔ چلدا رہا۔ اکھ لگی نہیں کہ لگی کویتا کہن، '…لوکاں دا ہجوم ساڈے بیڈروم وچ/دیکھتا ہے توں کیا/دو تے دو وی پنج ہوئے کدی؟ ایہہ کیہی ہوس؟ کدی فرصت وچ سوچیو/پرائیم ٹائم توں بعد/کہ جواک کتھے لڑکے ہوئے/پتنی کتھے/کہ اوہناں دے نال اوہ وی ہے/ہونا چاہیدا جس نوں/جاں کہ ہجوم لوکاں دا؟ ایہہ انہونی کنجھ واپری؟' تربھک کے اٹھ کھڑداں۔ ہمیشاں وانگ کجھ وی پلے نہیں پیندا۔ نیند ضرور اڈّ گئی۔
کدے-کدے لگدے ایہنوں میری گلوبل پونجی وچ اینی ایکٹو حصیداری بارے شکّ ہو گیئے۔ بے شکّ اس نے کدے کیہا کجھ نہیں۔ پر بیڈروم تے باہرلی بیٹھک وچالڑی وتھّ کوہاں لمی ہو چکی ہے۔ اجنبی بن کے رہِ گیاں۔ پتہ نہیں کھلھ کے ہسے نوں کنا چر ہو گیئے؟ آخری بار میں سیری تے رمپی نوں جوک کدوں سنائے سی؟ اسیں چارے کٹھے کدوں کیرم کھیڈے سی؟ کد رمپی سنگ بیٹھ کے میں چتر بنوائے سی؟ کدوں بچے…؟
نکے-نکے بچے وی کویں ماحول نوں پڑھ لیندے نے۔ کئی واری ماں نال گلاں کر رہے ہندے نے، مینوں دیکھن سار چپّ۔ پچھلے کئی مہینیاں توں میں ایہناں دی ٹیچر-پیرینٹس میٹ وچ وی نہیں جا سکیا۔ ہو سکدے اسے کرکے ناراض ہون۔ میرے من دا چور پتہ نہیں کی اول-جلول سوچی جا رہے۔
اج دیاں خبراں نے میری پریشانی ہور ودھا دتی ہے۔ کئی دناں توں چنگی طرحاں نیند وی نہیں آ رہی۔ بزنیس چینل، مینوں ہن لگدے، پہلے دنوں ہی جھوٹھ بولدے رہے نے۔ میں ربّ ورگا وشواس کردا رہا۔
جد میں شعر مارکٹ وچ وڑیا، سینسیکس سولاں ہزار 'تے سی۔ اتے چینلاں والے، جنہاں نوں امریک گلوبلیکرن دے رتھوان کہندی، دسّ رہے سی کہ ہن انویسٹمینٹ کرن دا صحیح سماں ہے۔ جد بائی ہزار 'تے پہنچیا ادوں وی تے ہن گر کے اٹھ ہزار 'تے آ گیئے، تاں وی انویسٹمینٹ دا صحیح سماں دسّ رہے نے؟
کدے سن کے نشہ جیہا چھا جاندا سی۔ ہن تاں ایہناں دی بھاشا رتا وی نہیں پونہدی مینوں۔ پاور سیکٹر، پیٹرو، آئی ٹی، بینکنگ سیکٹر… سبھ بکواس..! سالیو، امریکہ دے وڈے-وڈے بینک لٹ گئے… تے ڈبی ورگا پلاٹ، پرائیم لوکیشن… بلو کلھ ای کہندا سی، "گدھی نہیں پچھدی چاچا۔"
اوٹھ 'تے چڑھے نوں کتا کھا گیئے۔ جیوں-جیوں قرار دی طریق نیڑے آؤندی جا رہی ہے، میرا دل بیٹھدا جا رہے۔ چنگے-بھلے گہنے سی گھروالی دے، کوئی انسردے نوں ویچے تاں وی ہے، پر…۔ ماری گئی متّ۔ ہن سونا وی اسمان چھو رہے۔ تے بے چینی؟ کجھ نہ پچھو۔ رموٹ دے بٹن دبی جا رہاں۔ ہتھیلی 'چ پسینہ آ رہے۔ کھڑکی 'چوں ٹھنڈی ہوا دا بلاّ آئٔے۔ کانبا جیہا چڑھ گیا۔ دم گھٹدا محسوس ہویا تاں کھڑکی کھولھ لئی سی۔ ہن بند کرن لئی اٹھنا وی محال ہو رہے۔ بار-بار سیلنگ پھین اکھاں ساہویں آ جاندے۔ میں اودھروں نظراں ہٹا کے دھیان ٹی وی ولّ لاؤن دی کوشش کرداں۔ بی پوجٹو یار…۔
ہاں، میں کیوں پنکھے ولّ جھاکاں؟ مینوں تاں پھسایا گیئے۔ میری زمین 'تے اوہناں دی اکھ سی۔ سپیشل اکنومک زون دا بہانہ نہیں بنا سکے تاں ایداں اڑا لیا۔ سارے رلے ہوئے نے، اخبار والے، چینلاں والے، وتّ منتری، پردھانمنتری، پراپرٹی ڈیلر، آڑھتیا تے الو دا پٹھا میرا ڈمیٹ اکاؤنٹ کھلھواؤن والا کیپیٹل انویسٹمینٹ کمپنی دا ایجنٹ سالا گنجا جیہا۔ ساریاں دی سازش ہے…۔
سزا تاں ایہناں ساریاں نوں ملنی چاہیدی ہے…۔ جھوٹھ بولن دی، گمراہ کرن دی، زیرے دفعہ جو وی، ایہناں 'تے مقدمہ چلنا چاہیدے۔ کسے دا بی پی گھٹاؤن دی گھٹو -گھٹّ کنی سزا ہو سکدی ہے؟ بندہ مر وی سکدے؟ کئی مہینیاں توں قبضی نہیں ٹٹّ رہی۔ جوآک اوپریاں وانگ جھاکدے اے۔ کنا چر ہو گیئے، گھروالی نال بولیا وی نہیں چج نال۔ سالیو، چنگے-بھلے بندے نوں تسیں خسی کر کے رکھ چھڈئی۔
امریک بائی ٹھیک کہندا سی، "اک بے رحم دور 'چوں گزر رہے ہاں۔ سانوں سوچ سمجھ کے…۔"
"سوچدے-سمجھدے کجھ نہیں۔ ایہہ جو نمن مدھ ورگ ہے نہ، ہر کم بھاوناواں دے ویگ وچ کردے۔" بلکار اکثر اجیہے کمینٹ کر دندے۔
میں پھٹاپھٹ چینل بدلداں۔ اک تھاں کلھ شام والا لائیو فون-ان پروگرام رپیٹ ہو رہے۔ اک درشک پچھدے، "میں برائیٹ کمپنی دے شعر لئے سی جی۔ ہن تاں نہ کتیوں ریٹ پتہ لگّ رہے نہ ہور… کمپنی دے پتے توں چٹھیاں وی بے رنگ مڑ آئیاں؟"
ایکسپرٹ مسکراؤندے ہوئے دسدے، "کاغذ سانبھ کے رکھو،خبرے کسے دن قسمت جاگ پوے۔"
قسمت تاں مینوں وی لگدا سی جاگ پئی ہے۔ راشیپھل 'چ روزانہ لکھیا ہندا سی- وپار میں فائدہ ہوگا… شعر بازار میں انویسٹ کریں…۔ ایہہ وی رلے ہوئے سی۔ کسے وی سالے جوتشی نے کدے نیں لکھیا پئی کھیتی 'چ وی فائدہ ہوؤُ، محنت کرو۔
اینی بے چینی وی کی کہ کسے چینل 'تے کجھ پل وی رک نہیں ہندا؟ اک چینل تے بابا رام دیوَ نے پھٹپھٹیا جیہا چلا رکھئ۔ انلوم، ولوم… کپال بھاتی… آپکو اسے کرنے کا طریقہ بتاؤنگا۔ مینوں سندے، آن-لائن مارکیٹنگ سکھاؤنگا… آپ کا نام ہی آپ کا یوجر آئی ڈی ہے…۔
اس یوج اینڈ تھروء دے زمانے وچ پتہ نہیں کون کیہنوں یوج کر رہے؟
ہن نوں تاں میں وی کمپیوٹر لے آؤنا سی۔ اک دن ٹی وی 'چ سکرولنگ پٹی توں شعراں دے ریٹ دیکھ کے کیلکلیشن کر رہا ساں کہ بلو آ گیا۔ کہندا، "چاچا سیاں، دنیا بہت اگے پہنچ گئی ہے۔ اپنی تاں ایہی ٹریجڈی ہے کہ جنا مرضی زور لا لئیے، زمانے دی رفتار نوں اپڑ ای نیں سکدے۔" تے اسنے دسیا، "ایہہ ریٹ کافی پہلاں دے نے۔ ہو سکدے ہن نوں سانھ مودھا پیا ہووے۔ آن-لائن ہونا پینے چاچا… پھیر تاں اک کلکّ نال جد مرضی شعر ویچو، بھاویں خریدو…۔ اجے تاں آپاں ہینڈیکیپ ای ہاں…۔"
بلکار وی کہندا سی، "دنیاں نال تاراں جوڑ لؤ بابیؤ، دنے ایشیا دیاں، یورپ دیاں منڈیاں دی سٹڈی کرو، راتیں بڈ پا دیو… اگلے دن بازار کھلھن تے دیکھیو کویں بلبلے پاٹدے اے…! اوہناں نوں اوہناں دے ہتھیاراں نال ای مارنا پینے…!"
ایکسچینج آپھر۔ گھر دا سارا سامان بدل لؤ۔ زیرو پھیسد ویاج 'تے پھائینینش.. نالے کریڈٹ کارڈ…۔ میں پھیر چینل بدلداں۔
ایہہ کی؟ بلبیر…؟ نظر ٹی وی سکرین 'تے ٹکا لینداں۔
ٹی وی سکرین 'تے وڈے-وڈے اکھراں 'چ لکھیا آ رہے… بریکنگ نیوز.. بلبیر سنگھ کی للکار…! ساودھان اے بازار…!
وچے بلبیر کندھاں 'تے پرچے چپکاؤندا ہویا۔ کتے میں سپنا تاں نیں دیکھ رہا؟ کسے ہور چینل 'تے…؟ اتھے وی اوہی کجھ۔ سرخیاں ذرا بدلیاں ہوئیاں، پگڑی سنبھال جٹا، پگڑی سمبھال..!
بازار کو پھٹکار…! اینکر وی ایہی کجھ چیک-چیک کے بول رہے۔
"ابھی ایک بڑی خبر آ رہی ہے۔ آپکو بھی وہاں لئے چلتے ہیں۔ ہمارے سنوادداتا موقعے پر موجود ہیں۔ جی رمن، کیا آپ بتائینگے، بلبیر سنگھ دوارا چپکائے ان پوسٹروں میں کیا لکھا ہے؟" اینکر رپورٹر نوں پچھدے۔
"جی سدھیر، دیکھیئے اس وقت میں شہر کی مین سبزی منڈی میں ہوں۔ آپ کو بتا دوں یہاں سے آسپاس کے علاقے کے علاوہ کئی بڑے شہروں کو بھی سبزی سپلائی ہوتی ہے۔ اور جہاں تک سوال ہے پوسٹر کا، تو اس میں کئی مہتوپورن مدعے اٹھائے گئے ہیں۔ ہم اپنے درشکوں کو بتانا چاہینگے، یہ ہاتھ سے لکھے ہئے پرچے ہیں…۔"
"جی رمن، ہم وحی جاننا چاہتے ہیں، پوسٹر کی تحریر کے بارے میں کچھ بتائیے… کیا آپ پوسٹر کو نزدیک سے دکھا سکتے ہے؟"
"جی سدھیر، جہاں تک تحریر کی بات ہے، اسے سمجھنے کے لئے کھیتی-بازار-ووستھا کو دوبارہ پربھاشت کرنا پڑیگا۔ سیدھے-سیدھے شبدوں میں کہوں تو ہر ترہاں کی کرشی اپج پر رائلٹی مانگی گئی ہے۔" اینکر دے چہرے 'تے مسکراہٹ پھیلن لگی۔ پتہ نہیں ایہہ مسکان رائلٹی والی گلّ کرکے سی جاں بازار نوں دوبارہ پربھاشت کرن والی گلّ 'تے۔
رپورٹر بولی جا رہا سی، "کچھ اور باتیں بھی ہیں… میں اپنے کیمرامین سے کہونگا کہ وو پوسٹر کو نزدیک سے دکھائے… اس میں کہا گیا ہے کہ…۔" پوسٹر جوم ان ہندے۔ اس توں پہلاں کہ رپورٹر کجھ دسے…۔
"جی رمن، آپ بنے رہیئے ہمارے ساتھ اور ہم اپنے درشکوں کو بتا دیں کہ ایک چھوٹے کسان بلبیر سنگھ نے یہ مدعا جس دلیری کے ساتھ اٹھایا ہے وو دیکھنے والی بات ہے۔ اس وقت ہمارے ساتھ سٹوڈیؤ میں موجود ہیں آرتھک ماملوں کے ماہر… اپنے مہمان سے بھی بات کرینگے… فلحال لیتے ہیں ایک چھوٹا سا بریک… کہیں جائییگا نہیں… ابھی حاضر ہوتے ہیں…۔"
میں چینل بدل لینداں۔
"بلبیر سنگھ جی آپ کو پورا دیش دیکھ رہا ہے۔۔۔اپنی مانگوں کے بارے میں ذرا وستھار سے بتائیے؟"
"اکو منگ ہے جی، ساڈیاں جنساں دی پوری قیمت ملنی چاہیدی۔" بلبیر دی مٹھی ہوا وچ لہرائی ہے۔
"پوری قیمت سے آپ کا کیا مطلب ہے؟ سرکار ہر سال نیونتم سمرتھن ملّ نردھارت کرتی تو ہے؟"
"سمرتھن ملّ دا کی مطلب ہویا؟ پوری قیمت۔"
"آپ کا آدھار کیا ہے پوری قیمت طے کرنے کا؟"
"آدھار اک دم سپشٹ ہے۔ مان لو کوئی مولیاں پیدا کرتا ہے۔" اوہ ہندی 'چ سمجھاؤن لگدے، "جسکے لئے مہنگے بیز، کھاد، کیٹناشک، پانی اور محنت کے بدلے اسے ملتا ہے ایک روپیہ۔ اسی مولی کو خرید کر دوکاندار اسی دن تین روپئے میں بیچتا ہے۔ ذرا سی دیر میں دو روپئے کما لئے۔ جبکِ کسان کا تو خرچہ بھی مشکل سے پورا ہوا۔ اور دوسری بات…۔"
"جی پنکج، آپ بنے رہیئے ہمارے ساتھ، ڈاکٹر صاحبَ، پرتھم درشٹی آپ کیسے لیتے ہیں اس گھٹناکرم کو؟"
"دیکھیئے، جتنا سمپل یہ معاملہ لگتا ہے، اتنا ہے نہیں۔ اس چھوٹے کسان نے جس موقعے پر اور جس ترہا سے یہ مدعا اٹھایا ہے، میرے خیال سے سیدھا-سیدھا ورتمان آرتھک نیتیؤں پر سوالیا نشان لگایا ہے۔ آرتھک نیتیاں آپ جانتے ہی ہیں آجکلھ کنکے اشارے پر اور کنکے لیئے بنتی ہیں۔ اور…۔"
اینکر وچالے ٹوکن لگدے تاں، "پلیز سنیئے۔ جہاں تکّ ہمیں پتہ چلا ہے، اس حساب سے تو کسان بھی کہاں رہِ گیا ہے اب یہ؟ اور…۔"
"ورتمان آرتھک نیتیؤں پر سوالیا نشان لگایا ہے…ایک بڑا سوال اٹھ کھڑا ہوا ہے یہاں، جی پنکج، ان سے پوچھیئے، کیسے جسٹیپھائی کرینگے اپنی مانگ کو؟"
بلبیر، "چھ مہینے محنت کرکے اناز، پھل-سبزیاں پیدا کردے ہاں اسیں۔ خرچہ لاؤندے ہاں۔ رسک اٹھاؤندے ہاں۔ کئی واری تاں قدرت وی سبھ کجھ تباہ کر دندی اے۔ تاں کتے، تسیں آپ حساب لا لؤ، جویں آلو دا بھاء ملدے مسیں دو-تنّ روپئے۔ جدکہ چپس تیار کرکے اوہ سانوں ویچدے نے ہزار روپئے کلو۔ کنک دا ہی لا لؤ… اسیں مجبور ہاں سرکار ولوں طے سمرتھن ملّ 'تے ویچن لئی اتے اسے توں بنیاں چیزاں سانوں ملدیاں نے خود اوہناں ولوں طے ودھو-ودھ کھدرا ملّ 'تے…؟"
"بلبیر جی، آپ کو آلو کی چپس کی قیمت تو نظر آ گئی پر آپ نے یہ نہیں سوچا کہ پھیکٹری والے نے کتنا نویش کیا ہے۔ کیا کہنا چاہینگے آپ؟"
"زمین اتے کھیتی دے سنداں دی قیمت دا تہانوں اندازہ نہیں جاں تسیں جانبجھ کے انجان بن رہے ہو؟ ایہہ نویش گھٹّ ہے؟" رپورٹر جھپ گیا۔
"جی پنکج، ہم اپنے درشکوں کو بتا دیں کہ پہلی بار…۔" اینکر نے مورچہ سانبھ لیا، "پہلی بار کسی نے اتنے ترک کے ساتھ کسان کے حق میں اپنی بات رکھی ہے۔ حالانکہ ہوتا یہ آیا ہے کہ ہر سال سرکار نیونتم سمرتھن مولی دس-بیس روپئے بڈھا دیتی ہے۔ جی پنکج، انسے پوچھیئے، ایک ساتھ دو-دو دھروں کی خلافت کرتے ہئے انہیں ڈر نہیں لگا؟"
میرے کیڑیاں جہیاں چڑھن لگدیاں نے۔
"بلبیر جی، ایک طرف جہاں آپ نے سرکار کی نیتیؤں پر سوال اٹھایا ہے وہیں بڑے-بڑے شاپنگ مالز کو للکارا ہے، آپ کو یاد ہوگا کچھ سمیں پہلے ذرا سی آواز اٹھانے پر ایک ملٹی نیشنل کمپنی کے کرمچاریؤں کو پیٹ-پیٹ کر انکا حلیہ بگاڑ دیا تھا…۔ شاپنگ مالز اور بڑے-بڑے کولڈ سٹوروں کے مالک اور آڑھتیئے اس سبزی منڈی کے کرتا-دھرتا ہیں۔ ورتمان میں جب سماج کی دشا اور دشا بازار ہی طے کرتا ہے، نیتی نردھارک ہے، ایسے شکتی شالی بازار سے ٹکرانے دی جرئت کرتے سمیں آپکو …؟"
"اوس سچے پاتشاہ توں سوا میں ہور کسے توں نہیں ڈردا۔"
"اوس سچے پاتشاہ توں سوا میں ہور کسے توں نہیں ڈردا، ایسا کہنا ہے بلبیر سنگھ کا۔ انکا کہنا ہے کہ شاپنگ مال کھلھنے کے بعد یہ گھپلیبازی بڈھی ہے۔
ڈاکٹر صاحبَ آپ کیا کہنا چاہینگے؟" اینکر آرتھک وشیشگ نوں مکھاتب ہندے۔
"پہلی بات تو شاپنگ مال والوں کے خرچے بہت ہیں۔ بلکہ پھجول-خرچے۔ سٹاف، بجلی-پانی، پھرج، اے سی، چمک-دمک، کتنا کچھ اور دوسری بات، وو منافع بھی اچھا چاہتے ہیں۔ کچھ حد تک وو ٹھیک بھی ہو سکتے ہیں پر اتنا انتر نہیں ہونا چاہیئے۔"
"اتنا انتر نہیں ہونا چاہیئے… ڈاکٹب صاحبَ آپ کسے دوشی مانتے ہیں؟"
"دیکھئے، دوشی تو ہمارے نیتی نردھارک ہی ہیں۔ ہمارا ساماجک سسٹم ایسا نہیں ہے جس ترہا کا ووہار اب کیا جا رہا ہے۔ ہمارے گانو-دہات کے آرتھک ووہار کو سمجھنا ہوگا۔ شاپنگ مالز اور گرامین بھارت کے کلچر میں ابھی بڑا انتر ہے۔ بلکہ میں تو کہتا ہوں کسانوں کو کئی بار نیونتم سمرتھن مولی بھی نہیں ملتا۔"
"کون مجبور کرتا ہے کسانوں کو اس ترہا بیچنے کے لئے؟"
"بئی کوئی سسٹم نہیں ہے نہ مارکٹنگ کا۔ کہاں جائے کسان بیچارا؟"
"چلیئے آپ کے کہنے کا مطلب ہے کہ اصل گڑبڑ نیونتم سمرتھن مولی نردھارن اور معقول مارکٹنگ سسٹم نہ ہونے کی ہے۔ آپ بنے رہیئے ہمارے ساتھ…ابھی لیتے ہیں ایک چھوٹا سا…۔"
چرچہ دوران ادھے سکرین 'تے بلبیر تے اسدے پوسٹر موزود سن۔ ارتھ شاستری دیاں گلاں سن کے حیرانی ہوئی۔ کسان-مزدور دی چنتا؟ جدکہ ارتھ شاستر تاں من کے ہی چلدے کہ اپبھوکتا وویک شیل ہندی اے۔
میں چینل بدل لینداں۔ اتھے سکرین 'تے اکو سمیں دو تصویراں۔ ادھے سکرین 'تے بلبیر اتے ادھے 'تے کجھ ہور لوک، جنھاں کول صرف دو-دو ہتھ ہی ہن، جہناں وچ تختیاں لئی بیٹھے ہن۔ جہناں 'تے لکھیا ہوئٔے "کھاؤ دال جہڑی نبھے نال۔" جیوں ہی ایہہ تصویر پورے سکرین 'تے پھیلی، اک وینگ جیہا پھزاں وچ گھلن لگیا۔
اینکر دی آواز آ رہی ہے، "جنتر-منتر کے باہر دھرنے پر بیٹھے یہ لوگ، ہمارے سنواداتا سے جانتے ہیں کہ انکی مانگیں کیا ہیں، جی سدیپ؟"
"جی اجے، یہ شاید شاپنگ مال بند کروانا چاہتے ہیں۔ انکا کہنا ہے کہ مال کلچر ہی مہنگائی کا کارن ہے۔ کیمتیں لگاتار بڈھائی جا رہی ہیں اور پیکنگ کا وزن گھٹایا جا رہا ہے۔ کوئی پوچھنے والا نہیں۔"
"کوئی پوچھنے والا نہیں… جی سدیپ اور کیا کہنا ہے انکا؟"
"انکا کہنا ہے کہ مالز سے سبزیاں اور دوسری چیزوں کا بائکاٹ کیا جائے۔ ایک-دو دن سے تو کوئی فرق نہیں پڑنے والا۔ جے کچھ کروڑ کی سبزی خراب ہو بھی گئی تو یہ زر لینگے۔ کیونکہ بڑے فائدے کے لئے چھوٹا نقصان اٹھایا جا سکتا ہے۔ سو کم-از-کم ایک مہینہ…۔ اور سرکار کھادھّ-انّ کا سمرتھن ملّ بڈھانا بند کرے۔"
"سدیپ، کیا یہ سپنلوک کے واسی ہیں؟" اینکر مسکراؤندے۔ بے شکّ ٹی وی چینلاں نوں اختیار ہے کہ اوہ کچہری لا سکدے نے۔ فیصلہ سنا سکدے نے۔ کسے دا مذاق وی اڑا سکدے نے۔
"ہیں تو یہ کرور یتھارتھ کی زمین پر رہنے والے لوگ، جہاں سے انہوں نے سنگھرش کرنا سیکھا ہے اور دو وقت کی روٹی کے لئے اپنا یہ چھوٹا سا اجینڈا لے کر یہاں پہنچے ہیں۔"
"جی سدیپ، لگتا ہے انہیں مال سنسکرتی کی اچھی خاصی سمجھ ہے ۔ پر دال نے تو کب کا گریبوں سے نباہنا چھوڑ دیا ہے۔ کیا کہنا چاہینگے؟"
"جی اجے، جنتر-منتر میں جہاں بھول-بھلیا ہے وہیں گرہوں کی چال اور وقت کا گیان بھی ہوتا ہے۔ ایسی جگاہ کھڑے ہو کر انکا کہنا ہے کہ شعر بازار اور شاپنگ مال وو طوطا ہے جسمیں پونجیواد کی جان ہے۔"
"جسمیں پونجیواد کی جان ہے… چھوٹا منہ بڑی بات، لگتا ہے روٹی کپڑا انکا مصلیٰ نہیں، یہ تو پونجیواد کی گردن ڈھونڈھنے کے لئے یہاں آئے ہیں۔ آپ بنے رہیئے ہمارے ساتھ۔ ہم ان دونوں گھٹناؤں کا انترسمبندھ سمجھنے کی کوشش کرینگے۔ پھلہال..۔"
میں بلبیر نوں ڈھونڈھن لئی چینل بدل لینداں۔
"بلبیر سنگھ جی، ایک اہم سوال، اور کتنے لوگ ہیں آپکے ساتھ؟"
جھٹ میرے مہرے بلکار آ کھڑدے ، "کسان تے مزدور ہن اک-دوجے نوں جپھیاں پاؤنگے، بھلّ جاؤ۔ سبھناں دے آپو-اپنے ہتّ نے…۔" اسنوں وی خیال آیا ہونے۔
"آپ ہو نہ میرے نال !" بلبیر پھیر وی ہمت جہی نال کہندی، "ہر عامَ آدمی میرے نال ہے۔ آؤ اس مدعے 'تے قافلہ بنائیے تے ایہہ جنگ جتیئے…۔"
"آؤ قافلہ بنائیے تے ایہہ جنگ جیتیئے۔ ایسا کہنا ہے بلبیر سنگھ کا۔ بلبیر جی، ہمارا سوال تھا کہ آپ کس کے پرتیندھی کے طور پر یہاں ہیں، کسان یا مزدور…؟" بلبیر جھجھکدے۔ پھیر جانی ادھے سکرین 'تے تختیاں لئی بیٹھے دو-دو ہتھاں والیاں ولّ دیکھدے۔ ضرور بلکار دے شبد اس دے کناں وچ گونج رہے ہونے، "منڈی وچ کتا-گھڑیسی وی نہ ہووے اتے مال دی مالکی وی بنی رہے، ایہہ مزدور دی پوزیشن نہیں…۔"
اس نوں کجھ وی نہیں اوڑ رہا۔ اوکھا جیہا ہندا ویر میتھوں دیکھیا نیں جا رہا۔
میں رموٹ دا چینلاں والا بٹن دب دتی۔ ہر کتے ایہی خبر۔ رموٹ لگاتار اپنا کم کر رہے۔ میرے اندر اتیجنا ودھ رہی ہے۔ آؤ قافلہ بنائیے تے ایہہ جنگ جتیئے…۔ بلبیر کہہ رہے… بلبیر پچھے کھڑے لوکاں نوں پہچانن دی کوشش کرداں۔ سبھ کجھ دھندلا جیہا۔ ہولی-ہولی نعریاں دا شور وی دبن لگدے۔ مینوں نراشا گھیرن لگدی ہے۔
اودن کنا نراش سی بلبیر…۔
نراش تاں میں وی بہت ساں۔ جرنیل دے سسکار توں مڑیا ساں۔ اخبار، ٹی وی، سبھ مینوں دشمن جاپ رہے سن۔ بیٹھک 'چ پیا چھت ولّ دیکھ رہا ساں… اندر جان نوں وی من نہیں سی کر رہا۔ اجیہے سمیں 'چ بلبیر دا آؤنا مینوں چنگا لگیا سی۔ پر اسدی شکل دیکھ کے چنتا ہوئی سی۔
"سمجھ نیں آؤندی، کی ہو رہے؟" میری سوالیا نظر دے زواب وچ اوہ بڑبڑایا سی۔
میں کی کہندا بھلا؟ مینوں تاں… میں تاں آپ جانی چکرویو 'چ پھسیا، ہنیرے 'چ لتاں-باہواں مار رہا سی۔ جرنیل والی گھٹنا نے تاں ہلا کے رکھ دتا سی۔ ہفتے بعد اسدی لڑکی دا ویاہ سی۔ منڈے والیاں دی منگ انوسار شہر وچ پیلیس وی بک کروا دتا سی۔ باقی تیاریاں وی زوراں 'تے سن…۔
انتم سنسکار سویرے-سویرے ترت-پھرت نپٹا دتا گیا۔ سنسکار 'تے جنے منہ اونیاں گلاں، "کدی تاپ وی نیں چڑھیا جی وچارے نوں۔ دن-رات کھیت 'چ ہی مٹی نال مٹی ہویا رہندا سی۔"
"رکھی-سکی جو وی مل جاوے، روٹی دا ای نشہ سی جی اوہنوں تاں۔"
"ستے پئے دا ای ہرٹ فیل ہو گیا…۔" کوئی کہہ رہا سی۔
"کاہنوں، وچلی گلّ کوئی ہور ای تی…۔ اودھر آڑھتی تے ادھر قرضہ معافی کنیؤں سرکار جھگا چکگی۔ اکھے، ڈپھالٹر نیں ہے…۔" کوئی ہور دبی آواز 'چ کہہ رہا سی۔
کیوں مھاتڑ چنگا پہن-پچر نیں سکدے؟ کی پیلساں 'چ ویاہ جاں داج 'چ ماروتی دینا صرف ساڈے لئی ہی گناہ ہے؟ واقعی ایہہ مصلیٰ ہے جاں وچلی گلّ کوئی ہور ہے؟ میں بلبیر نال جرنیل دے بہانے ایہہ گلاں کرنیاں چاہنداں…۔ ایہدے من 'چ وی شاید ایہی اتھل-پتھل چل رہی ہووے؟
میں کہنا چاہنداں، "ویر، اوہ تاں خبر وی نہیں بنیا؟"
چپھیرے خاموشی پسری ہوئی ہے۔
"منڈا کہندا سی، باپو 'رام کریا کر، کھیتی-باڑی میں آپے سامبھوں…۔ ہن…؟ بول کے نیں کہندا تاں کی… باپ دی ہکّ 'چوں تاں…۔" اسدا گل بھر آیا۔
"ویر، توں وی بس..۔" مینوں کجھ وی نہیں سی سجھ رہا، کی کہاں؟
"میں وی تاں ہن اتھے مزدور ای آں جگے…۔ سبھ توں پہلاں آپاں ای لپیٹے 'چ آ گے…۔"
بلکار اک دن کسے گلّ 'تے ویر بارے کہہ رہا سی، "جوش 'چ کجھ وی کر سکدے۔ بھاوک بندے دا اصل 'چ خود 'تے قابو نہیں ہندا…۔"
"ہن تاں کوئی اندولن ہی…۔" اسدے بول جویں پتھر 'تے اکر رہے سن۔
"اندولن ہن کون کریگا ویر؟ ملازماں نوں چنگیاں تنخواہاں… وڈے کسان اپنیاں زمیناں دی قیمت پھلا-پھلا کے ہی موہت ہوئے رہندے نے۔ غریب-گربے اج اس لایق بچے ہی کتھے نے کہ…۔"
سربجیت نوں خبرے کویں پتہ لگیا، بنا کہاں ہی چاہ لے آئی سی۔ اسدے چہرے توں پڑھیا، اس سمیں بلبیر دا آؤنا اس نوں وی چنگا لگئ۔ میرا بے چینی 'چ اسلوٹے لینا اس توں لکیا نہیں سی ہویا۔ سویرے وی چاٹی وچ الیکٹرک مدھانی لاؤندیاں پچھ رہی سی، "کی گلّ چتّ ٹھیک نہیں سی راتیں؟ کی ہویا اپنی زمین نوں؟" بھیت بھریاں نظراں نال میرے ولّ تکیا سی۔ میں تربھکیا۔ ایہہ کی ہو گیا یار! کتے نیند وچ؟
نظراں ملاؤنا وی اوکھا ہو رہا سی۔
اسنے جٹھانی دا حالَ پچھیا۔ ساڈی گلّ-بات وچ شامل ہونا چاہندی سی۔
پہلاں وی اک دن پچھدی سی، "اجکل خبراں کیہو جہیاں، عجیب-عجیب؟"
کی ایہہ میرے والا اخبار وی پڑھدی اے ؟ کی ایہنوں پتے امریکہ دے کنے بینک ڈبّ گئے نے؟ کی ایہنوں دسّ دینا چاہیدے؟ نہیں، نہیں ہن بہت دیر ہو چکی ہے… میں پکھے ولّ..۔
میں ٹی وی ولّ دیکھداں۔ بلبیر دا مکا ہوا وچ لہراء رہے… آؤ ایہہ جنگ جتیئے…۔
کوئی سوچ وی نہیں سکدا کہ اجیہی بے شرم خاموشی نال گرسے ماحول وچ، جد ہر کسے نوں اپنی روزی-روٹی دی دی پئی ہووے، کوئی اس طرحاں آواز وی اٹھا سکدے…؟ اک پتھر تو طبیعت سے اچھالو یارو…!
"سربجیت…!" یاد نہیں آ رہا میں اس نوں اس طرحاں، مطلب انے چاء جہے نال آخری بار کدوں سدیا سی۔
اوہ پلاں چھناں وچ ہی میرے کول آ کھڑی ہوئی۔ جویں کہ اوہ اس ہاک دا ورھیاں توں انتظار کر رہی ہووے۔
"اوہ دیکھ بلبیر…!" میں سجا ہتھ اس ولّ ودھایا تے کھبے ہتھ دی انگلی ٹی وی ولّ کیتی۔
اجلاں توں گھر وچ چھائی مردنی ورگی خاموشی ٹٹی سی۔ اسنے میرا ہتھ اپنے دوناں ہتھاں وچ لے لیا۔ منجے 'تے بیٹھ گئی۔ اپنے ویر دے اس کارنامے بارے میں خود اسنوں دسنا چاہنداں۔ بھاوکتا تاری ہو چکی ہے۔ زبان ساتھ نہیں دے رہی۔ اسیں اک-ٹک ٹی وی ولّ دیکھ رہے ہاں۔
بائی چینل والیاں نوں دسّ رہے، "ساڈے پرکھیاں نے جنانھ خلاف لڑائیاں لڑیاں، اج اسیں پھیر اوہناں دے پیراں وچ گر رہے ہاں۔ اپنویشاں ویلے دی ستھتی پھیر پیدا ہو چکی ہے۔ بہراشٹری کمپنیاں پونجی باہر لجا رہیاں نے۔ ساڈے پنڈاں نوں ہن شہراں نے اپنویش بنا لئ۔ سستی لیبر اتھوں… کچا مال اتھوں… مڑ تیار مال ویچ کے پونجی وی اتھوں…"
"ایہہ بازار دا سنکٹ ہے بھائی صاحبَ۔ ساڈے لوکاں دا نہیں۔ فیل پونجی-بازار آخری جھپٹا مارن دی کوشش کر رہے۔ جائلی بیلینس شیٹاں بناؤن والے ساڈی سبسڈی دا ورودھ کردے نے تے آپ پیکیج بھالدے نے؟ ساڈے لوک ایہہ نہیں ہون دینگے۔"
"آپکے کون لوگ؟ بتائیے بلبیر جی، سارا دیش آپکو دیکھ رہا ہے۔ کن لوگوں کی بات کر رہے ہیں؟"
"اوہ لوک جناں نوں خود 'تے بھروسہ ہے۔" بلبیر نے پینترا بدلئ، "اوہ لوک جہناں نے کدے باپو گاندھی 'تے بھروسہ کیتا سی…۔کھیت، مل-مزدور، چھوٹے کسان، دبے-کچلے، پینڈو لوک…! ساڈے لوکاں دے ناں توں سرمائداراں دے پٹھو چڑھدے کیوں نے؟ مارکس نے کیہا سی…۔"
"بلبیر جی، یہاں ہم آپکو ٹوکنا چاہینگے…۔" جھٹ بلبیر دی آواز سٹوڈیؤ والیاں نے دب لئی۔
بھاویں بہت واری بڑا کجھ سنیٔے پر اک واری پھیر میں بلبیر دے مونہوں سننا چاہداں، مارکس نے کی کیہا سی۔
اینکر پچھ رہے، "ہاں سدھیر کیا آپ ہمیں سن پا رہے ہیں؟ بلبیر سنگھ سے پوچھنا چاہینگے کہ وو تو نعرے لگانے لگے ہیں۔ بڑا سوال، ایک بڑا سوال یہاں اٹھتا ہے ، کیا نعر ےبازی سے کسی سمسیا کا حل ہو سکتا ہے؟"
رپورٹر ولوں ایہی پچھن 'تے بلبیر نے مٹھی ہوا وچ لہراء کے پورے جوش نال کیہا، "ہاں، میں نعرے لا رہاں۔ بھگت سنگھ نے بمب وی سٹیا سی…۔"
"لیکن ہلّ..!"
"حلّ تاں پونجیواد دے وڈے گھڑم چودھری نوں وی کوئی نہیں سجھّ رہا۔"
اینکر مسکراؤندے، "اب تو سارا دیش آپ سے آس لگائے بیٹھا ہے نہ؟"
"جہڑا تسیں مذاق اڈا رہے اوں نہ، ساڈیاں نکیاں-نکی کوششاں ہی تھوڈے سانھ نوں نتھّ پاؤنگیاں… ساڈی جت تے تہاڈی ہار اکو جنی اٹلّ ہے…۔"
"بلبیر جی آپ کیا چاہتے ہیں، شعر بازار اور شاپنگ مالز پر بمب گرا دیئے جائیں؟"
"جہناں نے ساڈی بیڑی وچ وٹے پائے اسیں اوہناں دا بیڑا وی ڈوبنا ای اے۔ تسیں جو مرضی سمجھی جاؤ…۔" بلبیر بوندل گیئے۔ طیش 'چ آ گیئے۔ اکثر بحثاں دوران کہیاں بلکار دیاں کئی گلاں ہن اس نوں دچتی 'چ پا رہیاں نے۔
لگدا نہیں کہ ہن ایہہ خبر زیادہ دیر چلیگی۔ اوہ لوک انے بے وقوف نہیں۔ ہن تک تاں چینلاں دے دفتراں وچ فون کھڑکا وی دتے ہونے۔ پر بے وقوف چینلاں والے وی نہیں۔ جدھروں وی جنا کو داء لگدے، لا لیندے نے۔ ہر بھارتی اندر اک بلبیر ضرور بیٹھا ہندے۔
"…. ایہہ جو سلھی-سلھی آؤندی اے ہوا…" موبائل دی گھنٹی وجی ہ… بلو کالنغ..۔
"چاچا، ٹی وی دیکھئی ازّ..؟" بٹن دبن سار آواز آئی ہے۔
"بلو؟ کی ہویا؟" میں سہج ہندیاں پچھداں۔ اس دا جانی ساہ چڑھیا ہویا ہے۔
"ہونا کی اے چاچا…۔ توں ٹی وی لا کے تاں دیخ.. باپو…۔"
"ٹھیک اے…۔"
"کنا کیہا سی موبائل لے لؤ… ویہہ-ویہہ روپئے وچ سم رلدے نے… چاچا توں اؤں کر، جپسی کڈھ تے پھٹاپھٹ شہر پہنچ… سبزی منڈی 'چ… باپو اتھے کھاہمکھاہ پنگا لے رہے…۔ میں تاں، تینوں پتے چاچا، سرکاری ملازم ہاں…۔"
"کوئی نہ توں فکر نہ کر…۔"
بلو پھیر اصرار کر رہے، "پولیس وی پہنچ چکی اے… جا کے سمجھا۔ انہیواہ دوڑ رہے پونجیواد دے رتھّ نوں آپاں نیں ٹھلّ سکدے۔ بازار دی کنی کو سمجھ ہے اوہنوں؟ گھٹو -گھٹّ پھنڈا تاں…۔"
"میں دیکھداں…۔" کہندیاں میں اک لما ہوکا لئ۔
"تینوں کی پتے بھتیج، اوہنوں کنی کو سمجھ ہے…۔ اوئے کوئی موقع ای ہندے…۔" میں کہنا چاہنداں پر…۔
ٹی وی سکرین 'تے بلبیر نال جڑے لوکاں دے پیراں نال اڈی گرد وچ دھوڑ چٹدا ہویا… مکھ سے جھگّ سینڈھ بہو ناسا… سانھ دے پدیڑ پئی جاندے اے…. سپنا چنگا ہووے، دیکھن 'چ حرج ای کی اے…؟
اودھروں بلو دی آواز آ رہی ہے، "چاچا، توں ہنے جا…۔"
"کوئی نہ، میں دیکھداں…۔"
شبد جویں بلو دے نہیں، ٹی وی سکرین 'تے کھڑے بلبیر دے کناں وچ پئے ہون۔ غصے، اتیجنا اتے اتشاہ نال بھرے بلبیر دے چہرے 'تے ہلکی جہی مسکراہٹ ابھر آئی۔ ایہہ شاید بلبیر دی مسکراہٹ دی چمک ہی سی جو رہِ-رہِ کے میرے اپر پے رہی سی۔
موبائل 'تے ڈری، سہمی جہی آواز پھیر آئی، "چاچا… !"
اسہج جیہا ہندیاں میرے مونہوں پھیر نکل گیا، "ہاں، ہاں میں دیکھداں…۔"
