Butt Trash Kirpal Kazak

بتّ تراش کرپال قزاق

کھلھے پاٹھ دی رول توں اٹھ، اباسی لیندے بھائی چھانگے چاہ دی طلب محسوس کیتی۔ دودھ دے گجے لئی کلی توں ڈولو لاہیا اتے جھکدا جیہا پاکھر پریمی کول جا کھڑھیا۔
"بولو جی واہگورو…۔ چاہٹے لئی کرو طیارہ… میں مڑیا بس۔"
پاکھر سیہوں اٹھ کے بیٹھ گیا۔ اوہ نشان صاحب نیڑلی دھریک ہیٹھ پیا سی۔ بھنجے ہی۔ اس جاندے بھائی دیاں موٹیاں پنڈلیاں حقارت نال دیکھیاں۔ جی کیتا پچھے، کہڑا طیارہ اوئے۔ سدھا کہُ اگّ بال چلھے 'چ…۔
اوہنے من ہی من، 'دھنّ دھنّ ستگرو تیرا ہی آسرا' اچاریا اتے غصے وچ رجھدا 'پیاؤ' نیڑے آ کھڑھیا۔ دن کدوں ترکالاں وچ ڈھل گیا سی، پتہ ہی نہیں سی لگیا۔ سامھنے ٹوٹیاں دی قطار دیکھ من بہت پچھے چلیا گیا۔ گردوارے وڑدیاں ایہہ ٹوٹیاں ہر شردھالو دے متھے لگدیاں سن۔ کندھ دی نقر تے جیونے مستری نے پکی ہرمچی نال لکھیا سی، 'سیوا کرائی پاکھر سنگھ، پتنی ہردیئی دی یاد وچ 5100 روپئے۔' پتہ نہیں کیوں اوہنوں ایہہ لکھیا، ہمیش وانگ برا لگا۔ پتنی دی موت ویلے اوہ ایہہ مایہ سچے سودے بھیٹا کرن دا اچھکّ سی۔ جیمل ہی اڑ گیا۔ ساڈی ماں، ساڈا پنڈ، سرسے والا کی دسن آؤ پنڈ نوں؟ اج دنیاں پڑھدی اے۔
پڑھے جان دے خیال نال ہی اوہ گردوارے آیا سی۔ جیمل نال توں توں مگروں، اوہ سدھا ستسنگ گھر نوں ہو تریا سی۔ ادھ 'چوں پرط آیا۔ پنڈ نوں کویں پتہ لگو بئی گھر 'چ کتیاں کھانی ہوئی اے۔ ڈیرہ پریمی ہون دے باو جود اوہ گردوارے آ بیٹھا سی۔
کئی آئے۔ سبھ متھا ٹیک پاسہ وٹّ گئے۔ سبھ نوں پتہ سی، اک تاں اوہ ڈیرہ پریمی سی۔ اتوں کبا ہون کارن وکھی 'چوں بولدا۔ پھر وی سالیاں دی تھاں لگدی رکھی، لاگ آ کھڑی۔
"کی گلّ بھائیا، سکھ تاں ہے؟" اس سبھاوک کیہا۔
"کیوں؟ سکھ نوں مر گیا کوئی؟" اوہ تلخ بولیا۔
"لے، ایہا جی بھاکھیا کیوں کڈھدیں جی گورو گھر۔" تھڑکدی اوہ نشان صاحب گھٹن جا لگی۔ تدے بھائی چھانگا آ کھڑھیا۔
"بولو جی واہگورو…"
"ہاں دسّ؟"
دو پتاسے اگانھ کردے اس مٹھی کھولھی۔
"نہیں ! توں ہی چھک۔"
"جی واہگورو…۔" بھائی نیویں کھچّ گیا۔
کھجھدا اوہ دھریک ہیٹھ جا پیا سی۔ اس توں پہلاں کہ دودھ لے کے مڑدا بھائی اوہنوں چاہ لئی کہے؛ اوہ پکے فرش 'تے سوٹی ٹیکدا باہر نکل آیا۔
دکھی من اوہ باہرلی فرنی پے ستسنگ گھر ولّ آ رہا۔ ترکالاں اتر آؤن کارن ڈیرہ کنٹین بند سی۔ شاید سیوادار کدھرے گیا ہووے۔ بینچ 'تے بیٹھدے اس ستسنگ گھر دی موراں دے نمونے والی چاردواری نہاری اتے سوچیا۔ اوہنے ایدھر آؤن دی وڈی بھلّ کیتی۔ پنڈ نوں تاں پتہ ہی نہیں لگا کہ پاکھر پریمی نے پتر موہ-تیاگ دتا سی۔ جسدی مثال ستسنگاں وچ تاں دتی جاندی سی۔ جیون وچ گھٹّ ہی ملدی سی۔
سویاں دی ڈنڈی پے اوہ سوئے ولّ آ نکلیا۔ بھکھ نال کھوہ پئی تاں پلی 'تے بیٹھ گیا۔ تھوڑھی دور اوہدے کھیت سن۔ رکھاں دی جھڑی اوہلیوں جیمل دے امریکن جالی نال بنائے پولی شیڈاں دا جھاولا پیندا سی۔ ایہہ اوہو کھیت سن جہڑے اوہدے پتا دی موت مگروں اوہدے ناں چڑھن لگے سن تاں اوہ کئی دن ماں دے گل لگّ روندا رہا سی۔ اج اوہو کھیت اوہدے جؤندے جی ونڈے جا چکے ہن۔ سوچیں پیا اوہ سوئے دی جھال توں ڈگدا پانی دیکھن لگا۔ اکارتھ ہی۔…
ہنیرے وچ سوئے دی پٹڑی 'تے کوئی آؤندا جاپیا۔ دھاراں کڈھن دا ویلا سی۔ دوویں مجھاں اوہدے ہتھ 'تے سن۔ جیمل جاں بہاریاں ہوؤُ۔ آؤن دے، کراؤناں گھیسی دوہاں دی۔ اوہ پاسہ وٹّ بیٹھ گیا۔
اچانک پیر-چاپ سنی اتے دور چلی گئی۔ اس پرط کے دیکھیا ہنیرے وچ کجھ وی نہیں سی۔ کی پتہ دسیا ہی نہ ہوواں۔ اوہنے کھنگور کے گلا صاف کیتا۔ اڈیکیا، پر ہنیرا اویں تنیا کھڑھا سی۔
اوہ حیران سی، ہن تکّ اوہدی بھال کیوں نہیں سی شروع ہوئی۔ پنڈ ولوں آؤندا شور مدھم پین لگا تاں اچوی ہوئی۔ انج تاں اوہدا سارا ورودھ ہی بے کار گیا۔ کاہلی نال مڑدا اوہ پھر گردوارے دا بوہا لنگھ گیا۔
من ہی من 'اس دھنّ دھنّ ستگرو تیرا ہی آسرا' اچاریا اتے ورانڈے وچلے پکھے دا سوچّ نپّ چپس دے فرش 'تے ہی ڈھیری ہو گیا۔
گردوارے وچ سنّ-سراں سی۔ اوہنوں لگا، رہراس ہو چکا سی۔ تدے بھائی چھانگا آیا۔
"بولو جی واہگورو…"
پاکھر کوڑ اکھ جھاکیا۔
"لنگر تاں ہو گیا جی واہگورو، اچھے تاں کراں حیلہ کوئی؟"
کجھ کہن دی تھاں ہتھ نال ڈمرو وجا نانہہ کردیاں پاکھر پاسہ وٹّ لیا۔
"جی واہگورو۔" بھائی شکر کیتا۔ "کوئی لیڑے کپڑے دی سیوا؟" تے بناں اتر اڈیکے، بولو جی واہگورو دی مہارنی رٹدا، پرے پھراٹھے پکھے دی گھوکر سامھنے ڈھڈّ توں جھگا چکّ جا کھڑھا۔ جی 'چ آئی کہے۔
'سیوا دی عینی او ڈھڈّ پیڑ اے تاں جا کے لاؤڈ سپیکر 'چ بک۔ بئی سنگتے۔ آہ پئی اے چتڑاں بھار جیمل دی سرپنچی۔ لوک تاں مرے توں نی پہر دو پہر کڈھدے۔ اہنے تاں جیوندیاں ای ماریا چکّ کے۔ ہن آہ پئی مرے کتے آنگو پیو…۔' بھائی سوچ رہا سی۔ 'کتھے لا تی ددّ بازاں آلیا۔ جے نائیاں دے بڑے وانگو اتھے ہی ٹک گیا؟ ڈیرہ پریمی تاں اونئی پھٹی اکھ نی بھاؤندے کمیٹی نوں…۔'
رات کویں لنگھی، پاکھر نوں پتہ نہیں۔ سویرے اکھ کھلھی تاں کھانیوں گئی۔ پیر دربار صاحب ولّ سن۔ اس توں پہلاں کہ دھنّ دھنّ ستگرو کہندا بھلّ بخشاؤندا، بھائی آ کھڑھا۔
"بولو جی واہگورو۔" سکے کڑاہ دا چورما اتے چاہ دی باٹی رکھدا، اہُ گیا، اہُ گیا۔ جویں کیہا ہووے، چاہ چھکو تے تردے بنو۔
پاکھر نوں خوشی ہوئی۔ اوہ اسے ٹیم چاہ پین دا عادی سی۔ پر سکے چورمے دی لپّ منہ 'چ سٹدا اٹک گیا۔ اوہ ڈیرہ پریمی سی۔ پھر وی ہر سال بوری کنک تے جھونا گردوارے لئی کڈھدا۔ پچھلے ورھے توں سچا سودا گورو دی پوشاک نوں لے کے ہوئے تناؤ کارن کمیٹی نے ڈیرہ پریمیاں دی سیوا لینی بند کر دتی سی۔ اوہنوں لگا، اوہدا چاہ پین دا حق نہیں سی۔ چورما اتے چاہ رونس 'تے رکھدا اوہ بناں کجھ کہے باہر آ گیا۔
اک پل دل 'چ آئی، کیوں نہ کسے ڈیرہ پریمی دے گھروں حاضری چھکی جاوے۔ پھر ایہہ سوچ سکول ولّ تریا آیا کہ اوہدیاں پوتیاں ملنگیاں۔ پچھ لیا کہ دادو تسیں کتھے سی؟ تاں پھیر بناؤں ریل جیمل دی…۔
دیر تکّ کھڑھیا رہا۔ بچیاں دی بھیڑ وچ کڑیاں پچھانیاں ہی نہ گئیاں۔ موئے جہے تران اوہ ستھّ ولّ آ رہا۔ مڈھھیر جاں کوئی بڈھا ٹھیرا حالے آیا نہیں سی۔…
تھوڑھی دور دو سکولی منڈے گلاں دا کچیراں کردے سنے۔ اوہناں 'چوں اک تلی 'تے تمباکھو رگڑ رہا سی۔
"شرم تاں نی آؤندی اوئے !… کی تھوڈی عمر تے کی تھوڈے کارے۔" پاکھر سبھاوک کیہا۔
"کیوں بابے گدھی چھیڑ تی اسیں…۔ ایہہ تاں گٹکے سونف سپاری اعلیٰ۔"
پاکھر مچّ اٹھیا۔
"یدھا گٹکے دا… تیرے پیو نے چھیڑی اے کدے گدھی؟ توں ہیں کیہناں 'چوں اوئے؟"
"کوئی نی بابے، لے سٹّ تا…۔" منڈا جھیپ گیا۔
کاش ! اوہنے اپنے پتاں نوں وی ایں ہی جھڑکیا ہندا تاں آہ دن نہ آؤندا۔ بھکھ نال کھوہ پے رہی سی۔ اوہ کھجھدا جیہا ستسنگ گھر دی کنٹین 'تے آ کھڑھا۔ کنٹین دے بھنگیداس نال 'دھنّ دھنّ ستگرو تیرا ہی آسرا' دی سانجھ توں بعد اہنیں چاہ اتے مٹھیاں لئی کیہا ہی سی کہ دو پریمی نعرہ بلا، اوہدے نیڑے آ بیٹھے۔
"ایہہ ٹھیک نہیں ہو رہا پریمی جی !"
"کی ہویا؟"
"ہویا تاں نہیں، پر ہوؤگا۔"
"کی؟"
"تیرے جیمل دا حیلہ۔"
"ہن کی ہویا؟"
"پہلاں ڈیرہ پریمی دے ناں تے مرغیخانا کھولھ کے ڈیرے نوں بدنام کیتا۔ ہن کہندا میں پوسٹر نی لگن دینے۔"
"پوسٹر کاہدے؟"
"کمال اے؟ کاہدا پریمی ایں توں؟ سارے ملکھ 'چ رولے توں پچھدیں پوسٹر کاہدے؟"
"مینوں تاں پریمی جی مرغیخانے نے ای مٹی کر رکھئ۔ میں نی نکلیا ہفتے بھر توں گھروں باہر۔"
"تاں سن ! پتا جی والی فلم دے دو بورڈ لگنے اے۔ اک تکونی 'تے، دوجا کیچیاں والے موڑ 'تے… تیرا جیمل مڈھھیر کٹھی کری پھردے… کہندی، مر بھما جاواں پوسٹر نی لگن دندا۔۔"
"پر میں تاں حالے کلّ کیتی کتیکھانی۔ عر پوسٹراں بارے تاں اہنیں کجھ کیہا نہیں۔"
"حد ہو گئی ! تینوں کیوں کہو؟ دیکھ جی ! توں وڈیں، سبھ توں پرانا پریمی ایں۔ علاقے دا بھنگیداس (سیوادار) رہِ چکیں۔ تیرے گھروں ایہہ اگّ اٹھے؛ ایہہ نی سہِ ہونا۔"
پاکھر دی ہوش جاندی رہی۔ اوہنوں جیمل توں ایہہ آس نہیں سی۔ پریمی آکھ رہے سن،
"… ڈیرے دی ہدایت اے، کسے نال اچا نی بولنا۔ کوئی ورودھ کرو تاں دیکھانگے۔" دوویں پریمی اٹھ کے ستسنگ گھر 'چ سیوا کرن جا لگے۔
ایتوار نہیں سی، پھر وی لگاتار پریمی آ رہے سن۔ حالے تاں پہلا ہی مصلیٰ نہیں سی سلجھیا۔ پوسٹراں والا جھنجٹ نواں آ کھڑھا۔ ڈیرہ پریمیاں ولوں پتا جی کوئی فلم بنا رہے سن۔ ستسنگ سمیں پاکھر نے سنیا تاں سی، پر ایہہ ٹھیکھر پاکھر سر ہی آ بھجیگا، ایہہ نہیں سی سوچیا۔ پاکھر نے کنٹین پریمی نوں پوسٹراں بارے پچھیا۔ پریمی نے کجھ بول انگیاراں وانگ پاکھر ولّ سٹے۔ پاکھر مچن لگیا۔ لگا کوئی وڈا وسپھوٹ ہون والا سی۔ اچانک کنٹین سامھنے قصبے توں شہر جاندی منھی بسّ رکی۔ پتہ نہیں پاکھر دے جی 'چ کی آئی، اوہ بناں کجھ سوچے؛ بسّ 'چ چڑ گیا۔…

پتاں نال پاکھر دی کدے وی نہیں سی بنی۔ ہوش سی سمبھلی کہ ماپے تردے بنے۔ بچپن دی انگلی لگّ بھونے ناں کراؤندیاں، گھر دے تیلھے جوڑدیاں، اتے ہردیئی نال پھیرے لے کے ٹبر کیونٹدیاں، زندگی دے اجیہے سچ نال کھہِ کے لنگھنا پیا کہ نہ چجّ نال کھادھا گیا، نہ پہنیا گیا، نہ ہی رجّ کے جیویا گیا۔ پھر وی اس دوویں پتّ اتے دھی واہ لگدیاں پڑھائے اتے اوہناں دے گھر وسائے۔ شریکے برادری نال ننگے دھڑ نبھدیاں پتہ ہی نہ لگا کدوں بول بانی کرخت ہو گئی۔ غربت ہڈاں وچ بیٹھ گئی اتے اوہ شراب دی جھولی وچ اس قدر جا پیا کہ سبھ کجھ ریت دی مٹھی وانگ کردا چلا گیا۔ اس کرمن کرنی وچ دھی نوں اک فوجی پریوار دے منڈے لڑ لاؤندیاں دو کلے ہور کر گئے۔
اوہدے وڈے جیمل نے کالج دوران رجّ کے کامریڈی کیتی سی۔ پر پیو دی انی شراب نے اوہنوں دھرم-کرم ولّ اجیہا پریریا کہ اوہ دھرم دی اس کٹڑتا ولّ جا کھڑھا، جتھے کسے دوجے دا کجھ وی سنن دی گنجائش نہیں ہندی۔ چھوٹا دیپا نوکری اتے انترجاتی ویاہ دی گرفت وچ پھسیا، پنڈ چھڈّ کے شہر جا وسیا سی۔
کالج نے جیمل نوں کوئی وڈی ڈگری نہیں سی دتی؛ پر سیاست دی گڑھتی ضرور دے دتی۔ اجیہی گڑھتی جس وچ کالج توں باہر نکلدے ہی اس سوچیا، اوہ پیو دی انی شراب وچ نت کھردے ڈلے کویں بچاوے؟ اس لئی اس کوئی نوکری بھالن دی تھاں، پنڈ اتے رہندے چار کلیاں دی کھیتی نوں ہی اپنی کرمبھومی متھ لیا۔ چھیتی ہی اوہ محسوس کیتا کہ نمن کسانی اتے دلت سمودائے دا پنجاب دی راجنیتی وچ کوئی بھوکھ نہیں سی۔ اس لئی اوہدے شاطر دماغ وچ اک خطرناک کھیڈ آئی۔ کیوں نہ دوجیاں وانگ دھرم دی ڈھال ہیٹھ ہی راجنیتی کیتی جاوے۔
اس دیکھیا، پنڈ دی دلت وسوں اتے نمن کسانی دے بہتے ٹبر ڈیرہ پریمی سن۔ اسدے نال-نال کئی جٹّ پریوار اتے دھنی کسان جاتاں گوتاں اتے پارٹیاں وچ ونڈے ہوئے سن۔
بڑی سوچ توں بعد اس پیو نوں پریر کے ڈیرہ سچا سودا دی جھولی 'چ جا پایا۔ اس طرحاں اوہ اک تیر نال کئی شکار پھنڈ سکدا سی۔ پیو دی شراب توں بند-کھلاسی ہو سکدی سی۔ ڈیرہ پریمیاں اتے نمن کسانی دیاں ووٹاں نال سرپنچی ڈکّ سکدا سی۔
اویں ہی ہویا۔ اوہنے پاکھر نوں کیول ڈیرہ پریمی ہی نہ بنایا، سگوں اثر-رسوخ صدقہ ڈیرہ سچا سودا ولوں ضلعے دا مکھ بھنگیداس وی بنوا دتا۔ دھرم کرم دی سیوا ادھین پتا دی شراب تاں چھٹی ہی۔ ہر وقت ڈیرے دی مصروفیت وجوں پیو نوں اسدھے روپ وچ گھر توں لامبھے وی کر دتا گیا۔ سٹے وجوں پچھلے دس سالاں توں گھر دی سرداری اتے سرپنچی جیمل دی جیب 'چ سی۔
آکھن نوں سبھ کجھ ٹھیک ٹھاک چل رہا سی۔ پر پچھلے کجھ سمیں توں جیمل ولوں ہوئے غبناں دیاں انکواریاں کارن اتے ڈیرے ولوں، پاکھر دے بھنگیداس ہون دی اپادھی کھسّ جان کارن، سبھ کجھ ٹھیک-ٹھاک نہیں سی رہا۔ اتوں ڈیرہ گورو دی پوشاک نوں لے کے ڈیرہ پریمیاں اتے سکھ سنگتاں وچلا تناؤ، جیمل اتے پاکھر وچالے وی کتے تن گیا سی۔
ایہہ تناؤ کئی روپاں وچ پرگٹ ہویا۔ اک دن ستسنگ گھر وچ کسے پاکھر ہتھ پرچی دتی۔ لکھیا سی۔
"پریمی جی ! گھر 'چوں میٹ آنڈے دا پرہیز کرو۔"
گھر آیا تاں جیمل نال اوہ کتیاں کھانی ہوئی، رہے ربّ دا ناں۔ اس دن اوہنوں پہلی ویر ہردیئی مری دا دکھ ہویا۔ فیصلہ ہویا کہ باپو دے کھان اتے پکاؤن والے بھانڈے وکھ کر دتے جان۔ ایہہ کنے کو وکھ ہوئے، جیمل دی پتنی کلونت کور ہی جاندی سی۔ لگا، تناؤ مکّ-مکا گیا سی۔ پر ایہہ تناؤ سیونک دی طرحاں گھر وچ کی کجھ جرجرا کر چکا سی اس دا پتہ ادوں لگا جدوں جیمل نے کیہا، اوہ واہی دی تھاں شہد دیاں مکھیاں پالن دا دھندا کریگا۔ نکی جہی گلّ سی۔
پاکھر مٹی ہو گیا۔
گھر 'چ چرچہ چھڑی۔ پنڈ 'چ گلاں تریاں۔
"سہریا ! اوئیں بغلی پا کے منگن لگّ جاہ۔"
پاکھر کلپیا۔
"کیوں؟ کی ماڑا کر تاں میں؟"
"ڈومنا اجاڑ بھالدے… ایہدا پتے؟"
"ایہہ سرسے والے بابے نے کہے؟" جدوں توں جیمل دیاں انکواریاں شروع ہوئیاں سن۔ پاکھر بھنگیداس نہیں سی رہا، اتے جیمل نوں پریمی ووٹاں دی آس نہیں سی رہی۔ تد توں، اوہ واہ لگدی پیو نوں ڈیرہ پریمی ہون دی ٹانچ کردا۔
"توں انھے…؟ مکھیاں اپنے بچیاں لئی شہد 'کٹھا کردیئیں، توں اوہناں دے منہ 'چوں رزق کھوہینگا؟"
"پھیر گاواں مجھاں وی چونیاں چھڈّ دیؤ…۔ اوہ وی تاں کٹرو وچھرو لئی لاہندیئیں ڈوکے۔"
نہیں منیا۔ سینکڑے بکسے کھیتاں دوآلے لیا رکھے۔ پاکھر لئی اکو چارہ سی۔ ڈیرے جا کے بھلّ بخشا لوے۔…
دس دن وی نہ لنگھے کے پنڈ 'چ اوائی اڈّ گئی۔ کنک جھونیں دی تھاں جیمل پھلاں دی کھیتی کریگا۔ پاکھر نے کئی دن روٹی ہی نہ کھادھی۔
"چار اکھر پڑ کے کیوں جٹاں دی مٹی پلیت کردیں اوئے۔"
"ہن کی ہو گیا؟"
"جٹّ ہو کے مالیگری کرینگا؟"
"ایڈی ہینکڑ سی تاں مربع خریددا۔ چہوں کلیاں والے لکیر دے فقیر بننگے تاں اج وی مرے، کل وی…۔"
"چاہے ادھے قلعے دا مالک ہووے جٹّ…۔ جدوں چھٹا دندے نہ بیج دا… دس مٹھاں چڑی جنوراں دی بھاگیں وی سٹدے… پھلاں 'چوں کی سٹینگا؟"
"نہ سٹاں، پر گل 'چ پھاہ لے کے نہیں مردا۔"
"نہ مر، پر جٹّ تاں مر گیا۔ جدیں بانیاں بن گیا۔"
"جے پھوکی ہینکڑ دا ناؤں ہی جٹگری اے تاں میں بانیا بھلا۔"
"جے نہیں مننی اپنے ڈلے ونڈو 'تے دفعہ ہووو۔"
"ایں ہتھ وڈھّ کے نہ دیہہ، پاکھر سہاں۔" کئیاں کیہا۔ پاکھر ڈیرہ پریمی تاں سی ہی، جیمل توں پوری طرحاں موہ بھنگ ہو گیا۔ سبھ کجھ ونڈیا گیا۔ پچھوں پتہ لگا دوہاں بھراواں دی ملی بھگت سی۔ ونڈے جان تکّ دیپا پتا ولّ ڈکا سٹدا رہا۔
"سبھ کجھ دے دتا تاں کسے وات نی پچھنی۔" دیپے کیہا سی۔
"جو داتے دی مرضی ! توں مکن دے ٹنٹا۔"
پاکھر ڈیرہ پریمی سی۔ مہینہ مہینہ، سرسے لا آؤندا۔ آؤندا تاں باہرلی بیٹھک کلونت کر روٹی ٹک وی دے جاندی پر وڈی سٹّ ادوں وجی، جدوں جیمل نے دیپے نال مل کے چہناں کلیاں 'تے امریکن جالی نال پولی شیڈ پوائے۔ اکھے پھلاں دی کھیتی کراںگے۔ پھلّ ولیت جانگے۔
"لے چڑی جنور دا سراپ ای لے ڈبو تینوں۔"
اک دن پاکھر دے رحم دل، کلپ کے کیہا۔
"واہ ! چڑی جنوراں دا فکر پے گیا۔ آپ بھماں بھکھے رہو۔"
"انداتا ہندیں کسان ! ماردیں بھکائی۔"
"تاں ہی سلفاس کھا کھا مر رہے تیرا انداتا؟"
کجھ وی سی۔ پاکھر نوں تاں جیمل دیاں پھپھٹی شفٹی وی، کوئی ربی سراپ دا ہی سنکیت جاپدیاں۔…
اک دن اچانک پتہ لگا۔ پاکھر خود کسے سراپ وچ سی۔ ستسنگ پچھوں، ڈیرہ پریمیاں دسیا۔ جیمل ورودھ اک ہور انکواری شروع ہو گئی سی۔ اتوں اہنیں کھیتاں وچ مرغیخانا کھولھ لیا۔ اس لئی بھائی، پتّ نوں روک۔
"کی سن رہاں میں؟" پاکھر رون وانگ کیہا۔
"ٹھیک سنیا تسیں…۔" جیمل پھسّ پیا۔
کہن لگا، اوہ کی کرے؟ چین دی کسے کمپنی نے نقلی پھلاں دی اصل نوں مات پاؤندی کھیپ تیار کر کے اتنی ماترا وچ بازار اندر لیا سٹی سی کہ اصلی پھلاں دی کاشت کرن والے کنگال ہو کے رہِ گئے سن۔ اک تاں چینی پھلّ اصلی پھلاں دے ٹاکرے سستے سن۔ دوجے ودیشاں وچ بھیجن سمیں مرجھاؤن دا خطرہ نہیں سی۔ اس لئی بچن دا کوئی راہ ہی نہیں سی رہا۔ تدے مرغیخانا کھوہلیا۔ ہن مرغیاں دا ماس مشیناں نال صاف کرکے باہر بھیجدا ہاں۔
"کچھ بی اے ربّ 'تے بھروسہ رکھ تے بند کر اس کتکھانے نوں…۔"
پاکھر ترلا لیا۔
"نہیں ہندا۔ قرضے والے کسے ربّ نوں نہیں مندے۔"
"تیں لاج لا کے رکھ دتی میرے ستگرو نوں…۔"
"ایڈا ای کمزور اے تیرا ستگرو؟ جہڑا میرے چہوں مرغیاں نال بھٹیا گیا۔"
"جنہاں پریمیاں دے سر 'تے توں جتیا، ہن اوہناں دے ناں نوں وی کلنک لائینگا توں؟"
"ووٹاں مینوں نہیں، تیرے منہ نوں پئیاں۔ اگوں نہ پاؤن۔"
"ایہہ پاپ دی کمائی تینوں لے ڈبو جیملا…۔"
"میں تاں پہلاں ہی ڈبیا پیاں ہور کی ڈبوں۔"
"لے سن پھر، منگ کے کھا لوں… تیرے قصائی دے نی وڑدا آ کے۔…"
تے اوہ سوٹی ٹیکدا گھروں باہر ہو گیا سی۔ ہن اوہ بسّ 'چ بیٹھا پچھتا رہا سی کہ کبیر والی تک اوہدے پہلاں کیوں نہ یاد آئی، بئی 'کبیرا تیری جھونپڑی گل کٹیئن کے پاس۔ کرنگے سو بھرنگے۔' پر اوہ اداس سی۔ بہت اداس۔ جدوں اوہ اڈے 'چ بسّ توں اتریا اوہ ہور اداس ہو گیا۔

پاکھر دبدھا 'چ سی۔ ستسنگ گھر چلا جاوے جاں نونہہ پتّ ولّ۔ جکوتکی 'چ اس دیپے دے در جا کھڑکائے۔ گھنٹی وجدے سمی باہر آئی۔
"باپو جی تسیں؟"
"ہاں بھائی میں…"
"جی سکھ تاں ہے…؟"
"کیوں؟ میں دکھی نی آ سکدا؟"
"لے باپو جی میں کی کہہ تا…"
"بوہے 'چوں پرے ہوئینگی کہ جاواں میں؟"
"نہیں جی، میں کیہا؟"
"توں پرشادا پکا بھائی ! جو کہنے دیپے دے آئے توں کہیں۔" دیپا آیا تاں حیران۔ پتہ لگا پیو نے کاروبار وچ وی دخل دتا سی۔ اوہ مچّ اٹھیا۔
"تاں کاروبار وی پریمی ڈیسائیڈ کرنگے؟"
"گلّ لوکاں دی نہیں۔ جیمل تے میری اے۔ پریمیاں دو وار ہکّ ٹھوک کے سرپنچی دوائی۔ پھر اعتراز میرے 'تے کیتا۔ جیمل تے نہیں۔"
"پریمیاں نوں ووٹاں دسّ گئیاں۔ جہڑیاں چھبی کنالاں جیمل نے جگہ دوائی ڈیرے نوں۔ اوہ…؟ اوہ بھلّ گئے؟"
بحث ہور ودھ جاندی جیکر رات دے سون لئی بپتا نہ آ پیندی۔ دیپو سرکاری کواٹر 'چ سی۔ اکو کمرہ۔ ورانڈا سامان نال ٹھوسیا پیا سی۔ پاکھر دوہاں جیاں نوں گیراج 'چوں سامان پاسے کرکے منجی لئی تھاں بناؤندے دیکھ، بھبکیا۔
"گلّ سن اوئے، نکّ 'چوں ٹھونہے سٹدا توں تھکدا نی… کی کھٹیا شہر آ کے تیں؟ اک منجے لئی کھڈّ جنی تھاں نی تیرے کول…۔ مر نی جاندا ڈبّ کے۔"
اس توں پہلاں کہ دیپو موڑا دندا۔ سمی بولی۔
"لے جی مرن اوہ جہڑے منہ چکّ کے ترے آؤندے اے… اسیں تاں نہیں کیہا بئی کھڈّ 'چ آؤ۔"
ہور کوئی ویلا ہندا، پاکھر کھنب ٹھپّ کے رکھ دندا۔ کجھ وی نہ آکھ اوہ گھر توں باہر نکلیا اتے دکھی من، رکشا پھڑ جیہل روڈ والے سچا سودا ستسنگ گھر ولّ آ رہا۔
ادھی رات اوہدی جاگ کھلھ گئی۔ ہزاراں دی تداد وچ سرسے توں مڑی سنگت ستسنگ گھر 'چ کربل کربل کر رہی سی۔
اوہ اٹھ کے بیٹھ گیا۔ پتہ لگا، بابا جی دی فلم والے پوسٹراں نوں لے کے گھراں نوں مڑدی سنگت روک لئی گئی سی۔
پریمی سرسے توں آؤن والے اگلیرے حکماں دی اڈیک وچ سن۔ پینتڑے ملے جا رہے سن۔ وسّ گھلّ رہی سی۔…
لوء لگی توں کوئی پریمی اخباراں دا پلندا لے آیا۔ خبراں زہر اگل رہیاں سن۔ تھوڑھے چر بعد جدوں کسے مکھیا بھنگیداس نے بھاشن دتا تاں پتہ لگا، پاکھر کے پنڈوں، جیمل نے سبھ توں پہلاں پوسٹراں دے ورودھ بارے، بہت تکھا بیان دتا سی۔ پنجاب دی اک وڈی دھارمک سنستھا دے آگوآں نوں اکسایا گیا سی کہ جیکر اس نے ایہہ پوسٹر لگن توں نہ روکے تاں پنجاب نوں سرکڑے دی اگّ وانگ پھوک دتا جائیگا۔
پاخر تھائےں بیٹھ گیا۔ اوہدا رون نکل آیا۔ پتاں نے اوہنوں کس کگار 'تے لیا کھڑھا کیتا۔ بھاشن جاری سی…
"دیکھو پریمی جنو ! ڈیرے دا حکم ہے۔ بھے کاہو کو دیتِ نہِ۔ نہ بھے مانت آن۔ سو جہڑا پریمی اپنا آپ گورو دے حکماں نوں سونپ سکدا ہے، اوہ رکے باقی سنگت جا سکدی ہے۔ دھنّ دھنّ ستگرو تیرا ہی آسرا۔"
پاکھر جاندا سی۔ کوئی بچہ وی نہیں جائیگا۔ اوہ کی کرے؟ کجھ وی نہیں سی سجھّ رہا۔
اس دیکھیا، اک منھی ٹرکّ ستسنگ گھر 'چ آیا۔ بورڈ لاہے جان لگے۔ دھنّ دھنّ ستگرو تیرا ہی آسرا دے بول گونجے۔
اچانک کسے پریمی پاکھر نوں پہچانیا۔ کاہلی نال بانہوں پھڑ باتھروماں دے پچھواڑے لے گیا۔
"پریمی جی ! توں ایتھے کی کردیں؟ منڈا چاہیدے تاں اڈّ جاہ گولی وانگ۔ سبھ توں پہلاں تیرے منڈے والے جتھے 'تے اٹیک ہوئےگا۔ پچھلے گیٹ تھانی نکل تے اڈّ جاہ۔"
پاکھر دیاں لتاں کمبن لگیاں۔ باہر نکلدے ہی ٹیمپو کر لیا۔ سالم۔ بیٹھدے ہی پچھتاوا ہویا۔ اوہنے ایس دن لئی تاں گورو نہیں سی دھاریا۔

گردوارے 'چ بندیاں توں ودھ کرپاناں دا اکٹھ سی۔ ایہہ اوہو گرودوارہ سی، جتھوں پاکھر کل اٹھ کے گیا سی۔ شہروں پنڈ، پنڈونو گھر اتے گھر توں گردوارے تکّ آؤندے، پاکھر کئی ویر مریا۔ ستسنگاں وچ دھیاں پتاں، انگاں ساکاں اتے سارے سنسار نوں متھیا کیہا جاندا سی۔ پھر کوئی جیوندا ہویا جاں مریا کی فرق پیندے۔ پاکھر من کرڑا وی کر لیا۔ پر جویں ہی شفٹی ففٹی ہبکی روندیاں اوہدی گودی 'چ آ کے بیٹھیاں، اوہ پھسّ پیا۔…
گردوارے وڑدے نوں ہی پربندھکاں بوچ لیا۔ کمرے 'چ لے گئے۔
"سودھ دیؤ… موکے…۔" کسے مچھھور کیہا۔ پربندھک اوہنوں دھکّ کے پراں لے گئے۔
"پاکھرا ! کلّ وی توں سوہ لے کے گیا۔ اج کی لین آ گیا؟" جتھیدار ہؤنک رہا سی۔

"جیمل نوں پچھ میں کل کی لین آیا۔ اج اوہنوں لین آیاں۔ کیراں متھے لوا دیؤ میرے۔"
کوئی جیمل نوں سدّ کے لے آیا۔
"میں 'کلے گلّ کرنیں اے ایہدے نال۔"
سبھ باہر چلے گئے۔…
"دیکھ جیملا ! توں پریمیاں دے نشانے تے ایں… گھڑی دا پتہ نی…۔ میں تیریاں جواکڑیاں لئی ہتھ جوڑداں۔ باج آ جا ایہناں پوسٹراں توں…۔"
گھڑی پل چپّ ورت گئی…۔
"ٹھیک اے، میں دسداں ہنے۔" جیمل باہر چلیا گیا۔ مڑیا تاں کیہا۔
"میری اک شرط اے…۔"
"کی؟"
"تینوں امرت چھکنا پؤُ…"
"کیوں؟ کاہدے لئی؟"
"اس گلّ نوں چھڈّ… ہاں جاں نانہہ؟"
کجھ چر دی پھر چپّ…
"ٹھیک اے…۔" پاکھر ہؤکے وانگ کیہا، اتے رون لگا۔ باہر 'بولے سو نہال' دے جیکارے اچے ہوئے۔ اسمان گونج اٹھیا۔ بالکل اویں، جویں نامدان گرہن کرن سمیں 'دھنّ دھنّ ستگرو تیرا آسرا' دے بول اوہدے کناں وچ گونجے سن۔ پاکھر دا متھا ٹسّ-ٹسّ کرن لگا۔
پھر پاکھر دے آلے-دوآلے چپّ پسر گئی۔
لگا تناؤ ٹل گیا سی۔…
اس دن، نہ پوسٹر لگے۔ نہ ورودھ ہویا۔
اگلی سویر پاکھر اٹھیا۔
باہرلی بیٹھک اخباراں دا پلندا پیا سی۔ ہر اخبار وچ امرت چھکدے پاکھر دی فوٹو سی۔ نال کئی ہوراں دیاں وی سن۔…
خبر سی کہ اکو دن سینکڑے ڈیرہ پریمی جتھیدار جیمل سنگھ دے یتناں صدقہ ٹکراء تیاگ کے امرتدھاری بنے۔ پاکھر دے ساہ ٹٹن لگے۔ موئے جہے تران اندر گیا۔
جیمل بارے پچھیا۔
"تھونوں نہیں پتہ؟" کلونت کر کیہا۔ "نہیں۔" پاکھر نوں لگا اوہدی گھگی بجھّ رہی سی۔
"پنچائتی 'کٹھّ 'چ گئے اے… ایتکیں اکالیاں ولوں لڑنگے چون…۔" کلونت کر ٹہک رہی سی۔
پاکھر نوں لگا ہن باقی دی زندگی وچ اس لئی کسے دھرم دے کوئی ارتھ نہیں سن۔