چاندی دی تشتری وچ سچے موتی گربچن سنگھ بھلر
منکھ دے جیون اتے بچپن توں ہی آلے-دوآلے دا، خاص کرکے اوہناں لوکاں دا پربھاو پین لگّ جاندا ہے جنہاں نال اوہدا واہ پیندا ہے۔ پربھاو قبولن دا ایہہ عمل پورا جیون بنیا رہندا ہے۔ قدرتی ہے، چنگے لوکاں دا چنگا پربھاو پیندا ہے، ماڑے لوکاں دا ماڑا۔ جنہاں ویلیاں دی میں گلّ کرن لگیا ہاں، لوک بہت بھولے اتے چھل-ول توں مکت ہندے سن۔ اوہناں نے ان پڑھ ہون کرکے پوتھیاں-پستکاں بھاویں نہ پڑھیاں ہون پر جیون دی پستک پڑھ کے اوہ اپنی قسم دے گیانی بن جاندے سن۔ اپنے ماحول، پرمپرا اتے پریوار وچوں مٹھت، سچائی اتے ایمانداری جہے گن اوہ ستے-سدھ ہی سکھ جاندے سن کیونکہ سماج وچ ادوں اجیہے گناں دی ہی سرداری ہندی سی۔
ساڈے گھر دی اک پاسے دی کندھ میرے سکے چاچا جی نال سانجھی سی اتے دوجے پاسے گردتے بڑھے دا گھر لگدا سی۔ اوہ ویراگی سادھ وجوں جانے جاندے سن۔ کسے ویلے اوہناں دے وڈّ-وڈیرے ضرور ویراگی سادھ رہے ہونگے پر میرے دیکھن ویلے حالت پوری طرحاں وکھری بن چکی سی۔ اوہناں دا پہراوا کسے گیروئے-بھگویں دی تھاں بالکل ساڈے والا سی۔ اوہ عامَ کساناں ورگے کپڑے پاؤندے سن، پگاں بنھدے سن اتے داڑھی-کیس رکھدے سن۔ جدوں کدے اسیں کھیڈدے ہوئے بابے گردتے دے، ساڈے ہانی، پوتیاں نال اوہناں دے گھر چلے جاندے، سانوں اک وی چیز اجیہی نہیں سی دسدی جو ساڈے گھراں توں وکھرے طور اتے سادھاں والی ہووے۔
پنڈ دے عامَ جٹّ کساناں نالوں اوہناں دا جے کوئی فرق باقی سی، اوہ ساڈیاں اکھاں ساہمنے ختم ہو گیا سی۔ ایہہ فرق کسے دباء کارن نہیں سی مٹیا سگوں آلے-دوآلے دی ریس نال سہج-سبھاء ہی مٹ گیا سی۔ ایہہ سی نانواں دا فرق۔ گھر دے وڈیرے دا ناں گردتا رام سی۔ اوہنوں اسیں بابا آکھدے۔ ساتھوں وڈیری عمر دے لوک اوہنوں گردتا بڑھا آکھدے۔ اوہدی گھروالی، ساڈی امبو، نوں سبھ پرسی بڑھی آکھدے۔ اوہناں دے اکلوتے پتر، جس نوں اسیں چاچا کہندے سی، دا ناں چیت رام سی۔ اوہدی گھروالی، ساڈی چاچی دا ناں بھگوان کور سی۔ اوہناں دے پتراں، ساڈے ہانیاں-بیلیاں دے ناں پریتم سنگھ اتے کرنیل سنگھ ہو گئے سن۔ رہنی-بہنی وچ سارا ٹبر پورا جٹّ سی۔
کتا وی اوہناں دا کھیتی باڑی سی۔ اوہناں کول اپنی زمین تاں ہے ہی سی، کچھ زمین اوہ ہور اجیہے لوکاں توں ادھو-ادھ اتے لے لیندے جو زمین دے مالک تاں ہندے سن پر کسے کارن کھیتی نہیں سن کردے۔ ادھو-ادھ دا مطلب ایہہ ہندا سی کہ اس زمین وچوں جنی پیداوار ہندی، اوہدا ادھا حصہ زمین دے مالک دا ہندا اتے ادھا حصہ اس زمین اتے کھیتی کرن والا کسان رکھ لیندا۔ میرے پتا جی فوج وچ سن اتے اسیں تنے بھائی پڑھن دے راہ پے گئے ساں۔ اس کرکے ساڈا پریوار کھیتی نہیں سی کردا۔ کئی سال ساڈی کچھ زمین ساڈے ایہناں گانڈھیاں دی واہی ہیٹھ رہی۔
1953 دی گلّ ہے۔ اپریل دا مہینہ سی۔ میں کالج دا ایف ایس سی. دا امتحان دے کے موگے توں پنڈ آیا ہویا سی۔ اک شام جدوں خاصہ ہنیرا ہو چلیا سی، باہروں آواز آئی، "او بھائی، کوئی ہے؟" بجلی اجے ساڈے پنڈ آئی نہیں سی۔ اک لالٹین سی جو اندر جگ رہی سی۔ میں جا کے کنڈی کھولھی تاں چند دے گھسمسے چانن وچ بابا گردتا کھڑھا سی۔ اوہنے ہتھ وچ کوئی بھانڈا جیہا چکیا ہویا سی۔
میں کیہا، "آؤ، بابا جی اندر لنگھ آؤ، ایس ویلے کویں آؤنا ہویا؟"
اوہ بولیا، "نہیں کاکا میں اندر نہیں آؤنا۔ ہنے کھیتوں آیا سی۔ اجے نھا کے روٹی وی کھانی ہے۔ اج دنے میں وہلا بیٹھا سی۔ پڑ وچ جتھے تھوڈے والی کنک کڈھی سی، مینوں کوئی کوئی دانہ پیا دسیا۔ میں چگن لگّ پیا۔ کوئی چار لپاں دانے ہو گئے۔" اوہدے بول وچ محنت دے پھل دی خوشی سی۔ اوہنے ہتھ والی چھوٹی جہی باٹی اگے کیتی، "ایہ لے، بچڑیا، آبدے حصے دے ادھے، دو لپاں دانے!"
اج جدوں ساڈے سماج وچ تھڑی ہوئی وستو بن چکی ایمانداری بارے سوچدا ہاں، ایہہ گھٹنا اکثر چیتے آؤندی ہے۔ محسوس ہندا ہے، بابے گردتے نے جو مینوں پھڑائے سن، اوہ پتل دی باٹی وچ کنک دے دانے نہیں سن، اک نرمل-چتّ انسان دے چاندی دی تشتری وچ دتے اشیروادی سچے موتی سن جنہاں نے مینوں ایمانداری دے ارتھ عمر-بھر واسطے سمجھا دتے!
میں نہیں سمجھدا، بابے گردتے نوں کھیتی اتے قبیلداری دے کھلجگن نے کدی بانی سنن-جانن دا موقع دتا ہووے، پر اینا ضرور جاندا ہاں کہ بابے نانک دا اپدیش "حقُ پرایا نانکا اسُ سوئر اسُ گائ" ضرور اوہدے من وچ وسیا ہویا سی۔ ایہہ پرایا حق بھاویں کنک دے کلّ دو لپاں دانے ہی کیوں نہ ہون!
