چھبی آدمی اتے اک کڑی میکسم گورکی
اسیں تعداد وچّ چھبی ساں ۔ چھبی جیوندیاں مشیناں اک مکان وچّ قید جتھے اسیں صبح توں لے کے شام تکّ بسکٹاں دے لئی میدا تیار کردے۔
ساڈی زنداں نما کوٹھڑی دی کھڑکی اٹاں اتے کوڑا کرکٹ نال بھری ہوئی کھائی دی طرف کھلدی سی۔ کھڑکی نوں لوہے دیاں سلاکھاں لگیاں ہوئیاں سن اتے شیشے گردو غبار نال اٹے ہوئے سن اس لئی سورج دی روشنی ساڈے تکّ نہ پہنچ سکدی۔
ساڈے مالک نے کھڑکی دا ساہمنے والا حصہ اس لئی بند کروا دتا سی کہ ساڈے ہتھ اس دی روٹی وچوں اک برکی وی غریباں نوں دین دے لئی باہر نہ نکل سکن جاں اسیں اوہناں بھائیاں دی مدد نہ کر سکدے جو کم دی قلت دی وجہ نال فاقہ کشی کر رہے سن۔
ساڈا مالک سانوں بدماس غنڈے وغیرہ شبداں نال پکاردا اتے کھانے دے لئی گوشت دی بجائے انتڑیاں دندا۔
اس سنگین زنداں دی چھت تھلے جو دھونئیں دی سیاہی اتے مکڑیاں دے جالے نال بھری پئی سی اسیں نہایت تکلیف وچّ زندگی بصر کر رہے ساں ۔اس چار دیواری وچّ جو چکڑ اتے میدے دے خمیر نال اٹی ہوئی سی۔ ساڈی زندگی غم او فکر نال بھری زندگی سی؛ پوری نیند اتے آرام کیتے بغیر اسیں ہر روز صبح پنج بجے جاگ ست نیندرے دی حالت وچّ ہی اس میدے نال بسکٹ تیار کرن لگّ جاندے جو ساڈے سون وقت تیار کیتا گیا ہندا۔اس طرحاں صبح توں لے کے رات دے دس بجے تکّ ساڈے وچوں کچھ تاں بسکٹاں دے لئی خمیر تیار کردے اتے کچھ میدا گنھدے ۔سارا دن ہی ابلدے ہوئے پانی دی آواز اتے بھٹھی وچّ نانبائی دے کھرچنے دا شور ساڈے کناں وچّ گونجدا رہندا۔
صبح توں لے کے شام تکّ بھٹھی آتش قدح دی طرحاں دہکدی رہندی جس دی سرخ روشنی دا عکس دیوار تے اس طرحاں ناچ کردا معلوم ہندا جویں اوہ سانوں بد نصیباں نوں دیکھ کے خاموش ہاسی ہسّ رہا ہووے۔
اوہ بڑی بھٹھی کسے دیؤ دے بدصورت سر دے سمروپ سی جو اپنے بڑے ہلک نال اگّ اگل رہا ہووے۔ ساڈے تے جہنم دی جھلسا دین والی گرمی بھرے ساہ چھڈّ رہا ہووے اتے ساڈے امکّ کم دا اپنیاں دو سیاح ناساں راہیں مطالعہ کر رہا ہووے۔ ایہہ دو ڈونگھے سراخ اکھاں دے سمروپ سن؛ اکھاں جو کسے دیو دی اکھاں دی طرحاں ہمدردی اتے رحم دلی دے جذبے توں عاری ہون ۔ اکھاں سانوں ہمیشہ تاریک نظر نال دیکھدیاں، جویں اوہ اپنے غلاماں نوں دیکھدے دیکھدے تنگ آ گئیاں ہون اتے اس بات دی توقع چھڈّ دتی ہووے کہ اوہ وی جنس آدم وچوں ہن۔ اسیں ہر روز نہ قابلِ برداشت گردو غبار اتے جھلسا دین والی بھاپھ دے درمیان اپنے ہی پسینے نال تر کیتا میدا گنھدے اتے بسکٹ تیار کردے۔ سانوں اس کم نال سخت نفرت سی اتے ایہی وجہ سی کہ اسیں تیار کیتے بسکٹاں نالوں سیاح کالی روٹی نوں ترجیح دندے ساں۔اسیں اک لمے میز دے آہمو ساہمنے بیٹھے ہندے اتے روزمرا دے کم نال ساڈے انگ مشیناں دی طرحاں خود بخد کم کرن دے عادی ہو گئے سن اتے اخیر اوہناں دی حرکت دلو دماغ لئی غیر ہو جاندی سی۔ کم دے دوران وچّ اسیں اک دوسرے نال بالکل ہم کلام نہ ہندے کیونکہ ساڈے پاس گفتگو دے لئی کوئی موضوع ہی نہیں سی۔بس اسیں اک دوجے نوں دیکھدے رہندے تے اسیں اک دوجے دی اک اک جھرڑی دے واقف ہو گائے ساں ۔ اس طرحاں ساڈا تمام وقت خاموشی وچّ گزردا، بشرطے کہ ساڈے وچوں کوئی کسے نال لڑ نہ پیندا۔ مگر لڑن دا بہت گھٹّ موقع آؤندا۔ اتے آؤندا وی کویں ساتھی ہی تاں سی ؟اک دوجے دے نقص وی نہیں کڈھدے سی ۔ساڈی اینی حیثیت ہی کتھے سی۔ جدوں کہ انسان انسان نہ ہو کے اردھ مردہ ہون، بتّ دی بھانتی ۔ جویں روز دی امکّ محنت نال اوہ کند اتے مردہ کر دتے گئے ہون ۔ خاموشی اوہناں شخشاں دے لئی جو سبھ کچھ کہہ چکے ہون اتے کچھ کہن دے لئی باقی نہ رکھدے ہون، خوفناک اتے ڈراؤنی ہے؛ مگر اوہناں دے لئی جو اجے اپنی آواز توں ہی اجنبی ہون، اجے گل بات شروع ہی نہ ہوئِ ہووے خاموشی بجائے تکلیف دیہہ ہون دے آسان اتے راحتَ بھری ہندی ہے۔
اس خاموشی نوں کدے کدائیں ساڈا راگ توڑ دندا؛ اوہ راگ اس طرحاں ظہور وچّ آؤندا؛ ساڈے وچوں کدے کدے کوئی جنا تھکے ہوئے گھوڑے دے ہنہناؤن دی طرحاں کوئی ایسا راگ الاپنا شروع کر دندا جو عموماً ایسے موقعیاں تے روح دے بوجھ نوں ہلکا کرن وچّ مدد دندا ہے۔ پہلے پہل تاں اس اداس راگ وچّ کوئی شامل نہ ہندا۔ اتے اوہ راگ ساڈی زنداں نما کوٹھڑی دی چھت دے تھلے سہجے سہجے بجھ جاندا جویں سٹیپی وچّ اک گلی سرد رات نوں کوئی چھوٹی جہی دھونی بجھ جاندی ہے جدوں دھرتی دے اتے آسماں دا بھاری پنج لٹک رہا ہندا ہے ۔ مگر تھوڑی دیر دے بعد اس گاؤن والے دے نال ساڈے وچوں کوئی ہور شامل ہو جاندا؛ ہن دو ہور غمغین کومل آوازاں ساڈی قبر نما کوٹھڑی دی تنگ فضا وچّ تیردیاں نظر آؤندیاں؛ تھوڑی دیر دے بعد اسیں سبھ اس راگ وچّ شامل ہو جاندے ۔ ہن بہت ساریاں آوازاں جمع ہو کے سمندر دیاں لہراں دی طرحاں سنگین قفس دیاں سیاح دیواراں نال ٹکرا ٹکرا کے گونجنا شروع کر دندیاں ۔ اس طرحاں اسیں سبھ اپنے آپ نوں راگ الاپن وچّ مصروف پاؤندے۔
ساڈے بلند راگ دے سر جو کوٹھڑی وچّ آزادانا طور تے سما نہیں سکدے سن پتھر دیاں سیاح دیواراں دے نال ٹکرا ٹکرا کے آہو زاری، نالہ فریاد کردے اتے ساڈے بے حس دلاں وچّ اک ہی جان، اک مٹھا جیہا درد پیدا کر دندے جو اوہناں دے پرانے زخماں نوں پھر ہرا کر دندا اتے اوہناں نوں اک نویں چاہت دے لئی بے دار کر دندا۔
عامَ طور تے گاؤن والا سرد آہ بھردے ہوئے آپ گاؤنا بند کر دندا اتے اکھاں بند کیتے اپنے رفیقاں دے راگ نوں خاموشی نال سندا۔ مگر تھوڑی دیر دے بعد اوہ پھر اوہناں دے نال شامل ہو جاندا۔
اس دیاں نگاہاں وچّ راگ دی ابھردی ہوئی لہر اک دور جاندی سڑک سی۔ دور بہت دور اک کھلھی چوڑی سڑک سورج دی روشنی نال منور جس تے اوہ اپنے خیالاں وچّ گامزن ہے؛ اسے دوران اگّ دے شعلے، بھٹھی وچوں سرخ زباناں کڈھ رہے ہندے۔ نانبائی دی لوہے دی سلاخ بھٹھی دیاں زرد اٹاں تے تیز آواز وچّ کھیل رہی ہندی۔ ابلدے ہوئے پانی دا شور ب دستور جاری رہندا اتے شوہلیاں دا عکس دیوار تے نچدا خاموش ہاسی ہسّ رہا ہندا۔
اتے اسیں کسے غیر دے لفظاں وچّ اوہناں انساناں دا دکھ درد بیان کرن وچّ مصروف ہندے جنہاں کولوں سورج دی روشنی چھین لئی گئی ہووے، جو غلام ہون۔
ایہہ سی ساڈی زندگی؛ چھبی غلاماں دی زندگی اس قفس وچّ جس وچّ زندگی دے اجانم اس قدر تلخ گزر رہے سن کہ معلوم ہو رہا سی کہ سنگین عمارت دیاں تنّ منزلاں ساڈے موراں تے تعمیر کیتیاں گئیاں ہن۔
گاؤن دے علاوہ ساڈے پاس اک ہور رجھیواں سی جس دی ساڈی نظراں وچّ ویسی ہی قدر او قیمت سی جویں سورج دی دلفریب دھپّ دی۔
ساڈے مکان دی دوسری منزل وچّ ضری دا کارخانہ سی جس وچّ بہت لڑکیاں ملازم سن۔ اوہناں لڑکیاں وچّ سولھا برس دی دوشیزا تانیہ نامی سی جو ساڈے ساہمنے والی دیوار دی چھوٹی کھڑکی دے پاس ہر روز آؤندی اتے سلاکھاں دے نال اپنا گلاب جیسا چہرہ لگا کے سریلی آواز وچّ پکاردی:
"مظلوم قیدیو! مینوں تھوڑے جہے بسکٹ دیوگے"۔
اس آواز نوں سندے ہی اسیں سبھ کھڑکی دے پاس دوڑے چلے جاندے اتے اس خوبصورت اتے معصوم چہرے دی طرف حسرت بھریاں نظراں نال دیکھدے۔ اس دی آمد ساڈے لئی خوشگوار ہندی۔ اس دی تکھی نکّ نوں کھڑکی دے شیشے دے نال چمٹے ہوئے اتے ادھ کھلے مسکراؤندے ہوئے سرخ ہوٹھاں وچّ چمکدے ہوئے سفید دنداں نوں دیکھن نال ساڈے دل نوں راحتَ پہنچدی سی اس نوں کھڑکی دے پاس دیکھ کے اسیں سبھ دروازے دی جانب ودھدے اتے اک دوسرے نوں ریلدے ہوئے دروازہ کھولھ دندے، دروازہ کھلن تے اوہ اندر آ جاندی۔ ہمیشہ اسے انداز دے نال مسکراؤندی ہوئی، اپنے خوبصورت سر نوں اک طرف لٹکائے ہوئے جس نال بھورے بالاں دے خوبصورت گیسو عجب دلکش انداز وچّ اس دیاں چھاتیاں تے لٹک رہے ہندے۔
اسیں غلیظ، بھدے اتے بد وضع حسرت زدا بھکھاریاں دی طرحاں کھڑے اس دی شکل دی طرف دیکھیا کردے جو دروازے دی دیہلیز تے کھڑی ہلکے ہلکے مسکرا رہی ہندی۔ اسیں سبھ اس دی خدمت وچّ صبح دا سلام عرض کردے اتے اس دے نال گفتگو کردے وقت خاص الفاز استعمال وچّ لیاؤندے۔ اوہ الفاز ساڈی زبان توں خاص اسے دے لئی نکلدے؛ خاص اسے دے لئی ۔
جدوں اسیں اس نال ہم کلام ہندے تاں ساڈی آواز عامَ دے الٹ ملائم اتے نرم ہندی اتے ساڈی بد سلوکی اس وقت بالکل غائب ہو جاندی؛ ایہہ آداب صرف اسے دے لئی مخصوص سن۔نانبائی سرخ اتے خستہ بسکٹ کڈھ کے اس دی جھولی وچّ عجب چابک دستی نال پھینک دیا کردا۔
"دیکھ! دوڑ جا ہن، خیال رہے۔ کتے مالک دے ہتھ نہ آ جانا"۔ اسیں ہمیشہ اس نوں اس خطرے توں آگاہ کردے رہندے۔
اس تے اوہ دلکش ہاسی ہسدی ہوئی ایہہ جواب دندی،"خدا حافظ میرے ننھے قیدیو!" اتے ایہہ کہندے ہی اوہ ساڈیاں نظراں توں اوجھل ہو جایا کردی۔
اس دی روانگی دے بعد اسیں دیر تکّ اس دے متعلق گفتگو کردے؛ ساڈے خیال ہمیشہ اک ہی ہندے کیونکہ اوہ، اسیں اتے ساڈے حالات ہمیشہ اوہی ہندے کلّ والے. اس انسان دے لئی زندگی اک عذابِ ہے جس دا ماحول اوہی رہے ۔ جتنا عرصہ اوہ اس ماحول وچّ بصر کریگا، اسے قدر اس فضا دا سکون اس دے لئی نہ قابلِ برداشت ہندا جائیگا۔
اسیں صرف نازک (عورتاں) دے متعلق ایسے الفاز وچّ گفتگو کریا کردے کہ کئی وار اوہ گفتگو نہ گوار خاتر ہو جایا کردی؛ اس نال ایہہ نتیجہ نہ اخز کر لیا جائے کہ ساڈے خیال عورتاں دے متعلق اس قدر برے سن۔ اوہ صنف جس دے متعلق اسیں خیالاں دا اظہار کریا کردے،عورت کہلائے جان دی حقدار نہیں۔
تانیہ دی شان وچّ ساڈے مونہوں کوئی گستاخ کلمہ نکل نہ سکدا؛ شاید اس دی وجہ ایہہ ہووے کہ اوہ ساڈے پاس بہت گھٹّ عرصہ ٹھہردی سی؛ اوہ ساڈیاں نظراں دے ساہمنے آسمان توں ٹٹدے ہوئے ستارے دی طرحاں روشنی دی جھلک دکھا کے پھر اوجھل ہو جاندی۔
اتے جاں اس دی وجہ اس دا حسن ہووے کیونکہ ہر حسین چیز انسان دے دل وچّ اپنی وقعت اتے عزت پیدا کر دندی ہے؛ چاہے اوہ انسان غیر طربیعت جانفتا ہی کیوں نہ ہووے۔
اس دے علاوہ اک ہور وجہ وی سی۔ چاہے جیل دی مشقت نے سانوں سبھ نوں وحشی درندیاں نالوں بدتر بنا دتا سی، مگر اسیں پھر وی انسان ساں اتے سبھناں انساناں دی طرحاں اسیں وی بغیر کسے دی پوجا کیتے زندہ نہیں رہِ سکدے ساں۔ ساڈے لئی اس دی ذات نالوں ودھ کے دنیاں وچّ کوئی ہور شے نہ سی۔ اس لئی کہ درجناں انساناں وچوں جو اس عمارت وچّ رہندے، اک صرف اوہی سی جو ساڈی پرواہ کریا کردی سی؛ سبھ توں بڑی وجہ ایہی سی۔
ہر روز اس دے لئی بسکٹ مہئیہ کرنا اسیں اپنا فرض سمجھدے ساں۔
ایہہ نذرانہ ہندا جو اسیں ہر روز اپنے دیوتا دی قربان گاہ تے پیش کریا کردے ساں۔ آہستہ آہستہ ایہہ رسم اک مقدس فرض وچّ تبدیل ہو گئی ۔ ساڈا اتے اس دا رشتہ ہور مضبوط ہو گیا۔
بسکٹاں دے علاوہ اسیں تانیہ نوں نصیحتاں وی کریا کردے، ایہی کہ اوہ اس سردی وچّ گرم کپڑے استعمال کریا کرے اتے پوڑیاں آرام نال اتریا کرے۔
ساڈیاں اوہناں نصیحتاں نوں اوہ مسکراؤندی ہوئی سنیا کردی اتے اوہناں تے کدے عمل نہ کردی۔
اس دا ایہہ ترزے عمل سانوں کدے نہ گوار معلوم نہ ہندا کیونکہ نصیحتاں دے پچھے لکی ساڈی صرف ایہی خواہش ہندی سی کہ اوہ اس بات توں باخبر ہو جائے کہ اسیں اس دی حفاظت کر رہے ہاں۔
اکثر اوہ سانوں کچھ کم کرن(سٹور دا بھاری دروازہ کھولن جاں پھر لکڑاں پاڑن) دے لئی کہندی جس نوں اسیں خوشی ہی نہیں بلکہ فخر دے نال کریا کردے۔
لیکن جدوں اک دفعہ ساڈے وچوں اک جنے نے اپنی قمیض دے کجھ توپے لگاؤن نوں کیہا تاں اس نے نکّ بھوں چڑھاؤندے ہوئے جواب دتا، "کی نگوڑا ایہی کم رہِ گیا ہے میرے لئی ۔ میں ہور بہت سارے کم کرنے نے "۔
اسیں اپنے بےوقوف ساتھی دی اس حرکت تے خوب ہسے اتے پھر اس نوں کسے کجھ کرن نوں نہ کیہا۔ سانوں اس نال محبت سی۔ اگر محبت کیہا جائے تاں سمجھ لؤ کہ تمام جذبات اسے لفظ وچّ آ گئے ہن ۔
انسان دی ہمیشہ ایہی خواہش رہی ہے کہ اوہ کسے نوں اپنی محبت دا مرکز بنائے۔ چاہے اس دا محبوب اس دی محبت دے بوجھ تھلے پس ہی کیوں نہ جائے۔ اسدی تمام تر وجہ ایہہ ہے کہ محبت کردے وقت اوہ اپنے محبوب دا اہترام نہیں کردا۔ اسیں اگر تانیہ نوں محبت کردے ساں تاں مجبوری نال، اس لئی کہ ساڈے پاس کوئی ہور شے موجود نہ سی جس نال اسیں محبت کر سکدے۔ کدے کدے ساڈے وچوں کوئی ایہہ سوچن لگّ جاندا کہ اسیں سبھ اس لڑکی دے متعلق بے فائدہ سر کھپائی کیوں کر رہے ہاں ؟ اس چھوکری دی محبت وچّ آخر سانوں کی ملیگا؟ اس شخص دی جو تانیہ دی شان وچّ اجیہی گھٹیا گلّ کہن دی جرئت کردا، اوہنوں ترت دھر لیا جاندا اتے بہت بری حالت کیتی جاندی ۔
اسیں چاہندے ساں کہ کسے نال محبت کریئے اتے ہن کیونجو سانوں اوہ چیز جس دے اسیں متلاشی ساں مل گئی سی اس لئی اسیں اس نال محبت کردے۔ اتے اوہ چیز جس نوں اسیں چھبی شخص محبت دیاں نگاہاں نال دیکھدے ساں، لازمی سی کہ دوسرے اس دا اہترام کرن۔ اس لئی کہ اوہ ساڈی مقدس عبادت گاہ سی اتے اگر کوئی شخص ساڈے نظرئیے دے خلاف چلدا تاں اوہ ساڈا دشمن سی۔
اس وچّ کوئی شکّ نہیں، لوک اکثر اس چیز نال محبت کردے ہن جو حقیقت وچّ محبت کیتے جان دے قابل نہیں ہندی؛ مگر اتھے اسیں چھبی شخص اک ہی کشتی وچّ سوار ساں۔ اس لئی اسیں چاہندے ساں کہ اس چیز نوں جس نوں اسیں پیار کردے ہاں، دوسرے مقدس خیال کرن۔
ساڈی محبت ساڈی نفرت نالوں گھٹّ زحمت نہیں ہندی۔ ہو سکدا ہے ایہی کرن ہووے کہ کجھ مانمتیاں روحاں محبت نالوں اپنیاں نپھرتاں تے زیادہ گمان کردے ہن ۔پر جے ایہہ گلّ ہے تاں اوہ ساتھوں دور کیوں نہیں بھجّ جاندے۔
بسکٹ دے کارخانے دے علاوہ ساڈا مالک اک کیک بناؤن والی فیکٹری دا مالک سی جو اسے عمارت وچّ واقع سی۔ ساڈی قبر نما کوٹھڑی نوں اس نالوں وکھ کرن لئی صرف اک دیوار سی۔اس فیکٹری دے ملازم-چار جنے؛ اپنے کم نوں ساڈے کم نالوں بہت ودھیا خیال کردے ۔ سانوں نفرت دیاں نگاہاں نال دیکھدے اتے ایہی وجہ سی کہ ساڈے نال بہت گھٹّ ملن دی زحمت گوارا کردے بلکہ جدوں کدے اوہناں نوں ویہڑے وچّ ساڈے نال دو چار ہون دا اتفاق ہندا تاں اوہ سانوں دیکھ کے ہسیا کردے سن۔
سانوں اوہناں دے کارخانے وچّ داخل ہون دی ازازت نہیں سی صرف اس لئی کہ ساڈے مالک نوں شبہ سی کہ اسیں اتھوں مکھن دے کیک چرا لوانگے۔
سانوں وی اوہناں نال نفرت سی، رشک سی اس لئی کہ اوہناں دا کم نسبتاً گھٹّ اتے مزدوری کتے زیادہ سی۔ اوہناں دے لئی کھان پین دا سامان ساڈے توں نہایت اچھا سی۔ اوہناں دے کم کرن دی جگہ روشن تے صاف اتے اوہ ساڈے الٹ تندرست اتے صاف ستھرے سن۔ اوہناں دے مقابلے وچّ اسیں سبھ زرد اتے لبڑے ساں ۔ ساڈے وچوں تنّ جنیاں نوں سفلس دی نامراد بیماری سی اتے کئیاں نوں چرم روگ دی سکائت سی ۔ساڈے وچوں اک بیچارا تاں گنٹھیئے دی وجہ نال قریب قریب اپاہج ہو رہا سی۔
وہل دے دناں وچّ اوہ خوبصورت لباس اتے نویں روغن شدہ بوٹ پہن کے باغ وچّ چہلکدمی دے لئی نکلدے اتے اسیں چیتھڑیاں نال پھٹے ہوئے بوٹ پہن باغ دی جانب جاندے مگر پولیس سانوں اندر داخل ہون دی ازازت نہ دندی۔ ایہناں حالات دی موجودگی وچّ ایہہ کدوں ممکن ہو سکدا سی کہ اسیں اوہناں کیک بناؤن والیاں نوں محبت دیاں نظراں نال دیکھدے؟
چند روز ہوئے اسیں ایہہ افواہ سنی کہ اوہناں دا چیف بیکر شراب نوشی دی وجہ نال کڈھ دتا گیا ہے اتے اس دی جگہ اک ہور شخص دیاں سیواواں حاصل کیتیاں گئیاں ہن جو کسے زمانے وچّ فوجی رہِ چکیا سی۔
اس فوجی دے متعلق روایت سی کہ اوہ شوخ رنگ اتے واسکٹ پہن اک وڈی جہی سنہری زنزیر لٹکائیں ویہڑے وچّ گھمیا کردا ہے۔
اسیں اس نویں چیف بیکر نوں دیکھن دے بہت اچھک ساں اتے اس نال ملاقات دی امید وچّ اسیں سبھ نے باری باری ویہڑے وچّ چکر کٹے مگر بے سود۔
اک روز اوہ خود ہی ساڈے کارخانے وچّ چلا آیا۔
بوٹ دی ٹھوہکر نال دروازے نوں کھولھ کے اوہ دیہلیز تے کھڑھا ہو گیا اتے مسکراؤندے ہوئے کہن لگا۔
"خدا تہاڈے نال ہووے ۔ میرے ساتھیو گڈ مارننگ ۔"
بھٹھی دا دھواں سیاح بادلاں دی طرحاں چکر لگاؤندا ہویا دروازے وچیں گزر رہا سی۔ جتھوں فوجی رعب دے انداز وچّ کھڑھا ساڈی طرف دیکھ رہا سی۔ اس نے اپنیاں مچھاں نوں کمال صفائی نال تاؤ دے رکھیا سی جس وچوں زرد دنداں دیاں لڑیاں ظاہر ہو رہیاں سن۔
اوہ اج نیلے رنگ دی اک بھڑکیلی واسکٹ پہنی ہوئی سی جس تے سنہری بٹن جا بجا چمک رہے سن؛ سونے دی اوہ زنزیر جس دے متعلق اسیں سنیا سی بلا شکّ او شبہ اپنی جگہ موجود سی۔
ایہہ فوجی مضبوط، دراز قد اتے خوبصورت سی؛ اس دیاں بڑیاں بڑیاں اتے روشن اکھاں وچّ تندرستی دی جھلک نمایاں طور تے دکھائی دے رہی سی۔ اک رسمی سفید ٹوپی اس دے سر تے جچی ہوئی سی اتے اس دے پاجامے دے پونچیاں دے تھلے تازہ روغن شدہ بوٹ چمک رہے سن۔
ساڈے نانبائی نے اس دی خدمت وچّ نرمائی نال التجا کیتی کہ اوہ دروازے بند کر دیوے ۔ دروازے بند کرن دے بعد اس نے مالک دے متعلق سانوں طرحاں طرحاں دے سوال کیتے۔ اسیں اوہناں سوالاں دا جواب دندے ہوئے اس نوں دسیا کہ ساڈا مالک خون چوسن والا چچڑ، غلاماں دا تاجر، انسانی مال فروخت کرن والا گماشتا اتے غنڈہ بدماس ہے؛ اسیں اوہناں خیالاں دا اظہار وی کیتا جو ساڈے اپنے مالک دے متعلق سن، مگر اوہناں نوں اتھے لکھت تے لیاؤنا نہ ممکن ہے۔
فوجی اپنے سوالاں دا جواب بڑے غور نال سندا رہا۔ مگر اک لخت جویں اوہ کسے گہرے خواب وچوں چونک پیا ہووے، کہن لگا تسیں لوکاں دے پاس چھوکریاں تاں بہت ہونگیاں ۔
اس تے ساڈے وچوں بعض ہسّ پئے اتے بعض نے گمبھیر منہ بنا لیا آخرکار ساڈے وچوں اک نے فوجی تے وازہ کر دتا کہ ساڈے آس پاس نوں چھوکریاں ضرور موجود سن؛ !
اس تے فوجی نے اکھاں جھپکدے ہوئے پچھیا کہ کی اوہناں نال تفریح وی ہویا کردی ہے؟
اسیں پھر ہسّ پئے؛ ساڈے وچوں بہتے اس خواہش مند سن کہ فوجی تے وازہ کر دین کہ اوہ چھوکریاں جنہاں دے متعلق اوہ اس قسم دی گفتگو کر رہا ہے اوہ اسے دی مانند تیز او طرار ہن؛ مگر ایہہ بات کہن دی ساڈے وچوں کسے نوں جرئت نہیں سی۔ پھر وی ساڈے وچوں اک نے دبی زبان وچّ ایہہ کہہ ہی دتا :
"اس حالت وچّ جس وچّ اسیں ہاں اس قسم دی کوئی گلّ ساڈے جیون وچّ نہیں!"
"درست ہے! اس حالت وچّ اس قسم دی تفریح تہاڈے لئی ناممکن ہے، دراصل تینوں اس موجودہ صورتَ وچّ کمیاں ہن ۔ اس وچّ تہاڈا کوئی قصور نہیں۔ تہاڈی شکل بھیڑی ہے؛ میرا مطلب سمجھدے ہو نہ؟؛ اتے عورتاں! تسیں جاندے ہو اس مرد نوں پسند کردیاں ہن جو وزادار ہووے، جوان اتے خوبصورت ہووے۔ اس دے علاوہ مرد وچّ طاقت اتے قوت دی وی عزت کردیاں ہن؛ اس بازو دے متعلق تہاڈا کی خیال ہے۔"
فوجی نے آستین چڑھا کے بازو نوں کوہنی تکّ ننگا کردے ہوئے کیہا۔ بازو مضبوط اتے سفید رنگ دی سی جس تے سنہری بال چمک رہے سن۔
"ٹنگاں اتے چھاتی سبھ کجھ اسے طرحاں مضبوط ہے؛ گوشت نال بھریا ہویا؛ ہن طاقت دے علاوہ مرد دے لئی ایہہ وی ضروری ہے کہ بہترین لباس پہن بن ٹھن کے رہے؛ میری طرف دیکھو۔ تمام عورتاں میرے نال محبت کردیاں ہن حالانکہ میں اوہناں دے بارے وچّ کدے کوشش کیتی ہی نہیں؛ ایسیاں درجناں ہن۔"
ایہہ کہہ کے اوہ اک ٹوکری تے بیٹھ گیا اتے سانوں ایہہ سناؤنا شروع کیتا کہ عورتاں اس دی محبت وچّ کس طرحاں گرفتار ہندیاں ہن اتے اوہ اوہناں دے نال کس قسم دا سلوک کردا ہے۔
اس دی روانگی دے بعد اسیں کافی عرصے تکّ خاموش رہے اتے اس عرصے دوران اس دے عشقَ دے افسانیاں بابت سوچدے رہے۔
اس خاموشی دے بعد اچانک اسیں گفتگو وچّ مشغول ہو گئے جس وچّ اتفاق رائے نال فوجی نوں خوش طبیعت اتے ملنسار قرار دتا گیا۔
اوہ بہت حلیم اتے خوش طبع سی جدوں کہ اس نے ساڈے نال اس طرحاں گفتگو کیتی جویں اوہ ساڈے ورگا ہووے؛ ساڈے پاس اج تکّ کوئی ایسا شخص نہیں آیا سی جس نے ساڈے نال اس قسم دی دوستانہ گفتگو کیتی ہووے ۔
اسیں عرصے تکّ اس دیاں قریبی بھوکھ وچّ اوہناں کامیابیاں دے متعلق اظہارِ خیالات کردے رہے جو اس نوں فیکٹری وچّ لڑکیاں دی محبت جتن وچّ حاصل ہونیاں سن؛ اوہناں لڑکیاں دی محبت جو ساڈی طرف دیکھ کے نفرت نال منہ پھیر لیندیاں جویں اوہناں نوں ساڈے نال کوئی غرض ہی نہیں، اتے جاں جنہاں نوں اسیں للچائیاں للچائیاں نظراں نال دیکھدے جدوں کہ اوہ ویہڑے وچّ مختلف قسم دے خوبصورت لباس پہن کے گزر رہیاں ہندیاں۔ تانیہ دی نسبت تہاڈا کی خیال ہے! کتے اوہ فوجی دی گرفت وچّ نہ آ جائے۔ نانبائی نے اچانک دلگیر آواز وچّ کیہا۔
اوہناں الفاز نے ساڈے تے بہت اثر کیتا۔ اس لئی اسیں خاموش رہے۔
تانیہ دا خیال ساڈے دماغاں وچوں تقریباً تقریباً نکل چکا سی؛ فوجی دے خوبصورت اتے مضبوط جسم نے جویں ساڈیاں نظراں توں اوجھل کر دتا سی۔ تھوڑے وقفے دے بعد بحث شروع ہو گئی؛ ساڈے وچوں بعض نوں یقین سی کہ تانیہ اک معمولی فوجی دی خاتر اپنی عجت نوں ہرگز ہتھوں جان نہیں دیویگی۔ مگر بعض دا ایہہ خیال سی کہ اوہ فوجی دے ہتھ کنڈیاں دا مقابلہ نہیں کر سکیگی۔
ساڈے وچوں چند اک نے رائے دتی کہ اگر فوجی اپنیاں خواہشاں نوں عملی جامہ پہناؤن دی کوشش کرے تاں اس دی پسلیاں کچل دتیاں جان ۔
اس بحث دے انت تے ایہہ فیصلہ ہویا کہ اسیں سبھ تانیہ دی حفاظت کریئے اتے اس نوں آؤن والے خطرے توں آگاہ کر دیئیے،
اک مہینہ گزر گیا۔
فوجی عامَ وانگ اپنے کم وچّ مشغول رہا۔ اس دوران اوہ ساڈے کارخانے وچّ کئی دفعہ آیا۔ مگر چھوکریاں تے فتح پاؤن دے کسیاں دی بابت اک حرف تکّ زبان تے نہ لیایا۔بس مچھاں نوں وٹّ دندا رہندا اتے کامک انداز وچّ اپنے بلاں تے جیبھ پھیردا رہندا۔
تانیہ وی ہر روز صبح اپنے بسکٹاں دی خاتر آؤندی۔اس دا رویئے ہمیشہ وانگ ویسا ہی دوستانہ سی۔ اسیں اس نوں فوجی دے متعلق آگاہ کرنا چاہیا، مگر اوہناں نعماں نال جس نال اوہ اس نوں پکاردی سانوں یقین ہو گیا کہ اوہ اس دے ہتھ نہیں چڑھ سکدی۔
سانوں اپنی ننھی لڑکی تانیہ تے ناز سی جدوں کہ اسیں ہر روز فوجی دے نال کوئی نہ کوئی لڑکی دیکھدے ساں۔ تانیہ دے اس باوقار رویئے نے ساڈا حوصلہ ودھا دتا ہن اسیں؛ اس دی عجت دے نگہیبان، فوجی نوں حقارت دیاں نظراں نال دیکھن لگے۔ اس دے الٹ اس دی عظمت ساڈے دلاں وچّ دن ب دن ودھدی گئی۔
اک روز فوجی شراب وچّ مخمور، ہسدا ہویا ساڈے کمرے وچّ داخل ہویا جدوں اسیں اس دے ہسن دی وجہ پچھی تاں اس نے جواب دتا۔ دو چھوکریاں میرے لئی آپس وچّ لڑ رہیاں ہن؛ اوہناں نے کس طرحاں اک دوسرے نوں ذلیل کیتا۔ ہا ہا ہا؛ اک دوسری دے بال پھڑ کے اوہ زمین تے گر پئیاں؛ ہا ہا ہا؛ اتے دوانیاں دی طرحاں نچنا شروع کر دتا؛ اتے میرا ہاسی دے مارے برا حالَ ہویا جا رہا سی؛ مینوں تازبّ ہے کہ عورتاں صاف لڑائی نہیں لڑدیاں؛ گھروٹاں نال نوچن دا فائدہ؟
میں اس معاملے نوں حلّ کرن توں کاسر ہاں؛ خدا جانے عورتاں میرے تے کیوں مردیاں ہن؛ بسّ اکھ جھپکن دی دیر ہے اتے؛ ایہہ کہندے ہوئے فوجی اپنے سفید بازوآں نوں ہوا وچّ لہرا رہا سی اتے ساڈی طرف دوستانہ نگاہاں نال دیکھ رہا سی۔
ننھے پودیاں نوں اکھاڑ لینا کوئی جواں مردی نہیں، مزہ تاں تد ہے کہ کسے مضبوط درخت نوں گرایا جائے۔ ساڈے نانبائی نے غصے دی وجہ نال آہنی سلاخ نوں بھٹھی وچّ تیزی نال ہلاؤندے ہوئے کیہا:
"تاں مینوں مخاطب ہیں کی؟" فوجی نے دریافت کیتی۔
"ہاں! تینوں ہی مخاطب ہاں " ۔
"اس توں تیرا مطلب؟"
"کچھ وی نہیں؛ کچھ وی نہیں"۔
"ٹھہر، ٹھہر۔ اوہ کہڑا مضبوط درخت ہے جس دا تسیں ذکر کر رہے ہو"۔
نانبائی نے اس دا جواب نہیں دتا اتے بھٹھی وچوں پکے ہوئے بسکٹ کڈھن وچّ مشغول رہا۔ اس توں معلوم ہو رہا سی کہ اوہ فوجی اتے اس دی گفتگو نوں بالکل بھلّ چکا ہے مگر فوجی بہت بے چین ہویا اتے اپنیاں جگہ توں اٹھ کے بھٹھی دے قریب آیا اتے کیہا:
"دسّ تاں صحیح !؛ کس عورت دا ذکر کر رہا سی ؟؛ توں تاں میری ہتک کیتی ہے۔ کوئی عورت میرے اگے اڑ نہیں سکدی۔"
اس دی گفتگو توں معلوم ہو رہا سی کہ اوہ نانبائی دی گفتگو توں سخت ناراض ہو گیا ہے۔ غالباً اس نوں اس بات تے بہت فخر سی کہ اس وچّ عورتاں نوں چتّ کرن دا وصف موجود ہے۔ ورنہ در حقیقت سوائے اس وصف دے اس شخص وچّ زندگی دے متعلق کوئی چیز وی موجود نہ سی۔ اس اکو رہے سہے وصف دی بدولت تاں اوہ اپنے آپ نوں زندہ انسان کہاؤن دا حقدار ہو سکدا سی۔
دنیاں وچّ ایسے ویکتی موجود ہن جو بیماری نوں چاہے اوہ روحانی ہووے جاں جسمانی زندگی دا اک بیش قیمت زز سمجھدے ہوئے اس دی تمام زندگی بھر پرورش کردے رہندے ہن اتے اسے وچّ اپنی زندگی دا راز سمجھدے ہن ۔ حالانکہ ایسی زندگی عموماً تکلیفدیہ ہندی ہے مگر اوہ اس زندگی دے سہارے دے متعلق دوسریاں کول شکایت ضرور کردے ہن۔ صرف اس لئی کہ اپنے ہمسایہ انساناں دی توجو اپنیاں طرف کھچ سکن اتے اس طرحاں اوہ اوہناں نوں ترس بھریاں نگاہاں نال دیکھن ۔ اگر ایسے ویکتیاں توں ایہہ بے چینی، کرب اتے تکلیف کھوہ لئی جائے اوہناں دے درد دی دوا کر دتی جائے تاں اوہ پہلے دی طرحاں خوش نہیں رہنگے اس لئی کہ اوہناں دی زندگی دا آخری سہارا اوہناں توں علےحدہ کر دتا گیا ہے۔ ہن اوہ کھوکھلے برتن دی مانند ہونگے۔ کئی وار اک انسان دی زندگی اس قدر تنگ اتے غربت زدا ہندی ہے کہ اوہ سبھاوک ہی کسے بھیڑی چیز نوں ہی محبت کرن لگّ جاندا ہے اتے اسے تے زندہ رہنا چاہندا ہے۔ صاف لفظاں وچّ اکثر لوک صرف دماغی بے کاری دی وجہ نال گناہ دی طرف راغب ہو جاندے ہن۔
فوجی سخت ناراض ہو گیا سی۔ نانبائی دی طرف لپکیا اتے کرخت لہجے وچّ بولیا "میں جو بار بار کہہ رہا ہاں کہ بول؛ کس لڑکی دی بابت ذکر کر رہا ہیں "۔
"کہاں .. پھر"۔ نانبائی نے فوجی دی طرف اچانک مڑدے ہوئے کیہا۔
"ہاں، ہاں"
"کی تسیں تانیہ نوں جاندے ہو"۔
"کیوں؟"
"بسّ اوہی لڑکی ہے؛ قابو وچّ لیاؤن دی کوشش کرو"۔
"میں ؟"
"ہاں، ہاں! تسیں" ۔
"ایہہ تاں بالکل معمولی بات ہے"۔
"اسیں وی دیکھیئے کویں؟"
"تاں پھر دیکھ لؤگے؛ ہا ہا ہا!"
"اوہ تہاڈی طرف اکھ اٹھا کے نہیں دیکھیگی"۔
"صرف اک مہینے دی موہلت چاہندا ہاں" ۔
"شیخ چلی متّ بن؛ میاں فوجی"۔
"اچھا چوداں روز صحیح؛ اس دے بعد تسیں دیکھ لینا؛ کی نام لیا سی تسیں ؟؛ تانیہ؟"
"ہن جاؤ؛ تہاڈے کم دا حرجہ ہو رہا ہے"۔
"بسّ چوداں روز؛ اتے اوہ میرے قابو وچّ ہوویگی؛ تہاڈی قسمت!!"
"میں کہندا ہاں اتھوں دور ہو جاؤ۔"
ایہہ کہہ کے نانبائی وحشیاں دی طرحاں غضب ناک ہو گیا۔ایہہ دیکھ کے فوجی سخت حیران ہویا اتے خاموشی نال ایہہ کہندا ہویا اتھوں چلا گیا، "بہت اچھا"۔
اس بحث دے دوران اسیں سبھ خاموش رہے۔ اس لئی کہ اسیں اوہناں دی آپسی گفتگو نوں بہت غور نال سن رہے ساں لیکن جیوں ہی فوجی رخصت ہویا ساڈے درمیان گفتگو دا اک ہنگامہ جیہا برپا ہو گیا۔ ساڈے وچوں اک نے نانبائی نوں چلاؤندے ہوئے کیہا، "تینوں کی شرارت سجھی ہے"۔
"کم کری جاؤ اپنا؛ سنیا ہے جاں نہیں"۔ نانبائی نے خونخار لہجے وچّ جواب دتا۔
سانوں دراصل اس دی فکر ہو رہی سی کیونجو پھٹڑ فوجی اپنے الفاز نوں پورا کرن دی کوشش ضرور کریگا۔ اس لئی تانیہ دی عجت خطرے وچّ سی ۔
مگر باو جود اس دے اسیں اس بحث دا نتیجہ دیکھن دے لئی سخت بے قرار ساں؛ اس بحث دا نتیجہ جو کسے حالت وچّ وی خوشگوار نہیں سی۔
کی تانیہ فوجی دی تاب جھلّ سکیگی؟ اس سوال تے اسیں اک زبان چلا اٹھے۔ جویں سانوں تانیہ تے پوری طرحاں بھروسہ ہووے ۔
"ننھی تانیہ ضرور ثابت قدم رہیگی"۔
سانوں اپنی ننھی دیوی دی ثابت قدمی اتے شکتی دا امتحان لین دی عرصے توں خہش سی لیکن ہن اسیں آپس وچّ ایہہ ثابت کر دتا کہ تانیہ اس امتحان وچّ ضرور سرخرو ہوویگی۔ اس دن توں ساڈی زندگی اک عجب قسم دی زندگی ہو گئی جس توں اسیں بالکل انجان ساں ۔ اسیں آپس وچّ گھنٹیاں بحث کردے رہندے ساں، جویں اسیں پہلے دی نسبت زیادہ عقل مند اتے تیز طرار بن گئے ہوئیے اتے ساڈی گفتگو کچھ مائنے رکھدی ہووے ۔
ہن سانوں ایسا معلوم ہو رہا سی کہ اسیں شیطان نال بازی لگا رہے ہاں اتے تانیہ دی عجت ساڈی طرف توں داؤ تے ہے ۔
جدوں اسیں کیک بناؤن والے نانبائی توں ایہہ خبر سنی کہ فوجی نے تانیہ دا پچھا کرنا شروع کر دتا، تاں سانوں سخت رنج پہنچیا اتے اسیں اس رنج نوں مٹاؤن دے لئی اس قدر مگن ساں کہ سانوں ایہہ معلوم ہی نہ ہویا کہ مالک نے ساڈی بے چینی اتے مستی دا فائدہ اٹھاؤندے ہوئے میدے وچّ چوداں پونڈ دا اضافہ کر دتا۔
اس خوفزدہ مستی دے دوران کم کردے ہوئے تانیہ دا نام ہر وقت ساڈی زبان تے ہندا اتے اسیں ہر روز صبح اس دا انتظار کریا کردے؛ غیر معمولی بے صبری دے نال۔
اوہ ہر روز ساڈے پاس آؤندی۔ مگر اسیں فوجی نال ہوئے تکرار دا اس دے نال ذکر تکّ نہ کیتا اتے نہ ہی اس نے کسے قسم دے سوال کیتے بلکہ عامَ وانگ جذبہ الفت نال ملدے رہے۔ مگر اس جذبہ الفت وچّ کسے نویں چیز دی جھلک سی؛ ڈونگھی اتسکتا دی جھلک؛ خنجر دے پھل دی مانند تیز اتے سرد۔
"دوستو ! معیاد دا وقت اج دے روز ختم ہو جائیگا"۔ نانبائی نے صبح دے وقت کم شروع کردے ہوئے کیہا۔
سانوں چیتا کراؤن توں پیشتر ہی سانوں اس گلّ دا علم سی۔ مگر پھر وی ایہہ سن کے اسیں سر توں پیراں تکّ کمب گئے۔
"اوہ اج آئیگی؛ ذرا غور نال دیکھنا اس نوں" ۔ نانبائی نے گفتگو جاری رکھدے ہوئے کیہا۔
"جویں؛ اکھاں کچھ دسّ سکنگیاں" ۔ ساڈے وچوں اک نے پور سوز لہجے وچّ کیہا۔
اس تے بحث چھڑ پئی۔اج دے روز سانوں معلوم ہو جان والا سی کہ اوہ برتن جس وچّ اسیں سبھ نے اپنے دل رکھے ہوئے ہن، کتنا صاف تے بے داغ ہے۔ صرف اج دی صبح سانوں ایسا معلوم ہون لگا جویں اسیں کوئی بڑا کھیل کھیل رہے ہوئیے جس وچّ سانوں اپنی دیوی دے کھو جان دا اندیشہ ہووے ۔
بیتے چند دناں توں اسیں سن رہے ساں کہ فوجی تانیہ دے پچھے سائے دی طرحاں لگا ہویا ہے۔ تانیہ عامَ وانگ بسکٹاں دے لئی ہر روز آؤندی ۔ مگر اسیں اس نال فوجی دے متعلق کسے قسم دا ذکر نہ کردے۔
اسیں خود حیران ساں کہ کیوں؟ اج دے روز وی اسیں جویں ہی اسنوں ایہہ کہندے ہوئے سنیا
"ننھے قیدیو؛ میں آ گئی ہاں؛". اسیں دروازہ کھولھ دتا اتے جدوں اوہ اندر آ گئی، تاں اسیں عامَ دے الٹ جویں خاموشی نال ملے۔ چاہے ساڈی اکھاں اس تے جمیاں ہوئیاں سن مگر سانوں معلوم نہیں سی کہ سلسلہ کلام کویں شروع کریئے؛ اسیں خاموش اتے حیرت دی تصویر بنے اس دے ساہمنے کھڑے ساں ۔
اس انوکھے اتے عامَ دے الٹ سواگت نوں دیکھ کے اوہ سخت حیران ہو گئی؛ اچانک اس دے چہرے دا رنگ زرد پے گیا۔
بے چین اتے گھٹویں جہی آواز وچّ کہن لگی:
"تہانوں اج کی ہو گیا ہے؟"
"تے تینوں .."۔ نانبائی نے درد انگیز لہجے وچّ کیہا۔
"مینوں ؟؛ کی مطلب ہے تیرا ؟"
" کچھ وی نہیں؛ کچھ وی نہیں"۔
"تاں چلو مینوں بسکٹ دیو؛ ذرا جلدی کرو"۔
اس توں پہلاں اس نے اج تکّ اتنی پھرتی کدے نہیں دکھائی سی۔
"توں جلدی کر رہی ہیں "۔ نانبائی نے تانیہ توں اکھاں جدا نہ کردے ہوئے کیہا۔ اس تے اوہ اچانک مڑی اتے دروازے توں باہر بھجّ گئی۔
نانبائی نے اپنی سلاخ فڑی اتے بھٹھی دی طرف جاندے ہوئے دبی زبان وچّ کہن لگا:
"اس دا مطلب ہے؛ کہ ایہہ ہن اس دی ہے؛ آہ! ایہہ فوجی؛ حرام زادہ؛ بدمعاش۔"
اس تے اسیں بھیڈاں دے اجڑ دی طرحاں اپنے موڈھے ہلاؤندے ہوئے میز دی طرف ودھے اتے خاموشی نال کم کرنا شروع کر دتا۔
"لیکن کی ایہہ ممکن ہو سکدا ہے؛ ؟" ساڈے وچوں کسے نے اپنے آپ نوں تسلی دندے ہوئے کیہا۔
"بسّ! بسّ؛ بولن دی کی ضرورت ہے"۔ نانبائی نے چیخدے ہوئے جواب دتا۔ سانوں معلوم سی کہ نانبائی عقل مند ہے۔
ساڈے نالوں کتے زیادہ عقل مند۔ اس لئی اس دے چلاؤن توں اسیں اندازہ لگا لیا کہ اوہ فوجی دی فتح تے کامیابی دا اعلان کر رہا ہے۔
ایہہ خیال کردے ہوئے اسیں اپنے آپ نوں دکھی اتے بے چین ہو گئے۔
باراں بجے یعنی دوپہر دے کھانے دے وقت فوجی آیا اتے عامَ وانگ باگو باغ ساڈیاں نظراں نال نظراں ملا کے ویکھن لگا،" مئزز دوستو ! اگر چاہندے ہو کہ میں تینوں اج اپنی کامیابی دا نمونہ دکھاؤں؛ تاں ویہڑے دے نال والے کمرہ وچّ جا کے کھڑکیاں وچوں جھاککے دیکھو۔ سمجھ گئے۔" فوجی نے پور فخر لہجے وچّ ہسدے ہوئے کیہا۔
فوجی دے کہن تے اسیں ویہڑے دے ملہکا کمرہ وچّ چلے گئے اتے اپنے چہرے کھڑکیاں دیاں جھیتھاں دے نال جوڑ دتے۔سانوں بہت عرصے تکّ انتظار نہ کرنا پیا کیونکہ جلد تانیہ تیز قدم اٹھاؤندی ہوئی ویہڑے دے چھپراں دے کولوں جو کہ چکڑ اتے برف نال بھرے ہوئے سن گزری؛ اس دے چند منٹ بعد فوجی نمودار ہویا جس دا رخ تانیہ دی طرف سی۔ بڑے کوٹ دی جیب وچّ ہتھ پائی، سیٹی بجاندا ہویا اوہ وی تانیہ دی طرحاں ساڈیاں اکھاں توں اوجھل ہو گیا؛ اسے عرصے وچّ بارش شروع ہو گئی اتے اسیں بارش دیاں بونداں نوں جو چھپراں وچّ گر کے عجب شور پیدا کر رہیاں سن، خاموشی نال دیکھن لگے۔
بارش دی وجہ نال اج دا دن بہت اداس اتے رکھا سی۔ عمارت دیاں چھتاں تے برف دی تیہاں جمیاں ہوئیاں سن اتے زمین چکڑ نال لتّ پت ہو رہی سی۔ کنیاں سسکیاں بھردیاں زمین تے گر رہیاں سن۔
بھاویں سانوں اس سردی وچّ اس طرحاں کھڑے رہنا ناگوار گزر رہا سی مگر کیونکہ اسیں تانیہ دی بے وفائی تے سخت ٹٹے ہوئے ساں کہ اس نے اک معمولی فوجی دی خاتر سانوں سبھ نوں چھڈّ دتا۔ اس لئی اسیں جلاداں ورگی ہولناک خوشی نال اس دا انتظار کرن لگے۔
تھوڑے عرصے بعد تانیہ نکلی؛ اس دیاں اکھاں؛ ہاں اس دیاں اکھاں کسے نہ معلوم خوشی نال چمک رہیاں سن؛ اس دے ہوٹھ مسکرا رہے سن۔اوہ جھومدی ہوئی چلی آ رہی سی۔جویں خواب وچّ ہووے ۔
اسیں اس منظر نوں خاموشی نال نہ دیکھ سکے۔ اس لئی دروازے وچوں نکل کے ویہڑے دی طرف دیوانیاں وار بھجدے ہوئے گئے اتے اس تے طعنیاں دی بوچھاڑ کر دتی۔ سانوں اس حالت وچّ دیکھ کے اوہ کمبی اتے رک گئی جویں اوہ چکڑ وچّ گڈی گئی ہووے ۔ اسیں سبھ اس دے گرد جمع ہو گئے اتے بغیر گریز کیتے جی بھر کے لاہ پاہ کیتی اتے شرم ناک توں شرم ناک گالیاں سنائیاں۔ اسیں ایسا کردے وقت اپنیاں آوازاں دا بہتا شور نہ پین دتا تے نہ ہی کاہلی کیتی بلکہ اس موقعے دا اچھی طرحاں فائدہ اٹھاؤندے رہے کیونکہ سانوں یقین سی کہ ساڈے درمیان گھری ہوئی اوہ کتے نہیں جا سکدی اتے اسیں جتنا عرصہ چاہیئے اپنے دل دا بخار کڈھ سکدے ہاں۔ اگر حیرانی ہے تاں اس بات دی کہ اسیں اس نوں مار پٹائی کیوں نہ کیتی۔
اوہ ساڈے درمیان گھری گالیاں نوں خاموشی نال سن رہی سی اتے کدے ادھر کدے ادھر اپنا سر پھیردی اتے اسیں گالیاں اتے طعنیاں دے ذریعے اپنی اگّ اگل رہے ساں۔
تھوڑی دیر بعد اس دے چہرے دا رنگ اڈّ گیا؛ اس دیاں نیلیاں اکھاں جو کچھ عرصہ پہلے مزے نال چمک رہیاں سن، ہن پھٹیاں ہوئیاں معلوم ہو رہیاں سن۔ اس دی چھاتی بڑے زور نال دھڑک رہی سی اتے اس دے ہوٹھ تھرتھرا رہے سن؛ اتے اسیں اس دے گرد حلقہ بنائے ہوئے اپنیاں انتقام دی اگّ بجھا رہے ساں۔ جویں اس نے سانوں ٹھگّ لیا ہووے ۔
اوہ ساڈی سی کیونجو اسیں اس دی خدمت وچّ اپنے اپنے دل پیش کیتے؛ چاہے اوہ بھکھاری دے ٹکڑیاں توں زیادہ قیمتی نہیں سی، مگر اس نے چھبی دلاں نوں اک فوجی دی خاطر ٹھکرا دتا۔ اسیں جویں برا بھلا کہہ رہے ساں اتے اوہ خاموش؛ ہکیاں بکیاں ہوئیاں پھٹیاں اکھاں نال ساڈی طرف دیکھ رہی سی۔
اس موقعے تے اتے لوک وی جمع ہو گئے۔ ساڈے وچوں اک نے تانیہ دی آستین پکڑ کے کھچ لئی جس تے اس دیاں اکھاں وچّ اک چمک پیدا ہو گئی اتے اپنے سر نوں ذرا اتے اٹھا کے بالاں نوں سنواردے اتے ساڈی طرف گھوردے ہوئے اچانک بولی۔
" آہ! جیل دے ذلیل پرندیو۔"
ایہہ کہندی ہوئی اوہ ساڈے کولوں بغیر کسے جھجک دے گزر گئی، جویں اسیں اس دے رستے وچّ ہے ہی نہیں ساں؛ اس دی اس دلیری نے سانوں جرئت نہ کرن دتی کہ اسیں اس نوں روک لئیے ۔
ساڈے کولوں گزردی ہوئی اوہ حقارت آمیز لہجے وچّ بولی، "کمینے اتے ناپاک انسان۔"
ایہہ کہندے ہوئے اوہ ساڈیاں نظراں توں اوجھل ہو گئی اتے اسیں ویہڑے وچّ چکڑ اتے برف دے تودیاں دے درمیان، گردی ہوئی بارش، سورج توں محروم آسمان تھلے کھڑے رہے۔
تھوڑی دیر دے بعد اسیں خاموشی نال اپنے سنگین قفس وچّ چلے آئے۔ جتھے سورج دی جاں بخش دھپّ عامَ وانگ ساڈے تکّ کدے نہ پہنچی؛ تانیہ پھر کدے نہ آئی۔
