ਰਹਿਮਾਨ ਦਾ ਬਾਪ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਮਾਂ ਇਸ ਅਮਨ ਦੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਮਾਰੀ ਗਈ ਜਿਸਦਾ ਨੁਸਖਾ ਪੱਛਮੀ ਰਾਜਨੀਤੀਗਿਆਤਿਆਂ ਨੇ ਏਸ਼ਿਆਈ ਮਿਜਾਜ ਲਈ ਖਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਤਜਵੀਜ਼ ਕਰ ਰੱਖਿਆ ਸੀ। ਬਾਪ ਰੰਗੂਨ ਅਤੇ ਇੰਫਾਲ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਇੱਕ ਜਾਪਾਨੀ ਬੰਬ ਦੀ ਜ਼ੱਦ ਵਿੱਚ ਆਕੇ ਬਿਖਰ ਗਿਆ ਅਤੇ ਮਾਂ ਪਿੰਡ ਅਤੇ ਹਸਪਤਾਲ ਦੇ ਵਿੱਚ ਚਲਦੇ ਚਲਦੇ ਦਮ ਤੋੜ ਬੈਠੀ। ਹਸਪਤਾਲ ਵਾਲੇ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਉਸਦੇ ਢਿੱਡ ਵਿੱਚ ਜੋਰਦਾਰ ਦਰਦ ਹੋਵੇਗਾ ਤੱਦ ਹੀ ਉਹ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਪਰਵੇਸ਼ ਪਾਣ ਦੀ ਹੱਕਦਾਰ ਹੋਵੇਗੀ। ਖੁਸ਼ ਕਿਸਮਤੀ ਨਾਲ ਇੱਕ ਦਿਨ ਜੋਰਦਾਰ ਦਰਦ ਉਠਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਰਹਿਮਾਨ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਹਸਪਤਾਲ ਦੇ ਵੱਲ ਭੱਜੀ, ਮਗਰ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਡਿੱਗ ਕੇ ਲਿਟਣ ਅਤੇ ਚੀਕਣ ਲੱਗੀ ਅਤੇ ਮਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰਹਿਮਾਨ ਦਾ ਇੱਕ ਹੱਥ ਇਸ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਮਰੋੜ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਰਹਿਮਾਨ ਮਾਰੇ ਗ਼ੁੱਸੇ ਦੇ”ਮਾਂ, ਅੰਮਾਂ ਅੰਮਾਂ।”
ਉਹ ਇੱਕ ਬਰਸ ਤੱਕ ਇਵੇਂ ਹੀ ਰੋਂਦਾ ਰਿਹਾ। ਉਸਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ ਭੂਆ ਜਿੰਦਾ ਸੀ ਜੋ ਪ੍ਰਦੇਸ ਵਿੱਚ ਬਿਆਹੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਭਰਜਾਈ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਪਿੰਡ ਆਈ ਅਤੇ ਵਾਪਸ ਜਾਂਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈਂਦੀ ਗਈ। ਰਹਿਮਾਨ ਦੇ ਫੁੱਫੜ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਕੱਪੜੇ ਅਤੇ ਚਮੜੇ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਖੋਲ ਰੱਖੀ ਸੀ। ਉਹ ਨਿੱਤ ਦਿਨ ਅਮੀਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਲਈ ਕੰਜੂਸ ਵੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦਾ ਰਿਹਾ ਕਿ ਰਹਿਮਾਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਰੋਟੀ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖਾਣਾ ਦੇਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੀ ਕੀ ਹੈ। ਕੁਲ ਸੱਤ ਅੱਠ ਸਾਲ ਦਾ ਤਾਂ ਲੌਂਡਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਦੀਦਾ ਇੰਨਾ ਕਿ ਰੋਟੀਆਂ ਦਾ ਟੋਕਰਾ ਵੀ ਰਖਦਾਂ ਤਾਂ ਆਨ ਦੀ ਆਨ ਵਿੱਚ ਝਾੜੂ ਫੇਰ ਦੇ। ਉਸ ਨੂੰ ਕਹਿ ਦੋ ਕਿ ਆਪੇ ਵਿੱਚ ਰਹੇ ਵਰਨਾ ਪਿੰਡ ਦਾ ਰਸਤਾ ਨਾਪ ਲੇ। ਮੈਂ ਦਿਨ ਭਰ ਦੁਕਾਨ ਵਿੱਚ ਬੈਠਾ ਤੁਹਾਡੇ ਭਤੀਜੇ ਲਈ ਸਿਰ ਨਹੀਂ ਫੋੜਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਕਦੇ ਮੇਰੀ ਵੀ ਔਲਾਦ ਹੋਵੇਗੀ ਪੀਰ ਦਸਤਗੀਰ ਮਹਿਬੂਬ ਸੁਬਹਾਨੀ ਦੀ ਬਰਕਤ ਨਾਲ।
ਰਹਿਮਾਨ ਨੇ ਇਹ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣ ਲਈਆਂ ਸਨ। ਉਸ ਰੋਜ ਉਹ ਦਿਨ ਭਰ ਤੂੜੀ ਦੀ ਕੋਠੜੀ ਵਿੱਚ ਛੁਪਿਆ ਰੋਂਦਾ ਰਿਹਾ। ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਭੁੱਖ ਲੱਗੀ ਤਾਂ ਭੂਆ ਦੇ ਕੋਲ ਸਿਮਟਦਾ ਹੋਇਆ ਆਇਆ ਜਿਵੇਂ ਅੱਜ ਤੱਕ ਉਹ ਉਸਦੀਆਂ ਰੋਟੀਆਂ ਚੁਰਾ ਚੁਰਾ ਕੇ ਖਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਭੂਆ ਨੇ ਉਸਦੇ ਵਾਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਤੂੜੀ ਦੇ ਤਿਨਕੇ ਚੁਣੇ, ਪਿਆਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਨਸੀਹਤ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਰੋਟੀ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖਾਣਾ ਨਾ ਖਾਇਆ ਕਰੇ, ਵਰਨਾ ਉਸਦਾ ਹਾਜ਼ਮਾ ਵਿਗੜ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਉਹ ਮਰ ਜਾਵੇਗਾ, ਨਸੀਹਤ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਰਹਿਮਾਨ ਦੇ ਮੱਥੇ ਤੇ ਪਿਆਰ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਰਹਿਮਾਨ ਨੂੰ ਇਵੇਂ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਜਿਵੇਂ ਉਸਦੀ ਭੂਆ ਦੇ ਹੋਂਟ ਕੈਂਚੀ ਦੇ ਫਲ ਹਨ। ਉਹ ਬਿਲਕ ਬਿਲਕ ਕੇ ਰੋਣ ਲਗਾ। ਭੂਆ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਤੱਸਲੀ ਦਿੱਤੀ ਮਗਰ ਉਹ ਇਵੇਂ ਰੋਈ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਭੂਆ ਦੀ ਹਰ ਤਸੱਲੀ ਉਸਦੇ ਕੰਨਾਂ ਤੱਕ ਪੁੱਜਦੇ ਪੁੱਜਦੇ ਗਾਲ੍ਹ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਵਕਤ ਉੱਤੋਂ ਫੁੱਫੜ ਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਪਤਨੀ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਰਹਿਮਾਨ ਦਿਨ ਭਰ ਤੂੜੀ ਦੀ ਕੋਠੜੀ ਵਿੱਚ ਪਿਆ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਰੋਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਫੁੱਫੜ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਖੂਨ ਉੱਤਰ ਆਇਆ, “ਸੱਠ ਸੱਤਰ ਦੀ ਤੂੜੀ ਦਾ ਨਾਸ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਹੋਵੇਗਾ ਲੌਂਡੇ ਨੇ। ਮੈਂ ਹੈਰਾਨ ਹਾਂ ਇਹ ਤੂੰ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਦੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਬਾਂਦਰ ਕਿਉਂ ਪਾਲ ਰਹੀ ਹੈਂ। ਦੇਖ ਰਹਮੇ! ਜੇਕਰ ਤੂੰ ਫਿਰ ਕਦੇ ਤੂੜੀ ਦੀ ਕੋਠੜੀ ਵਿੱਚ ਕਦਮ ਰੱਖਿਆ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਭੈੜਾ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ। ਮੇਰਾ ਹੱਥ ਬਹੁਤ ਭਾਰੀ ਹੈ, ਸਮਝੇ।” ਰਹਿਮਾਨ ਨੇ ਡਰਕੇ ਇੱਕ ਹੀ ਰੋਟੀ ਤੇ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਤੂੜੀ ਦੀ ਕੋਠੜੀ ਦੀ ਤਰਫ਼ ਭੁੱਲ ਕੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਵੇਖਿਆ, ਲੇਕਿਨ ਇੱਕ ਦਿਨ ਜਦੋਂ ਉਹ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਇੱਕ ਰੋਟੀ ਲੈਣ ਲਈ ਭੂਆ ਦੇ ਕੋਲ ਆਇਆ ਤਾਂ ਫੁੱਫੜ ਨੇ ਕੜਕ ਕੇ ਕਿਹਾ ”ਪੁਛ ਲਓ ਇਸ ਹਰਾਮ ਜਾਦੇ ਤੋਂ।”
ਰਹਿਮਾਨ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਸੀ ਕਿ ਗਾਲ੍ਹ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਗਾਲ੍ਹ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਦੀ ਜ਼ਬਾਨ ਤੇ ਫੋੜਾ ਨਿਕਲ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜੋ ਗਾਲ੍ਹ ਸੁਣਕੇ ਬਦਲਾ ਨਾ ਲਵੇ ਉਸਦੇ ਲੰਬੀ ਸਾਰੀ ਦੁਮ ਨਿਕਲ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਦਾ ਵਧੀਆ ਤਰੀਕਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਗਾਲ੍ਹ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਦਾ ਮੂੰਹ ਨੋਚ ਲਓ, ਪੱਥਰ ਖੇਂਚ ਮਾਰੋ, ਲਾਠੀ ਚਲਾਓ, ਚਾਹੇ ਜਾਨੋ ਮਾਰ ਦੋ ਪਰ ਗਾਲ੍ਹ ਦਾ ਜਵਾਬ ਗਾਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਨਾ ਦਿਓ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਉਸਦੇ ਜੀ ਵਿੱਚ ਆਈ ਕਿ ਚੁਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚੋਂ ਬੱਲਦੀ ਹੋਈ ਲੱਕੜੀ ਚੁੱਕ ਕੇ ਫੁੱਫੜ ਦੇ ਜਬਾੜੇ ਤੇ ਦੇ ਮਾਰੇ ਮਗਰ ਉਸ ਵਕਤ ਉਸਦੀ ਭੂਆ ਉੱਠੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਕੋਲ ਆਕੇ ਵੱਡੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਬੋਲੀ, “ਸੱਚ ਸੱਚ ਦੱਸ ਦੋ ਬੇਟੇ, ਕਿੱਥੇ ਰੱਖੇ ਹਨ?”
”ਕੀ –?” ਰਹਿਮਾਨ ਨੇ ਹੈਰਾਨ ਹੋਕੇ ਪੁੱਛਿਆ ਅਤੇ ਫੁੱਫੜ ਗਰਜਿਆ?”ਤੁਹਾਡੀ ਮਾਂ ਦੇ ਖ਼ਸਮ।”
”ਰੁਪਏ ਮੇਰੇ ਰੁਪਏ।” ਉਸਦੀ ਭੂਆ ਝੱਟਪੱਟ ਬੋਲੀ, “ਸੱਚ ਸੱਚ ਦੱਸ ਦੋ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਉਹਨਾ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਰੁਪਿਆ ਦੇ ਦੂੰਗੀ ਕਿੱਥੇ ਰੱਖੇ ਹਨ? ਤੂੜੀ ਦੀ ਕੋਠੜੀ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਕਿਤੇ?”
ਰਹਿਮਾਨ ਕੁੱਝ ਕਹਿਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਮੀਚੇ ਹੋਏ ਸੁੱਕੇ ਹੋਂਟ ਅਜੇ ਖੋਲ੍ਹ ਹੀ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਉਸਦਾ ਫੁੱਫੜ ਚਾਰਪਾਈ ਤੋਂ ਉਠਿਆ ਅਤੇ ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਹੱਥ ਦੇ ਝਟਕੇ ਨਾਲ ਢਕੇਲ ਦਿੱਤਾ, “ਇਵੇਂ ਦੀ ਮੱਖਣ ਲਗਾਉਣ ਨਾਲ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਚੱਲੇਗਾ ਸੁਣ ਓਏ ਲੌਂਡੇ, ਤੂੰ ਮੇਰੀ ਵਾਸਕੇਟ ਦੀ ਅੰਦਰ ਵਾਲੀ ਜੇਬ ਵਿੱਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਹੀਂ ਘੱਟ ਪੂਰੇ ਪੰਦਰਾਂ ਰੁਪਏ ਕੱਢੇ ਹਨ, ਉਹ ਸਿੱਧੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਇੱਥੇ ਮੇਰੇ ਹੱਥ ਤੇ ਰੱਖ ਦੇ ਵਰਨਾ ਇੱਥੇ ਬੈਠ ਕੇ ਤੇਰਾ ਕੀਮਾ ਬਣਾ ਸੁਟਾਂਗਾ, ਦੱਸ!” ਉਸਨੇ ਰਹਿਮਾਨ ਨੂੰ ਥੱਪੜ ਮਾਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਹੱਥ ਤਾਣ ਲਿਆ।
ਰਹਿਮਾਨ ਬਗੌਲੇ ਵਿੱਚ ਫੱਸਿਆ ਹੋਇਆ ਕਾਗ਼ਜ਼ ਦਾ ਪੁਰਜਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਪਲਕਾਂ ਇਵੇਂ ਝਪਕ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿੱਟੀ ਫਸ ਗਈ ਹੋਵੇ। ਹੋਂਟ ਖੁੱਲੇ ਸਨ, ਮੈਲੇ ਗੁਲਾਬੀ ਰੰਗ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਲਾਬ ਗਾਇਬ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ, ਸਿਰਫ ਮੈਲ ਬਾਕੀ ਰਹਿ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਸ ਇੰਨਾ ਹੀ ਕਹਿ ਸਕਿਆ, “ਕਿਹੜੀ ਵਾਸਕੇਟ?” ਅਤੇ ਫਿਰ ਇੱਕ ਦਮ ਉਸਦੀਆਂ ਉਜੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਹੰਝੂ ਫੈਲ ਗਏ, ਉਸਦਾ ਹੇਠਾਂ ਵਾਲਾ ਹੋਂਟ ਜਰਾ ਜਿਹਾ ਲਟਕ ਗਿਆ, ਠੋਡੀ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਸ਼ਿਕਨਾਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈਆਂ, ਨਾਸਾਂ ਫੜਕੀਆਂ ਅਤੇ ਉਹ ਜਾਰ ਜਾਰ ਰੋਣ ਲਗਾ।
”ਕਿਹੜੀ ਵਾਸਕੇਟ!” ਫੁੱਫੜ ਇਵੇਂ ਅੱਗੇ ਵਧਿਆ ਜਿਵੇਂ ਉਸਨੂੰ ਰੌਂਦ ਕੇ ਨਿਕਲ ਜਾਵੇਗਾ।
”ਹੁਣ ਉਹੀ ਸੀਪ ਦੇ ਗਦਾਮਾਂ ਵਾਲੀ ਹੋਰ ਕਿਹੜੀ!”
ਰਹਿਮਾਨ ਨੇ ਭੂਆ ਦੀ ਤਰਫ ਵੇਖਕੇ ਰੋਂਦੇ ਹੋਏ ਬਹੁਤ ਉਚੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਫ਼ਰਯਾਦ ਕੀਤੀ, “ਮੈਨੂੰ ਖੁਦਾ ਦੀ ਕਸਮ, ਨਬੀ ਜੀ ਦੀ ਕਸਮ, ਮੈਨੂੰ ਪੀਰ ਦਸਤਗੀਰ ਦੀ ਕਸਮ ਭੂਆ, ਮੈਂ ਵਾਸਕੇਟ ਨੂੰ ਛੂਇਆ ਵੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਹੱਥ।”
ਮਗਰ ਭੂਆ ਝੱਪਟ ਕੇ ਆਈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ੌਹਰ ਨੂੰ ਬੋਲੀ, “ਸੀਪ ਦੇ ਗਦਾਮਾਂ ਵਾਲੀ ਵਾਸਕੇਟ ਕਿੱਥੇ ਰੱਖੀ ਹੈ? ਮੈਂ ਤਾਂ ਉਹ ਕਾਲੀ ਵਾਲੀ ਵਾਸਕੇਟ ਵੇਖੀ ਸੀ।”
ਫਿਰ ਰਹਿਮਾਨ ਨੂੰ ਇਕੱਲਾ ਛੱਡਕੇ ਦੋਨੋਂ ਅੰਦਰ ਭੱਜੇ, ਥੋੜੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਪਲਟੇ ਤਾਂ ਭੂਆ ਕਹਿ ਰਹੀ ਸੀ, “ਖਾਹਮੁਖਾਹ ਮੇਰੇ ਬੱਚੇ ਪਰ ਇਲਜਾਮ ਲਗਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਤੈਨੂੰ ਸ਼ਰਮ ਨਹੀਂ ਆਈ? ਆਪਣੇ ਰੁਪਏ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਗਿਣ ਲਓ, ਸਾਡੇ ਖਾਨਦਾਨ ਨੇ ਕਤਲ ਕੀਤੇ ਹਨ ਪਰ ਚੋਰੀ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ, ਹਾਂ ਇੱਕ ਰੁਪਿਆ ਏਧਰ ਲਿਆਓ, ਇਹ ਮੇਰੇ ਬੱਚੇ ਦਾ ਇਨਾਮ ਹੈ, ਖਾਹਮੁਖਾਹ ਰੁਆ ਦਿੱਤਾ ਬੇਚਾਰੇ ਨੂੰ, ਲੈ ਕੇ ਖਾਣਾ ਹਰਾਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਏਧਰ ਲਿਆਓ ਰੁਪਿਆ?”
ਰਹਿਮਾਨ ਇੱਕ ਦਮ ਖਾਮੋਸ਼ ਹੋ ਗਿਆ। ਹੰਝੂ ਉਸਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਤੇ ਵਗਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ ਲੇਕਿਨ ਉਸਦੀਆਂ ਸਿਸਕੀਆਂ ਅਤੇ ਹਿਚਕੀਆਂ ਥੰਮ ਗਈਆਂ ਸਨ।
ਭੂਆ ਨੇ ਸ਼ੌਹਰ ਤੋਂ ਇੱਕ ਰੁਪਿਆ ਖੋਹ ਲਿਆ ਅਤੇ ਰਹਿਮਾਨ ਦੇ ਵੱਲ ਵਧੀ। ਫੁੱਫੜ ਬੋਲਿਆ, “ਅੱਜ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਕੱਲ ਚੁਰਾ ਲਵੇਗਾ। ਲਾਲਚੀ ਤਾਂ ਹੈ ਹੀ, ਯਤੀਮ ਮੁੰਡਾ ਤਾਂ ਨਦੀਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੀ ਹੈ, ਚਾਹੇ ਕਿਸੇ ਮੁਲਕ ਦੇ ਲਾਟ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮੁੰਡਾ ਹੋਵੇ।”
ਭੂਆ ਨੇ ਰਹਿਮਾਨ ਦੇ ਕੋਲ ਆਕੇ ਉਸਨੂੰ ਇੱਕਠੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਿਆਰ ਕੀਤੇ ਫਿਰ ਉਸਦੀ ਮੁੱਠੀ ਖੋਲਕੇ ਉਸ ਵਿੱਚ ਰੁਪਿਆ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਉਸਦੀਆਂ ਉਂਗਲੀਆਂ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰਕੇ ਉਸਦੀਆਂ ਬਲਾਵਾਂ ਲਿੱਤੀਆਂ। ਦੂਜੇ ਹੱਥ ਦੀ ਉਂਗਲ ਫੜਕੇ ਉਸਨੂੰ ਕੋਠੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਆਈ, ਮਜਬੂਰ ਕਰਕੇ ਖਾਣਾ ਖਿਲਾਇਆ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਉਹ ਦੂਜੀ ਰੋਟੀ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨਿਵਾਲਾ ਤੋੜਨ ਲੱਗੀ ਤਾਂ ਰਹਿਮਾਨ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਬੋਲਿਆ, “ਨਹੀਂ ਫੂਫੀ ਬਸ।”
”ਕਿਉਂ?” ਭੂਆ ਨੇ ਪਿਆਰ ਭਰੇ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਪੁੱਛਿਆ।
”ਹਾਜ਼ਮਾ ਵਿਗੜ ਜਾਵੇਗਾ।” ਰਹਿਮਾਨ ਬੋਲਿਆ।
ਭੂਆ ਅਚਾਨਕ ਰੋ ਪਈ ਅਤੇ ਚਿਹਰੇ ਨੂੰ ਗੋਡਿਆਂ ਵਿੱਚ ਛੁਪਾ ਲਿਆ।
ਰਹਿਮਾਨ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਿਆ ਤਾਂ ਫੁੱਫੜ ਚਾਰਪਾਈ ਤੇ ਬੈਠਾ ਹੁੱਕਾ ਪੀ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਹ ਉਸਦੇ ਕੋਲ ਆਇਆ ਅਤੇ ਰੁਪਿਆ ਉਸਦੀ ਰਾਨ ਤੇ ਰੱਖ ਕੇ ਬੋਲਿਆ, “ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦਾ।”
”ਨਾ ਲੈ”, ਫੁੱਫੜ ਨੇ ਰੁਪਿਆ ਉਠਾ ਲਿਆ।
”ਹਾਂ। ਬਸ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦਾ।” ਰਹਿਮਾਨ ਨੇ ਭੱਰਾਈ ਹੋਈ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਅਤੇ ਪਲਟ ਕੇ ਵਿਹੜੇ ‘ਚੋਂ ਬਾਹਰ ਚਲਾ ਗਿਆ।
ਉਹ ਫਿਰ ਕਦੇ ਇਸ ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਰਾਤ ਦੀ ਰਾਤ ਪਿੰਡ ਤੋਂ ਨਿਕਲਿਆ ਅਤੇ ਕਿਤੇ ਟੁੱਟਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਇੱਕ ਖੇਤ ਦੀ ਮੇੜ ਪਰ ਜਾਕੇ ਜਰਾ ਜਿਹਾ ਸੁਸਤਾਇਆ ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਥੇ ਹੀ ਸੌਂ ਗਿਆ। ਸਵੇਰੇ ਨੂੰ ਉਹ ਉਠਿਆ ਤਾਂ ਖੇਤਾਂ ਤੇ ਧੁੱਪ ਚਮਕ ਰਹੀ ਸੀ ਅਤੇ ਕੋਲ ਹੀ ਇੱਕ ਦਰਖਤ ਦੇ ਡੁੰਡ ਤੇ ਇੱਕ ਕਾਂ ਬੈਠਾ ਚੀਖ਼ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਰਹਿਮਾਨ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਵਿਆਕੁਲ ਬੈਠਾ ਏਧਰ ਉੱਧਰ ਵੇਖਦਾ ਰਿਹਾ ਫਿਰ ਰੋਣ ਲਗਾ ਅਤੇ ਰੋਂਦੇ ਰੋਂਦੇ “ਮਾਂ ਮਾਂ” ਪੁਕਾਰਨ ਲਗਾ। ਕਾਫ਼ੀ ਦੇਰ ਤੱਕ ਰੋਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਸਨੇ ਗ਼ੁੱਸੇ ਨਾਲ ਭਰੀ ਹੋਈ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ, “ਮਾਂ, ਕੰਮਾਂ, ਠਮਮਾਂ!” ਉਹ ਉਠਿਆ ਹੰਝੂ ਪੂੰਝੇ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਪਤਾ ਪੁੱਛਦਾ ਹੋਇਆ ਸ਼ਾਮ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਿੰਡ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਗਲੀ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਇਵੇਂ ਬੇ ਇਖਤਿਆਰ ਰੋਣ ਲਗਾ ਜਿਵੇਂ ਉਸਨੂੰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਗਾਲ੍ਹ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਹੋਵੇ। ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਪਹਿਚਾਣ ਲਿਆ ਸੀ ਉਹ ਉਸਨੂੰ ਦਿਲਾਸਾ ਦਿੰਦੇ, ਥਪਕਦੇ ਅਤੇ ਤੰਗ ਆਕੇ ਅੱਗੇ ਵੱਧ ਜਾਂਦੇ। ਉਸਦੇ ਗਿਰਦ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮੁੰਡੇ ਜਮ੍ਹਾਂ ਹੋ ਗਏ ਜੋ ਉਸਨੂੰ ਵੱਡੀ ਹਮਦਰਦੀ ਨਾਲ ਵੇਖਦੇ ਅਤੇ ਫਿਰ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਕਾਨਾ ਫੂਸੀ ਕਰਦੇ, “ਬੇਚਾਰੇ ਦੀ ਮਾਂ ਮਰ ਗਈ ਸੀ ਨਾ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ!”“ ਮਾਂ ਤਾਂ ਮੇਰੀ ਵੀ ਮਰ ਗਈ ਹੈ ਪਰ ਮੈਂ ਤਾਂ ਇਵੇਂ ਨਹੀਂ ਰੋਂਦਾ!”
”ਤੁਹਾਡਾ ਬਾਪ ਤਾਂ ਹੈ ਪਰ ਯਾਰ। ਉਸਦਾ ਬਾਪ ਵੀ ਨਹੀਂ!”“ਹਾਂ ਹਾਂ ਉਸ ਬੇਚਾਰੇ ਦਾ ਤਾਂ ਬਾਪ ਵੀ ਨਹੀਂ ਨਾ।” ਅਤੇ ਉਹ ਫਿਰ ਹਮਦਰਦੀ ਨਾਲ ਰਹਿਮਾਨ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲੱਗਦੇ ਜੋ ਹੁਣ ਜ਼ੋਰ ਜੋਰ ਨਾਲ ਹਿਚਕੀਆਂ ਲੈਣ ਲਗਾ ਸੀ ਅਤੇ ਹੰਝੂ ਪੂੰਝਦੇ ਪੂੰਝਦੇ ਉਸਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦੀ ਖੱਲ ਛਿਲੀ ਗਈ ਸੀ। ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਕੋਲ ਰਾਜਾ ਅੱਲਾਨਵਾਜ਼ ਦਾ ਸਾਂਈ ਆਇਆ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਬੜੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਰਾਜਾ ਅੱਲਾਨਵਾਜ਼ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਬੁਲਾਇਆ ਹੈ।
ਰਾਜਾ ਅੱਲਾਨਵਾਜ਼ ਪਿੰਡ ਦਾ ਖਾਂਦਾ ਪੀਂਦਾ ਬਜ਼ੁਰਗ ਸੀ। ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵੀ ਖਾਸੀਆਂ ਸੀ, ਡਾਕਟਰੀ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਗਿਆਨ ਹਾਸਲ ਸੀ ਅਤੇ ਮੁਫਤ ਇਲਾਜ ਕਰਨ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਨਾਲ ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਦਰਦ ਅਤੇ ਦੰਦਾਂ ਦੇ ਦਰਦ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਉਸਦੇ ਕੋਲ ਕਮਾਲ ਦੇ ਤਵੀਤ ਅਤੇ ਦਮ ਸਨ, ਫਿਰ ਉਹ ਬਲਾ ਦਾ ਅੱਲ੍ਹਾ ਵਾਲਾ ਸੀ ਅਤੇ ਰੋਜਾਨਾ ਸੈਂਕੜੇ ਦੁਆਵਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਉਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਾਹਰ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਅਸਤਬਲ ਵਿੱਚ ਦੋ ਘੋੜੇ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਤੋਂ ਮੌਜੂਦ ਸਨ, ਘਰ ਲਈ ਸਾਮਾਨ ਆਪਣੇ ਆਪ ਹੀ ਲਿਆਂਦਾ ਸੀ, ਲੇਕਿਨ ਇਹਨਾਂ ਘੋੜਿਆਂ ਨਾਲ ਇੰਨੀ ਮੁਹੱਬਤ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲਈ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਦੋ ਖਿਦਮਤਦਾਰ ਤਾਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਮੌਜੂਦ ਰਹੇ। ਰਹਿਮਾਨ ਜਦੋਂ ਰਾਜਾ ਅੱਲਾਨਵਾਜ਼ ਦੇ ਕੋਲ ਆਇਆ ਤਾਂ ਉਸ ਵਕਤ ਨਮਾਜੀ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਨਮਾਜ ਪੜ੍ਹਕੇ ਉਸਦੀ ਬੈਠਕ ਵਿੱਚ ਜਮ੍ਹਾਂ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਸਭ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਉਸਨੇ ਰਹਿਮਾਨ ਦੇ ਸਿਰ ਤੇ ਹੱਥ ਫੇਰਿਆ ਅਤੇ ਬੋਲਿਆ, “ਵੇਖ ਪੁੱਤਰ ਤੂੰ ਯਤੀਮ ਹੈਂ, ਇਵੇਂ ਫੁੱਟ ਫੁੱਟ ਕੇ ਰੋਏਂਗਾ ਤਾਂ ਮੈਂਨੂੰ ਡਰ ਹੈ ਕਿ ਖੁਦਾ ਵੰਦੇ ਤਾਲਾ ਇਸ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਬਰਬਾਦ ਹੀ ਨਾ ਕਰ ਦੇਵੇ। ਤੁਹਾਡਾ ਬਾਪ ਮਰਿਆ ਤਾਂ ਇਸ ਪਿੰਡ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਕੋਈ ਕਸੂਰ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਤੁਹਾਡੀ ਮਾਂ ਚੱਲ ਵੱਸੀ ਤਾਂ ਇਹ ਵੀ ਉਸਦੀ ਕਿਸਮਤ ਦਾ ਲਿਖਿਆ ਸੀ, ਇਹ ਸਭ ਕੰਮ ਖੁਦਾ ਵੰਦੇ ਤਾਲੇ ਦੇ ਹਨ ਜੋ ਬਹੁਤ ਬੇ ਨਿਆਂ ਅਤੇ ਬੇਪਰਵਾਹ ਹੈ, ਇਸਲਈ ਖੁਦਾ ਲਈ ਇੰਨਾ ਮਤ ਰੋਓ ਕਿ ਤੁਹਾਡਾ ਸਬਰ ਉਸ ਬੇਕਸੂਰ ਪਿੰਡ ਤੇ ਟੁੱਟੇ। ਮੈਂ ਸਾਰੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਵੱਲੋਂ ਤੇਰੇ ਹੰਝੂ ਪੂੰਝਣ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਹਾਂ। ਇਵੇਂ ਕਰ ਕਿ ਇੱਥੇ ਮੇਰੇ ਅਸਤਬਲ ਵਿੱਚ ਰਹਿ, ਤੇਰੀ ਨੌਕਰੀ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਘੋੜਿਆਂ ਦੀ ਥਾਂ ਸਾਫ਼ ਰਹੇ। ਏਧਰ ਘੋੜੇ ਲਿੱਦ ਕਰਨ ਤਾਂ ਉੱਧਰ ਤੂੰ ਫੌੜੇ ਨਾਲ ਅਸਤਬਲ ਨੂੰ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਬਣਾ ਦੇ। ਇਸ ਨੌਕਰੀ ਦੇ ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਹਰ ਰੋਜ ਸ਼ਾਮ ਦਾ ਖਾਣਾ ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਘਰ ਤੋਂ ਖਾਣਾ, ਸਮਝੇ? ਉੱਤੋਂ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਦੋ ਮਰਤਬਾ ਤੈਨੂੰ ਮੇਰੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਉਤਰਨ ਵੀ ਮਿਲਦੀ ਰਹੇਗੀ, ਸੋ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਇੰਸ਼ਾ ਅੱਲ੍ਹਾ ਤਾਆਲਾ ਨੰਗਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿਣ ਦੇਵਾਂਗਾ। ਬਾਕੀ ਰਿਹਾ ਸਵੇਰੇ ਦਾ ਖਾਣਾ ਤਾਂ ਉਸਦਾ ਇੰਤਜਾਮ ਇਵੇਂ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਕਿ ਮੇਰੇ ਖਾਨਦਾਨ ਵਿੱਚ ਜਿੰਨੇ ਵੀ ਘਰ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇੱਥੇ ਦਾ ਕੂੜਾ ਚੁੱਕਕੇ ਬਾਹਰ ਰੂੜੀ ਤੇ ਸੁੱਟ ਆਇਆ ਕਰੀਂ ਅਤੇ ਬਸ। ਸਭ ਪਰਦੇ ਵਾਲੀਆਂ ਬੀਬੀਆਂ ਹਨ। ਨੈਣ, ਮਰਾਸਣ ਆਏ ਤਾਂ ਕੂੜਾ ਉੱਠੇ, ਤੁਹਾਡੀ ਵਜ੍ਹਾ ਨਾਲ ਇਹ ਫਾਇਦਾ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਘਰ ਸਾਫ਼ ਰਹਿਣਗੇ ਬਸ ਇੰਨਾ ਕੁ ਕੰਮ ਹੈ, ਤੂੰ ਇਸ ਪਿੰਡ ਦਾ ਬੇਟਾ ਹੈਂ ਅਤੇ ਤੇਰੇ ਸਿਰ ਤੇ ਹੱਥ ਰੱਖਣਾ ਮੇਰਾ ਕਰਤੱਵ ਹੈ, ਕਿਉਂ ਭਈ, ਕੀ ਕੁੱਝ ਗ਼ਲਤ ਕਿਹਾ ਹੈ ਮੈਂ ਨਮਾਜੀ ਤਾਂ ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਰਾਜਾ ਅੱਲ੍ਹਾ ਨਵਾਜ਼ ਦੀ ਸਖਾਵਤ ਤੋਂ ਇਨ੍ਹੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ਕਿ ਬਾਜ਼ ਅੱਲਾ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਰੋਣਾ ਵੀ ਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇੱਕ ਨੇ ਰਾਜਾ ਅੱਲ੍ਹਾ ਨਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਦਾਤਾ ਅੱਲਾਹ ਨਵਾਜ਼ ਤਕ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ। ਰਹਿਮਾਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਇੱਕ ਤਰਫ ਲੈ ਗਿਆ। ਰਾਜਾ ਅੱਲਾਹ ਨਵਾਜ਼ ਦੇ ਘਰ ਤੋਂ ਖਾਣਾ ਆਇਆ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋ ਰੋਟੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਓੱਤੇ ਰਹਿਮਾਨ ਦੀ ਮੁੱਠੀ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਡੇ ਪਿਆਜ਼ ਦੇ ਦੋ ਗੰਢੇ ਰੱਖੇ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਵੇਖਦੇ ਹੀ ਵੇਖਦੇ ਰੋਟੀਆਂ ਦਾ ਸਫਾਇਆ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਫਿਰ ਬੈਠਕ ਵਿੱਚ ਜਾਕੇ ਰਾਜਾ ਅੱਲਾਹ ਨਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, “ਜੀ ਮੈਂ ਰੋਟੀ ਖਾ ਲੀ ਹੈ।”
ਰਾਜਾ ਅੱਲਾਹ ਨਵਾਜ਼ ਬੋਲਿਆ, “ਬਹੁਤ ਅੱਛਾ ਕੀਤਾ।”
ਰਹਿਮਾਨ ਨੇ ਵੱਡੀ ਮਾਸੂਮੀਅਤ ਨਾਲ ਕਿਹਾ, “ਜੀ ਮੇਰੀ ਨੌਕਰੀ ਹੁਣੇ ਲੱਗ ਗਈ ਹੈ ਕਿ ਸਵੇਰੇ ਤੋਂ ਲੱਗੇਗੀ?”
ਨਵਾਜ਼ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਨਮਾਜੀ ਹਸਣ ਲੱਗੇ। ਰਾਜਾ ਨਵਾਜ਼ ਬੋਲਿਆ, “ਹੁਣੇ ਤੋਂ ਲੱਗ ਗਈ ਪੁੱਤਰ।”
ਅਤੇ ਰਹਿਮਾਨ ਨੇ ਉਸੀ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ, “ਤਾਂ ਜੀ ਫਿਰ ਇਹ ਦੱਸ ਦਿਓ ਕਿ ਫੌਹੜਾ ਕਿੱਥੇ ਰੱਖਿਆ ਹੈ?”
ਨਮਾਜੀ ਹੋਰ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਹਸੇ ਮਗਰ ਰਾਜਾ ਨਵਾਜ਼ ਗੰਭੀਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਫਿਰ ਉਸਨੇ ਮੋਢੇ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਨੀਲਾ ਰੁਮਾਲ ਉਤਾਰਿਆ, ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਪੂੰਝਕੇ ਰਹਿਮਾਨ ਦੇ ਸਿਰ ਤੇ ਹੱਥ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਬੋਲਿਆ, “ਨਹੀਂ ਪੁੱਤਰ, ਮੈਂ ਗ਼ਲਤ ਕਿਹਾ ਸੀ, ਤੇਰੀ ਨੌਕਰੀ ਸਵੇਰੇ ਲੱਗੇਗੀ।”
ਮਗਰ ਰਹਿਮਾਨ ਦੀ ਦਲੀਲ ਦਾ ਕੰਮ ਜਾਰੀ ਸੀ, ਉਹ ਝੱਟਪੱਟ ਬੋਲਿਆ, “ਪਰ ਖਾਣਾ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਹੁਣੇ ਤੋਂ ਮਿਲਣ ਲਗਾ ਹੈ ਜੀ।”
ਰਾਜਾ ਅੱਲਾਹ ਨਵਾਜ਼ ਦੇ ਹੋਂਟ ਉਸਦੀ ਦਾੜ੍ਹੀ ਅਤੇ ਮੁੱਛਾਂ ਵਿੱਚ ਲਟਕ ਆਏ ਅਤੇ ਉਹ ਜਾਰ ਜਾਰ ਰੋਣ ਲਗਾ, “ਇਸਨੂੰ ਲੈ ਜਾਓ।” ਉਸਨੇ ਰੋਂਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ, “ਇਸ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਲੈ ਜਾ ਕੇ ਸੰਵਾ ਦੋ ਵਰਨਾ ਮੈਨੂੰ ਡਰ ਹੈ ਕਿ ਹੁਣੇ ਭੁਚਾਲ ਆਵੇਗਾ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਸਭ ਧਰਤੀ ਦੇ ਢਿੱਡ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਜਾਵਾਂਗੇ ਅਤੇ ਇਹ ਹਰਾਮ ਮੌਤ ਹੋਵੇਗੀ ਲੈ ਜਾਓ ਇਸਨੂੰ – ਜਾ ਪੁੱਤਰ ਜਾ ਕਲਮਾ ਪੜ੍ਹਕੇ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਸੌਂ ਜਾ, ਵੱਡਿਆਂ ਨਾਲ ਬਹੁਤੀ ਦਲੀਲਬਾਜ਼ੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ, ਖੁਦਾਵੰਦ ਤਾਆਲਾ ਖ਼ਫਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।”
ਅਤੇ ਰਹਿਮਾਨ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਖੁਦਾਵੰਦ ਤਾਆਲਾ ਉਸਤੋਂ ਖੁਸ਼ ਹੀ ਕਦੋਂ ਸੀ ਜੋ ਹੁਣ ਖ਼ਫਾ ਹੋਵੇਗਾ! ਅਖੀਰ ਰਹਿਮਾਨ ਨੇ ਉਸਦਾ ਕੀ ਬਿਗਾੜਿਆ ਹੈ? ਉਸਨੇ ਤਾਂ ਕਦੇ ਉਹ ਵੀ ਇੱਕ ਆਨੇ ਦੀ ਪੈਂਸਿਲ ਦੀ..। ਫਿਰ ਜਦੋਂ ਉਸਤਾਦ ਨੇ ਉਸਦੀਆਂ ਪੰਜ ਉਂਗਲੀਆਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਪੈਂਸਿਲਾਂ ਰੱਖਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉਂਗਲੀਆਂ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਚੀਖ ਕੇ ਸੱਚ ਬੋਲ ਦਿੱਤਾ ਸ, “ਮੇਰੀ ਨਹੀਂ ਗੁਲਾਮ ਯਾਸੀਨ ਦੀ ਹੈ।” ਫਿਰ ਉਸਨੇ ਤਾਂ ਮਾਂ ਤੱਕ ਨੂੰ ਸਾਰੀ ਗੱਲ ਸੱਚ ਸੱਚ ਦੱਸ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਮਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਰਹਿਮਾਨ ਨੇ ਫਿਰ ਕਦੇ ਚੋਰੀ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਉਹ ਉਸਨੂੰ ਬੱਤੀ ਧਾਰਾਂ ਨਹੀਂ ਬਖ਼ਸ਼ੇਂਗੀ ਅਤੇ ਜਿਸ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਬੱਤੀ ਧਾਰਾਂ ਨਾ ਬਖ਼ਸ਼ੇ ਉਹ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਠੋਕਰਾਂ ਤਾਂ ਹੁਣ ਤੱਕ ਖਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਤਾਂ ਕੀ ਮਾਂ ਨੇ ਮਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਨੂੰ ਬੱਤੀ ਧਾਰਾਂ ਨਹੀਂ ਬਖ਼ਸ਼ੀਆਂ ਸਨ।”ਅੰਮਾਂ, ਕੰਮਾਂ, ਠੰਮਾਂ।” ਉਹ ਗ਼ੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਪੁਕਾਰ ਉਠਿਆ ਅਤੇ ਫਿਰ ਰੋਣ ਲਗਾ ਅਤੇ ਇਵੇਂ ਹੀ ਰੋਂਦੇ ਰੋਂਦੇ ਸੌਂ ਗਿਆ। ਸਵੇਰੇ ਅਸਤਬਲ ਵਿੱਚ ਫੌੜੇ ਨਾਲ ਲਿੱਦ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉਸਨੂੰ ਮਾਂ ਯਾਦ ਆ ਗਈ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਕੋਠੇ ਨੂੰ ਲਿੱਪਣ ਲਈ ਜਦੋਂ ਉਹ ਗਾਰਾ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਗਾਰੇ ਨੂੰ ਗਾੜਾ ਕਰਨ ਲਈ ਉਸ ਵਿੱਚ ਘੋੜੇ ਦੀ ਲਿੱਦ ਮਿਲਾਉਣ ਦਾ ਖਿਆਲ ਸੁੱਝਿਆ। ਟੋਕਰਾ ਸਿਰ ਤੇ ਰੱਖ ਕਰ ਉਹ ਸਾਰੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮ ਆਈ ਸੀ ਮਗਰ ਉਸਨੂੰ ਕਿਤੋਂ ਵੀ ਲਿੱਦ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ ਸੀ। ਹਰ ਜਗ੍ਹਾ ਤੋਂ ਇਹੀ ਜਵਾਬ ਮਿਲਦਾ ਕਿ ਅੱਜ ਉਹ ਵੀ ਗਾਰਾ ਬਣਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਬਾਜ਼ ਸੁੰਦਰ ਘਰਾਣੇ ਤਾਂ ਲਿੱਦ ਨੂੰ ਸੁਖਾ ਕੇ ਉਸਤੋਂ ਬਾਲਣ ਦਾ ਕੰਮ ਲੈਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਅੱਜ ਰਹਿਮਾਨ ਦੇ ਕੋਲ ਟੋਕਰੇ ਲਿੱਦ ਰੱਖੀ ਹੈ ਮਗਰ ਮਾਂ ਨਹੀਂ ਜੋ ਗਾਰਾ ਬਣਾ ਸਕੇ। ਝੱਟਪੱਟ ਉਸਦੇ ਦਿਮਾਗ਼ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਕੋਠਾ ਉੱਭਰਿਆ ਅਤੇ ਉਹ ਫੌਹੜਾ ਕਹੀ ਸੁੱਟ ਗਲੀ ਵਿੱਚ ਭੱਜਣ ਲਗਾ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਉਸ ਕੋਠੇ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਪੁੱਜਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਸੱਤ ਬਰਸ ਬਿਤਾਏ ਸਨ ਤਾਂ ਇਹ ਵੇਖ ਕੇ ਉਸਦੀ ਬਾਹਰ ਦੀ ਸਾਹ ਬਾਹਰ ਅਤੇ ਅੰਦਰ ਦੀ ਅੰਦਰ ਰਹਿ ਗਈ ਕਿ ਕੋਠੇ ਦੀ ਛੱਤ ਡਿੱਗ ਚੁੱਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਟੁੱਟੀ ਦੀਵਾਰ ਤੇ ਦੋ ਬਿੱਲੀਆਂ ਆਹਮਣੇ ਸਾਹਮਣੇ ਬੈਠੀਆਂ ਦੁਮਾਂ ਫੁਲਾਏ ਗੁੱਰਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਇੱਕ ਪੱਥਰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਉਸਨੇ ਬਿੱਲੀਆਂ ਦੀ ਤਰਫ ਸੁੱਟਿਆ ਅਤੇ ਚੀਖਿਆ, “ਹੱਟ ਜਾਓ! ਹਰਾਮਜਾਦੀਆਂ, ਸੂਅਰ ਦੀਆਂ ਬੱਚੀਆਂ, ਉੱਲੂ ਦੀਆਂ ਪੱਠੀਆਂ!” ਬਿੱਲੀਆਂ ਭੱਜ ਗਈਆਂ ਮਗਰ ਉਸਨੂੰ ਕੁੱਝ ਅਜਿਹਾ ਲਗਾ ਜਿਵੇਂ ਉਸਦੀ ਜ਼ਬਾਨ ਵਿੱਚ ਜਲਨ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜਬਾਨ ਦੀ ਨੋਕ ਤੇ ਇੱਕ ਫੋੜਾ ਨਿਕਲ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਸਦਾ ਜੀ ਚਾਹਿਆ ਕਿ ਉਹ ਭੱਜ ਕੇ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਿੱਲੀਆਂ ਨੂੰ ਫੜ ਲਿਆਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੀਵਾਰ ਤੇ ਬਿਠਾਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੜੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਕਹੇ, “ਗੁੱਰਾਓ, ਸ਼ੌਕ ਨਾਲ ਗੁੱਰਾਓ” ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਮੁਆਫ਼ ਕਰ ਦੋ। ਉਸਨੂੰ ਇਵੇਂ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਜਿਵੇਂ ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਦੀਵਾਰ ਨਾਲ ਲੱਗੀ ਖੜੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਬਹੁਤ ਗ਼ੁੱਸੇ ਨਾਲ ਘੂਰ ਰਹੀ ਹੈ ਉਹ ਫੁੱਟ ਫੁੱਟ ਕੇ ਰੋਂਦੇ ਹੋਏ ਦੀਵਾਰ ਨਾਲ ਲੱਗਕੇ ਬੈਠ ਗਿਆ ਅਤੇ ਦੇਰ ਤੱਕ ਰੋਂਦਾ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਰਾਜਾ ਅੱਲਾਹ ਨਵਾਜ਼ ਦਾ ਸਾਈਸ ਉਸਨੂੰ ਬੈਠਕ ਵਿੱਚ ਲੈ ਆਇਆ ਤਾਂ ਰਾਜਾ ਅੱਲਾਹ ਨਵਾਜ਼ ਵਜੀਫ਼ੇ ਪੜ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਉਸਨੇ ਆਪਣਾ ਗਰੀਬਾਨ ਉਠਾ ਕੇ ਉਸ ਵਿੱਚ ਛੂ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਬੋਲਿਆ, “ਰੋ ਕਿਉਂ ਰਿਹਾ ਹੈਂ, ਪੁੱਤਰ?” ਤਾਂ ਰਹਿਮਾਨ ਨੇ ਫਿਰ ਤੋਂ ਰੋਂਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ, “ਜੀ ਅੱਜ ਮੈਂ ਗਾਲ੍ਹ ਬਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮਾਂ ਕਹਿੰਦੀ ਸੀ ਕਿ ਜੋ ਗਾਲ੍ਹ ਬਕੇਗਾ ਉਸਦੀ ਜ਼ਬਾਨ ਤੇ ਫੋੜਾ ਨਿਕਲ ਆਵੇਗਾ।” ਰਾਜਾ ਬੋਲਿਆ, “ਠੀਕ ਹੀ ਤਾਂ ਹੈ।” ਅਤੇ ਫਿਰ ਰਹਿਮਾਨ ਨੂੰ ਕੋਲ ਬੁਲਾਇਆ, ਉਸਦਾ ਮੂੰਹ ਖੋਲਕੇ ਉਸ ਵਿੱਚ ਛੂ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਕਿਹਾ, “ਹੁਣ ਫੋੜਾ ਵੋੜਾ ਨਹੀਂ ਨਿਕਲੇਗਾ, ਲੇਕਿਨ ਤੂੰ ਗਾਲ੍ਹ ਕਿਸ ਨੂੰ ..?” ਰਹਿਮਾਨ ਮਾਸੂਮੀਅਤ ਨਾਲ ਬੋਲਿਆ “ਜੀ ਦੋ ਬਿੱਲੀਆਂ ਨੂੰ।” ਅਤੇ ਰਾਜਾ ਅੱਲਾਹ ਨਵਾਜ਼ ਇਵੇਂ ਬੇ ਏਖਤਿਆਰ ਹੱਸਿਆ ਕਿ ਰਹਿਮਾਨ ਤੱਕ ਨੂੰ ਹਾਸੀ ਆ ਗਈ ਅਤੇ ਉਹ ਅਸਤਬਲ ਵਿੱਚ ਜਾਕੇ ਫੌੜੇ ਨਾਲ ਖੇਡਣ ਲਗਾ।
ਆਹਿਸਤਾ ਆਹਿਸਤਾ ਉਹ ਇਸ ਜਿੰਦਗੀ ਦਾ ਆਦੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਹ ਸਵੇਰੇ ਨੂੰ ਰਾਜਾ ਅੱਲਾਹ ਨਵਾਜ਼ ਦੇ ਜਾਕੇ ਲੱਸੀ ਦਾ ਇੱਕ ਪਿਆਲਾ ਪੀਂਦਾ ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਸਦੇ ਘਰ ਦਾ ਕੂੜਾ ਇੱਕ ਟੋਕਰੇ ਵਿੱਚ ਭਰ ਕੇ ਗਲੀ ਦੀ ਇੱਕ ਨੁੱਕਰ ਤੇ ਇੱਕ ਰੂੜੀ ਤੇ ਸੁੱਟ ਆਉਂਦਾ। ਰਾਜੇ ਦੇ ਖਾਨਦਾਨ ਵਿੱਚ ਸੱਤ ਘਰ ਸਨ, ਕੂੜੇ ਦੇ ਇਹ ਸੱਤ ਟੋਕਰੇ ਢੋਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਹ ਅਸਤਬਲ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਅਤੇ ਫੌਹੜਾ ਸੰਭਾਲ ਲੈਂਦਾ। ਘੋੜੇ ਦੀ ਥਾਂ ਤੇ ਰੇਤ ਵਿਛਾਉਂਦਾ ਤਾਂ ਕਿ ਚਿੱਕੜ ਨਾ ਹੋ ਪਾਏ ਅਤੇ ਫਿਰ ਇੱਕ ਖਾਲੀ ਨਾਂਦ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲੈ ਕੇ ਉਪਰ ਛੱਤ ਨੂੰ ਘੂਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਭਰਿੰਡਾਂ ਹੀ ਉੱਡਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਭਰਿੰਡ ਮੱਕੜੀ ਦੇ ਜਾਲੇ ਵਿੱਚ ਫਸ ਜਾਂਦੀ ਤਾਂ ਭਰਿੰਡ ਅਤੇ ਮੱਕੜੀ ਦੀ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਖੂਬ ਲੜਾਈ ਹੁੰਦੀ। ਮੱਕੜੀ ਭਰਿੰਡ ਨੂੰ ਦਬੋਚਣ ਲਈ ਅੱਗੇ ਵਧਦੀ ਤਾਂ ਭਰਿੰਡ ਕਾਲ਼ਾ ਜਿਹਾ ਡੰਗ ਕੱਢ ਕੇ ਆਪਣਾ ਬਚਾਉ ਕਰਦੀ ਅਤੇ ਮੱਕੜੀ ਜਾਲੇ ਦੇ ਪਰਲੇ ਸਿਰੇ ਤੱਕ ਭੱਜ ਜਾਂਦੀ। ਫਿਰ ਜਦੋਂ ਕਦੇ ਦੋ ਭਰਿੰਡਾਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਗੁਥ ਕੇ ਹੇਠਾਂ ਡਿੱਗਦੀਆਂ ਤਾਂ ਉਹ ਇੱਕ ਭਰਿੰਡ ਨੂੰ ਸਿਰ ਵੱਲੋਂ ਫੜ ਕੇ ਉਸਦਾ ਡੰਗ ਨੋਚ ਲੈਂਦਾ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਟੰਗ ਵਿੱਚ ਧਾਗਾ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਉਸਨੂੰ ਉੱਡਣ ਲਈ ਛੱਡ ਦਿੰਦਾ ਅਤੇ ਖੂਬ ਖੂਬ ਹਸਦਾ। ਫਿਰ ਇੱਕ ਦਮ ਉਸਨੂੰ ਫੌਹੜਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦੀ ਅਤੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਜੁੱਟ ਜਾਂਦਾ। ਹੁਣ ਮਾਂ ਵੀ ਉਸਨੂੰ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਯਾਦ ਆਉਂਦੀ ਸੀ ਤੇ ਅਗਰ ਆਉਂਦੀ ਵੀ ਸੀ ਤਾਂ ਰਹਿਮਾਨ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਹੀਂ ਡਬਡਬਾਉਂਦੀਆਂ ਸਨ, ਉਹ ਬਸ ਜਰਾ ਕੁ ਉਦਾਸ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਤੱਦ ਉਪਰ ਛੱਤ ਵਿੱਚ ਭਰਿੰਡ ਅਤੇ ਮੱਕੜੀ ਦੀ ਜੰਗ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਅਤੇ ਉਹ ਖਾਲੀ ਦਿਮਾਗ ਇਹ ਤਮਾਸ਼ਾ ਦੇਖਣ ਲੱਗਦਾ।
ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕੂੜੇ ਦੇ ਟੋਕਰਿਆਂ ਦਾ ਬੋਝ ਅਚਾਨਕ ਵੱਧ ਗਿਆ। ਰਾਜਾ ਅੱਲਾਹ ਨਵਾਜ਼ ਦੇ ਖਾਨਦਾਨ ਵਿੱਚ ਮਣਾਂ ਤਰਬੂਜ਼ ਖਾਧੇ ਜਾਣ ਲੱਗੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੋਟੇ ਛਿਲਕਿਆਂ ਨਾਲ ਟੋਕਰੇ ਅਟ ਅਟ ਗਏ। ਕਈ ਵਾਰ ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਇੱਕ ਘਰ ਦਾ ਕੂੜਾ ਦੋ ਦੋ ਵਾਰ ਲੈ ਜਾਣਾ ਪੈਂਦਾ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਉਹ ਕੂੜੇ ਨੂੰ ਰੂੜੀ ਤੇ ਸੁੱਟਦਾ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਇਸ ਤੇ ਦੰਦਾਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੇ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਦੰਦਾਂ ਵਿੱਚ ਚਿਲ ਜਿਹੀ ਹੋਣ ਲੱਗਦੀ। ਕਈ ਛਿਲਕਿਆਂ ਤੇ ਤਰਬੂਜ਼ ਦਾ ਗੁਲਾਬੀ ਗੁੱਦਾ ਬਾਕੀ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਛਿਲਕਿਆਂ ਨੂੰ ਗੰਦਗੀ ਦੇ ਢੇਰ ਪਰ ਸੁੱਟਦੇ ਹੋਏ ਉਹ ਸੋਚਦਾ ਸੀ ਕਿ ਕੈਸੇ ਲੋਕ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਰਬੂਜ਼ ਖਾਣ ਦਾ ਸਲੀਕਾ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਸੀ ਕਿ ਗੁੱਦੇ ਨੂੰ ਛੁਰੀ ਨਾਲ ਇਵੇਂ ਕੱਟਦੀ ਸੀ ਕਿ ਛਿਲਕੇ ਤੇ ਗੁਲਾਬੀ ਰੰਗ ਦਾ ਇੱਕ ਜ਼ੱਰਾ ਤੱਕ ਕਿਤੇ ਬਾਕੀ ਨਾ ਰਹੇ ਅਤੇ ਇੱਕ ਇਹ ਰਾਜੇ ਹਨ ਕਿ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਾਰੀਆਂ ਛੁਰੀਆਂ ਚੋਰੀ ਹੋ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਫਿਰ ਉਸਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚ ਅੱਜ ਤੋਂ ਦੋ ਬਰਸ਼ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਤਰਬੂਜਾਂ ਦਾ ਜਾਇਕਾ ਪਾਣੀ ਬਣ ਕੇ ਉਭਰ ਜਾਂਦਾ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਜੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਕਿ ਛਿਲਕਿਆਂ ਤੋਂ ਬਚੇ ਖੁਚੇ ਗੁਲਾਬੀ ਰੰਗ ਨੂੰ ਚੱਟ ਲਵੇ। ਲੇਕਿਨ ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਇਸ ਗੰਦੇ ਇਰਾਦੇ ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾ ਲੈਂਦਾ। ਉਂਜ ਟੋਕਰੇ ਨੂੰ ਰੂੜੀ ਤੇ ਉਲਟ ਕੇ ਛਿਲਕਿਆਂ ਨੂੰ ਕੁਰੇਦ ਕੁਰੇਦ ਕੇ ਦੇਖਣ ਦੀ ਉਸਦੀ ਆਦਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਹੁਣ ਤਰਬੂਜਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਖਰਬੂਜਿਆਂ ਦੇ ਛਿਲਕੇ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਲੱਗੇ ਸਨ। ਅਤੇ ਰਾਜਾ ਅੱਲਾਹ ਨਵਾਜ਼ ਦੇ ਇੱਥੇ ਦੀ ਗੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਦਿਨ ਅੰਬਾਂ ਦੀਆਂ ਗੁਠਲੀਆਂ ਵੀ ਨਜ਼ਰ ਆ ਗਈਆਂ ਸਨ, ਉਸ ਵਕਤ ਰਹਿਮਾਨ ਨੂੰ ਢਿੱਡ ਵਿੱਚ ਲੱਸੀ ਛਲ ਛਲ ਛਲਕਦੀ ਲੱਗੀ ਅਤੇ ਜ਼ਬਾਨ ਦੀ ਜੜ ਵਿੱਚ ਅੰਬ ਦਾ ਜਾਇਕਾ ਜਿਵੇਂ ਚਿਮਟ ਕਰ ਰਹਿ ਗਿਆ।
ਇੱਕ ਰੋਜ ਉਹ ਟੋਕਰਾ ਉਲਟ ਕੇ ਗੰਦਗੀ ਨੂੰ ਕੁਰੇਦ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਸਨੂੰ ਸਿਲੋਲਾਈਡ ਦਾ ਇੱਕ ਭਲਾ ਚੰਗਾ ਗੁੱਡਾ ਅਗੇਰੰਜੀ ਟੋਪੀ ਪਹਿਨੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਕਾਲੇ ਰੰਗ ਦੀ ਛੜੀ ਲਈ ਕੂੜੇ ਵਿੱਚ ਲਿਬੜਿਆ ਹੋਇਆ ਮਿਲਿਆ। ਗੁੱਡੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਝਾੜ ਪੋਚ ਕੇ ਗੌਰ ਨਾਲ ਵੇਖਿਆ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਬੇਇਖਤਿਆਰ ਹਾਸੀ ਆ ਗਈ। ਗੁੱਡੇ ਦੀ ਇੱਕ ਅੱਖ ਤੋਂ ਪੁਤਲੀ ਗਾਇਬ ਸੀ। ਇੱਕ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਖਾਲੀ ਟੋਕਰਾ ਲਟਕਾਈ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਗੁੱਡਾ ਲਈ ਉਹ ਅਸਤਬਲ ਦੇ ਕੋਲੋਂ ਗੁਜਰਿਆ ਤਾਂ ਜੀ ਵਿੱਚ ਆਈ ਕਿ ਗੁੱਡੇ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਕਿਤੇ ਛੁਪਾ ਕੇ ਰੱਖ ਦੇ ਅਤੇ ਫਿਰ ਦਿਨ ਭਰ ਉਸ ਨਾਲ ਖੇਡਿਆ ਕਰੇ, ਕਦੇ ਉਸਨੂੰ ਸਿਰ ਦੇ ਜੋਰ ਖੜਾ ਕਰ ਦੇ ਅਤੇ ਕਦੇ ਟਹਲਾਏ, ਮਗਰ ਫਿਰ ਇੱਕ ਦਮ ਉਸਦੇ ਕੰਨ ਗਰਮ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਗਲਾ ਸੁੱਕਦਾ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ। ਰਾਜਾ ਅੱਲਾਹ ਨਵਾਜ਼ ਦੇ ਜਾ ਕੇ ਗੁੱਡੇ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਬੀਵੀ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਬੋਲਿਆ, “ਜੀ ਬੀਬੀ ਜੀ, ਇਹ ਗੁੱਡਾ ਕੂੜੇ ਦੇ ਢੇਰ ਵਿੱਚ ਚਲਾ ਗਿਆ ਸੀ।” ਰਾਜਾ ਅੱਲਾਹ ਨਵਾਜ਼ ਵੀ ਕਰੀਬ ਹੀ ਬੈਠਾ ਹੋਇਆ ਬਦਾਮਾਂ ਪਰ ਕਲਮਾ ਏ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪੜ੍ਹ ਰਿਹਾ ਸੀ ਝੱਟਪੱਟ ਉਠਿਆ ਅਤੇ ਬੋਲਿਆ, “ ਸ਼ਾਬਾਸ਼ ਪੁੱਤਰ, ਤੂੰ ਚੋਰੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ, ਤੈਨੂੰ ਅੱਜ ਇਨਾਮ ਮਿਲੇਗਾ।” ਅੰਦਰ ਜਾਕੇ ਉਹ ਤਰਬੂਜ਼ ਦੀ ਇੱਕ ਫਾੜੀ ਉਠਾ ਲਈ ਅਤੇ ਰਹਿਮਾਨ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਦਿੱਤੀ।
ਅਸਤਬਲ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਉਹ ਉਸ ਫਾੜੀ ਤੇ ਟੁੱਟ ਪਿਆ ਅਤੇ ਛਿਲਕੇ ਦੀ ਸਫੇਦੀ ਤੱਕ ਨੂੰ ਨੋਚ ਮਾਰਿਆ, ਸਖ਼ਤ ਸਖ਼ਤ ਛਿਲਕੇ ਨੇ ਉਸਦਾ ਜਾਏਕਾ ਬਿਗਾੜ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਸੋਚਿਆ, “ਇਹ ਵੱਡਾ ਰਾਜਾ ਬਣਿਆ ਫਿਰਦਾ ਹੈ ਇਨਾਮ ਹੀ ਦੇਣਾ ਸੀ ਤਾਂ ਉਹ ਗੁੱਡਾ ਹੀ ਦੇ ਦਿੰਦੇ। ਤਰਬੂਜ਼ ਦੀ ਇੱਕ ਫਾੜੀ ਵੀ ਇਨਾਮਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਇਨਾਮ ਹੈ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਤਰਬੂਜ਼ ਚੁੱਕ ਕੇ ਦੇ ਦਿੰਦੇ, ਜਰਾ ਜਿਹਾ ਤਰਬੂਜ਼ ਦਾ ਪਾਣੀ ਤਾਂ ਪੀ ਲੈਂਦੇ। ਵਾਹ!” ਇੱਕ ਰੋਜ ਵੱਡੇ ਜ਼ੋਰ ਦੀ ਬਰਸਾਤ ਹੋਈ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਰੋਜ ਜਦੋਂ ਰਹਿਮਾਨ ਲੱਸੀ ਪੀਣ ਲਈ ਰਾਜਾ ਅੱਲਾਹ ਨਵਾਜ਼ ਦੇ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਗਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹਰ ਤਰਫ਼ ਤਰਬੂਜ਼ ਅਤੇ ਖਰਬੂਜਿਆਂ ਦੇ ਢੇਰ ਲੱਗੇ ਹਨ ਅਤੇ ਲੋਕ ਟੋਕਰੇ ਭਰ ਭਰ ਕੇ ਖਰੀਦੀ ਲਈ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਮੁੰਡੇ ਦੀ ਜ਼ਬਾਨੀ ਉਸਨੂੰ ਪਤਾ ਲਗਿਆ ਕਿ ਬਰਸਾਤ ਦੇ ਬਾਅਦ ਤਰਬੂਜਾਂ ਅਤੇ ਖਰਬੂਜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਭਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਗਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਖੇਤ ਦੇ ਖੇਤ ਸਾਫ਼ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਹਨ ਅਤੇ ਹੁਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਔਣ ਪੌਣੇ ਵੇਚ ਰਹੇ ਹਨ। ਰਹਿਮਾਨ ਨੂੰ ਅਚਾਨਕ ਰਾਜਾ ਅੱਲਾਹ ਨਵਾਜ਼ ਤੇ ਗੁੱਸਾ ਆ ਗਿਆ। ਨੌਕਰੀ ਲੱਗਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਤਨਖਾਹਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ ਇਹ ਵੀ ਕੀ ਭਈ ਕਿ ਦਿਨ ਦਿਨ ਭਰ ਅਸਤਬਲ ਸਾਫ਼ ਕਰੋ, ਸੇਰਾਂ ਕੂੜੇ ਦੇ ਟੋਕਰੇ ਚੁੱਕੋ ਅਤੇ ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਦੋ ਰੋਟੀਆਂ ਅਤੇ ਪਿਆਜ ਦੇ ਦੋ ਗਠੇ ਲੈ ਕੇ ਅੱਲ੍ਹਾ ਦਾ ਸ਼ੁਕਰ ਕਰੋ। ਕੰਜੂਸ, ਮਖੀ ਚੂਸ, ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਨਾ ਹੀ ਦੇ ਦਿੰਦੇ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਇਹ ਜਾਂਦੀ ਬਹਾਰ ਦਾ ਫਲ ਤਾਂ ਜਰਾ ਕੁ ਚਖ ਲੈਂਦੇ।
ਬੱਚੇ ਤੱਕ ਢਿੱਡ ਅਤੇ ਸੀਨੇ ਚਾਰ ਚਾਰ ਪੰਜ ਪੰਜ ਖਰਬੂਜੇ ਲਗਾਏ ਭੱਜੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਅਤੇ ਰਾਜਾ ਅੱਲਾਹ ਨਵਾਜ਼ ਦੇ ਲੱਸੀ ਪੀਣ ਚਲਿਆ ਸੀ। ਇੱਕ ਬੱਚੇ ਦੀ ਗਿਰਫਤ ਢਿਲੀ ਪੈ ਗਈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਖਰਬੂਜਾ ਡਿੱਗ ਕੇ ਦੂਰ ਲੁੜਕ ਗਿਆ ਰਹਿਮਾਨ ਨੇ ਝੱਪਟ ਕੇ ਖਰਬੂਜਾ ਚੁੱਕਿਆ ਅਤੇ ਫਿਰ ਇਵੇਂ ਹੀ ਜਰਾ ਜਿਹਾ ਸੁੰਘ ਕੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਖਰਬੂਜੇ ਦੀ ਖੁਸ਼ਬੂ ਉਸਦੀ ਨੱਕ ਨੂੰ ਚਿਮਟੀ ਚੱਲੀ ਆਈ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਜੀ ਵਿੱਚ ਆਈ ਕਿ ਸੌ ਸੌ ਰੁਪਏ ਦੀ ਸ਼ਰਤ, ਇਹ ਖਰਬੂਜਾ ਖੰਡ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਿੱਠਾ ਹੋਵੇਗਾ ਬੇਰਸ ਨਿਕਲੇ ਤਾਂ ਨੱਕ ਕਟਵਾ ਸੁੱਟਾਂ?
ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਜਾਕੇ ਉਸਨੇ ਘੋੜਿਆਂ ਦੇ ਪਿੱਛੋਂ ਆਪਣਾ ਫੌਹੜਾ ਕੱਸੀ ਚੁੱਕਿਆ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਧੋਕੇ ਰਾਜਾ ਦੀ ਬੀਬੀ ਦੇ ਕੋਲ ਆਇਆ। ਲੱਸੀ ਪੀਕੇ ਉਹ ਡਰ ਗਿਆ। ਉਸਨੂੰ ਕੁੱਝ ਅਜਿਹਾ ਲਗਾ ਜਿਵੇਂ ਉਸਨੇ ਖੂਬ ਢਿੱਡ ਭਰ ਕੇ ਤਰਬੂਜ਼ ਅਤੇ ਖਰਬੂਜਾ ਖਾਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਪਰ ਤੋਂ ਲੱਸੀ ਪੀ ਲੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈਜਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਨੱਕ ਨੂੰ ਮਲ ਸੁਟਿਆ ਜਿਸ ਵਿਚੋਂ ਖਰਬੂਜੇ ਦੀ ਬਦਬੂ ਤਾਂ ਕਮਬਖਤ ਨਿਕਲਦੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਇਸ ਸ਼ਕ ਤੇ ਹਾਸੀ ਆ ਗਈ ਅਤੇ ਉਹ ਕੂੜੇ ਦਾ ਟੋਕਰਾ ਚੁੱਕ ਕੇ ਬਾਹਰ ਚਲਾ ਗਿਆ।
ਰੂੜੀ ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਉਸਨੇ ਕੂੜੇ ਨੂੰ ਕੁਰੇਦਿਆ, ਛਿਲਕਿਆਂ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਕਾਠੋਂ ਦੇ ਫਰਸ਼ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਸੀ, ਟੁੱਟੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਚੂੜੀਆਂ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਸਨ, ਰਾਜਾ ਅੱਲਾਹ ਨਵਾਜ਼ ਦੇ ਹੁੱਕੇ ਦੀ ਜਲੀ ਹੋਈ ਤੰਬਾਕੂ ਸੀ, ਅਤੇ ਰਹਿਮਾਨ ਸੰਨਾਟੇ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ। ਉਸਦੇ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਕੁੱਝ ਅਜਿਹੀ ਕੈਫੀਅਤ ਤਾਰੀ ਹੋ ਗਈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹੇਠਾਂ ਉਸਨੇ ਬਿੱਛੂ ਲਿਆ ਹੋਵੇ, ਫਿਰ ਉਸਦੇ ਸੁੱਕੇ ਹੋਂਟ ਜਰਾ ਕੁ ਫੜਕੇ ਅਤੇ ਉਹ ਮੁਸਕਰਾਉਣ ਲਗਾ, ਹੱਥ ਵਧਾ ਕੇ ਕਾਗਜ਼ ਦਾ ਪੁਰਜਾ ਉਠਾ ਲਿਆ ਇਹ ਇੱਕ ਰੁਪਏ ਦਾ ਨੋਟ ਸੀ।
ਨੋਟ ਨੂੰ ਮੁੱਠੀ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਟੋਕਰੇ ਨੂੰ ਉਥੇ ਹੀ ਛੱਡਕੇ ਉਹ ਆ ਗਿਆ। ਅਤੇ ਅਸਤਬਲ ਦੇ ਇੱਕ ਕੋਨੇ ਵਿੱਚ ਦੁਬਕ ਗਿਆ। ਫਿਰ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਮੁੱਠੀ ਕੁੱਝ ਇਵੇਂ ਖੋਲੀ ਜਿਵੇਂ ਨੋਟ ਦੇ ਪਰ ਹੋਣ ਅਤੇ ਮੌਕਾ ਪਾਂਦੇ ਹੀ ਉਹ ਫੁਰ ਕਰਕੇ ਉੱਡ ਜਾਵੇਗਾ। ਮੁੱਠੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਸਖਤੀ ਨਾਲ ਬੰਦ ਕਰਕੇ ਪਹ ਝੱਪਟਿਆ ਅਤੇ ਗਲੀ ਵਿੱਚ ਤਰਬੂਜਾਂ ਅਤੇ ਖਰਬੂਜਿਆਂ ਦੇ ਢੇਰ ਦੇ ਕੋਲ ਜਾਕੇ ਰੁਕਿਆ, ਗਧਿਆਂ ਤੋਂ ਖਰਬੂਜਿਆਂ ਦੇ ਭਰੇ ਹੋਏ ਬੋਰੇ ਉਤਾਰੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਢੇਰ ਇੰਨਾ ਵੱਡਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਪਰਲੀ ਦੀਵਾਰ ਨਾਲ ਲੱਗ ਕੇ ਲੰਘ ਰਹੇ ਸਨ।
ਇੱਕ ਦਮ ਇੱਕ ਹੀ ਵਾਰ ਇੱਕਠੇ ਇੱਕ ਰੁਪਏ ਦੇ ਤਰਬੂਜ਼ ਅਤੇ ਖਰਬੂਜ਼ੇ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਉਸਨੇ ਹੋਂਟ ਖੋਲ੍ਹੇ ਹੀ ਸਨ ਕਿ ਉਸਦਾ ਚਿਹਰਾ ਫਕ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕੰਨ ਗਰਮ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਉਪਰੋਂ ਕਿਸਾਨ ਬੋਲਿਆ, “ਹੁਣ ਇੱਥੇ ਕੋਈ ਮਦਾਰੀ ਦਾ ਖੇਲ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ? ਲੈਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਲੈ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਘਰ ਦੀ ਰਾਹ ਲੈ। ਲੈਣਾ ਹੈ ਕੁੱਝ?”
ਰਹਿਮਾਨ ਪਲਟ ਆਇਆ। ਉਹ ਸਿਧਾ ਰਾਜਾ ਅੱਲਾਹ ਨਵਾਜ਼ ਦੇ ਪਾਸ ਗਿਆ ਅਤੇ ਨੋਟ ਉਸਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰਖ ਕੇ ਬੋਲਿਆ,”ਜੀ ਇਹ ਰੁਪਿਆ ਕੂੜੇ ਵਿੱਚ ਚਲਾ ਗਿਆ ਸੀ।”
ਰਾਜਾ ਅੱਲਾਹ ਨਵਾਜ਼ ਚੌਂਕਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਬੀਵੀ ਨੂੰ ਡਾਂਟਿਆ,”ਕੁਛ ਸੁਣਿਆ ਤੂੰ? ਹੁਣ ਰੁਪਏ ਵੀ ਕੂੜੇ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਤੂੰ ਘਰ ਦੀ ਐਸੀ ਹੀ ਖਬਰਗਿਰੀ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਕਦੇ ਮੈਂ ਵੀ ਕੂੜੇ ਵਿੱਚ ਉਠ ਜਾਊਂਗਾ। ਰਹਿਮਾਨ ਨੇਕ ਬੱਚਾ ਹੈ ਬੇਚਾਰਾ, ਕੋਈ ਹੋਰ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਇਹ ਇੱਕ ਰੁਪਿਆ ਤਾਂ ਗਿਆ ਸੀ, ਇਧਰ ਆ ਇਸ ਨੂੰ ਕਿਤੇ ਸੰਭਾਲ ਕੇ ਰਖ ਦੇ।” ਫਿਰ ਉਹ ਰਹਿਮਾਨ ਨੂੰ ਬੋਲਿਆ,”ਜੀਓ ਬੇਟਾ ਜੀਓ, ਖੁਦਾ ਬੰਦੇ ਤਾਅਲਾ ਤੈਨੂੰ ਇਸਕਾ ਇਨਾਮ ਦਏਗਾ। ਇਹ ਤੇਰੇ ਖਾਨਦਾਨ ਕੀ ਸ਼ਰਾਫਤ ਹੈ, ਤੇਰੀ ਥਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਸਿਰ ਪਰ ਕੁਰਾਨ ਰਖ ਕੇ ਵੀ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੰਦਾ, ਜੀਓ।” ਉਸਨੇ ਰਹਿਮਾਨ ਦੇ ਸਿਰ ਤੇ ਧੀਰੇ ਜਿਹੇ ਹਥ ਫੇਰ ਦਿਤਾ।
”ਟੋਕਰਾ ਕਿਥੇ ਰਖਿਆ ਜੇ”, ਰਾਜਾ ਅੱਲਾਹ ਨਵਾਜ਼ ਦੀ ਬੀਬੀ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ। ਉਹ ਨੋਟ ਨੂੰ ਅੰਦਰ ਬੜੇ ਸਾਰੇ ਕੋਠੇ ਵਿੱਚ ਸੰਦੂਕਾਂ ਦੀ ਕਤਾਰ ਦੇ ਉਪਰ ਇੱਕ ਕਟੋਰੇ ਦੇ ਨੀਚੇ ਰਖ ਰਹੀ ਸੀ।
”ਜੀ ਟੋਕਰਾ?” ਰਹਿਮਾਨ ਨੇ ਕਿਹਾ,”ਜੀ ਹਾਂ ਟੋਕਰਾ।” ਉਸਨੇ ਖੁਦ ਹੀ ਜਬਾਬ ਦਿਤਾ ਅਤੇ ਭੱਜਿਆ। ਟੋਕਰਾ ਰੂੜੀ ਤੇ ਪਿਆ ਦੇਖ ਕੇ ਉਸਨੇ ਖੁਦਾ ਕਾ ਸ਼ੁਕਰ ਅਦਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਸੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਆਇਆ।
ਉਸਨੇ ਬਾਕੀ ਦੇ ਘਰਾਂ ਦੇ ਟੋਕਰੇ ਰੂੜੀ ਤੇ ਉਲਟ ਦਿਤੇ ਮਗਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕੁਰੇਦਿਆ ਨਹੀਂ। ਉਹ ਬਹੁਤ ਨਿਢਾਲ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਕਦਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਭਰ ਗਿਆ ਸੀ, ਗੋਡਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਰਾ ਵੀ ਦਮ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਖਾਲੀ ਟੋਕਰੇ ਦੇ ਬੋਝ ਨੇ ਉਸਦਾ ਇੱਕ ਮੋਢਾ ਝੁਕਾ ਰਖਿਆ ਸੀ।
ਕੂੜਾ ਢੋਣ ਦੇ ਬਾਦ ਉਹ ਅਸਤਬਲ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਅਤੇ ਕੰਧ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲੈ ਬੈਠ ਗਿਆ। ਲਿੱਦ ਦੀਆਂ ਢੇਰੀਆਂ ਲਗੀਆਂ ਸਨ ਪਰ ਉਸਨੇ ਫੌੜੇ ਨੂੰ ਪੈਰ ਨਾਲ ਦੂਰ ਧੱਕ ਦਿਤਾ ਅਤੇ ਅੱਖਾਂ ਬੰਦ ਕਰ ਲਈਆਂ। ਕਾਫੀ ਦੇਰ ਬਾਦ ਉਹ ਉਠਿਆ ਅਤੇ ਪੈਰ ਘਸੀਟਦਾ ਰਾਜਾ ਅੱਲਾਹ ਨਵਾਜ਼ ਦੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਵਿੱਚ ਦਾਖਿਲ ਹੋਇਆ। ਘਰ ਦੇ ਸਭ ਲੋਕ ਉਪਰ ਦੀ ਤਰਫ ਸਾਏ ਵਿੱਚ ਖਾਣੇ ਦੇ ਇੰਤਜਾਰ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਸਨ। ਰਾਜਾ ਦੀ ਬੀਵੀ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਦੋ ਰੋਟੀਆਂ ਉਤੇ ਪਿਆਜ਼ ਦੇ ਦੋ ਗਠੇ ਰਖ ਕੇ ਦਿੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਬੋਲੀ, “ਠਹਰ ਪਿਆਜ਼ ਮੈਨੂੰ ਦੇ ਦੇ, ਅੱਜ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਮਿਰਚਾਂ ਦਾ ਅਚਾਰ ਦਊਂਗੀ।” ਉਸਨੇ ਗਠੇ ਚੁੱਕ ਕੇ ਰੋਟੀਆਂ ਤੇ ਦੋ ਮਿਰਚਾਂ ਰੱਖ ਦਿੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਰਹਿਮਾਨ ਵੱਡੇ ਕੋਠੇ ਦੇ ਸਾਏ ਵਿੱਚ ਬੈਠ ਕੇ ਖਾਣਾ ਖਾਣ ਲਗਾ।
ਅਚਾਨਕ ਉਸਦੀ ਰਫਤਾਰ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਗਈ। ਉਹ ਰੋਟੀ ਚਬਾਉਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਨਿਗਲਣ ਲਗਾ ਅਤੇ ਆਨ ਦੀ ਆਨ ਵਿੱਚ ਸਾਫ ਕਰਕੇ ਉਠਿਆ। ਜ਼ਰਾ ਕੁ ਝੁਕ ਕੇ ਦੂਸਰੀ ਤਰਫ ਥੁਕਿਆ, ਸਾਰਾ ਘਰ ਖਾਣੇ ਵਿੱਚ ਮਸਰੂਫ ਸੀ। ਉਹ ਨਿਚਲੇ ਹੋਂਟ ਦੰਦਾਂ ਵਿੱਚ ਦਬਾ ਕੇ ਦਬੇ ਪੈਰੀਂ ਬੜੇ ਕੋਠੇ ਵਿੱਚ ਗਿਆ। ਬਿਲੀ ਵਾਂਗ ਪਲੰਗ ਤੇ ਚੜਿਆ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉਪਰ ਵਾਲੇ ਸੰਦੂਕ ਤੋਂ ਕਟੋਰਾ ਉਠਾ ਕੇ ਰੁਪਏ ਦੇ ਨੋਟ ਨੂੰ ਮੁਠੀ ਵਿੱਚ ਮੀਚ ਲਿਆ। ਪਲੰਗ ਤੋਂ ਉਤਰਿਆ ਤਾਂ ਉਸਦੇ ਚੇਹਰੇ ਤੇ ਹਲਦੀ ਖਿੰਡ ਚੁਕੀ ਸੀ। ਦਰਵਾਜੇ ਤੇ ਆਇਆ ਤਾਂ ਚਕਾਚਕ ਬਿਜਲੀ ਵਰਗੀ ਤੇਜੀ ਨਾਲ ਮੁੜਿਆ। ਅਤੇ ਪਲੰਗ ਦੀ ਚਾਦਰ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਪੈਰ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨਾਂ ਨੂੰ ਝਾੜ ਦਿਤਾ। ਬਾਹਰ ਆਕੇ ਉਸਨੇ ਕਨਖੀਆਂ ਨਾਲ ਦੂਸਰੀ ਤਰਫ ਦੇਖਿਆ। ਸਭ ਖਾਣੇ ਵਿੱਚ ਮਗਨ ਸਨ। ਉਹ ਧੀਰੇ ਧੀਰੇ ਚਲਦਾ ਜਦ ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਵਿਚਕਾਰ ਪਹੁੰਚਿਆ ਤਾਂ ਰਾਜਾ ਦੀ ਬੀਵੀ ਬੋਲੀ,”ਰਹਿਮਾਨ!”!
“ਅਰੇ” ਰਹਿਮਾਨ ਉਛਲ ਪਿਆ। ਸਭ ਹਸਣ ਲਗੇ,”ਕੀ ਹੋਇਆ?” ਬੀਬੀ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ, “ਡਰ ਗਿਆ ਹੈ ਬੇਚਾਰਾ, ਤੇਰੀ ਆਵਾਜ਼ ਵੀ ਤਾਂ ਮਾਸ਼ਾ ਅੱਲਾ ਹੈ।” ਰਾਜਾ ਬੋਲਿਆ।
“ਜੀ।” ਕਾਫੀ ਦੇਰ ਕੇ ਬਾਦ ਜਬਾਬ ਦਿਤਾ। ਉਸਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਖੁਦ ਆਪ ਤੋਂ ਵੀ ਪਛਾਣੀ ਨਾ ਗਈ।
”ਖਾ ਚੁਕਾ ਖਾਣਾ?” ਬੀਬੀ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ।
“ਜੀ,” ਰਹਿਮਾਨ ਦੀ ਢਾਰਸ ਬੰਨੀ।
”ਅੱਛਾ ਸੀ?” ਬੀਬੀ ਨੇ ਫਿਰ ਪੁੱਛਿਆ।
”ਜੀ” ਰਹਿਮਾਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਫਿਰ ਹਿੰਮਤ ਕਰਕੇ ਚੰਦ ਵਾਕ ਬੋਲੇ,”ਜੀ ਬੜਾ ਮਜੇਦਾਰ ਸੀ।”
”ਅੱਛਾ?” ਬੀਬੀ ਬੋਲੀ।
ਰਹਿਮਾਨ ਬਾਹਰ ਗਲੀ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ।
ਉਸਨੂੰ ਅਜਿਹਾ ਲਗਾ ਜਿਵੇਂ ਨੋਟ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਚੁੰਜਾਂ ਨਿਕਲ ਆਈਆਂ ਹਨ ਉਹ ਸਭ ਚੁੰਜਾਂ ਉਸਦੀਆਂ ਹਥੇਲੀਆਂ ਅਤੇ ਉਂਗਲੀਆਂ ਤੇ ਠੁੰਗਾਂ ਮਾਰੀ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਉਸਨੇ ਨੋਟ ਨੂੰ ਦੂਜੀ ਮੁੱਠੀ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ ਅਤੇ ਪਹਿਲੀ ਮੁੱਠੀ ਦੇ ਮੁੜ੍ਹਕੇ ਨੂੰ ਚੋਲੇ ਤੇ ਪੂੰਝ ਦਿੱਤਾ। ਤਰਬੂਜਾਂ ਅਤੇ ਖਰਬੂਜਿਆਂ ਦੇ ਢੇਰ ਦੇ ਕੋਲ ਪੁੱਜਦੇ ਹੀ ਉਹ ਮੁੜਿਆ ਅਤੇ ਅਸਤਬਲ ਵਿੱਚ ਚਲਾ ਆਇਆ, ਠੀਕ ਹੈ, ਉਸਨੇ ਸੋਚਿਆ ਚੋਰੀ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਹੁਣ ਬੱਤੀ ਘਰਾਂ ਦਾ ਸਵਾਲ ਹੀ ਕਿੱਥੇ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਰਿਹਾ ਉਮਰ ਭਰ ਠੋਕਰਾਂ ਖਾਣ ਦਾ ਸਵਾਲ ਤਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋਰ ਕੀ ਠੋਕਰਾਂ ਖਾਵਾਂਗਾ। ਅਤੇ ਫਿਰ ਇੱਕ ਰੁਪਏ ਦੀ ਚੋਰੀ ਵੀ ਕੋਈ ਚੋਰੀ ਹੈ। ਵੱਡੇ ਹੋ ਕੇ ਰਾਜਾ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਰੁਪਿਆ ਅਦਾ ਕਰ ਦੇਵਾਂਗਾ, ਭਈ ਇਹ ਤਾਂ ਉਧਾਰ ਹੈ, ਕਮਾ ਕੇ ਉਤਾਰ ਦੇਵਾਂਗਾ ਅਜਿਹੀ ਵੀ ਕੀ ਗੱਲ ਹੈ।
ਮੁਤਮਈਨ ਹੋਕੇ ਉਹ ਬਾਹਰ ਆਇਆ ਅਤੇ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਤਰਬੂਜ਼ ਅਤੇ ਖਰਬੂਜੇ ਇਸ ਗਲੀ ਤੋਂ ਖ਼ਰੀਦਣਾ ਬੇਵਕੂਫ਼ੀ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਦੂਰ ਦੀ ਗਲੀ ਵਿੱਚ ਚਲਦੇ ਹਾਂ ਉਥੇ ਹੀ ਖ਼ਰੀਦਾਂਗੇ, ਉਥੇ ਹੀ ਖਾਂਵਾਂਗੇ ਅਤੇ ਫਿਰ ਮਸਜਦ ਵਿੱਚ ਜਾਕੇ ਹੱਥ ਮੂੰਹ ਧੋ ਲਵਾਂਗੇਂ। ਅੱਲ੍ਹਾ ਅੱਲ੍ਹਾ ਖੈਰ ਸੱਲਾਹ!
ਉਹ ਗਲੀਆਂ ਪਾਰ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਤੇਜ਼ ਤੇਜ਼ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇੱਕ ਗਲੀ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਘੜੇ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਤਰਬੂਜ਼ ਪਏ ਨਜ਼ਰ ਆਏ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵੱਲ ਵੱਧ ਗਿਆ ਮਗਰ ਇੱਕ ਜਗ੍ਹਾ ਜਾਕੇ ਇਵੇਂ ਇੱਕ ਦਮ ਥੰਮ ਗਿਆ ਜਿਵੇਂ ਦਲਦਲ ਵਿੱਚ ਫਸ ਗਿਆ ਹੋਵੇ।
ਉਸਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਆਪਣੇ ਘਰੌਂਦੇ ਤੇ ਜਮ ਗਈਆਂ। ਜਿਸਦੀਆਂ ਦੀਵਾਰਾਂ ਤੇ ਬਿੱਲੀਆਂ ਲੜਦੀਆਂ ਸਨ। ਉਸਨੂੰ ਕੁੱਝ ਅਜਿਹਾ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਜਿਵੇਂ ਕੋਠੇ ਦੇ ਖੰਡਰ ਵਿੱਚੋਂ ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਢਿੱਡ ਦੇ ਦਰਦ ਨਾਲ ਕਰਾਹੁੰਦੀ ਅਤੇ ਰੋਂਦੀ ਹੋਈ ਨਿਕਲੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਕਰੀਬ ਆਕੇ ਉਸਨੇ ਰਹਿਮਾਨ ਦੇ ਮੂੰਹ ਤੇ ਇੱਕ ਜੋਰਦਾਰ ਥੱਪੜ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
ਅਚਾਨਕ ਉਹ ਪੂਰੀ ਤਾਕਤ ਨਾਲ ਵਾਪਸ ਭੱਜਿਆ। ਉਸਨੂੰ ਕੁੱਝ ਅਜਿਹਾ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਲੰਬੇ ਲੰਬੇ ਕਦਮ ਭਰਦੀ ਉਸਦੇ ਪਿੱਛੇ ਪਿੱਛੇ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਹ ਗਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਉੱਡਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਹ ਅਸਤਬਲ ਦੇ ਕੋਲ ਵੀ ਨਹੀਂ ਰੁਕਿਆ। ਰਾਜਾ ਅੱਲ੍ਹਾ ਨਵਾਜ਼ ਦੀ ਹਵੇਲੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਹ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭੱਜਦਾ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਕੁਜੇ ਤੋਂ ਹੱਥ ਧੋਂਦੇ ਹੋਏ ਰਾਜਾ ਅੱਲਾਹ ਨਵਾਜ਼ ਦੇ ਕੋਲ ਜਾਕੇ ਉਹ ਧੜੰਮ ਡਿੱਗ ਪਿਆ, ਦੋ ਤਿੰਨ ਲੁੜਕਣੀਆਂ ਖਾਕੇ ਗੋਡਿਆਂ ਦੇ ਭਾਰ ਬੈਠ ਗਿਆ।
”ਕੀ ਹੈ? ਓਏ ਕੀ ਹੋਇਆ?” ਸਾਰਾ ਘਰ ਉਸਦੇ ਇਰਦ ਗਿਰਦ ਜਮ੍ਹਾਂ ਹੋ ਗਿਆ।
ਰਹਿਮਾਨ ਨੇ ਮੀਚੀ ਹੋਈ ਮੁੱਠੀ ਵਿੱਚੋਂ ਨੋਟ ਕੱਢਿਆ ਅੱਲਾਹ ਨਵਾਜ਼ ਦੇ ਕਦਮਾਂ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਕੇ ਜਿਵੇਂ ਕਿਤੇ ਪਤਾਲ ਵਿੱਚੋਂ ਬੋਲਿਆ, “ਜੀ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡਾ ਇਹ ਰੁਪਿਆ ਚੁਰਾ ਲਿਆ ਸੀ।”
ਉਹ ਇੱਕਦਮ ਫੁੱਟ ਫੁੱਟ ਕੇ ਰੋਣ ਲਗਾ। ਤੜਪ ਕੇ ਉੱਠਿਆ, ਭੱਜਕੇ ਵਿਹੜੇ ਤੋਂ ਨਿਕਲਿਆ, ਅਸਤਬਲ ਵਿੱਚ ਜਾਕੇ ਲਿੱਦ ਦੀਆਂ ਢੇਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਲਿਟਣ ਲਗਾ ਅਤੇ ਬਿਲਬਿਲਾ ਕੇ ਰੋਣ ਲਗਾ, “ਮੈਂ ਫਿਰ ਚੋਰੀ ਨਹੀਂ ਕਰਾਂਗਾ, ਮੈਂ ਕਦੇ ਚੋਰੀ ਨਹੀਂ ਕਰਾਂਗਾ, ਮਾਂ।”
ਫੇਰ ਅਚਾਨਕ ਉੱਠ ਕੇ ਉਸਨੇ ਗ਼ੁੱਸੇ ਨਾਲ ਮੁੱਠੀਆਂ ਮੀਚ ਲਿੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਪੂਰੀ ਤਾਕਤ ਨਾਲ ਬੋਲਿਆ, “ਮਾਂ, ਕੰਮਾਂ, ਠਮਮਾਂ।” ਅਤੇ ਰੋਂਦਾ ਬਿਲਕਦਾ ਹੋਇਆ ਨਾਂਦ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗ ਪਿਆ।
(ਉਰਦੂ ਕਹਾਣੀ-ਅਨੁਵਾਦ: ਚਰਨ ਗਿੱਲ)