دہاڑیدار (ڈوگری کہانی) کرشن شرما
انوواد: چندن نیگی
بارش بند ہندے ہی میں بانہہ اتے گھڑی بنہی تے ڈؤڈھی لنگھ کے باہر گلی وچّ چلا گیا۔ اچانک بارش کارن میں ویہہ منٹ لیٹ ہو گیا ساں۔
جلدی کارن پریڈ تیک پہنچن لئی اج وی میں غلط رستے ٹر پیا ساں، مینوں ایہہ خیال ہی نہیں سی رہا۔ غلطی دا پتہ اس ویلے لگا جدوں اک وڈے پتھر نال میرا ٹھڈا لگا۔ چپل پچھے رہِ گئی سی تے پیر اگے جا کے پتھر نوں زور نال وجا سی۔
ایہہ گلی تاں ہے ہی نہیں، پورے دا پورا نالہ اے جس نوں ورھے وچّ دو-تنّ واری چھتیا جاندا ہے- پر حالت پھر اسے طرحاں رہندی ہے۔ گلی لنگھدے پندراں منٹ تاں انج ہی برباد ہو جاندے نے۔ دو قدم پٹن توں بعد پنج منٹ کندھ نال جڑ کے کھلونا پیندا ہے کہ دوجے پاسے توں آؤن والے لنگھ جان۔ اج-کلّ وی میونسپل کمیٹی اس گلی دی مرمت کر رہی ہے۔ اجے ادھا ہی کم سمبھلیا ہے کہ بارش زور-شور نال آ گئی ہے۔ پہلاں ہی سیاپا پیا ہویا سی، ہن بارش نال چنگی طرحاں نرک بن گئی ایہہ گلی۔ ٹردے-ٹردے تھوڑھی جہی اساودھانی ہوئی نہیں کہ سدھے نالے وچّ۔ پورے رستے ʼچ چار-چھ تھاواں اتے تاں چھڑپا مار کے لنگھن توں بناں ہور کوئی چارہ ہی نہیں۔
اجیت تے وجی ہالی تیک بسّ-سٹاپ ʼتے ہی پہنچے ہونگے، مینوں امید نہیں سی پر بارش کارن شاید اوہناں نوں وی گھروں نکلدے دیر ہو گئی سی۔ دوویں جنے شراب والی ہٹی دے تھڑھے کول کھلوتے جویں مینوں ہی اڈیک رہے سن۔
میرے اتے نظر پیندے ہی اجیت نے اپنی بانہہ کھرکدے ہوئے کیہا، ʼʼپوری، ذرا جلدی گھروں نکلیا کر یار۔ تیری اڈیک وچّ اساں اٹھ تے اٹھ پینتی والیاں بساں چھڈّ دتیاں نے۔ سارا رونق-میلہ تاں اوہناں دو وچّ ہی چلا جاندا اے۔"
"مینوں تاں امید سی کہ تسیں دوویں جا چکے ہوووگے۔ اک تاں بارش ساہ نہیں لین دیندی تے اج-کلّ میں چھتری نہیں لیندا، اگے دو چھتریاں بسّ وچّ گواچ گئیاں ہن۔ دوواں دی سوہ وی نہیں ملی کہ کتھے گئیاں؟" میں اجیت نوں جواب دتا پر اس دا دھیان کدھرے ہور سی۔
بارش کارن ادھر-ادھر چھپے، ڈکے ہوئے لوک آپو-اپنی تھاں توں نکل بسّ سٹاپ اتے آ جمع ہوئے۔ بہت لوک ساڈے وانگ نوکری-پیشہ سن۔
سڑک اتے جمع ہوئے پانی اتے دو لمیاں-چوڑیاں لائیناں بناؤندی اک وڈی میٹاڈور تیزی نال لنگھ گئی۔ ایہناں لکیراں نوں ستھر نظراں نال دیکھدے ہوئے وجی نے میرا ہتھ ہلاؤندے ہوئے پچھیا- ʼʼہچھا! توں میرے انکریمینٹ کیس بارے چرنجی لال نال گلّ کیتی سی؟ʼʼ
ʼʼاو یار، کل ترکالاں ویلے میں اس دے گھر گیا ساں پر اوہ کسی ماتمداری کارن رجوری گیا ہویا اے۔ اج پھیر پتہ کراں گا۔ امید اے کہ کم بن ہی جائیگا۔" میں آکھیا۔
کافی چر توں چپ چاپ کھلوتے اجیت نے گلّ دا سر پکڑیا تے اپنی رائے دیندے بولیا، ʼʼمویا چرنجی لال! چھڈّ پرھے اس نوں، انج کردے آں، بریتا تے پہلاں ہی چار دناں دی چھٹی ʼتے وے۔ پچھن-گچھن والا تاں کوئی ہے نہیں۔ اج سارے چھٹی کرو تے چلو ایجوکیشن دے دفتر۔ میرا اک خاص آدمی اتھے لگا ہویا ہے۔ دس منٹاں وچّ وجی بابو دا کم ہو جاویگا۔ اس دے عوض وچّ توں کے.سی. سنیما حالَ وچّ لگی ہوئی انگریزی فلم دیاں تنّ ٹکٹاں خرید....تے اج پکچر ویکھیئے۔ ʼʼمنظور گلّ تاں تیری ٹھیک اے...ایجوکیشن دے دفتر وچّ اسیں اپنے بی.ایڈّ. کرن دی وی گل بات کر لوانگے۔" اجیت دی گلّ دے جواب وچّ میں وی اپنی رائے دتی۔
پر میری گلّ نوں وچوں ہی ٹوکدے وجی نے گردن ہلائی، ʼʼنہیں...نہیں! تسیں چنگی گلّ کر رہے ہو، یارو؟ سکول بالکل خالی چھڈّ سکدے ہاں؟ بریتے تیک تاں ضرور ہی گلّ پہنچ جانی اے...ایویں کوئی سیاپا پا دیویگا۔ اگے ہی اوہ وگڑیا رہندا اے ساڈے نال۔ چپّ کرکے بسّ پھڑو تے سوکل چلو۔ چھٹی جلدی کرکے واپس آ جاوانگے۔" وجی نے اپنا اخریلا فیصلہ سنا دتا۔
وجی دی انکریمینٹ رکی ہوئی سی تے ہیڈّ ماسٹر بی.آر. گنڈوترا دی پوری-پوری کوشش اے کہ انکریمینٹ رکی رہے۔
نوں پنج والی بسّ آئی تاں ہولی-ہولی ٹردے اسیں وچکارلی سیٹ اتے جا بیٹھے۔ بیٹھدے ہی کجھ یاد کرکے اجیت نے مینوں آکھیا، ʼʼیار پوری، اگلے سال وی پتہ نہیں ساڈا نمبر بی.ایڈّ. واسطے آؤندا ہے جاں نہیں؟ یارا! بریتے نال وی گلّ کرنی سی۔" کہندا ہویا اوہ باری وچوں باہر ولّ جھاکن لگّ پیا تے میں جواب دین دی تھاں چپّ ہی رہا۔ انج میں دل وچّ سوچ رہا ساں کہ ʼنمبر آ جائیگا تاں وی ٹھیک، جے نہیں تاں نہ صحیح۔ʼ
بی.ایڈّ. دا ذکر سن کے وجی اکثر اداس ہو جاندا ہے کیونکہ وجی دے بی.اے. فائینل دے دو وشیاں دے پرچے پاس کرنے رہندے نے۔ دو-تنّ واری اوہ امتحان دے چکا ہے پر اجے توڑیں پاس نہیں ہو سکیا۔ اوہ پوری کوشش کر رہا ہے کہ اس نوں جلدی ڈگری مل جائے تاں کہ اوہ وی اگے بی.ایڈّ. کر سکے۔
میں اکثر سوچدا ہاں کہ بی.ایڈّ. کرن نال وی کی ہو جانا ہے؟ اصل وچّ میں اپنے پیشے نال بینسافی کر رہا ہاں۔ سکول-ماسٹری مینوں بالکل پسند نہیں پر مجبوراً نبھائی وی جا رہا ہاں۔ میں ایہہ دیکھیا تے محسوس کیتا اے کہ زیادہ کرکے میرے پیشے وچّ اوہ لوک ہن جہڑے باقی ہر تھاں کوشش کرن دے باو جود کوئی ہور نوکری حاصل نہیں کر سکدے ہن۔ جدوں دیاں این.سی.ای.آر.ٹی. پیٹرن دیاں کتاباں پڑھاؤنیاں پے رہیاں ہن، ادوں دی میرے واسطے بہتی مصیبت بن گئی اے۔ اس کورس دیاں کتاباں میری اپنی سمجھ توں باہر ہن۔ میرے پلے وی کجھ نہیں پیندا تاں میں بچیاں نوں چنگی طرحاں کویں پڑھا سکدا ہاں؟ ساڈا تناں دا ایہو ہی حالَ اے۔
اجیت اکثر کہندا ہے، ʼʼمست رہا کرو یارو...موجاں مانو۔ سانوں ساڈے ماسٹراں نے کنا کو چنگا تے ٹھیک پڑھایا سی جہڑا اسیں پڑھاؤن دا یتن کریئے....بس، میرے والا گر اپناؤ۔ آپ مست رہو تے بچیاں نوں کس کے رکھو۔ کی مجال کسک وی جان..." اجیت دا ایہہ گر میں آپ عمل کردے محسوسیا کہ دن کٹن لئی اس توں بناں کوئی ہوئی چارہ وی نہیں۔
سکول وچّ جانور قسم دے منڈے کجھ زیادہ ہی ہن۔ مار-مار کے وی ایہناں نوں کوئی سدھار نہیں سکدا.... آدمی آپ ہی تھکّ-ٹٹّ کے ہار جاندا ہے۔ جد کدی وی منڈیاں نوں مار کے وہلا ہو کے بیٹھدا ہاں تاں من وچّ ایہو ہی خیال آؤندا ہے کہ اس نالوں پولیس وچّ بھرتی ہو جاندا تاں چنگا سی۔
اندروں-اندری میں خاصہ تنگ ہاں تے چاہندا ہاں کہ اگلی واری میرا بی.ایڈّ. دا نمبر آ جائے تاں اک ورھے تاں اس ماحول توں آرام ملیگا۔ کنڈکٹر نے بسّ دے اگلے پاسے توں کرایہ لینا شروع کر دتا سی۔ اسیں تنوں اک-دوجے توں منہ چھپاؤن لگّ پئے ساں۔ میں باری توں باہر ویکھن لگا۔ اجیت، ڈرائیور دی سیٹ پچھے لکھیا شعر؎ پڑھن لگا، وجی نوں ہور کجھ نہیں سجھیا تاں ہولی جہی جیب وچوں سگرٹ کڈھ کے سلگاؤن وچّ رجھّ گیا۔
اس کولوں اک سگرٹ میں وی لے لئی تے اس نوں سلگاؤندے ہوئے چور-نظراں نال کنڈکٹر نوں ہولی-ہولی اپنے ولّ آؤندا ویکھدا رہا۔
کل میں تے وجی اک-اک پاسے دا کرایہ دے چکے ساں۔ اس کارن کنڈکٹر دے بالکل نیڑے آؤن ʼتے ہولی جہی ساڈے ولّ اشارہ کرن توں بعد وی میں تے وجی نے کوئی حرکت نہ کیتی تاں اجیت نے لاچار ہو کے دس دا نوٹ کڈھیا- ʼʼلے بھائی، مشریوالا.... تنّ سواریاں..."
اس دی آواز دا سر کھجھ بھریا گھٹّ پر آس نالوں کجھ زیادہ ہی اچا سی، جویں اوہ ساری بسّ دے مسافراں نوں سنا رہا ہووے کہ اس نے کرایہ دتا ہے۔
ʼمٹھیʼ پجن تیک ڈرائیور نے بسّ تیز چلائی۔ ʼنہرʼ، ʼپلوہڑاʼ کس ویلے لنگھ گئے، پتہ ہی نہ لگا۔
ساہمنے بیٹھیاں دو زنانیاں وچوں اک دی گودی دا بچہ کھورے کیوں ٹھنکن لگا سی- "اوں..اوں...اوں..." زنانی نے بڑی لاپرواہی نال دودھ دی بوتل کڈھی تے بچے دے منہ وچّ تنّ کے پھر دوجی زنانی نال گلاں کرن لگّ پئی۔
کجھ چر بعد بچے نے منہ پھیر لیا تاں اس دی ماں نے دوجی زنانی نال گل بات جاری رکھدے ہوئے بوتل نوں پھر پرس وچّ رکھ لیا۔ ایہہ سبھ کجھ اس نے بڑے سہج نال کیتا۔ پھرنٹ سیٹ اتے بیٹھے ہوئے اک بزرگ نے اپنے سر توں صافا اک پل لئی اتار کے سر اتے انگلاں پھیریاں تے سر اتے سہج نال ہی صافا رکھ لیا۔
صافے والے بزرگ دی گھر والی وی اس دے نال ہی باری والے پاسے بیٹھی ہوئی سی۔ دوواں نوں چر تک دھیان نال ویکھدے-ویکھدے کسے کتاب وچّ پڑھیاں کجھ پنکتیاں یاد آئیاں کہ بہت عرصہ اکٹھے رہن نال پتی-پتنی دیاں سوچاں تے وچار ہی نہیں، سگوں شکلاں وی ملن لگّ پیندیاں ہن تے جیوں-جیوں وقت گزردا ہے، اوہ پتی-پتنی گھٹّ تے بھین-بھرا زیادہ دسن لگّ پیندے ہن۔
آپ-مہارے ʼآں...آں.. آں..ʼ کردے اس چھوٹے بچے دی نظر ساڈے اتے پئی تاں وجی نے متھے تیوڑی پا کے ہوا وچّ مکے مار-مار اس نوں پھر رواؤن دا یتن کیتا۔ بجائے رون جاں ڈرن دے اوہ بچہ کھڑ-کھڑ کرکے ہسن لگّ پیا تے وجی والے پاسے نکیاں-نکی باہواں الار دتیاں۔
اجیت ایہناں سبھ گلاں توں بے نیاز ہو کے بسّ دی چھت اتے ٹکٹکی لگائی ویکھ رہا سی۔ "اک منٹ لئی دیکھنا..." کہندے ہوئے پچھلی سواری دے ہتھ وچّ پھڑیا فلمی رسالہ منگیا تے اک صفے اتے چھپیا پورے مہینے دا راشی-پھل پڑھ لیا۔
کنڈکٹر نوں سینت ماردے وجی نے کیہا، "اگلی دیہری کول سانوں اتار چھڈنا۔"
کنڈکٹر نے اک نظر ساڈے ولّ تے اک نظر باہر بسّ پچھے دوڑدیاں چیزاں ولّ تکیا، منہ باہر کڈھ کے نکّ سنکیا، گل وچّ پئے پرنے نال ہتھ پونجھے تے سیٹی وجائی۔
فلمی رسالہ واپس کردا اجیت ہن نہر وچّ نہاؤندے بچیاں ولّ ویکھن لگّ پیا۔ میں اس دا موڈھا ہلایا۔ بسّ دی چال مدھم ہو گئی تے اگلے پل بسّ دیہری کول کھڑوتی ہوئی سی۔
بسّ وچوں اتردے ہی سڑک اتے اڈدی دھوڑ ذرا صاف ہوئی تاں سانوں اک آواز سنائی دتی- "آؤ نویں پیڑھی دے نرماتیو....سناؤ، کی حالَ اے؟"
سانوں اس خاص سمبودھن نال بلاؤن والا چونی لال سی۔ بہت چر پہلاں دا اوہ ساڈا کالج دا جماعتی سی۔ اس دی پڑھائی جدوں ادھ-وچالؤں ہی چھٹّ گئی تے کدھرے وی کم-کاج نہیں ملیا تاں اپنے ہی پنڈ دی وڈی سڑک اتے سوئے دے کنڈھے اس نے چاہ، سگرٹ تے سوڈھے دی دوکان پا لئی۔ کم بڑا چنگا چل رہا ہے۔ اسے کارن چونی لال بہت سکھی اے۔ آؤندے-جاندے اسیں اس دی دوکان اتے بیٹھے رہندے ساں۔
چونی دی ہٹی دے باہر پئے ہوئے بینچ اتے اسیں تنّ جنے بیٹھ گئے۔ تکھی تیز دھپّ، تیز-ترار سورج سنگھنے بدلاں پچھوں نکل آیا تے بڑی تیزی نال سارے بدل اکٹھے ہو کے اک پاسے ولّ نسن لگّ پئے۔
سوئے وچّ پانی ٹھنڈھا کرن لئی رکھے ہوئے گھڑے وچوں چونی دا نوکر ساڈے لئی پانی لے آیا۔ چونی سمیت اساں ساریاں نے اک-اک بیڑی ہور سلگائی۔ کجھ چر چپّ رہِ کے چونی آکھن لگا، "ہچھا نرماتیو، گلّ ایہہ ہے کہ پرسوں ساڈے پنڈ وچّ اک منڈے دا ویاہ سی۔ اک پوری بوتل تھری-ایکس دی بچی ہوئی میرے کول پئی ہوئی ہے...کجھ چر بعد چھٹی کرکے اتھے میری ہٹی ہی آ جانا...تاں جو دو-دو لارج سکیل ʼتے ہو جان...کی خیال اے تہاڈا...؟"
اس دی گلّ سن کے ساڈے ساریاں دے چہرے چمک پئے سن۔ اس توں پہلاں کہ کوئی کجھ کہندا، چونی پھر بولیا، "گھٹّ توں گھٹّ دو-تنّ گھنٹیاں دا وقت لے کے آؤنا... پچھلے شنیوار وانگ جلدی گڈی پھڑ کے واپس جان لئی رولا نہ پا دینا...نالے کسے منڈے کولوں ککڑ-چوچے دا انتظام کرکے مینوں بھیج دیؤ تاں کہ تہاڈے آؤن تک بھنّ-بھنّ کے رکھ دیاں۔"
"اوہ تاں سبھ ٹھیک اے پر یارا تینوں آکھیا سی ساڈے لئی اتھے کوئی کمرہ لبھّ دے... امتحان نیڑے آ رہے نے تے دو مہینے ٹیوشناں پڑھا کے کجھ پیسے وی بن جانگے...کیتا ای کوئی کمرے دا انتظام....؟" وجی نے چونی دے موڈھے اتے ہتھ رکھ کے پچھیا۔
چونی نے پہلاں زور دی گڑاکا ماریا تے کیہا، "میرے ہندے کمرے دی چنتا نہیں کرنی...گلّ ہی کوئی نہیں۔ پربندھ ہو جاویگا۔"
پونے یاراں وجع گئے، اسیں وڈی سڑک توں چھوٹی سڑک اتے ٹرن لگّ پئے جہڑی سدھی سکول نال جا ملدی ہے۔
بہت سارے بچے سکول توں دوڑ رہے سن، نکّ پونجھدے، قمیض دے کفاں نوں دنداں نال رگڑدے، کئی پیروں ننگے تے کئی پرانے تپڑ گھسیٹدے، بستیاں وچوں جمیٹری، بکسیاں دی ʼکھڑ-کھڑʼ دی آواز سنائی دے رہی سی۔
کئی شیطان منڈے اجے وی سوئے دے کنڈھے ریہڑی-چھابے کول وقت ضایع کرن لئی کھلوتے رہے۔ ساڈے ولّ نظر پیندے ہی اوہ تکھے قدماں نال سکول ولّ ٹر پئے۔ ایہناں دے پچھے-پچھے پٹھے-سدھے قدم پٹدے اسیں وی ٹردے گئے۔
میں محسوس کر رہا ساں کہ ساڈے ہتھاں وچّ صرف اک-اک چھڑی دا گھاٹا اے نہیں تاں اسیں پورے دے پورے چرواہے ہاں جنہاں دے اگے-اگے بھیڈاں-بکریاں دا اجڑ ٹر رہا ہے۔
ٹردے-ٹردے کجھ آکھن لئی میں اپنے ساتھیاں ولّ منہ پھیریا پر اوہ دوویں تاں تھوڑھا پچھے رہِ گئے سن۔
وجی رستے توں تھوڑھا اک پاسے پیشاب کردا کجھ گنگنا رہا سی۔ اس توں تھوڑھا ہور پچھے اجیت اک ٹاہنی دی سوٹی بنا رہا سی۔ دو سوٹیاں اس نے پہلاں ہی بنا کے کچھّ ہیٹھاں دبیاں ہوئیاں سن۔
