“ਅੱਛੀ ਭੈਣ, ਸਾਨੂੰ ਵੀ ਤਾਂ ਆਉਣ ਦੋ” ਇਹ ਅਵਾਜ਼ ਦਾਲਾਨ ਵਿੱਚੋਂ ਆਈ, ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇੱਕ ਕੁੜੀ ਕੁੜਤੇ ਦੇ ਪੱਲੇ ਨਾਲ ਹਥ ਪੂੰਝਦੀ ਹੋਈ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਈ।

ਮਲਕਾ ਬੇਗਮ ਹੀ ਪਹਿਲੀ ਸੀ ਜੋ ਆਪਣੀਆਂ ਸਭ ਮਿਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਪਹਿਲ ਰੇਲ ਵਿੱਚ ਬੈਠੀ ਸੀ। ਅਤੇ ਉਹ ਵੀ ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਤੋਂ ਚਲਕੇ ਦਿੱਲੀ ਇੱਕ ਰੋਜ ਲਈ ਆਈ ਸੀ। ਮੁਹੱਲੇ ਵਾਲੀਆਂ ਤੱਕ ਉਸ ਦੇ ਸਫਰ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਨ ਲਈ ਮੌਜੂਦ ਸਨ।

“ਏ ਹੈ ਆਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਆਓ।” ਮੇਰਾ ਮੂੰਹ ਤਾਂ ਬਿਲ‍ਕੁਲ ਥੱਕ ਗਿਆ। ਅੱਲ੍ਹਾ ਝੂਠ ਨਾ ਬੁਲਵਾਏ ਅਣਗਿਣਤ ਹੀ ਵਾਰ ਤਾਂ ਸੁਣਾ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਰੇਲ ਵਿੱਚ ਬੈਠਕੇ ਦਿੱਲੀ ਪਹੁੰਚੀ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ ਕੋਈ ਨਿਗੋੜੇ ਸ‍ਟੇਸ਼ਨ ਮਾਸ‍ਟਰ ਮਿਲ ਗਏ। ਮੈਨੂੰ ਸਾਮਾਨ ਦੇ ਕੋਲ ਛੱਡ ਕਰ ਇਹ ਰਫੂਚੱਕਰ ਹੋਏ ਅਤੇ ਮੈਂ ਸਾਮਾਨ ਉੱਤੇ ਚੜ੍ਹੀ ਨਕਾਬ ਵਿੱਚ ਲਿਪਟੀ ਬੈਠੀ ਰਹੀ। ਇੱਕ ਤਾਂ ਕਮਬਖ‍ਤ ਨਕਾਬ, ਦੂਜੇ ਮਰਦੁਵੇ। ਮਰਦ ਤਾਂ ਉਂਜ ਹੀ ਖ਼ਰਾਬ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਔਰਤ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੈਠੀ ਵੇਖ ਲੈਣ ਤਾਂ ਚੱਕਰ ਤੇ ਚੱਕਰ ਲਗਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਪਾਨ ਖਾਣ ਤੱਕ ਦੀ ਨੌਬਤ ਨਹੀਂ ਆਈ। ਕੋਈ ਕਮਬਖ‍ਤ ਖੰਗੇ, ਕੋਈ ਆਵਾਜੇ ਕਸੇ, ਅਤੇ ਮੇਰਾ ਡਰ ਦੇ ਮਾਰੇ ਦਮ ਨਿਕਲਿਆ ਜਾਵੇ, ਅਤੇ ਭੁੱਖ ਉਹ ਗਜਬ ਦੀ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਕਿ ਖ਼ੁਦਾ ਦੀ ਪਨਾਹ ! ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਸ‍ਟੇਸ਼ਨ ਕਿਆ ਹੈ ਬੂਆ ਕਿਲਾ ਵੀ ਇੰਨਾ ਵੱਡਾ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ ਜਿੱਥੇ ਤੱਕ ਨਜ਼ਰ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਸ‍ਟੇਸ਼ਨ ਹੀ ਸ‍ਟੇਸ਼ਨ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਰੇਲ ਦੀ ਪਟੜੀਆਂ, ਇੰਜਨ ਅਤੇ ਮਾਲਗਾੜੀਆਂ। ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮੈਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਾਲੇ - ਕਾਲੇ ਮਰਦਾਂ ਕੋਲੋਂ ਡਰ ਲੱਗਿਆ ਜੋ ਇੰਜਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।

“ਇੰਜਨ ਵਿੱਚ ਕੌਣ ਰਹਿੰਦੇ ਨੇ?” ਕਿਸੇ ਨੇ ਗੱਲ ਕੱਟ ਕੇ ਪੁੱਛਿਆ !

“ਕੌਣ ਰਹਿੰਦੇ ਨੇ? ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਬੂਆ ਕੌਣ। ਨੀਲੇ - ਨੀਲੇ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨੇ, ਕੋਈ ਦਾੜੀ ਵਾਲਾ, ਕੋਈ ਸਫਾਚਟ। ਇੱਕ ਹੱਥ ਨਾਲ ਫੜ ਕੇ ਚਲਦੇ ਇੰਜਨ ਵਿੱਚ ਲਟਕ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਦੇਖਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਦਿਲ ਸਨਸਨ ਕਰਨ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਮੇਮ ਸਾਹਿਬ ਤਾਂ ਭੂਆ ਦਿੱਲੀ ਸ‍ਟੇਸ਼ਨ ਉੱਤੇ ਇੰਨੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਗਿਣੇ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੇ। ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਹੱਥ ਪਾਏ ਗਿਟਪਿਟ ਕਰਦੇ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸਾਡੇ ਹਿੰਦੁਸ‍ਤਾਨੀ ਭਰਾ ਵੀ ਅੱਖਾਂ ਪਾੜ - ਪਾੜ ਕੇ ਤਕਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਕਮਬਖ‍ਤਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਹੀਂ ਫੂਟ ਜਾਂਦੀਆਂ। ਇੱਕ ਮੈਨੂੰ ਕਹਿਣ ਲਗਾ - ਜਰਾ ਮੂੰਹ ਵੀ ਵਿਖਾ ਦੋ।”

“ਮੈਂ ਤੁਰੰਤ . . .”

“ਤਾਂ ਤੂੰ ਕੀ ਨਹੀਂ ਵਖਾਇਆ?” ਕਿਸੇ ਨੇ ਛੇੜਿਆ।

“ਅੱਲ੍ਹਾ - ਅੱਲ੍ਹਾ ਕਰੋ ਬੂਆ। ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੋਇਆਂ ਨੂੰ ਮੂੰਹ ਵਿਖਾਉਣ ਗਈ ਸੀ। ਦਿਲ ਬੱਲੀਆਂ ਉਛਲਣ ਲਗਾ ‘ਤੇਵਰ ਬਦਲ ਕੇ’ ਸੁਣਨਾ ਹੈ ਤਾਂ ਵਿੱਚ ਨਾ ਟੋਕੋ।”

ਇੱਕ ਦਮ ਖਾਮੋਸ਼ੀ ਛਾ ਗਈ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਮਜੇਦਾਰ ਗੱਲਾਂ ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਮਲਕਾ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣਨ ਤਾਂ ਔਰਤਾਂ ਦੂਰ - ਦੂਰ ਤੋਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਸਨ।

“ਹਾਂ ਬੂਆ ਸੌਦੇ ਵਾਲੇ ਉਹੋ ਜਿਹੇ ਨਹੀਂ ਜਿਹੋ ਜਿਹੇ ਸਾਡੇ ਇੱਥੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਸਾਫ਼ - ਸਾਫ਼ ਖ਼ਾਕੀ ਕੱਪੜੇ ਅਤੇ ਕੋਈ ਸਫੇਦ, ਲੇਕਿਨ ਧੋਤੀਆਂ, ਕਿਸੇ - ਕਿਸੇ ਦੀਆਂ ਮੈਲੀਆਂ ਸਨ। ਟੋਕਰੇ ਲਈ ਫਿਰਦੇ ਹਨ, ਪਾਨ, ਬੀੜੀ, ਸਿਗਰਟ, ਦਹੀ-ਬੜੇ, ਖਿਡੌਣਾ ਹੈ, ਖਿਡੌਣਾ ਅਤੇ ਮਠਾਇਆਂ ਚੱਲਦੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਗੱਡੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਕੀਤੇ ਭੱਜੇ ਫਿਰਦੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਗੱਡੀ ਆਕੇ ਰੁਕੀ । ਉਹ ਖੱਪਖਾਨਾ ਹੋਇਆ ਕਿ ਕੰਨਾਂ ਦੇ ਪਰਦੇ ਫਟੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ, ਓਧਰ ਕੁਲੀਆਂ ਦੀ ਚੀਖ਼ ਪੁਕਾਰ ਇਧਰ ਸੌਦੇ ਵਾਲੇ ਕੰਨ ਖਾਈ ਜਾਂਦੇ ਸਨ, ਮੁਸਾਫਰ ਹਨ ਕਿ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਤੇ ਪਿਲੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮੈਂ ਬੇਚਾਰੀ ਵਿੱਚ ਵਿੱਚ ਸਾਮਾਨ ਤੇ ਚੜ੍ਹੀ ਹੋਈ। ਹਜਾਰਾਂ ਹੀ ਤਾਂ ਠੋਕਰਾਂ ਧੱਕੇ ਖਾਧੇ ਹੋਵੋਗੇ । ਭਈ ਜਲ ਤੋ ਜਲਾਲ ਤੋ ਆਈ ਬਲਾ ਕੋ ਟਾਲ ਤਾਂ ਘਬਰਾ - ਘਬਰਾ ਕੇ ਪੜ੍ਹ ਰਹੀ ਸੀ। ਖ਼ੁਦਾ ਖ਼ੁਦਾ ਕਰ ਕੇ ਰੇਲ ਚਲੀ ਤਾਂ ਮੁਸਾਫਰ ਅਤੇ ਕੁਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਲੜਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ।

ਇੱਕ ਰੁਪਿਆ ਲਵਾਂਗਾ।

ਨਹੀਂ, ਦੋ ਆਨੇ ਮਿਲਣਗੇ।

ਇੱਕ ਘੰਟਾ ਝਗੜਾ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਕਿਤੇ ਸ‍ਟੇਸ਼ਨ ਖ਼ਾਲੀ ਹੋਇਆ। ਸ‍ਟੇਸ਼ਨ ਦੇ ਸ਼ੋਹਦੇ ਤਾਂ ਜਮ੍ਹਾਂ ਹੀ ਰਹੇ। ਕੋਈ ਦੋ ਘੰਟੇ ਦੇ ਬਾਅਦ ਇਹ ਮੁੱਛਾਂ ਨੂੰ ਤਾਅ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਵਿਖਾਈ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਕਿਸ ਲਾਪਰਵਾਹੀ ਨਾਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ - ਭੂਕ ਲੱਗੀ ਹੋ ਤੋ ਕੁਛ ਪੂਰੀਆਂ ਵਗ਼ੈਰਾ ਲਾ ਦੂੰ, ਖਾਓਗੀ? ਮੈਂ ਤੋ ਇਧਰ ਹੋਟਲ ਮੈਂ ਖਾ ਆਇਆ।

ਮੈਂ ਕਿਹਾ ਕਿ - ਖ਼ੁਦਾ ਦੇ ਵਾਸਤੇ ਮੈਨੂੰ ਮੇਰੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚਾ ਦੋ! ਮੈਂ ਬਾਜ਼ ਆਈ ਇਸ ਮੋਈ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਸੈਰ ਤੋਂ। ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਤਾਂ ਕੋਈ ਜੰਨਤ ਮੈਂ ਵੀ ਨਾ ਜਾਏ। ਅੱਛੀ ਸੈਰ ਕਰਾਉਣ ਲਿਆਏ ਸੀ। ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਦੀ ਗੱਡੀ ਤਿਆਰ ਸੀ ਉਸ ਵਿੱਚ ਮੈਨੂੰ ਬਿਠਾਇਆ ਅਤੇ ਮੂੰਹ ਫੁਲਾ ਲਿਆ ਕਿ ਤੇਰੀ ਮਰਜ਼ੀ, ਸੈਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ ਤਾਂ ਨਾ ਕਰ।

(ਅਨੁਵਾਦਕ : ਚਰਨ ਗਿੱਲ)