ڈاکٹر شروڈکر سعادت حسن منٹو
بمبئی وچ ڈاکٹر شروڈکر دا بہت ناں سی، اس لئی کہ اوہ عورتاں دیاں بیماریاں دا ودھیا ڈاکٹر سی۔ اس دے ہتھ وچ شفا سی۔ اس دا کلینک بہت وڈا سی، اک بہت وڈی عمارت دیاں دو منزلاں وچ، جس وچ کئی کمرے سن۔ نچلی منزل دے کمرے مدھ طبقے لئی اتے نچلے طبقے دیاں عورتاں لئی راکھویں سن، اپرلی منزل دے کمرے امیر عورتاں لئی سن۔
اک لبارٹری سی تے اس دے نال ہی کمپاؤنڈر دا کمرہ۔ ایکسرے دا کمرہ وکھرا سی۔ اس دی مہینے دی آمدن ڈھائی-تنّ ہزار دے لگبھگ ہوویگی۔
مریض عورتاں دے کھانے دا پربندھ بہت چنگا سی، جو اسنے اک پارسی عورت دے حوالے کر رکھیا سی، جو اس دے اک دوست دی بیوی سی۔
ڈاکٹر شروڈکر دا ایہہ چھوٹا جیہا ہسپتال، میٹرنٹی ہوم وی سی۔ بمبئی دی آبادی، تسیں آپ ہی اندازہ لا لوو، کنی ہوویگی۔ اتھے بے شمار سرکاری ہسپتال تے میٹرنٹی ہوم ہن، پر اس دے باو جود وی ڈاکٹر شروڈکر دا کلینک بھریا رہندا۔ کئی وار تاں اسنوں کئی کیساں نوں مایوس کرنا پیندا، اس لئی کہ کوئی بیڈّ خالی نہیں سی ہندا۔
اس تے لوکاں نوں وشواس سی۔ ایہو کارن سی کہ اوہ اپنیاں پتنیاں اتے جوان بیٹیاں اس دے ہسپتال چھڈّ جاندے جتھے اوہناں دا بڑے دھیان نال علاج ہندا سی۔
ڈاکٹر شروڈکر دے ہسپتال وچ دس باراں نرساں سن۔ اوہ ساریاں ہی بڑیاں محنتی تے مٹھبولڑیاں سن۔ مریض عورتاں دی چنگی طرحاں دیکھ بھال کردیاں۔ ایہناں نرساں دی چون ڈاکٹر شروڈکر نے بڑی چھان-بین پچھوں کیتی سی۔ اوہ بری تے بھدی شکل دی کوئی نرس اپنے ہسپتال وچ نہیں سی رکھنی چاہندا۔
اک وار جدوں چار نرساں نے اکٹھیاں نے ویاہ کرن دا فیصلہ کیتا تاں ڈاکٹر شروڈکر بہت پریشان ہویا۔ جدوں اوہ چارے چلیاں گئیاں تاں اسنے وکھ-وکھ اخباراں وچ اشتہار دتے کہ اس نوں نرساں دی لوڑ ہے۔ کئی آئیاں۔ اسنے اوہناں نوں انٹرویو کیتا پر اس نوں اوہناں وچوں کسے دی وی شکل چنگی نہ لگی۔ کسے دا چہرہ ٹیڈھا-میڈھا، کسے دا قد مدھرا، کسے دا رنگ بہت ہی کالا، کسے دی نکّ بہت لمی۔ پر اوہ وی اپنی ہٹھّ دا پکا سی۔ اس نے ہور اخباراں وچ اشتہار دتے تے آخر اس نے چار خوبصورت تے چنگے سبھاء دیاں نرساں چن ہی لئیاں۔
ہن اوہ خوش سی۔ اس نے پھیر دل لا کے کم کرنا شروع کر دتا۔ مریض عورتاں وی خوش ہو گئیاں، اس لئی کہ چار نرساں دے جان کرکے اوہناں دی سیوا چنگی طرحاں نہیں سی ہو رہی۔ اوہ نویاں نرساں وی خوش ہن کیونکہ ڈاکٹر شروڈکر اوہناں نال بڑی سہردتا نال پیش آؤندا سی۔ اوہناں نوں سمیں سر تنخواہ ملدی سی۔ دوپہر دا کھانا وی اوہناں نوں ہسپتالوں ہی ملدا سی۔ وردی وی ہسپتال دے ذمےّ سی۔
ڈاکٹر شروڈکر دی آمدنی کیونکہ بہت سی، اس لئی اوہ ایہناں چھوٹے چھوٹے خرچیاں توں گھبراؤندا نہیں سی۔ شروع شروع وچ جدوں اسنے سرکاری ہسپتال دی نوکری چھڈّ کے اپنا ہسپتال بنایا تاں اسنے تھوڑھی بہتی کجونسی کیتی سی پر چھیتی ہی اسنے کھلھ کے خرچ کرنا شروع کر دتا۔
اسدا ارادہ سی کہ ویاہ کر لوے پر اسنوں ہسپتالوں اک پل دا وی وہل نہیں سی ملدا۔ دن رات اسنوں اتھے ہی رہنا پیندا۔ اپرلی منزل 'تے اسنے اک چھوٹا جیہا کمرہ اپنے لئی رکھ لیا سی، جس وچ اوہ رات نوں کجھ گھنٹے سوں جاندا پر اکثر اس نوں جگا لیا جاندا، جدوں کسے مریض عورت نوں اسنے ہی دیکھنا ہندا سی۔
ساریاں نرساں نوں اس نال ہمدردی سی کہ اس نے اپنی نیند، اپنا آرام حرام کر رکھیا ہے۔ اوہ اکثر اسنوں کہندیاں، "ڈاکٹر صاحب، تسیں کوئی اپنا اسسٹینٹ کیوں نہیں رکھ لیندے؟"
ڈاکٹر شروڈکر جواب دندا، "جد کوئی یوگ ملوگا تاں رکھ لوانگا۔"
اوہ کہندیاں، "تسیں تاں اپنے ورگا چاہندے ہو۔ بھلا اوہ کتھے ملیگا؟"
"مل جاویگا!"
نرساں ایہہ سن کے چپّ ہو جاندیاں تے کتے لک چھپ کے آپس وچ گلاں کردیاں،
"ڈاکٹر شروڈکر اپنی صحتَ خراب کر رہے ہن۔ کسے دن کتے کلیپس نہ ہو جان۔"
"ہاں، اوہناں دی صحتَ بہت گر گئی ہے… وزن وی گھٹ گیا ہے۔"
"کھاندے پیندے وی بہت گھٹّ ہن۔"
"ہر ویلے تاں کم وچ لگے رہندے ہن۔"
"ہن اوہناں نوں کون سمجھاوے!"
لگبھگ ہر روز اوہ اس طرحاں دیاں گلاں کردیاں۔ اوہناں نوں ڈاکٹر نال اس لئی وی ہمدردی سی کہ اوہ بہت شریف انسان سن۔ اوہناں دے ہسپتال وچ سینکڑے خوبصورت تے جوان عورتاں علاج کراؤن آؤندیاں سن پر اوہناں نے کدے اوہناں نوں بریاں نظراں نال نہیں سی دیکھیا۔ اوہ بس اپنے کم وچ رجھے رہندے۔
اصل وچ اوہناں نوں اپنے پیشے نال اک قسم دا عشقَ سی۔ اوہ اس طرحاں علاج کردے سی جس طرحاں کوئی اسیس تے پیار دا ہتھ کسے دے سر 'تے پھیرے۔
جدوں اوہ سرکاری ہسپتال وچ نوکر سی تاں اس دے اپریشن کرن دے عمل انوسار ایہہ مشہور سی کہ اوہ نشتر نہیں چلاؤندا، برش نال تصویراں بناؤندا ہے تے ایہہ گلّ ٹھیک ہے کہ اس دے کیتے نبے پرتیشت اپریشن سفل رہندے سن۔ اس نوں اس کلا وچ پوری مہارت سی۔ اس توں بناں آتم وشواس وی سی جو اس دی سفلتا دا سبھ توں وڈا راز سی۔
اک دن اوہ اک عورت دا کیس، جس نوں اولاد نہیں ہندی سی، بڑے دھیان نال دیکھ کے باہر آیا تاں اپنے دفتر وچ گیا تاں اس نے دیکھیا کہ اک بڑی سوہنی کڑی بیٹھی ہے۔ ڈاکٹر شروڈکر اک دم حیران رہِ گیا۔ اس نے اس طرحاں دے حسن دا اجیہا انوکھا نمونہ پہلاں کدے نہیں سی دیکھیا۔
اوہ اندر گیا، کڑی نے کرسی توں اٹھنا چاہیا۔ ڈاکٹر نے اس نوں کیہا، "بیٹھ، بیٹھ!" تے ایہہ کہہ کے اوہ اپنی گھمن والی کرسی 'تے بیٹھ گیا۔ پھیر پیپر ویٹ پھڑ اس دے اندرلے ہوا دے بلبلیاں نوں دیکھدیاں اس کڑی نوں کہن لگیا،
"دسّ توں کویں آئی ایں؟"
کڑی نے اکھاں جھکاء کے کیہا، "اک پرائیویٹ… بہت ہی پرائیویٹ گلّ ہے جہڑی میں تہاڈے نال کرنا چاہندی ہاں۔"
ڈاکٹر شروڈکر نے اس ولّ دیکھیا۔ اس دیاں جھکیاں ہوئیاں اکھاں وی بہت ہی خوبصورت دکھائی دے رہیاں سن۔ ڈاکٹر نے اس نوں پچھیا، "پرائیویٹ گلّ توں کر لئیں… پہلاں اپنا ناں دسّ۔"
کڑی نے جواب دتا، "میں… میں اپنا ناں دسنا نہیں چاہندی۔"
ڈاکٹر دی دلچسپی اس جواب نال ودھ گئی، "کتھے رہندی ایں؟"
"شعلہ پور وچ… اج ہی اتھے پہنچی ہاں۔"
ڈاکٹر نے پیپرویٹ میز 'تے رکھ دتا، "اینی دوروں اتھے آؤن دا کارن کی ہے؟"
کڑی نے جواب دتا، "میں کیہا ہے نہ کہ میں تہاڈے نال پرائیویٹ گلّ کرنی ہے۔"
اینے وچ اک نرس اندر آئی۔ کڑی گھبراء گئی۔ ڈاکٹر نے اس نرس نال کئی گلاں کیتیاں، اوہ جو کجھ پچھن آئی سی، ڈاکٹر نے دسّ دتا۔ پھیر اسنے نرس نوں کیہا، "ہن توں جاہ! ہاں، کسے نوکر نوں کہہ دے کہ اوہ کمرے دے باہر کھڑھا رہے تے کسے نوں اندر نہ آؤن دیوے۔"
نرس 'جی اچھا' کہہ کے چلی گئی۔ ڈاکٹر نے دروازہ بند کر دتا تے اپنی کرسی 'تے بیٹھ کے اس حسین کڑی نوں کہن لگا، "ہن توں اپنی پرائیویٹ گلّ دسّ سکدی ایں۔"
شعلہ پور دی کڑی بہت گھبراہٹ تے الجھن جہی محسوس کر رہی سی۔ اس دے بلھاں 'تے شبد آؤندے، پر پھیر واپس چلے جاندے۔ آخر اس نے ہمت توں کم لیا تے رک رک کے کیول اینا کیہا، "میرے توں… میرے توں اک غلطی ہو گئی ہے… مینوں بہت گھبراہٹ ہو رہی ہے۔"
ڈاکٹر شروڈکر سمجھ گیا، پر پھیر وی اسنے اس کڑی نوں کیہا، "غلطیاں انسان توں ہو ہی جاندیاں ہن… تیرے کولوں کہڑی غلطی ہوئی ہے؟"
کڑی نے تھوڑھا ٹھہر کے جواب دتا، "اوہی… جو بے سمجھ جوان کڑیاں توں ہویا کردی ہے۔"
ڈاکٹر نے کیہا، "میں سمجھ گیا… پر ہن توں کی چاہندی ایں؟"
کڑی جھٹ اپنے مطلب ولّ آ گئی، "میں چاہندی ہاں کہ ایہہ ڈیگ دتا جاوے… صرف اک مہینہ ہویا ہے۔"
ڈاکٹر شروڈکر نے کجھ چر سوچیا تے اوہ بڑی سنجیدگی نال کہن لگیا،
"ایہہ جرم ہے… تینوں نہیں پتہ؟"
کڑی دیاں بھوریاں اکھاں وچ موٹے موٹے اتھروآ گئے، "تاں میں زہر کھا لوانگی۔"
ایہہ کہہ کے اسنے زارو زار رونا شروع کر دتا۔
ڈاکٹر نوں اس 'تے بڑا ترس آیا۔ اوہ اپنی جوانی دی پہلی غلطی کر بیٹھی سی۔ پتہ نہیں اوہ کہڑے پل سن کہ اسنے اپنی عزت کسے مرد دے حوالے کر دتی تے ہن پچھتاء رہی ہے تے اینی پریشان ہو رہی ہے۔ ڈاکٹر کول اس توں پہلاں اس طرحاں دے کئی کیس آ چکے سن پر اس نے ایہہ کہہ کے صاف انکار کر دتا سی کہ اوہ جیو ہتیا نہیں کر سکدا، ایہہ بڑا وڈا گناہ تے جرم ہے۔
پر شعلہ پور دی اس کڑی نے اس 'تے کجھ اجیہا جادو کیتا کہ اوہ اس دے لئی ایہہ جرم کرن لئی وی تیار ہو گیا۔ اسنے اس لئی اک اڈّ کمرہ راکھواں کر دتا۔ کسے نرس نوں اس اندر جان دی آگیا نہیں سی، اس لئی کہ اس کڑی دے راز نوں پتہ نہیں سی لگن دینا چاہندا۔
گربھ پات بہت ہی تکلیف دین والی بیماری ہے۔ جدوں اسنے دوائیاں دے کے ایہہ کم کر دتا تاں شعلہ پور دی اوہ مراٹھی کڑی جس نے ہن اپنا ناں وی دسّ دتا سی، بے ہوش ہو گئی سی۔ جدوں اوہ ہوش وچ آئی تاں اوہ اینی کمزور ہو گئی سی کہ ہتھ وچ گلاس پھڑ کے پانی وی نہیں سی پی سکدی۔
اوہ چاہندی سی کہ اوہ چھیتی ہی گھر چلی جاوے پر ڈاکٹر اس نوں کویں جان دندا جد کہ اوہ ترن پھرن جوگی تاں ہے ہی نہیں سی۔ اس نے مس للتا کھٹمیکر نوں کیہا، "تینوں گھٹو گھٹّ دو مہینے آرام کرن دی لوڑ ہے۔ میں تیرے پتا جی نوں لکھ دیاںگا کہ توں جس سہیلی کول آئی سی اتھے آ کے اچانک ہی بیمار ہو گئی تے ہن میرے ہسپتال وچ داخل ہے! کھیچل دی کوئی گلّ نہیں۔"
للتا منّ گئی۔
اوہ دو مہینے ڈاکٹر شروڈکر کولوں علاج کرواؤندی رہی۔ جدوں چھٹی دا ویلا آیا تاں اسنے محسوس کیتا کہ اوہی گڑبڑ پھیر ہو گئی ہے۔ اس نے ڈاکٹر شروڈکر نوں اس بارے دسیا۔
ڈاکٹر مسکرایا، "فکر نہ کر… میں تیرے نال اج ہی ویاہ کر لیندا ہاں۔"
(انواد: پردمن سنگھ بیدی)
