دودھ دا چھپڑ کلونت سنگھ ورک
چاچے-تائے دے پتر ہون کر کے لال تے دیال دا آپو وچ بڑا پیار سی۔ اوہناں دی واہی وی اکٹھی سی۔ پنڈ وچ اکٹھ دا بڑا رعب پیندا اے، دو سکے بھراواں نالوں جے دو چاچے-تائے دے پتر رل کے ٹردے ہن تاں اوہناں نوں ہور وڈی طاقت سمجھیا جاندا اے، کیونکہ ایہو جیہا میل گھٹّ ویکھن وچ آؤندا اے۔ بھراواں نے تے بھلا رل کے ٹرنا ای ہویا۔ اس لئی ایہناں دوہاں-لعلاں تے دیال دا وی پنڈ وچ لوک ناں لیندے سن۔ کامیاں نوں کم کہنا اوہناں لئی سوکھا سی، کیونکہ اوہ چھیتی آکھے لگّ جاندے سن۔ پنڈ دیاں گلیاں وچ ٹرنا اوہناں نوں سواد دیندا سی، کیونکہ اتھے اوہناں دا آدر سی۔
اس مفت دے آدر توں بنا، اکٹھیاں اوہناں دا واہی جوتی دا کم وی سوکھا چلدا سی۔ رل کے اوہ دو ہلاں دی واہی کردے سن۔ اک کاما رکھ لین نال اوہناں وچوں اک بندہ ہر روز سوکھا رہِ سکدا سی، تے کم وی چنگا ٹریا جاندا سی۔ اک حل دی واہی اک تے بے سواد ہندی ہے، دوجا سوتر نہیں بیٹھدی۔ جے اکلے ہووو تاں اوہ بندہ ڈنگراں نال ڈنگر ہو جاندا اے، تے جے کاما رکھے تاں پورا نہیں پٹدا۔
ایہہ اکٹھی واہی تیسرے بندے نوں جہڑا وہل دے رہی سی، اوہ سارا دیال ہی ماندا۔ اوہ گورے رنگ دا، سوہنی شکل والا بھارا جیہا گبھرو سی۔ پہلے پہر تے اوہ پیلیاں وچ کجھ کم کردا، پر پچھلے پہر روز اوہ چٹے کپڑے پا کے پنڈ وچ بھوندا رہندا جاں کھنڈھاں ‘تے بیٹھا رہندا۔ تے لوکیں اس نال اکھ ملا کے، اس نال گلاں کر کے خوش ہندے۔
پر پنڈ والیاں دی تے دیال دی ایہہ ساری خوشی لال دے سر ‘تے سی جس نوں پچھوں کم کرنا پیندا۔
“کل توں پنڈوں ای نہیں نکلیا پچھلے پہر، واڑ دینی سی کنک نوں۔ دو بندیاں وچ واڑ تینوں پتہ اے بڑی اوکھی آؤندی اے۔” لال کدی الھاما دندا۔
“ایویں ای آلس کر چھڈیا۔ پنڈ تھانیدار آیا ہویا سی، میں آکھیا کوئی گل بات سنانگے۔” دیال نیویں کھچّ چھڈدا تے لال چپّ ہو جاندا۔
لال دی وہوٹی وی دیال نوں اپنے گھر وچ پھردیاں ویکھدی۔ جدوں لال باہر پیلیاں وچ کم لگا ہویا ہندا، اوہناں دے گھر دی سانجھی کندھ توں پار اوہدی پگّ ادھر-ادھر بھوندی دسدی۔ کدی اوہ اپنے منڈے نوں چکّ کے گھروں کوئی لکڑ پھڑ ترکھاناں ولّ لے جاندا اتے اتھے بیٹھ کے اس نوں گڈی بنوا دندا، تے کدی اپنی وہوٹی دا ساگ چیرن والا داتر چکّ کے لہاراں پاسوں لوان ٹر پیندا، اتے کدے ستو جلاہی نوں چرکھا چکوا کے اس دی تان کڈھوا لیاؤندا۔ لال دی وہوٹی دے سارے کم اسے طرحاں ہی پئے رہندے۔
دیال دی گھر وچ بھوندی پگّ تے آؤندی واج اس دیاں کئی سدھراں ٹمبدی۔ جے کدی لال وی اسے ویلے گھر آ سکے تاں اوہ اس نوں دودھ پا کے دیوے۔ پنڈ وچ جان لئی اس نوں چٹے-چٹے کپڑے پوائے، تے اس دے کپڑے پاندیاں نوں جھٹ-پٹ اس دی پگّ نوں مایہ لا دیوے۔ ہن تے نہ کپڑے دھون تے نہ پان دا کوئی سواد سی۔ اٹھیں دسیں دنیں رات نوں سون لگیاں اوہ دھوتے ہوئے کپڑے سرہانے رکھوا لیندا، تے سویرے اٹھ کے رات دے لاہے ہوئے میلے کپڑے سرہانے رکھ کے اوہ چٹے کپڑے پا لیندا، پر چھیتی ہی ایہہ وی میلے ہو جاندے، تے پھر کئی دن اوہ میلے ہی پائی پھردا۔ جے لال وی دیال وانگ شام گھر بتا سکے!
تے پھر رات نوں جدوں لال گھر آؤندا تاں اوہ آکھدی، “توں اوہدا کاما رکھیا ہویاں ایں؟ آپ تے سردار پنڈ پھردا رہندا اے، تے توں اتھے مٹی نال گھلدا رہنا ایں۔”
“پنڈ پھرن وچ کی پیا اے؟ پانی دی واری دی گلّ کرنی سی، ایس کر کے آیا سی اوہ۔” لال گلّ ولاندا تے پھر مرھم لاندا۔
“کدی حل-پھل ٹھیک قرانا ہندا اے، کوئی رسا-پیڑا وٹنا ہندا اے جاں کوئی بندہ دہاڑی لئی آکھنا ہندا اے، پنڈ وچ سو کم ہندے نے۔”
“پنڈ کم ہندے نے تاں توں وی آ جایا کر کدی، ضرور اسے ہی کرنے ہندے نے پنڈ والے کم۔”
“ہلاّ میں آ جایا کراں گا، ایہدے ‘چ کہڑی گلّ اے۔ اوہ آنہدا اے، میں لگا جاناں، میں آہناں، ہلاّ توں لگا جا۔”
لال آؤن لئی کہہ تے دیندا، پر اوہ آیا کدی نہ۔ ایس وڑھی وچ اصل وچ اوہ بھیال دے ہیٹھ وگ رہا سی۔ اوہ تارے چڑھے اٹھدا، تے کامے نال حل جوڑ کے لے جاندا۔ مگروں دیال دھمی ویلے اٹھ کے مجھیں نوں باہر کڈھدا، پٹھے پاندا تے پھر چوندا۔ ڈنگراں جوگے پٹھے وڈھّ کے اوہ اوہناں نوں چھیڑ کے لے جاندا، تے تھوڑھا جیہا پھرا-ٹرا کے موڑ لیاؤندا۔ پچھلے پہر اوہ پنڈ کدی کسے ڈھانی نال شراب پی چھڈدا، کدی تاش کھیڈدا رہندا، تے کدی اخباراں دیاں خبراں سندا-سمجھدا رہندا۔ واہی دا تے سارا بھار دنو-دن لال ‘تے پیندا جا رہا سی۔ لال سدا یار بیلی گنڈھن، تے اپنا رسوخ بنان ‘تے رہندا۔ ہر بھیالی وچ اس طرحاں ہی ہندا ہے۔ اک دھر بہتا کم کردی ہے تے اک تھوڑھا؛ جنا چر بہتا کم کرن والی دھر چپّ کیتی رہے، بھیالی چلدی جاندی ہے، تے جدوں اس نوں ایہہ بہتا کم چبھن لگّ جاوے تاں بھیالی ٹٹّ جاندی ہے۔
اک دن واڈھیاں توں پچھوں لہاراں دے منڈے جٹاں توں کنک دیاں بھریاں اکٹھیاں کر رہے سن۔ لال اک ہور جٹّ دے ڈیرے ‘تے بیٹھا سی۔
لہاراں دا اک منڈا اس جٹّ توں بھری منگن آ گیا۔ اس نال دا دوجا منڈا کول سڑک توں بھری چکی لنگھ رہا سی۔
“اوہ بھری کتھوں لیائے او؟” اس جٹّ نے بھری منگن آئے منڈے توں دوجی بھری بارے پچھیا۔
“ایہہ تے اؤتھوں دیال دے کھلواڑے توں لیائے آں۔”
لال نے ایہہ سنیاں تاں اس نوں اپنا لہو ٹھنڈھا ہندا لگا۔ کھلواڑا تاں سانجھا سی، پر ناں دیال دا وجع رہا سی۔ کم وچ رک لال دا، تے اپنے بھوئیں-بھانڈے توں وی ناں مٹدا جا رہا سی۔ اس نے اڈرے ہون دا فیصلہ کر لیا۔ واڈھیاں پچھوں انج وی ایہہ واہیاں بدلن دے دن سن۔
دانے تے اوہ پہلاں ہی ونڈ لیندے سن۔ اس واری اس نے توڑی وی ونڈ لئی۔ مجھاں اپنیاں وکھریاں بنھ لئیاں۔ اک سجر سوئی مجھّ دا تھوڑھا جیہا وکھت سی، اس دی کٹی مر گئی ہوئی سی، تے اوہ دیال دے ہتھ پئی ہوئی سی۔ کسے ہور توں نہیں سی ملدی۔ لال نے کجھ دن اس نوں چھولیاں دے ونڈ وچ لون گھول کے پیایا، اپنے ہتھ ‘تے آٹا چرایا، تلی ‘تے دھاراں مار کے اسے نوں چٹائیاں، اپنے منہ وچ دھار لے کے اس دیاں ناساں ‘تے پھرکڑا ماریا، تے اوہ ہولی-ہولی اس توں وی ملن لگّ پئی، پر دیال نالوں اس مجھّ دا پیار نہ ٹٹا۔ جدوں کدی کھلھدی، اسے کول جا کھلوندی، جاں اس دیاں مجھاں وچ رل جاندی۔
مجھّ دا تے دیال نال پیار بنیا رہا، پر لال تے دیال اک دوجے توں دور-دور ہندے گئے۔ پیلیاں نیڑے ہون کر کے اوہناں دے ڈنگر کھلھ کے اک دوجے دی پیلی وچ پے جاندے، تے اس وچوں کئی الھامے نکلدے۔ ہر ایہو جہے موقعے ‘تے دوویں اک دوجے توں ودھ کے گلاں کردے، تے کوئی دھر نیویں نہ کھچدی۔ جدوں دیال دی نکی جہی کٹی لکڑاں دی ورل وچوں نکل کے ساری رات لال دے بیجے ہوئے گونگلوآں وچ پھردی رہی، تاں دیال نے اگیوں الٹا کیہا، “میں کوئی کٹی دے نال تاں نہیں نہ بجھّ جانا۔ ایہہ نکے نکے جی سجیوں-کھبیوں کدھروں نکل ای جاندے نے۔”
تے پھر اگلے دن جدوں لال دی گھوڑی سنگل لگے نال دیال دی پھلی ہوئی کپاہ وچ بوٹے بھنھدی تے پھل کیردی رہی، تاں لال نے کہہ چھڈیا، “گھوڑی تے کپاہ نوں منہ نہیں لاندی۔ بوٹے تے ادوں بھجدے نے جدوں سنگلی ہوئی گھوڑی نوں توں مگروں تراہنا ایں چا۔ آرام نال کڈھیں تاں آپے بوٹے نہ بھجن۔” دیال نوں اس گلّ دا بڑا غصہ سی۔ گونگلو تے آخر پٹھے ہی سن، پر کپاہ تے پیسے والی فصل سی۔ اک بچاء سی۔ نہ لال تے نہ دیال نے کدی اک دوجے دے ہتھیں پین لئی سوچیا سی۔
اس توں کجھ دن پچھوں مینہہ پیا۔ دیال کول تے باہر اک کوٹھا ہے ہی سی، پر لال نے اجے کجھ نہیں سی چھتیا۔ پھر وی اوہ دیال دے کوٹھے وچ آ کے سر نہیں لکانا چاہندا سی۔ اس دے توت ہیٹھاں تھوڑھا جیہا بچا ہو سکدا سی۔ چادر دی بکل مار کے اوہ اپنے توت تھلے بیٹھا رہا، تے اتے مینہہ پیندا رہا۔ ایہہ گلّ پنڈ وی اپڑ گئی۔ اس دے توت وچ بگلیاں دے آلھنے سن۔ لوکیں کہندے پھرن، “اتے بگلے نھاؤندے رہے اتے ہیٹھاں لال نہاؤندا رہا۔”
اس مینہہ توں پچھوں ایہہ گلّ عامَ سی کہ اک نہ اک دن لال تے دیال دی لڑائی ہوویگی۔ کوئی کہندا سی دیال تکڑا ہے، اوہ ماریگا۔ کوئی کہندا سی لال وچ غصہ بہتا اے، اس لئی اوہ ماریگا۔
ایہہ گلاں لال دی وہوٹی تیکر وی اپڑدیاں، تے کدی-کدی اوہ گھابر کے پچھدی،
“سنئیں، دیال تیرے گل پین نوں فردا اے؟”
“میرے گل پے کے مرنے اوس۔ اوہ تے کسک نہیں سکدا میرے ساہمنے۔”
لال اگیوں چوڑا ہو کے آکھدا۔
اپنے آپ نوں اچا وکھان لئی اک دن لال نے حد ہی کر دتی۔ نویں کنک بیجن توں پہلاں دیال اپنی اک پیلی وچ روڑی پاؤنی چاہندا سی۔ گڈے دا راہ لال دی پیلی وچوں دی ہی سی، پر ایہہ پیلی کیونکہ اکھڑ پئی ہوئی سی، اس لئی اس وچوں گڈا لنگھان دا کوئی حرج نہیں سی، پر جدوں دیال گڈا بھر کے لیایا تاں لال ڈانگ پھڑ کے اپنی وٹّ ‘تے کھلو گیا، تے اس نے دیال دا گڈا پچھانہ موڑ دتا۔
رات نوں جدوں لال نے ایہہ گلّ اپنی وہوٹی نوں دسی، تاں اس نوں وشواس جیہا ہو گیا کہ دیال اس دے پتی توں کجھ ترہندا سی۔ دیال نوں وی اپنی حالت کجھ چبھن لگّ پئی سی۔ بنا کجھ پجّ بنان دے اوہ اس نال کھہن-کھہن کردا سی۔
اک دن کھاؤ پیئے نال لال اپنی گھوڑی ‘تے چڑھ کے پنڈ آ رہا سی۔ راہ وچ اک کھال ‘تے دیال تے اک ہور بندہ شراب پی رہے سن۔ اوہناں لال نوں ویکھ لیا، تے لال نے اوہناں نوں۔ کھال توں لنگھن لئی گھوڑی نے ہولی ہونا ہی سی۔ لال دے ہتھ وچ کیول سکھنا گڑوا سی۔
“کہڑا اے؟” دیال نے ذرا لمکا کے کیہا۔
“میں آں، لال”، لال نے تکڑے ہو کے کیہا، تے پھر “تروہؤ-تروہؤ” کر کے گھوڑی نوں پانی پیان لگّ پیا جس طرحاں کہہ رہا ہووے، “آ جاؤ میں تے کھلھا واں”، پر آیا کوئی نہ، تے لال نے پانی پیا کے گھوڑی ٹور لئی۔
گھر آ کے لال نے وہوٹی نوں دسیا، “میں سوچیا جہڑا آیا، گڑوا مارانگا سر وچ۔ گھوڑی ‘تے چڑھیا بندہ انج وی چہوں بندیاں ‘تے بھارو ہندا اے۔ جس نوں مرضی ہووے، ہیٹھ لے کے مار دئے۔
“شاباش!” لال دی وہوٹی دیاں چمکدیاں اکھاں نے کیہا، “میرا پتی اس توں گھٹّ کی کر سکدا سی۔”
لال ڈاڈھا خوش سی۔ اج اوہدی گلّ وچ ودھیرے ٹھرنہما سی، اس دا پیر بڑا پھبّ کے بھوئیں ‘تے ٹکدا سی، تے اس دے بچے اس نوں ڈاڈھے پیارے لگدے سن۔
پھر اک رات کجھ کن من جہی رہی۔ کن من دے عالم توں لال نے دھمی ویلے اٹھ کے مجھّ نوں پٹھے نہ پائے۔ پٹھیاں دی حرص وچ مجھّ سنگل کھچّ کے مینہہ نال ڈھلا ہویا کلا پٹا گئی۔ چنگے دن چڑھے اٹھ کے لال باہروں سڑک توں مجھّ لبھّ کے، تے اگے ونڈ پا کے چون بہہ گیا۔
مجھّ دا پسما اج بہت ڈھلا سی۔ کسے پہلاں چو لئی ہوئی جاپدی سی۔ ایویں ونڈ دے لالچ نوں ہی دوجی وار مل رہی سی۔
پر کوئی کون ایہنوں چو سکدا سی؟ دیال توں بناں تے ایہہ کسے توں ملدی ہی نہیں سی۔ بسّ دیال نے ہی چوئی سی۔ چار-چار دھاراں مارن پچھوں سارے تھن خالی ہو گئے۔
گڑوے وچ تنّ-چارن چھنیاں دی تھاں مساں اک چھنا دودھ سی۔ ہن کی بنیگا؟ دیال نے تے بہت ہی مورکھتا کیتی سی۔ اپنی وہوٹی نوں لال ہن کی کہے؟ اوہ جاندی سی کہ دیال توں بناں ایہہ مجھّ کسے توں ملدی ہی نہیں سی، تے دیال توں اپنی مجھّ چوا کے اوہ اپنی وہوٹی دے ساہمنے چپّ کر کے کس طرحاں بیٹھ سکدا سی؟ ہو سکدا سی کہ لال اس نال اچی نیویں گلّ کرے، تے دیال اگے وانگ نیویں کھچّ جاوے، تے اس طرحاں لال دی عزت بچ جاوے۔ شاید اوہ ڈانگ سوٹے نال اس دا بوہا وی ٹھکور سکے، پر گھر تے اس دے دو جوان سالے آئے ہوئے سن۔ اوہ تے اس نوں بوہے دے نیڑے وی نہیں آؤن دین لگے۔ لال بیٹھا مجھّ نوں ہور پسماندا رہا، پر کوئی بہہتیاں دھاراں تھناں وچ نہ آئیاں۔ اخیرلے ڈوکے وی ہن مکّ چکے سن۔
اچنچیت لال نوں پھرنا پھریا۔ ڈلہے ہوئے دودھ بارے ایہہ اندازہ لاؤنا اوکھا ہندا ہے کہ ایہہ کنا کو سی۔ تھوڑھا دودھ وی ڈلھیا ہویا بہت زیادہ لگدا اے۔ جے اوہ گڑوے والا دودھ ڈولھ دیوے، تاں اوہ اپنی وہوٹی نوں کہہ سکدا سی کہ مجھّ نے لتّ مار کے ڈولھ دتا ہے۔ ہتھ وچ پھڑیا گڑوا اس نے مودھا کر دتا۔ مینہہ نال سارے تھاں چکڑ ہویا ہویا سی، تے کدھرے-کدھرے پانی دیاں نکیاں چھپڑیاں وی بنیاں ہوئیاں سن۔ اس گلّ ‘تے پانی کر کے ڈلھیا دودھ بہت سارا لگدا سی۔ لال اپنے کم ‘تے سنتشٹ سی۔
“دودھ ‘تے ڈلھا دتا اے اج پیڑ جوگی نے”، اس آ کے وہوٹی نوں کیہا۔
“ہائے ہائے! کس طرحاں!”
“بسّ لتّ چکّ کے ماری سو گڑوے ‘تے، گڑوا مودھا ہو گیا۔”
“دو سوٹے نہیں ماریدے ایہو جہی مجھّ نوں!” وہوٹی نوں اٹھ پہر ددھوں سکھنے رہن توں کھجھ آ رہی سی۔
“نہیں، مارنا کی اے۔ کتے مکھی ڈنگ چا مارے تاں ڈنگر کاہلا پے جاندا اے، ہے تے وچاری اصیل۔”
چلھے اگیوں اٹھ کے اوہ مجھّ کول گئی۔ اسادھارن حالت وچ چیز ویکھن نوں ہر اک دا جی کردا اے۔ جویں ڈگے ہوئے جہاز، جاں الٹے ہوئے ٹرکّ، جاں ڈلہے ہوئے دودھ نوں۔
“ہائیے! کنا دودھ سی۔ چھپڑ لگا ہویا اے دودھ دا۔” اس کہہ کے لال نوں ٹھنڈھ پا دتی۔
