گوپال بابو ایس ساقی
جس بلاک وچّ اسیں گھر لیا، گوپال بابو ساڈے توں پہلاں پتہ نہیں کدوں دا ساڈے این ساہمنے اک منزلے گھر وچّ رہندا آ رہا سی۔
بہت چر میری اس نال گلّ نہیں ہوئی پر کدے-کدائیں اپنے گھر دے باہرلے گیٹ کول کھلوتا اوہ ضرور دسدا سی۔
اک ایتوار نوں میں گھروں باہر بنی کیاری وچّ گلاب دے بوٹیاں نوں پانی دے رہا سی جہڑے میں ہنے لگوائے سن۔
‘‘کی گلّ بئی جوان تینوں وی پھلّ-بوٹیاں دا شوق ہے؟ میں آہ تیرے ساہمنے والے گھر وچّ رہندا ہاں۔’’
میں منہ بھوا کے ویکھیا تاں میرے ساہمنے پنجھتر-اسی سال دا اکہرے سریر والا بندہ ہتھ وچّ سوٹی پھڑی کھڑوتا سی۔ اس دا چہرہ مینوں پہلی نظر وچّ کئی دناں دے مرے سکے چوہے جیہا لگا۔ ایہہ گوپال بابو سی جس نے میرے نال اپنی جان-پچھان کروائی سی۔
میں پانی والی پائیپ نوں سانبھ دوویں ہتھ جوڑ کے اس نوں وش کیتا اتے اس دے سوال دا ‘ہاں’ وچّ جواب دتا۔
‘‘لگدے ساڈے بلاک وچّ اجیہا شوق مینوں اتے تینوں ہی ہے۔ باقی بھاویں کوئی گھر ویکھ لوو سارے اس نوں پانی دی بربادی اتے فزولخرچی سمجھدے نے۔’’
میں کافی چر کیاری ’چ پانی دندا رہا اتے گوپال بابو میرے نال بلاک دے گھراں ’چ رہن والیاں اتے کجھ اپنے گھر دیاں گلاں کردا رہا۔
‘‘آؤ میرے نال چاہ دا اک کپ پیوو۔’’ میں کیاری وچّ پانی دین دا کم مکا کے پچھیا۔
‘‘نہیں، بئی جوانا کدے پھیر صحیح۔ ہن تاں میں ڈاکٹر دے جا رہاں۔’’
گوپال بابو نال ایہہ میری پہلی ملاقات سی۔
اس توں بعد تاں اوہ کئی واری گھر آیا اتے اس دیاں نجی گلاں دیاں پرتاں اک-اک کرکے کھلھدیاں گئیاں۔ اس دے من ’چ جو لکیا سی، اوہ میرے ساہمنے اگھاڑدا رہا، بیپرد کردا رہا۔ مینوں کئی وار ایوں وی جاپدا جویں اس نوں میرے کول آؤنا، بیٹھنا اتے میرے نال گلاں کرنیاں چنگیاں لگدیاں سن۔
گوپال بابو نے دسیا کہ کسے پرائیویٹ کمپنی وچّ اس دی اسسٹینٹ دی نوکری سی۔ ستر سال دی عمر تیک کمپنی نے اس نوں اپنے نال رکھیا۔ اس توں خوب کم لیا۔ پھر اک دن پیئیپھ دے کے سیوامکت کر دتا۔ اس نوں بھاویں پینشن تاں کوئی نہیں سی ملی پر پیئیپھ دے کافی پیسے ضرور اکٹھے مل گئے سن جو اس نے بینک وچّ پھکس کروا دتے سن۔
اک مکان، جس وچّ اوہ رہندا سی، اس نے نوکری کردے سمیں بنا لیا سی۔ اک پتّ ہے، اس دی پتنی ہے۔ بچہ کوئی نہیں۔ دوویں سرکاری نوکری کردے ہن۔ گوپال بابو دی پتنی دا ستّ سال پہلاں دیہانت ہو گیا سی۔
پتر منیش اجے چھوٹا سی۔ ہن بینک وچّ پھکس رکھے روپیاں نال اوہدا نجی خرچ ٹردا۔ نونہہ-پتّ کولوں کجھ نہیں سی منگنا پیندا۔
اک دن گوپال بابو میرے کول آیا اتے سوفے ’تے بہہ گیا۔
‘‘بئی جوانا، تیرے نال میں اک نجی مشورہ کرنی۔’’
گوپال بابو نے گلّ شروع کیتی۔ اوہ میری ہاں-نانہہ سنے بناں گلّ پوری کرن لگا، ‘‘بئی، ہن میں اسی پار کر گیا ہاں۔ سوچداں ایہہ گھر اپنے جؤندے-جی پتّ-نونہہ دے ناں لگوا دندا ہاں۔ بینک ’چ پئے پھکس ستّ لکھ روپئے وی اوہناں دے ناں کر دندا ہاں۔ آخر میرے مگروں سبھ کجھ اوہناں دا ہی ہے۔ میرا ہن کی پتہ! ساہاں دا حساب تاں کدوں دا مکّ گیا ہے۔ اپنی عمر تاں کدوں دی کھا ہنڈھا لئی۔ ہن جہڑے دن بھوگ رہا ہاں سبھ بونس دے نے۔ جس دے سہارے نال ودھ جیون دا ترلا جیہا ہی ماریدا ہے۔ میرے مرن توں بعد اوہناں نوں اوکھ نہ ہووے۔ بینک تے دفتراں دے چکر نہ مارنے پین۔ انج تاں ننوہ-پتر بہت چنگے نے۔ سیوا کردے نے۔ پھر میں اوہناں کولوں سیوا کرواؤنی وی نہیں۔ توں دسّ کی میں ٹھیک کر رہا ہاں؟’’
اپنی لمی بات کہہ کے اوہ میرے منہ ولّ ویکھن لگا۔
گوپال بابو دی گلّ دا میں ترنت کوئی جواب نہیں دتا۔ میں اس نوں کوئی صلاحَ وی نہیں دے سکیا جدونکھ میرا من کہندا سی کہ اس نوں اس طرحاں نہیں کرنا چاہیدا۔ کل کس نے ویکھیا ہے؟ بندے دے من دا کوئی پتہ نہیں کدوں بدل جاوے، کہڑے راہ پے جاوے، کدھر نوں ٹر پوے؟ بہت واری بندے کولوں اپنا من قابو ’چ نہیں رکھیا جاندا۔
جاپدا ہے نونہہ-پتّ اس لئی سیوا کردے ہن کہ گھر اتے بینک ’چ پھکس پئے ستّ لکھ روپئے گوپال بابو دے ناں ہن۔ پر میں اپنی ایہہ نیک صلاحَ اس نوں نہیں دے سکیا۔
میں کیہا، ‘‘دیکھ لوو گوپال جی جویں آپ نوں ٹھیک لگدے…’’
اک دن اوہ سویرے ہی میرے گھر آیا۔ اس دن اوہ بہت خوش سی۔ کہن لگیا، ‘‘لے بئی جوانا، اپنے جؤندے-جؤندے ایہہ بوجھ میں اپنے سروں لاہ دتا۔ کل نوں بیٹے-بہو نوں کچہریاں دے چکر نہیں لاؤنے پینگے۔ میں گھر اتے پھکس رقم اوہناں دے ناں کروا دتی۔’’
اس دی گلّ سندیاں ہی مینوں جویں دھکہ جیہا لگا۔ ایہہ گوپال بابو نے کی کیتا؟ اپنے ہتھیں اپنے دوویں پیر کٹّ لئے۔ کل نوں جے ایہہ میرے کولوں پچھیگا کہ ٹریا نہیں جاندا تاں کی جواب دیوانگا میں؟
کجھ دن تاں سبھ کجھ ٹھیک چلدا رہا۔ گوپال بابو کھڑیا-کھڑیا میرے کول آوے۔ جدوں وی اوہ کوئی گلّ کہے تاں شانت دسے۔ اس نوں ویکھ میں وی سوچ جہی وچّ پے جاندا کہ اج دے وقت وچّ وی پتّ-نونہہ چنگے ہندے ہن۔ لوک تاں ایویں گلاں کردے ہن۔ اپنی جائی اولاد ماپیاں دا احسان کویں بھلّ سکدی ہے؟ اوہناں دا دین کویں وسار سکدی ہے؟ اوہناں نوں دکھ کویں دے سکدی ہے؟
پر بہتے دن نہیں لنگھے سن۔ مینوں جاپیا جویں گوپال بابو کجھ کھجھیا-کھجھیا رہندا سی۔ جدوں وی اوہ میرے کول آؤندا اپنے نونہہ-پتّ دی کوئی گلّ نہ کردا۔ پر کنے دن؟ گھڑا جدوں بھر جاندا ہے تاں اخیر چھلک ہی پیندا ہے۔
ہن جدوں کدے اوہ آؤندا تاں نونہہ دیاں عجیب جہیاں چھوٹیاں-چھوٹیاں شکایتاں لاؤندا: ‘‘دیکھو جی بہو نے کپڑے دھو تاں دتے پر پریس نہیں کیتے۔ جے میں کیہا تاں اگوں بولی، ‘تسیں بابو جی وہلے رہندے ہو۔ مینوں تاں نوکری توں علاوہ وی پنجاہ کم نے۔ گھر دے کماں نوں چھڈّ بچیاں دی تے ایہناں (پتی) دی وی دیکھ-ریکھ کرنی ہندی ہے۔ سگوں بابو جی تسیں اپنے کپڑیاں نال ایہناں دے کپڑے وی پریس کر کے میری مدد کر دیا کرو۔’ یار، مینوں گرم پھلکا کھان دی عادت ہے پر بہو میرے کھان دے وقت توں پہلاں ہی پھلکے لاہ کے ڈبے وچّ بند کر کے رکھ دندی ہے۔ پھر اوہ تاں سبزی وی گرم نہیں کردی۔’’
اک دن تاں اوہ بہت غصے وچّ آیا۔ کہن لگا، ‘‘بئی اج تاں حد ہی ہو گئی۔ ہے تاں اوہ دھی ورگی پر اس … نے مینوں تاں جھوٹھا ثابت کر دتا۔’’
ایہہ کہندیاں غصے وچّ اس دے مونہوں جویں جھگّ ڈگن لگی۔ اس دے مونہوں نونہہ لئی گالھ سن کے میں وی کجھ نہیں بولیا۔ اپنی گلّ اوہ دند پیچدا ہویا پوری کرن لگا، ‘‘اج سنڈے دا دن سی۔ بہو نے سویرے جدوں چاہ دا کپ بنا کے دتا تاں اس وچّ چینی نہیں سی پائی۔ میں سوچیا بھلّ گئی ہوویگی۔ جدوں اس کولوں چینی منگی تاں اوہ اگوں بولی، ‘بابو جی چینی تاں مکّ گئی ہے۔ لیاؤن والی ہے۔ اسیں تاں آپ اج فکی چاہ پی رہے ہاں۔’ پر مینوں یاد آیا کہ کل شامیں جدوں اوہ اپنے لئی چاہ بنا رہی سی تاں اچانک میں رسوئی وچّ پانی دا گلاس لین چلا گیا۔ میں اپنیاں اکھاں نال ویکھیا، چینی والا ڈبہ تاں منہ تیک بھریا ہویا سی۔ میں کیہا، ‘بہو میں تاں کل چینی والا ڈبہ بھریا ویکھیا۔’ جے میں کیہا تاں اوہ اگوں بولی، ‘بابو جی تہاڈی وی تاں عمر ہو گئی ہے۔ لگدے تہاڈی یادداشت وی گھٹ گئی ہے۔ تہانوں ضرور بھلیکھا لگیا ہونے جاں تسیں جان کے میرے پتی ساہمنے میری ہیٹھی کرواؤن لئی جھوٹھ بول رہے ہو۔’ ایہہ سن کے مینوں بہت غصہ آیا۔ اک واری تاں من ’چ آیا … کہ گتّ پھڑ کے دھکے مار گھروں باہر کڈھ دیواں پر میں تاں آپ اپنے ہتھ کٹوا لئے نے۔ میں نقارہ جیہا بندہ کجھ وی تاں نہیں سی کرن جوگا رہا۔ جے میں ایہہ گلّ پتّ نوں آکھی تاں اوہ جورو دا غلام سدھ ہویا۔ اپنی پتنی دی سائیڈ لیندا ہویا کہندا، ‘بابو جی، تہانوں ضرور بھلیکھا لگیا ہونا۔ جانکی تاں کدے جھوٹھ بولدی ہی نہیں’۔’’
‘‘کوئی نہ گوپال جی، غصہ نہ کرو۔ اپنی اولاد ہے۔’’ میں کیہا۔
‘‘کاہدی اولاد ہے، اس توں تاں نہ ہی ہندی۔’’ میری گلّ کٹّ کے اوہ اسے طرحاں غصے وچّ بولیا۔
اک دن اوہ سویرے ہی چپ چاپ آ کے سوفے ’تے بہہ گیا۔
‘‘ہور بابو جی کویں ہو؟’’ میں چپّ توڑدیاں کیہا۔
‘‘کی دساں یار کویں ہاں! میں تاں گھر دا پالتو کتا بن کے رہِ گیا۔ مالکاں دا جدوں من کردا ہے ٹکّ سٹّ دندے نے۔ نہیں تاں اوہناں دے رحم ’تے…۔ جی کردے پھاہا لے کے مر جاواں۔’’
ایہہ آکھ کے اوہ کجھ چر چپّ بیٹھا کھجھدا رہا اتے آخر اٹھ کے چلا گیا۔ اس دے جان توں بعد مینوں اپنے-اپنے ’تے بہت افسوس ہویا کہ میں اس نوں گھر اتے بینک ’چ پھکس ستّ لکھ روپئے پتّ اتے بہو دے ناں نہ کرواؤن دی صلاحَ کیوں نہ دتی۔
ہفتے لئی مینوں پریوار نال ویاہ ’تے پنجاب جانا پے گیا۔
جدوں شکروار شامیں میں دلی مڑیا تاں گھر ’چ کم کردی مائی کولوں پتہ لگا کہ گوپال بابو دی ریلگڈی ہیٹھاں آ کے موت ہو گئی۔ اوہ شامیں روز مندر جاندا سی۔ شارٹکٹّ راہیں جاندیاں لائن کراس کردیاں ریلگڈی ہیٹھ آ کے اس دے ٹکڑے-ٹکڑے ہو گئے۔ پرسوں ایتوار نوں مندر وچّ شامیں چار وجے اس دا اٹھالا ہے۔
شنچروار مینوں دفتر جانا پے گیا۔ ایتوار نوں مندر جان دا میرا بالکل من نہیں سی۔ ہفتے وچّ مساں ایتوار دی اک چھٹی آؤندی ہے۔ اس دن بندے دا اپنا من وی ہندا ہے کہ چھ دناں بعد تھوڑھا آرام کرے۔ دوجا میں پنجاب توں تھکیا وی مڑیا سی۔
پر گوپال بابو بلاک دا بندہ سی۔ کئی واری کئی تھاں ’تے سانوں دکھاوا وی کرنا پیندا ہے۔ اپنے لئی نہیں تاں لوکاچاری ہی صحیح۔ پھر گوپال بابو نال تاں میری انج وی کافی نیڑتا سی۔ میں اس دے دکھ نوں کئی وار ونڈیا سی، محسوس کیتا سی۔
اوہدے مرن تے اٹھالے ویلے بلاک دے سبھ جی تاں جان پر میں نہ جاواں چنگا تھوڑھا لگدا ہے۔ دوجے میرا ایہہ وی ویکھن دا من سی کہ گوپال بابو دے پتّ منیش وچّ بدلاء کویں آ گیا؟ اس پرورتن دا سببّ کی سی؟ پھر اس دے پتّ نال گوپال بابو دی نونہہ وی کویں بدل گئی سی جو اوہ ایڈا وڈا بھنڈارا کروا رہے سن۔
جدوں میں مندر دے حالَ ’چ پہنچیا تاں اتھے کافی اکٹھ سی۔ دریاں ’تے باہر دے بلاک دے عورتاں تے مرد بیٹھے سن۔ اک اچے منچ اتے سٹول ’تے شیشے ’چ مڑھائی گوپال بابو دی فوٹو پئی سی۔ اس اگے اگربتیاں دھخ رہیاں سن۔ فوٹو وچّ گوپال بابو دیاں اکھاں کھلیاں سن۔ اوہناں دا اینگل اس طرحاں لگا جویں اوہ ہر اک نوں گہہ نال ویکھ رہا سی۔ اپنے نال زیادتیاں کرن والیاں دی پچھان کر رہا سی۔ اوہناں دا حساب جوڑ رہا سی۔
میں حالَ ’چ جا کے سبھ توں پچھے بہہ گیا۔ منچ ’تے بھاری جہی دیہہ والا چٹا دھوتی-کڑتا پہنی بیٹھا پنڈت مائیک ’چ بول رہا سی۔ شاید اوہ گوپال بابو دے منڈے منیش دی پرشنسا کر رہا سی جس نے پیو دے مویاں انا وڈا بھنڈارا کیتا سی جس وچّ اٹھالے توں بعد آؤن والیاں لئی آلو پوری توں علاوہ گلاب-جامن اتے چاہ دا پربندھ وی کیتا ہویا سی۔
پنڈت اکٹھے ہوئے لوکاں نوں دسّ رہا سی کہ جے اولاد ہووے تاں اوہ گوپال بابو دے پتّ منیش جہی۔ پنڈت مطابق منیش، سرون دا دوجا روپ ہے جس نے اپنے انھے ماپیاں نوں تیرتھاں ’تے گھمایا سی۔
نونہہ ہووے تاں جانکی جہی جہڑی ماتا لکشمی دا دوجا روپ ہے۔ میں سبھ توں پچھے بیٹھا حیران اتے پریشان ہویا سوچ رہا سی کہ ایہہ سارا کجھ کویں ہویا؟
قدرتی میری نظر میرے نال بیٹھے بلاک دے اک وڈی عمر دے بندے ’تے پئی جہڑا پنڈت دا بھاشن سن کے بہت وچلت جاپدا سی۔ مینوں سمجھ نہ آئی کہ اس نوں کی ہویا سی۔ اوہ بیٹھا ہویا جویں ہلی جا رہا سی۔ جدوں میں اس ولّ گہہ نال ویکھیا تاں اوہ اپنے آپ نال بولن لگا۔ جویں من ’تے پئی کسے گلّ دا بوجھ لاہ دینا چاہندا ہووے: ‘‘… کون سرون پتّ اتے ماتا لکشمی دا دوجا روپ؟ ایہناں تاں … نے پیو نوں بھکھا ہی مار دتا۔ پیو اپنی غلطی نال ریل ہیٹھاں آ کے مر گیا پر پتّ نے لالچ وسّ ریلوے والیاں نوں ویہہ ہزار رشوت دتی اتے پنج لکھ روپیہ لے لیا۔ ویہہ ہزار نے سرکار نوں سدھ کروا دتا کہ گوپال بابو ریلوے دی غلطی نال ماریا گیا سی۔ دوویں پتی-پتنی سرکار توں ملے پنج لکھ روپئے وچوں ایہہ دس ہزار دا بھنڈارا کروا کے منہ دی کالکھ دھو رہے نے جہڑی پیڑھیاں تک نہیں لتھنی۔’’
بزرگ دی ایہہ گلّ سن تے اصلیت جان میں وی اپنے آپ نوں جویں بے آرام محسوس کرن لگا۔ مینوں اتھے بیٹھنا اوکھا ہو گیا۔
بزرگ دی گلّ وچالے چھڈّ میں اپنی تھاں توں اٹھ کھڑوتا اتے باہر ولّ ٹر پیا۔ اجے میں حالَ دے وڈے گیٹ تک پہنچیا ہی سی کہ جویں پچھوں مینوں گوپال بابو دی آواز سنائی دتی، ‘‘بئی جوانا، توں تاں میری گلّ ’تے یقین کر۔ میں سچ بول رہا ہاں۔ گھر وچّ چینی دا تاں ڈبہ بھریا ہویا سی پر بہو نے جان-بجھّ کے میری چاہ وچّ چینی نہیں سی پائی۔ بھلا اس عمرے کی میں جھوٹھ بولانگا؟ پر بہو نے تاں مینوں پتّ ساہمنے جھوٹھا ثابت کر دتا۔’’
باہر ولّ ٹرے جاندیاں میں پچھے مڑ ویکھیا پر اتھے تاں کوئی وی نہیں سی۔ اس تھاں تاں اجے وی منچ ’تے دھرے سٹول ’تے گوپال بابو دی مہنگے فریم والی پھووٹو پئی سی جس نوں گلاب دے پھلاں والے ہاراں نال سجا رکھیا سی۔ فوٹو اگے اجے وی کئی اگربتیاں دھخ رہیاں سن۔
پنڈت اجے وی گوپال بابو دے پتّ-نونہہ دی جھوٹھی پرشنسا کر رہا سی۔ ایہہ سبھ چھڈّ حالَ ’چوں باہر نکل کے گھر ولّ ٹرے جاندے میرے قدم ہور تیز ہندے جا رہے سن۔ میں تاں جویں نسیا ہی جا رہا سی۔
