ہار جت نورنگ سنگھ
جدوں وی کیہرو کمبدیاں لتاں تے ڈنڈورکی نال گلیاں وچوں دی لنگھدا، ادوں ہی تکن والیاں وچّ گھسر مسر جہی چھڑ پے'دی تے مادھو دا ناں گھڑی مڑی اس کانا پھوسی وچ سنائی دندا ۔ کیہرو، جس دیاں جھمنیاں وچّ اتانہ ابھرن دی ستیا وی گھٹ سی، بڑی اکھیائی نال گلاں کردیاں ول رتا کھلو کے تکدا تے کجھ پچھاندا، پر نویں پوچ دے بچے، گبھرو ڈھلی جوت والیاں بڈھیاں کولوں پچھانے جانے اوکھے ہندے ہن ۔ اس نوں اپنیاں اکھاں اگے کوئی دھندلا جیہا تانا پیٹا دکھائی دندا، کیونکہ اوہدی نظر کافی کمزور ہو چکی سی ۔ اس دے پنڈے اتے لکھاں وٹّ بودیاں رسیاں وانگ ابھرے ہوئے سن تے ترن لگے دیاں ہڈیاں سدا ہی کڑکدیاں رہندیاں سن ۔ کیہرو تے مادھو بچپن وچ گیٹے کھیڈدے، اودوں ایہہ الوئیں جہے بچے ہندے سن ۔ سارا دن چھپڑ وچّ مجھاں واڑ کے دوویں کٹھے اتلی نمّ ہیٹھاں شغل کردے رہندے ۔ پر گیٹے اوہناں دی پیاری کھیڈ ہندی سی ۔ اوہناں گھلوٹی رائے دے تھیہ اتوں پتھر دے ٹکڑے لے کے گھسائے تے گیٹے بنائے ۔ کہندے نے اوہناں نال ایہہ بڑی وڈی عمر تک کھیڈدے رہے ۔ کدے کسے ایڈی مر دے بڈھے ایہہ کھیڈ کھیڈدے نہیں تکے ۔
مجھاں جدوں چھپڑوں نکلدیاں، تاں دوویں موڈھے تے ڈانگاں دھر اوہناں نوں چراند ول لے جاندے ۔ مجھاں دے کھراں دی پھڑک پھڑک تے چباڑی دی گھرچ گھرچ خاص قسم دا وایو-منڈل پیدا کر دندی ۔ کیہرو تے مادھو وگّ دے پچھے ٹرے آؤندے موج وچ آ کے ہیکاں کھچدے ۔ کدے بولیاں پاؤندے :-
"امب مک گئے یرانے ٹٹّ گئے،
کچی یاری انبیاں دی ۔"
"یاری لائیے تے توڑ نبھائیے…" مجھاں چراند وچّ جا وڑدیاں تے کھیسیاں وچوں گیٹے چن اوہ گھلوٹی رائے دے تھیہ اتے پڑ گڈ دندے ۔ کیہرو بڑا چیتن سی کھیڈن نوں ۔ ٹگھدا ٹگھدا اوہ کنا چر گیٹے ڈگن ہی نہ دندا...بہت واری مادھو ہار جاندا ۔ کیہرو اوہدیاں اکھاں بنھدا ۔ اوہ کیہرو نوں پھڑدا تے اوہ پھڑائی نہ دندا۔ مادھو ہمبھ کے بہہ جاندا ۔ کیہرو اوہدیاں اکھاں توں پٹی لاہ دیندا ۔ مادھو مڑھکو مڑھکی ہویا بیٹھا آکھدا :-
"کیہرو توں مینوں ہراؤندا ہی ٹریا جاندا ایں...۔"
مادھو دے ایہہ شبد سن کے کیہرو مانو اندروں دروَ جاندا تے اک رحم جہے نال اوہدیاں اکھاں بھر جاندیاں ۔ پر ایہہ خاص مانسک اوستھا نوں اپنی گراوٹ جہی انوبھوَ کردا ہویا زور دی ہسن لگ جاندا تاں جو مادھو دے من اتے اوہدی جت دا اثر نہ رہے ۔
"ایہہ تے کھیڈ آ، توں ٹگھدا جاویں تے تیری جت ہو جاوے ۔" کیہرو گمبھیرتا نال کہندا ۔
"اچھا کدے تاں میں جتانگا ہی نہ ۔" مادھو پھکا جیہا منہ بنا کے بولدا تے کیہرو ایہناں گلاں ول بہتا دھیان نہ دیندا ۔
کیہرو وی کئی واری ہار جاندا ۔ مادھو اوہدیاں اکھاں بنھدا ۔ پر کیہرو اپنے ہارن دیاں اجہیاں دلیلاں دندا کہ ہار ٹپلے دی ہار جاپدی ۔ اوہدا ہارنا وی مادھو نوں جت دے برابر ہی بھاسدا ۔
خیر ! کجھ وی ہووے، اوہ دوویں ورھیاں بدھی کھیڈدے گئے ۔ ہور کسے نال نہیں، دوویں آپو وچّ ۔ جے کدھرے اک بیمار ہندا تاں دوسرا اودن گیٹے چھہندا تک نہ ۔
کھیڈ بھاویں سادی جہی سی، پر اوہناں دوواں دی زندگی ایس مل رکھی سی ۔ ایس کھیڈ اتوں کئی واری اوہناں وچ وکھڑاند ودھیا، جھگڑے ہوئے، مار کٹائی تک دی گل آ پجی ۔
"آہ گیٹا ہل گیا" مادھو پباں پرنے بیٹھا اچی ساری کہندا ۔
"کتھے ہلیا..." کیہرو گیٹے مٹھّ وچّ پچھے کرکے آکھدا ۔
ایوں بولدے تک انیکاں واگی منڈے اوہناں دوآلے تماشہ ویکھن نوں جڑ جاندے ۔
"توں روندا کیوں ایں، ہن پٹن لگے دی انگل نال ہلیا نہیں اوہ گیٹا ۔"
"اکھاں دے نہوں تاں لہا پہلاں" کیہرو غصے وچّ آ جاندا تے مادھو ول آکڑ کے مکا چکدا، پر مادھو مکا بوچ لیندا، کیہرو دوجے ہتھ دی چپیڑ کڈھ ماردا ۔ مادھو کولوں وی ڈھل نہ گزردی، اوہ کھلوتا کیہرو نوں لتاں مارن لگ جاندا ۔ منڈے اوہناں لڑدآں نوں چھڈاؤندے ۔ انے وچّ اک دوجے دے وال نپے جاندے ۔ مادھو رتا ماڑا سی ۔ اوہنوں مار ودھیرے پین کرکے روندا روندا ڈنگراں ول ٹر پیندا ۔ نالے آکھدا جاندا، 'مینوں ہران خاطر رون پا بہندا اے...توں وی تے کدے ہارینگا ہی نہ ۔'
"ہاں ہارانگا تیرے کولوں..." کیہرو اتھے کھلوتا لٹوریاں دا جوڑا بنا کے پگ ولھیٹ کے ادھر نوں ٹر پیندا ۔
آتھن ہو جاندی سارے واگی گھریں مڑ چکے ہندے ۔ کھیڈ وچّ سماں گوان کرکے کیہرو تے مادھو دے ڈنگر کتے دے کتے نکل جاندے ۔ اوہ ٹولن دوڑدے، دور کسے پیلی وچّ مجھاں چردیاں دکھائی دندیاں ۔دوویں سہم جاندے کہ کدھرے جٹّ ویکھ نہ لوے تے ہپھے ڈنگراں نوں اتھوں چھیڑ کے گھر مڑ پیندے ۔ لڑائی جھگڑا کرکے اک دوجے نال نہ بولدے ۔
کئی کئی دن اوہناں نوں انبولیاں ہی بیت جاندے ۔ ہاں سویرے اٹھ کے اک دوجے دے گھر ول تکدے رہندے کہ دوجے دیاں مجھاں چگن لئی کھلھیاں نے کہ نہیں ۔ جدوں اک دے ڈنگر نکلدے دوجا وی اودوں ہی چھڈدا ۔ چھپڑ توں پانی ڈاہ کے اکٹھے ہی چراند ول لجاندے ۔ اک دوجے دے کول رہندے، پر بلاؤندا کوئی کسے نوں نہ ۔
اک کسے جھاڑ دی چھاویں بہہ جاندا تے دوجا وی اتھے ہی دوجے پاسے منہ کرکے کھلو جاندا ۔ اک دوجے ول ٹیڈھیاں نگاہاں نال ویکھدے رہندے ۔ایوں اپنے آپ نوں رکھنا چاہندے، جویں اوہناں نوں آپس وچّ بولن دی چاہ ہی نہیں ہندی، پھیر وی پہلاں بیٹھن والا آکھدا :
"توں اتھے کیو آیا ایں میرے کول..."
"ایہہ تیری دھرتی اے ؟" دوجا کھلوتا اتر دندا ۔
"توں ہور تھاں جا کھلو میرے کولوں..."
"نہیں جاندا" اینے نوں اک دوجے ول جھاکدے مسکرا پیندے ۔ دو چار گلاں کرکے کھل کے ہس پیندے ۔ مڑ جپھیاں پے جاندیاں، گیٹے کھیسیاں چوں کڈھ لیندے ۔ مڑ اوہ بوچا باچی تے ہار جت دے سلسلے ۔
کیہرو تے مادھو دوہاں دیاں زمیناں وچکار اک وٹّ سی ۔ ارلے پاسے کیہرو دی تے پرلے پاسے مادھو ہوراں دی زمین سی ۔ دو ورھے پہلاں مادھو تے کیہرو نے کسے امب دی گاچی لاہ کے اپنے کھیتاں دے وچکارلے وٹّ اتے لیا گڈی ۔ مینہہ اس ورھے چنگے ورھے ۔ بوٹے سوکا اکا نہ کھادھا ۔ کھیتاں دیاں نکیاں چڑیاں اوہدے اتے پھٹکدیاں رہندیاں ۔ کیہرو تے مادھو مجھاں چردیاں چھڈّ کے بوٹے ول تکدے ۔ کوئی چاؤ جیہا اوہناں دیاں نساں وچّ ہلس آؤندا ۔ کالیاں گھٹاں جد چڑھدیاں، تاں دوویں امب دوآلے بیلا بناؤندے، تاں جو برساتی ڈگیا پانی اوہدیاں جڑھاں وچ کھلوتا رہے ۔ اوہدے پتلے مڈھ دوآلے مٹی چڑھاؤندے، تاں جو جھکھڑ اوہنوں ہلا نہ گھتے ۔ چھاپیاں دی سنگھنی واڑ اوہدے دوآلے گڈی رہندی ۔
"ایہنوں دو ورھے تک بور پے جاویگا ۔" کیہرو نے سہج سبھا آکھیا ۔
"ہاں، جے ایوں ہی گھٹاں چڑھدیاں رہیاں تے جھکھڑاں توں بچیا رہا ۔" مادھو دا منہ گمبھیر ہو گیا ۔
"جھکھڑ چوکھا نقصان کر دندے ہونگے ۔"
"جھکھڑ تے جڑھوں پٹ گھتدے نے وڈے وڈے مدتاں دے لگے درختاں نوں…۔" مادھو نے لما ساہ لیندیاں آکھیا ۔
مڑ اوہ چپ چاپ جہے بیٹھ گئے ۔ اوہناں دیاں اکھا وچ اپنی کھیڈ گھمن لگ پئی...ہار...جت ۔ دوویں وگاں ول اٹھ ترے، جہڑے تھیہ اتے جا چڑھے سن ۔
ایہہ اک پرانا تھیہ سی ۔ اس انتے پرانے سمیں دیاں ٹھیکریاں بے-بسی دے ہنجھوآں وانگ کھلریاں پئیاں سن ۔ کسے پاسے ٹوئے، کدھرے نانک-شاہی کھریاں ہوئیاں اٹاں، سپاں دیاں کھڈاں تے سکے ٹٹے پرانے برچھ مردیاں دے پنجراں وانگ اتے کھلوتے سن ۔ کسے پنچھی دا ایہناں درختاں اتے آلھنا نہیں سی دسدا ۔ پر ایہناں دے بودے، پولے مڈھاں وچّ الو، چمگادڑ تے فنیئر ناگ رہندے سن ۔ کیہرو تے مادھو نے اتھوں ہی پرانے پتھراں دے ٹکڑے چرا کے گیٹے گھسائے سن ۔
ہن دوہاں گیٹے کھیڈنے شروع کر دتے ۔ کیہرو دی بازی مڑ چڑھدی گئی ۔ کدے مادھو وی اوہدے برابر ہی پجّ جاندا ۔ بڑی واری اوہ جتدا، پر کیہرو اگے جیتو ہندیاں ہویاں، اوہدی کوئی واہ نہ جاندی ۔ اوڑک اوہ ہار کھان لگدا، پر کیہرو آکھدا ۔
"پتہ جے ایہہ تھیہ کیہدا ای ؟"
مادھو کیہرو دا طعنہ سمجھ کے چپ چاپ کھیڈدا رہندا ۔
"ایہہ گھلوٹی رائے دا تھیہ ہے، گھلوٹی رائے،" کیہرو رتا بولاں وچّ تکھیائی بھرکے کہندا ۔
"مڑ کی ہویا ؟"
"اوہ کدے ہاریا نہیں سی کسے کولوں.........توں مینوں گھلوٹی رائے سمجھ چھڈ خاں ۔" کیہرو نے ہسّ کے آکھیا ۔
مادھو نے رتا کھیڈوں رک کے کیہرو دے منہ ول تکیا تے آکھیا :-
"رانا بکرم نوں بھلّ گیا ہووےگا.........وڈا گھلونٹی رائے ۔"
"اوہ کتے جت گیا ہووےگا تقدیری معاملہ ۔ گھلوٹی رائے انیکاں وار جتدا رہا، اخیر بکرم اک وار جت گیا تاں کی ہویا ؟"
"پر بکرم دی اک وار دی جت نے گھلوٹی رائے نوں اٹھن جوگا نہیں سی چھڈیا......پتہ ای ۔"
"چل یار توں وی بکرم بن کے لا لے زور……" کیہرو نے کھیڈ گرم کیتی ۔
"چنگا" تے مادھو وی پہلاں نالوں ودھیرے زور نال کھیڈن لگ پیا ۔
چڑھے دن اوہناں دا ایہو دھندا رہندا ۔ مجھاں کھوہلنیاں، اپنے لائے امب نوں پانی دینا تو گھلوٹی رائے دے تھیہ تے جم جانا ۔
بچپن، جوانی تے بڈھیپا ایہناں تناں وچّ فرق ہے ۔ ایہناں تناں دے سپنے ہور ہور ۔ کھیڈاں وکھو وکھریاں، سواد وکھو وکھ ۔ پر کیہرو تے مادھو جویں ساری عمر بچے ہی رہے ۔ اوہناں دے ماپے مر چکے سن ۔ تے کئی طرحاں دے فقراں نے اوہناں دی زندگی مل لئی ہوئی سی ۔ پر اوہ اوویں ہی مجھاں چاردے تے گیٹے کھیڈدے رہے ۔ لوکی ہسدے اوہناں نوں جھلے تے مکھٹو آکھدے ۔ گالھاں تک اوہناں نوں کڈھدے ۔ پر اوہ سبھ سنیا انسنیا کر چھڈدے ۔ ماسہ بھر وی وٹّ متھے نہ پاؤندے ۔
اوہناں دے لائے امب دا کھلار تک کے اکھاں پاٹدیاں سن ۔ مناں مونہیں امب ہر ورھے اوہدیاں ٹہنیاں نوں دھرتی نال جوڑ دندے ۔ اوہناں کدے اوہ ٹھیکے تے نہیں سی چاڑھیا ۔ کجھ تے آپیں کھاندے، کجھ پنڈ دے کمین کندوآں وچّ ونڈ دندے ۔ کدے کسے نوں امب توڑنو اوہناں نہیں سی ورجیا ۔
گھلوٹی رائے دے تھیہ تے اوہناں ساری جوانی کھیڈی ۔ ہن بھاویں اوہناں دیاں داڑھیاں دھولیاں تے سر چٹے ہو گئے سن، کھیتی دا کم اوہناں دیاں پتراں سانبھ لیا ہویا سی، پر اوہ اوویں ہی ڈنگر چاردے تے گیٹے کھیڈدے رہے ۔ اوہو جت ہار، جوت پٹانگ، داڑھیاں پھڑیاں جاندیاں دھوتیاں پاٹ جاندیاں، اوویں ہی رسیویں، پر ہن کیہرو اپنی جت نوں اونی کرڑی طرحاں دل وچّ رکھدا ہویا وی کجھ ہور جیہا رہندا ۔
جنھی دنیں کیہرو مادھو نال لڑ کے نہ بولدا، انہیں دنیں اوہ کلا ہی ڈنگر لے کے جاندا ۔ تھیہ تے کھلوتے کسے سکے درخت نال ڈھوہ لا کے بہہ جاندا ۔ آلے دوآلے دے کھنڈر کھولیاں دی سنسان اک جھنجھنی اوہدے اندر چھیڑ دندی ۔ بڑیاں بڑیاں ویران کھڈاں ادھر ادھر تکّ کے اوہنوں ایوں بھاسدا جویں کہ ایہہ ٹوئے اوہدے اندر پیدا ہو گئے ہن ۔ پرھے جہے پھردے رسے ہوئے مادھو ول ہ گھڑی مڑی ویکھدا مادھو توں وی نہ رہا جاندا ۔ اوہ وی کول کول ہندا کیہرو دے، کہ اوہ اوہنوں کویں بلا لوے ۔ کیہرو جان کے کنڈ بھوا لیندا ۔ اوڑک مادھو نوں ہی بولنا پیندا۔
"چنگا یار، میں ہاریا توں جتیا ہی صحیح ۔"
اینے نوں کیہرو دی آتما جیبھ تے آ کھلوندی ۔
"نہیں، جت ہار دی تے کوئی گلّ نہیں، مادھو آ بہہ جا ۔"
دوویں جڑ کے نگھ محسوس کردے، جویں کئی چراں دے وچھڑے پنچھی ہندے ہن۔ اوہناں دے مونہوں کناں چر کوئی گل نہ نکل سکدی ۔ ہولی ہولی جدوں مناں توں بھار لہہ جاندا، اوہ انٹھ کے ساہمنے اپنے امب ول تکدے جتھے کوئل کوُ کوُ کردی سنائی دندی ۔ آپو اپنیاں لاٹھیاں دے سہارے دوویں کھلو جاندے ۔ برسات دے بدلاں وچّ ڈبدے سورج دی جوگیا لالی اوہناں دیاں اکھاں وچّ صرور بھر دندی ۔ چٹیاں الجھیاں داڑھیاں اتے اگّ رنگیاں کرناں چمک اٹھدیاں ۔ دور پرھے کپاہ وچّ گھاہناں دیاں چنیناں کدے کدے اڈکے مڑ الوپ ہو جاندیاں سن ۔ اک ہلارا جیہا دوہاں دے مناں نوں پینگھ وانگ ہلون دندا تے اوہ گاؤن لگ پیندے :-
"کاہنوں پھرنیں ایں وٹاں تے ول کھاندی،
نی چنی لے کے امب رسیا ۔"
"ساڈے جھاڑ نہ کپاہ تے پھلّ پیندے،
نیں جوگیا دپٹے والیئے ۔"
کوئی گھاہن نہ ایہناں دے گیتاں دا غصہ کردی ۔ سگوں اوہ بڈھیاں دے مونہوں بولیاں سنکے ہس پیندیاں ۔ امب اتے کوئل دی کوُ کوُ فضا گونجا دندی ۔ تھیہ اتے اوہ مست کھلوتے ایوں جاپدے، جویں کھنڈراں وچوں کوئی ستیاں روحاں جاگ اٹھیاں ہون ۔ پھیر گاؤندے، "یاری لائیے تے توڑ نبھائیے..." اتھے اوہناں دا تان ٹٹدا ۔
ایہناں دے منڈیاں نے جد توں کھیتی سامبھی سی......پہلے پہل تاں اوہناں بھیالی پائی سی ۔ دہاں نے کنک دے کٹھے گرے لائے ۔اکو پڑ کٹھی گاہی ۔ بوہل کٹھا لاؤندے تے کماد وی کٹھا ہی پیڑدے ۔ اوہ وی اپنے پیواں دے پورنیاں تے چلن دا یتن کردے پر ایہہ منڈیاں دی نیہہ تھلیوں کجھ ہلی ہلی سی ۔ غلے غلے شکّ تاں اک دوجے تے اوہ پہلاں وی کردے، پر پرگٹ نہیں سی ہون دندے ۔ ہن تاں ایہو جہیاں گلاں مونہں دونہیں ہون لگ پئیاں سن ۔ کنک ونڈن ویلے شکّ، اپنے کماد پیڑن ویلے جھگڑا ۔ سانجھیاں وٹاں واہ کے کدی اوہ اپنے کھیت وچّ رلا لیندے، کدی اوہ ۔ بڑی کھچوتان رہن لگی ۔ کیہہو دا منڈا کجھ طبیعت دا اتھرا سی ۔ اک رات روٹی کھان پچھوں اس اپنے پیو نوں کیہا :-
"باپو، مادھو ہریں ٹھیک نہیں پئے کردے...۔"
کیہرو ہلونا جیہا کھا کے اٹھ بیٹھا ۔
"کی آکھیا نے ؟" اس منجی تے بانہہ دا سرھانا دے کے بیٹھے نے پچھیا، 'امب دی گل آ ۔"
کیہرو دیاں اکھاں وچ اک تیزی جہی بھوں گئی پل کو لئی اوہ چپّ جیہا بیٹھ رہا ۔
"امب، کی ہویا امب نوں ؟" کاہلی نال اوہ بولیا ۔
"اوہ ساڈی پیلی وچ آ ۔"
"نہیں…نہیں…نہیں …" کئی واری ایہہ اکھر اوہدے مونہوں نکلدے رہے ۔
"نہیں، کیوں نہیں" منڈا پھیر بولیا ۔
"اوہ تے اساں وٹ تے گڈیا سی، میں تے مادھو نے……اوہ سانجھا ہے…توں چپ کرکے سوں جا ۔"
پھیر خاموشی نال دوویں منجیاں تے سوں گئے ۔ تھوڑھے چر وچ ہی منڈا تاں گھراڑے مارن لگ پیا، پر کیہرو اجے منجے تے ہلدا پیا سی ۔
سویرے اوویں ہی مجھاں کھولھ کے کیہرو تے مادھو تھیہ تے جا پجے ۔ کھیڈ وچوں کدے کدے اج کیہرو دا دھیان اکھڑ جاندا تے مادھو اوہدے منہ ول تکدا رہندا ۔
تیجے چوتھے دن ہی پنڈ وچ گھور مسوریاں ہون لگ پئیاں کہ کیہرو تے مادھو دے منڈیاں وچ اج امب پچھے بول بلارا ہو گیا ہے ۔ کیہرو دا منڈا وٹّ واہ کے امب نوں اپنے کھیت وچّ کر لینا چاہندا سی ۔ پٹواری دی منتی توں پتہ لگا کہ اوہ امب رتا ہے وی کیہرو دی بھوں ول ہی ۔ پر مادھو دا منڈا آکھدا سی اوہ امب دوہاں گھراں دا سانجھا ہے ۔ کیہرو تے مادھو چراں توں ایہہ آکھدے چلے آؤندے سن ۔ مادھو دا منڈا امب کسے دی پیلی وچ جان نہیں سی دینا چاہندا ۔ ایسے گل تے لڑائی جھگڑا ہونیں مسیں رکیا ۔
معاملہ پنڈ دی پنچائت وچّ گیا ۔ پنچائت نے مادھو تے کیہرو دی مترتا دے آدھار تے فیصلہ دتا کہ اوہ امب سانجھا ہی رہنا چاہیدا ہے ۔ مادھو تے کیہرو دے اپنے بیان وی ایہو سن ۔
"نہیں باپو......" کیہرو دے پتر نے راتیں پھیر اپنے باپو نوں آکھیا، "اوہ امب ساڈی پیلی وچ ہے…پنچائت کی لگدی آ ۔"
"ایوں نہ آکھ...پنچائت نوں…میں جو آکھدا ہاں ۔" کیہرو دی طبیعت وچ کاہلاپن سی ۔
"توں تاں اےداں ای سبھ کجھ مادھو نوں دے بوھینگا ۔" منڈا روہ وچّ آ گیا، "پٹواری جھوٹھ آکھدا ہے ؟"
"پر-....."
"پر پور میں نہیؤں جاندا..….بھلکے تصیلدار دے عرضی دیہہ ۔" منڈا غصے وچّ اٹھ کے سون لئی منجے تے چلا گیا ۔
کیہرو اتھے ہی بیٹھا رہا ۔ اوہدیاں اکھاں اگے کجھ آؤن لگا ۔ چالی کو ورھے پہلاں کویں اوہنے تے مادھو نے امب دی گاچی لائی سی ۔ پانی پائے، واڑاں گڈیاں ۔ کٹھیاں امب کھادھے ۔
عرضی دتی گئی، مادھو نوں سندیاں سار کمبنیں لگ پئی ۔ تارے چن، اکاش تے ہور سبھ کجھ اسنوں بھچال دے جھوٹے وانگ کمبدا دسیا ۔ کئی دناں توں اوہناں دے ڈنگر نہیں سن کھلھدے ۔
پیشی دی طریق دا دن آ گیا ۔ بڑے لوک کچہری ول سٹھاں ورھیاں دی مترتا رلدی ویکھن ٹر پئے ۔بھانت بھانت دیاں گلاں ہندیاں تے قیافے لگدے سن ۔ ساری تحصیل بھری پئی سی ۔ مادھو اک نقرے ڈنگورچی دے سہارے کھلوتا سی ۔ اوہدا منڈا وکیل راہیں انہدے بیان پکے پیا کراؤندا سی ۔
دوجے بنے پٹواری اپنے خسرے سنے وکیل راہیں کیہرو نوں کجھ سمجھا رہا سی ۔ کیہرو دا منڈا گھڑی مڑی پیو نوں آکھدا "سن لے ایوں آکھنا ایں حاکم دے ساہمنے، پکا کر لے بیان ۔"
اینے نوں آواز پئی "کوئی ہے، کیہرو وا مادھو ۔"
کچہری دے بروہے باریاں اگے بھیڑ ہی بھیڑ وکھائی دے رہی سی ۔ کیہرو دا منڈا اپنے پیو نوں سہارا دے کے بھیڑ وچوں تحصیلدار دے سامہنے لے گیا ۔
"کاگازات پیش کرو" تحصیلدار نے آکھیا ۔ کچہری وچّ چپّ جہی چھا گئی ۔ پٹواری نے منتی دے کاغذ اگے جا دھرے ۔ تحصیلدار نے چنگی طرحاں ویکھیا، منتی وچ امب کیہرو ول ہی دکھایا گیا سی ۔
"کیہرو بیان دیہہ،" تصیلدار بولیا ۔
کیہرو انج ویکھ رہا سی، جویں اوہدی سمجھ وچ کجھ نہیں سی آؤندا ۔
"بول چھیتی،" حاکم نے پھیر آکھیا ۔
کیہرو نے ایدھر ادھر جھاکیا ۔اوہ کجھ بولن لگا، پر منہ جیکر جڑ گیا ہندا ہے ۔ اوہدا وکیل کاہلی کاہلی اوہدے ول جھاکدا سی ۔ کول کھلوتے منڈے نے اوہدی وکھی نوں رتا چوبھ دتی تے اکھاں کڈھیاں ۔ کیہرو دے بلھ کھلے :
"ہاں...جی...امب...میری بھوں وچ ہے...امب..."
ساری بھیڑ نے ایہہ اکھر سنے، مادھو نے سنے، تصیلدار نے سنے ۔ بھیڑ منہ اڈی کھلوتی سی ۔ کئی کناں وچّ ہی گلاں کردے سن، کئی اکھاں نال ۔
"مادھو پیش ہووے" تصیلدار نے کجھ لکھکے آکھیا ۔
مادھو اگے ودھیا ۔
"تیرا کوئی عذر ہے ؟"
پھیر کچہری وچ اک واری چپ چاں ہو گئی ۔ مادھو دا منڈا تے وکیل اسدے آلے دوآلے کھلوتے سن، پر مادھو دلیری نال بول پیا ۔
"حضور جو کجھ کیہرو نے آکھیا ہے، مینوں منظور ہے…حضور کیہرو دا آکھیا ۔"
"واہ بئی واہ،" اکو وار ساریاں دے مونہوں نکلیا ۔ پر اوہدا منڈا تے وکیل اوہدے اتے لال پیلے ہندے ہن ۔ اس بیڑا ہی روڑھ گھتیا ہے ۔ مادھو اک دم ہی باہر نکل آیا ۔ اوہدے مونہوں کجھ بول پئے نکلدے سن : "کیہرو، توں مینوں ایتھے وی اخیرلی وار ہرا دتا ۔"
ایس فیصلے توں دوجے دن ہی مادھو پنڈوں پتہ نہیں کدھر نوں ٹر گیا ۔ کھوج کرن تے وی اوہدا کوئی پتہ نہ لگا ۔
کیہرو نوں سارا پنڈ گھرنا بھریاں اکھاں نال ویکھدا سی ۔ ہن اوہنوں متر دھروہی آکھدے سن ۔
ہن کیہرو کلا ہی امب ہیٹھاں جا بیٹھدا ۔ امب دے کھلار نوں دیکھدا تاں آپ مہارے ہی ہس پیندا ۔
مڑ برسات آئی، کالیاں گھٹاواں اٹھیاں، پانی ہی پانیں دھرتی اتے ہو گیا ۔ امب نوں ہدوں ودھ ٹپکا پیا ۔ مٹھے امباں دا ڈھیر، کیہرو دا منڈا گھر لیاؤندا ۔ سارا ٹبر آلے دوآلے بیٹھ کے چوپدا ۔
لے باپو توں وی چوپ..." منڈا پیو نوں آکھدا ۔
"نہیں پتر، تسیں ہی چوپو...میتھوں چوپے نہیں جاندے، ہن امب ۔"
سویرے ہی اوہ مجھاں نوں کھوہلدا ڈنگورکی نال انہناں نوں لے کے لڑکھڑاؤندا اوہ چراند ول ٹر پیندا ۔ تھیہ اتے جا چڑھدا ۔ کلا ہی گیٹے کھیڈن لگ جاندا ۔ تھر تھر کردے ہتھاں وچوں گیٹے ڈھیہہ پیندے ۔ اک وار وی اس توں نہ بوچے جاندے ۔ پھیر ٹگھدا، اوہ پھیر کھلر جاندے تے اچی ساری کوک اٹھدا:
"ہن توں جتیا...میں ہاریا مادھو...توں جتیا،" آکھدیاں آکھدیاں ہنجھوآں دیاں تتیریاں اوہدی بگی داڑھی اتوں دی پرل پرل چون لگ پیندیاں ۔
('مرزے دی جوہ' وچوں)
