ہنیرا چن نانک سنگھ
(1)
ویہاں وریاں دا جگ جڈا سماں لنگھ گیا۔ زمانے نے کئی رنگ
وٹائے۔ بال، گبھرو ہو کے ویاہے گئے، تے جوان، بڈھے ہو کے پتراں پوتریاں
والے ہو گئے۔ اجاڑ تھاواں تے وسوں ہو گئی تے گھگ وسدے تھاں کھولے بن گئے۔
پر رب دی اس ساری رچنا وچ اکو چیز اجیہی سی، جس وچ قد بت
توں چھٹ کوئی ادلا بدلی نہیں سی ہوئی۔ ایہہ سی اکھاں ورگی امولک دات
توں وانجیا ہویا اک گبھرو۔ اس لئی ایہہ دنیاں جہو جہی اج توں
ویر ورھے پہلاں سی-جدوں مسے اوہ رڑھن جوگا سی-اوہو جہی اج۔ ایہہ
دسدا سنسار اس دے بھانے کجھ وی نہیں سی، کیول کلپنا ماتر۔ اس دی
دنیاں وکھری تے سنکھیپ جہی سی۔ اس نوں بس ایناں ہی پتہ سی کہ اوہ
اپنی بڈھی ماں لئی ہے تے ماں اس لئی۔
چندن بھان ہن گبھرو ہو چکا سی۔ پر اپنے آپ وچ اس نوں
ایہو جاپدا سی کہ اوہ اج ہی سنسار وچ آیا ہے۔ سنسار نام دی چیز
اس دے بھانے اجیہی بجھارت سی، جس نوں کدے وی بجھ نہیں سی سکیا۔
اسدے سینے وچ ہوراں لوکاں ورگا دل سی، تے اس دل وچ بھاوَ
وی سن، پر اتنے ہنیرے تے دھندلے کہ جنہاں دی ہوند اس نوں بہت گھٹ
انوبھوَ ہندی سی۔ اس دے بھاواں دا کوئی کیندر نہیں سی۔ کوئی ولولا، کوئی
امنگ جاں کوئی سدھر اس دے ہردے نوں اتھل پتھل نہیں سی کردی۔ ایہو
کارن ہے کہ اوہ جو کجھ اج توں ویہہ ورھے پہلا سی سوئی کجھ اج۔
اس نوں اس گلّ دا اپنی ہوند وانگ نسچا سی کہ سنسار دے سکھ
مانن لئی، ویاہ کرواؤن تے دھیاں پتناں نال لاڈ پیار کرن،
اتھوا چنگا کھان ہنڈھان لئی جہڑے لوکیں بنائے گئے ہن، اوہ اوہناں وچوں
نہیں ہے، سگوں رب نے اس نوں اسے لئی پیدا کیتا ہے کہ ڈگدے تھمھ وانگ
ڈولدا بھٹکدا پھرے تے لوکاں دے ترسکار دا شکار بنیا رہے۔
سٹھھاں ورھیاں دی عمر-جد مائی منگلا نوں کسے ٹھمنے دی لوڑ
سی-اوہ آپے ہی کسے دی ڈنگوری بنی ہوئی سی۔ اکھاں بھاویں دنوں دن اسدا
ساتھ چھڈدیاں جا رہیاں سن، پر پتر دیاں بے نور اکھاں اس لئی چانن
کردیاں سن۔ اس دے سکے ٹھنڈے اتے جھرڑیاں بھرے ہتھ ہن کمبن لگّ پئے
سن۔ پر اوہ جد اپنے انے پتر دی ستھل تے کھرھوی پٹھّ تے پھردے ہوئے
ریڑھ دی ہڈی نال رگڑ کھاندے سن تاں اوہناں وچ نواں بل اتے تازگی آ
جاندی سی۔ اس دی سلابے بھری کوٹھڑی وچ بھاویں چپے چپے اتے غریبی تے
ہنیرے دا راج سی، پر اس وچلے اکو اک بے چمک ہیرے نے اس نوں شاہی
محلّ وانگ سجایا تے جگمایا ہوایا ہے-بڈھی ماں نوں جاپدا سی۔
منگلاں نوں ویہہ ورھے پہلاں دا اوہ سماں کلّ وانگ یاد سی۔، جد
اسدا 'چندر بھان' ہور بالاں وانگ بال سی۔ لوکاں بھانے ایہہ ہڈّ ماس دا
لوتھڑا اک نکمی جہی چیز سی، پر منگلا لئی اتے ربّ اتے تھلے ایہہ
سی۔ وڈے وڈے راجیاں تے ر ئیساں بالی وی ادھے ناں نال سدیندے ہن، پر مائی
منگلاں ایہہ نہیں سی سہار سکدی کہ اس دے 'چندر بھان' نوں لوکیں 'چندرا'
کہہ کے بلاؤن۔ تے اسے گلوں اس دی روز کسے نہ کسے نال لڑائی ہندی
سی۔ بھاویں اوہ آپ وی اس نوں سنکھیپ ناں نال ہی بلاؤندی سی، پر اس
وچ،تے لوکاں دے بلائے ہوئے ناں وچ فرق سی۔ اوہ اس نوں 'چن' کر کے
سددی سی۔
ہاں،اس نوں یاد سن اوہ دن وی، جد اس دا ڈھائی ورھیاں دا
چن، دوسرے بالاں نال کھیڈدا ہندا سی۔ ہور بالک نسدے تے کھرود کردے
سن، پر ایہہ مٹی دے بتّ وانگ اوہناں دے وچالے اپنیاں اکھاں دے
نرجوت ڈیلیاں نوں منڈیاں دی آواز دے مگر پھیردا ہویا کھیڈ دا
آنند لیندا سی۔
کدے کدے جد کسے منڈے دے پیر نوں چندر بھان دی ٹھوکر وج جاندی سی
تاں اوہ بناں اس گلّ دا خیال کیتیاں ہی کہ کی چیز وجی اے، کھیڈن
وچ مست رہندا سی۔ چندن بھان وی بے پرواہی نال ذرا کو پنڈے نوں مل کے
اسے طرحاں مگن ہو جاندا سی۔
اس نوں جد کھیڈ دا بہتا ہی سواد آؤندا سی تاں اوہ خوشی نال
بھڑکدا ہویا دوہاں باہاں نوں سر توں اتانہ کرکے گدھا پان لگّ پیندا
سی۔
پر بھولی ماں اس دی خوشی نوں نہیں سی سمجھ سکدی، سگوں الٹا
اسدی بے بسی ولّ تک کے اسدا دل بھر آؤندا سی۔ اوہ آٹا گندی
گندی اس نوں سینے نال لا لیندی تے گرم گرم اتھرواں نال اس دا منہ
دھون لگّ پیندی۔
مائی منگلا دے ہڈّ ہن کھورے ہو چکے سن، پر اجے وی لتاں
گھسیٹدی تے ہفدی گھرکدی دوہاں ڈھڈاں جوگا آٹا لے ہی آؤندی سی۔
چندر بھان دے کرن لئی قدرت نے ہور کوئی کم نہیں سی بنایا۔
اسدے ذمےّ بس ایہو کم سی کہ لوکاں دا کھڈونا بنیا رہے تے اپنے
اتھرواں نال لوکاں نوں خوش کرے۔ اس کھڈونے نال لوکاں دا پیار وی حدوں
باہلا سی، پر اوہناں بالاں ورگا، جو بلی دے بچے نوں لتاں توں رسی پا کے
موریاں وچ گھسیٹدے پھردے نے۔
منڈیاں نے اسدیاں کئی چھیڑاں پائیاں ہوئیاں سن۔ اوہ لوکاں نوں
گالھاں کڈھدا ہویا اوہناں دے مگر سارا دن ڈنگوری کھڑکاؤندا پھردا
سی۔ اوہ اگانھ جاندا سی تاں منڈے پچھوں دی آ جھگا کھچّ جاندے جاں اسدے
کنّ وچ تیلا سلکا جاندے۔ جے پچھانہ مڑدا تاں اگوں دی ہو کے گھیر لیندے۔
اس نٹھے بھجی وچ اس نوں بتھیریاں سٹہ پھیٹاں لگدیاں سن، پر
ماں اگے جا کے اس نے کدے ایہناں گلاں دا بھوگ نہیں سی پایا۔ اوہ
جاندا سی کہ ماں دے دل نوں اسدے سریر نالوں کئی گناں ودھ پیڑ ہوویگی۔
سیال دی رتّ سی تے رات دا ویلا۔ مینہہ پے کے ہٹیا سی، پر
بدل اجے جھکے ہوئے سن۔
چلکّ چلکّ دی آواز سن کے چندر بھان نے سر اس پاسے ولّ
موڑیا، جدھروں کوئی آواز جہی آئی سی۔ پھر چہرے 'تے ہتھاں نوں تھوڑا
جیہا اگانھ ودھا ودھا کے تے اتاہاں نوں ہلاندا ہویا بولیا، ''ماں! پوچا
پھیرن ڈہی ہوئی ایں ایس ویلے ٹھنڈھ وچ؟''
بڈھی دیاں واچھاں دے سکڑے ہوئے چمّ وچ کھچ جہی پئی تے اوہ کو
ہس کے بولی، ''نہیں چن وے، پوچا تے نہیں پھیردی چھت ساری دہاڑی چوندی رہی
سی، میں آکھیا جا کے دو تھوبے ای لا آواں۔ ہن تے چکڑ والے ہتھ دھون
ڈہی ہوئی آں۔''
ایہہ سن کے چندر بھان اکھاں چوڑیاں کرکے تے چھپراں تھلے ڈھکے ہوئے
ڈولیاں نوں تھرکاؤندا ہویا بولیا، ''تے ایڈی ٹھنڈھ وچ ماں؟ اگے کہن
ڈہی ہوئی ایں ہڈ پیر ٹٹدے نے!''
ہتھ دھون توں بعد چلھے اتے طوا دھرکے بڈھی بولی، ''کیوں چن!
بھکھ لگ پئی سی!''
''سواہ بھکھ لگ پئی سی، ''کہہ کے تے اپنے نگھے ہتھاں نال ماں
دے ہتھاں نوں گرم کردا ہویا چندر بھان آکھن لگا-''اگے تیرا ایہہ
حالَ اے، تے اتوں ٹھنڈھ وچ کوٹھے تے جا چڑھی ایں۔ اپنی جان دا تے فکر
رکھیا کر۔''
روٹی ویلدی ہوئی منگلا بولی-''میری جان، ہن لال! کنا کو چر
رہنی ایں، ہن تے کندھی اتے رکھڑا والا حالَ اے، اج موئے کلھ دوآ
دہاڑا.......'' کہندی کہندی بڈھی رک گئی۔ اس دا گلا وی رک گیا،
پتہ نہیں کس خیال نال۔
روٹی لاہ کے اسنے چندر بھان دے ہتھ وچ پھڑائی تے نال گڑ دی
اک نکی جہی ڈھیلی وی۔
چندر بھان گڑ والا ہتھ ماں ولّ کر کے بولیا-''ماں گڑ دی توں
چاہ بنا کے پی لویں، تیرا سریر تگڑا نہیں، نالے ٹھنڈھ وچ ہتھ پیر
ماردی آئی ایں، مینوں رتا کو اچار کسے دے گھروں....۔''
گل کردیاں کردیاں اس دا دھیان ہور پاسے کھچیا گیا۔
اس دے کناں نوں-جہڑے اس دیاں اکھاں دا کم وی دندے سن-صاف دسیا
کہ ماں اس ویلے کی کر رہی ہے۔
اوہ اکھاں دی جھمنیاں نوں تیزی نال جھمکاؤندا ہویا رتا کو
اگانھ جھک گیا۔ سجے ہتھ نال اس نے ماں دا موڈھا ٹوہیا تے پھر اسدی
گچی دیاں ابھریاں ہوئیاں ناڑاں نوں ٹٹولدا ہویا ہتھ نوں اسدیاں
اکھاں تکّ لے گیا۔ اس دے پوٹے گلے ہو گئے۔
اس دے دل نوں دھکہ جیہا وجیا تے ڈڈولکا جیہا ہو کے
بولیا،''ماں توں رون ڈہی ہوئی اے؟''
بڈھی پاسوں جھٹ پٹ بولیاں نہ گیا۔ پھر سمبھل کے تے چندر بھان
دی پٹھّ تے ہتھ پھیردی بولی-''نہیں لال! روئی تاں نہیں ایویں خیال آ
گیا سی۔''
''کی خیال ماں؟ کہہ کے اتر دی اڈیک وچ اوہ بھروٹیاں نوں
متھے ول تک کے ماں نوں ہلونے دین لگا۔
ماں دا دل ہن صبر دی حد ٹپّ چکا سی۔ بھاویں اوہ اپنے
اتھرواں دے ہڑ وچ پتر نوں روڑھنا نہیں سی چاہندی، پر اج سبھ کجھ اس
دے وسوں باہر ہو گیا۔
گرم پانی دے امڈدے آ رہے سومیاں نوں روکن دا وارتھ جتن
کردی ہوئی اوہ چندر بھان نوں گل نال لا کے بولی-''پتر میرے پچھوں تیرا
کی بنیگا؟ کون تیری خبر سرت لویگا؟ میں کرماں سڑی نے کجھ وی نہ
بنایا۔ لوکاں دے پتر ددھیں ناؤدے تے مکھنی پلدے نے، تینوں دو سکیاں
روٹیاں......'' (رتا کو ٹھہر کے) ''خبرے ایہہ سکیاں وی تینوں ملنیاں نے کہ
نہ! کن کھوانیاں نے پکا کے! خبرے کتھے رلینگا!''
ماں دیاں گلاں سن کے چندر بھان دا دل بے-قابو ہو گیا۔ اس
نوں اج پہلی وار پتہ لگا کہ اس ہنیرے سنسار دے پچھے پچھے اس لئی
اک ڈراؤنا سنسار وی آ رہا ہے۔ ارتھات کدے اوہ ماں توں بناں وی
دنیاں وچ ہووےگا۔ اس توں چھٹ اسنے اپنی ہینی حالت نوں وی اج
پہلی وار انوبھوَ کیتا۔ روٹی اسدے ہتھوں ڈگدی ڈگدی بچی!
(2)
مینہہ بڑے زور دا پے رہا سی۔ کجھ ٹھنڈھ نال تے کجھ اج دیاں گلاں
نوں یاد کر کر چندر بھان نوں چوکھی رات تکّ نیند نہ پئی۔ گوڈیاں نوں ہکّ
نال لائی اوہ گچھا مچھا پیا سی۔ اس نوں کئی طرحاں دے ڈراؤنے خیال
آؤندے سن۔پر ایہناں دکھاں دا دارو اس نوں اک وی نہیں سی سجھدا۔ اس
گھڑی مڑی پاسہ پرتدیاں ہویاں دن چڑھن دی اڈیک کر رہا سی۔ ماں
دے کہے ہوئے واک اسدے کناں وچ گنجدے سن۔ تے اسنوں کسے ڈونگھے وہن
وچ روڑھی لئی جاندے سن۔
رتا کو منجا ہلن دی آواز آؤن 'تے مائی منگلا اٹھ کے
بیٹھ جاندی تے پچھدی،''چنا! کیوں نیند نہیں آؤندی؟ پالا لگدا ای؟
سوندا کیوں نہیں؟'' چندر بھان کہندا ''نہیں ماں، میں تے ستا ہویاں واں۔ توں
کیوں ایویں نیند خراب کرنی ایں، سوں جا۔''
اخیر پتہ نہیں کہڑے ویلے چندر بھان نوں نیند آ گئی تے اوہ سوں
گیا۔
پربھات ویلے اچانک ہی اس دی جاگ کھلی تے اس نوں ایوں
جاپیا کہ اوہ کوئی آواز سن کے جاگیا ہے۔ جھٹ کو پچھوں پھر اس دے
کناں وچ کجھ کھٹکیا،جس طرحاں کسے نے کسیس وٹن دی آواز ہندی ہے۔
اس دے نال ہی اس نوں اپنا سریر نگھا نگھا جاپیا تے کمبل کجھ
بھارا بھارا۔
اس نے جا ہتھ نال ٹوہ کے ویکھیا تاں اس دے مونہوں نکلیا، ''ہیں
ماں دی لوئی میرے اتے؟''
اوہ چپ چپاتا اٹھیا تے حیاں نوں پھڑدا پھڑدا ماں دے منجے ول
پہنچیا۔ پیند ول ہتھ مارن 'تے کھسیاں ہوئیاں رسیاں توں بناں اس نوں
کجھ نہ لبھا۔ اس نے کاہلی نال آواز دتی، ''ماں!'' تے نال ہی
اپنے ہتھاں نوں سراندی ول سرکاؤن لگا۔
اس دے کناں اتے ہتھاں نوں اکو سمیں اکٹھا ہی اتر ملیا۔ اک
کمبدی ہوئی آواز آئی، ''جی پتر !'' تے نال ہی اس دا ہتھ سرھاندی ول
اکٹھی ہوئی ہوئی ماں دے سریر نوں جا چھوہیا، جو پھٹی ہوئی اک چادر نال
اپنے سریر نوں پالے دی مار توں بچاؤن دی کوشش کر رہی سی۔
چندر بھان دا دل بیٹھ گیا، ''ماں، ایہہ کی؟'' کہہ کے اوہ
پچھانہ مڑیا تے دوویں کپڑے لیا کے اس دے اتے پا دتے۔ پھر اس دے
متھے 'تے ہتھ پھیرن لگا، اس دا خیال سی کہ ماں دا پنڈا گڑے ورگا
ہووےگا، پر اس توں الٹ بڈھی دا متھا ہانڈی وانگ تپ رہا سی۔ اس نوں زور
دا بخار چڑھیا ہویا سی، پر ممتا دی ماری ماں ایہہ کد سہار سکدی
سی کہ پتر دا کمبل آپ لے کے اس نوں پالے ٹھارے۔ اخیر دوہاں ماں پتر نے
اکٹھے سوں کے رات دا ایہہ چوتھا پہر بتایا۔
(3)
''وے گیان چندہ! وے شامیا! نی جندو دی ماں! وے کی ناں اے
تیرا....کرپیا۔ وے جاؤ وے رتا پتہ تے کرو، کتھے جا کے بیٹھ رہے جندیاں
نوں کھانا۔ ایہ ویلا آیا اے، نہ روٹی نہ پانی، ذرا گھلیں نی شاموں، منڈے
نوں ، تیرے بچے جیون۔''
پنج بھٹھ بخار دی حالت وچ پھردی مائی منگلاں جد ہپھ کے گھر
دے بوہے اگے آ ڈھٹھی، تاں اس نے اپروکت واک گلی والیاں نوں کہے ۔
گوانڈھی جاندے سن کہ بڈھی نوں ایہو جیہا بکڑواہ کرن دی وادی پئی
ہوئی ہے۔ کسے نے وی کنّ نہ دھریا۔ اک دوہاں نے جے ہمت کیتی وی تاں
گلی دے موڑ تکّ ہی جھاک کے مڑ آئے۔
بڈھڑی دا جوڑ جوڑ چھڑکیا پیا سی۔ اس تے وادھا ایہہ کہ اوہ
پہرہ بدھی بازار دی کھیہہ چھاندی ہوئی سنگ پاڑ پاڑ کے آئی سی۔
اوہ منجے تیک نہ پہنچ سکی۔ سارا گھر اس دیاں اکھاں اگے بھوں
رہا سی، پر ایہناں ہون 'تے وی کسے دی کھچّ نے اس نوں بے ہوش نہ ہون دتا۔
اس دیاں اکھاں بند ہندیاں جا رہیاں سن تے اوہ بدو بدی اوہناں نوں
اگھاڑن دا یتن کر رہی سی۔
جھٹ کو پچھوں اس نے سریر نوں ہلایا جلایا تے دوہاں تلیاں
دا بھار بھوئیں تے دے کے اٹھن دی کوشش کرن لگی۔ تھوڑے چر دے جتن نال
اوہ اٹھی اتے سوٹی اتے سارے سریر دا بھار پا کے پھیر باہر نکل ٹری۔
بازاروں بازار بھاؤندی ہوئی اوہ کہی جاندی-''وے جان والیا! نی
تیرا بھلا ہووے! وے منڈیو! ایدھر کسے نے اک انھا جاندا ویکھیا ہووے؟''
سارے زور نال لتاں نوں ڈولن توں روکدی ہوئی اوہ جد اک بازار دے
موڑ 'تے پہنچی تاں اچانک اس نوں اک آواز آئی-
''لے لو پیسے دیاں پنجھی سوئیاں، سپ دے بٹن دونہ پیسیاں دے
چووی۔''
بڈھی ٹھٹھمبر کے کھلو گئی۔ ایہہ آواز اس دے چندر بھان دی سی۔
اوہ ابڑواہی اگانھ ودھی تے اک زور دی آواز ماری، وے چن!''
پلک پچھوں اوہ چندر بھان نوں چھاتی نال لائی اس دا ککر
ورگا متھا چمّ رہی سی۔
''ہائے تیری ماں مر جائے....وڈے ویلے دا گھروں .....تے ایہہ کی لئی
پھرنا اے؟ جندے کھانیاں، کدھر دی بپتا پے گئی سی تینوں سوئیاں گدام
ویچن دی؟'' کہندیاں کہندیاں بڈھی دے اتھرو ڈھلک پئے تے اس دی بانہہ
وچ بانہہ پا کے گھر نوں لے ٹری۔
گھر پہنچ کے مائی منگلاں دا بھاویں بخار تے نہ اتریا، پر
بخار دا اثر کجھ گھٹ گیا۔
دنداں نوں کھٹکھٹاؤندیاں ہویا چندر بھان نے اس نوں اس نویں
واپار دا قصہ سنایا تے اس توں بعد جھگے دے کھیسے وچوں ہتھ کڈھ کے ماں
ول ودھاؤندا بولیا، ''لے ماں!''
بڈھی دا ادھر دھیان نہیں سی۔ اس نے سبھ توں پہلاں چندر بھان
نوں نگھیاں کرن دا یتن کیتا۔ پھر اس دے ہتھوں پیسے لے کے ویکھے، جو پنجاں
کو آنیاں دے سن۔
پیسے پھڑا کے چندر بھان اپنے کنّ روپی اکھاں نال ماں دے بھاواں نوں
تکن لگا۔ اس دا خیال سی کہ پیسے ویکھ کے ماں خوشی بھریاں گلاں نال
اس دا سارا تھکیواں لاہ دیویگی، پر اس دی ایہہ آس پوری نہ ہوئی۔ اس
دے کناں وچ ٹھنڈے ساہ لین دی آواز پئی۔
چندر بھان نوں اج پہلی وار اس گل دا تجربہ ہویا سی کہ
اوہ وی ماں دے دکھاں نوں کجھ حد تکّ ونڈ سکدا ہے۔ اسے کر کے خوشی نال
اس دا دل دھڑک رہا سی۔ اوہ جد پنج آنے وٹ کے مڑیا آ رہا سی،
تاں کئی طرحاں دے خیال اس دے دماغ وچ چکر لا رہے سن-''ہفتہ کو
اسے طرحاں وٹک ہندی رہی تاں ماں نوں کپڑے سوا دیاںگا، پھر اس لئی اک
رجائی بھراوانگا، تے پھر اس نوں اک چاندی دا سوتڑا بنوا دیاںگا،
آدی۔'' پر ماں دی اداسی نے اس دے سارے اتشاہ نوں سلھابا چڑھا دتا۔
بڈھی منگلاں دے اندر ایہناں پنجاں آنیاں نے جنے طوفان لیاندے
ولولیاں نے جنیاں کو ٹکراں کھادھیاں، اوہناں سبھناں نوں اس نے اپنیاں
پتلیاں ہڈیاں دے کمزور پنجر وچوں باہر نہ نکلن دتا-اندرے
ڈکی رکھیا۔ اوہ اپنے چن دے دل تے کسے طرحاں دی ٹھیس نہیں سی لانا
چاہندی۔
بڈھی نے سارا زور لا کے اپنے سریر نوں ادوں تیک ڈگنوں بچائی
رکھیا، جدوں تیک اوہ پتر نوں روٹی نہ کھوا چکی۔ اس توں بعد بھاویں
اسنے بتھیری کوشش کیتی کہ کسے طرحاں چندر بھان دے پیراں نوں نگھیاں کرے،
پر بخار نے اس دی کوئی پیش نہ جان دتی۔
(4)
چندر بھان دی پہلے دن دی کھٹی، جو اس نے کسے ہور کم لئی
لیاندی سی، کسے ہور کم تے خرچ ہو گئی کولیاں اتے تارپین دے تیل
اتے۔
... ... ... ... ... ... ...
پہلاں کجھ دن تاں مائی منگلاں نے وکھی پیڑ سمجھ کے ہٹھ بنہی
رکھیا، پر اس دی ایہہ پیڑھ سادھارن پیڑھ نہیں سی۔ اس پیڑ نے منجے نال
اس دی سانجھ پا دتی-اوہ نموننیئے دا شکار ہو گئی۔
قدرت ہر اک ہون والے کم دا پہلاں ہی بانہنو بنھ دندی ہے۔
چندر بھان روز وڈے ویلے اٹھ کے گھروں چلا جاندا تے شام نوں مڑدا سی۔ اس
دے لیاندے ہوئے پیسے دارو تے خرچ ہندے سن۔
منجے تے پئی مائی منگلا اپنے لاڈلے دے کئی کشٹ اٹھا کے
کمائے پیسیاں نوں خرچ ہندیاں ویکھدی سی نال ہی جدوں ویکھدی چندر بھان دے
چنتاتر چہرے نوں، تاں اس دا دل سینہ پاڑ کے نکل نکل پیندا سی۔
پر اس سبھ کاسے نوں رب دی رضا تے متھے دے لیکھ کہہ کے اوہ اپنے رڑہدے
دلڈ اگے بنھ مارن دا اپرالا کردی سی۔
چندر بھان نوں ہن اکو دھن لگی ہوئی سی-پیسے لیاؤن دی۔
اس دے ہتھاں وچوں، اس دا بھوشّ، اس دی دنیاں تے اس دا
سربنس نکلدا جاندا سی تے اوہ اپنے لہو دا آخری تپکا ساڑ کے وی
اس نوں بچاؤنا چاہندا سی۔
مائی منگلا دی حالت ودھیرے خراب ہندی گئی، اتھوں تکّ کے اس نوں
کھنگھ نال لہو آؤن لگّ پیا۔
اج چندر بھان ساری رات لوگڑ تتا کرکے ماں دیاں وکھیاں نوں
سیک کردا رہا۔ نال ہی اوہ سوچدا رہا-'سوا روپیہ گھر وچ موجود
ہے، جے روپیہ باراں آنے ہور کسے طرحاں مل جان تاں ڈاکٹر سدّ لیاواں۔'
دوجے دن اوہ اگے نالوں سویرے گھروں نکل تریا تے جاندا ہویا
گانڈھیاں نوں ماں دا خیال رکھن واسطے کہہ گیا۔
اوہ سارا دن سنگھ پاڑدا پھریا، پر کوئی کوئی دن ہی نحش
ہندا ہے، اوہ چار آنیاں توں ودھ نہ وٹّ سکیا۔
لوڈھے ویلے دا سورج جیوں جیوں ڈھلدا جاندا تؤں تؤں اس دے
دل وی بے چینی ودھدی جاندی۔
انت ہار کے اوہ اس منیار پاس گیا، جس پاسوں اوہ سودا
لیندا ہندا سی۔ اس نے سارا دکھ پھولیا اتے منیار نے ترس کرکے اس
نوں اک روپیہ ادھارا دے دتا۔
چندر بھان اس نوں دلوں اسیساں دندا ہویا گھر مڑیا، اوہ
جنے قدم گھر ول پٹدا سی انرے ہی وکھو وکھرے خیال اس دے من وچ
پینا ہندے سن۔ تے ایہناں سبھناں وچ اس نوں ماں دی ہی تصویر دسدی سی۔
گلی وڑدیاں ہی اس نے کنّ کھڑے کر لئے۔ اوہ دساں کو قدماں 'تے
سی، جد اوہ اپنے پیراں اتے سوٹی دی آواز نوں روک کے گھر دے اندروں
آؤن والی کسے آواز نوں سنن دی کوشش کرن لگا۔
پنج کو قدم ہور اگے جا کے اس نے کناں دے پچھے ہتھ رکھ کے ہوا
دی آ رہی ساں ساں نوں روکیا۔
جدوں اس دا گھر دوہاں قدماں دی وتھ 'تے سی تاں اس نے اپنے ساہ
نوں وی روک لیا تے سر نوں اگانھ اگانھ کرن لگا۔
اندروں کسے دی آواز آ رہی سی ، ڈاڈھی اوکھیائی نال 'ہائے
ہائے' کرن دی۔
ادھر منگلاں دے کناں نے ڈنگوری دا کھڑاک سنیا۔ اوہ پاسہ
پرتن دی کوشش کردی ہوئی، کھچویں اتے پھٹویں آواز وچ بولی-''چن!....آ گیا اے؟......آ میرا بھاگ........آ جا میرے کول۔''
اس آواز نے چندر بھان نوں ماں دی بیماری دا سارا حالَ دسّ
دتا۔ منگلاں لئی سچ مچّ ڈاکٹر دی لوڑ سی۔
اوہ ماں دے منجے 'تے جھک گیا۔ اس دی پٹھّ 'تے ماں دا ہتھ پھرن
نال جد اس دا تھکیواں دور ہو گیا تاں ماں دے متھے نوں ٹٹولدیاں ہویا بے
صبری نال بولیا، ''ماں نی! کیوں پیڑ دا آرام آیا ای؟''
بناؤنٹی ہوسلیں بھری آواز وچ منگلا بولی، ''آرام ایں...ہن
آرام اے....میں راضی آں لال!''
چندر بھان سمجھ گیا کہ اک چھوٹا جیہا واک بولن وچ وی
جس روگی نوں دو تنّ واری کسیس وٹنی پوے، اوہ کنا کو راضی ہو سکدا
ہے۔
اوہ منجے توں اٹھیا تے کندھ دے آسرے اوہ جالے تک پہنچیا،
جتھے اس دی راس پونجی پئی سی۔ جالے وچ اس نے ہتھ ماریا تاں پیسیاں
دی تھاں اتھے نویں بوٹ پئے سن۔
اس نے ماں نوں پچھیا ماں ایہہ بوٹ کسدے نے جالے وچ ؟
''تیرے جوگے لئے سی چن!....وکنے آئے سی۔''
''میرے جوگے؟'' اس نے حیران ہو کے پچھیا-''تے میں تینوں کدوں کیہا سی
بوٹ لین لئی؟ ماں۔ توں جو کم کرنی اے کاہلی دا ای کرنی اے۔ کنے دے لئے
ای؟''
منگلا نے کھنگھ کے کیہا-'پونے دوہاں دے۔''
''تے پیسے ماں؟''
''سوا روپیہ روک دتا ای تے....اٹھا آنیا وچ....''
''اٹھاں آنیاں وچ کی دتا سی؟''
''اوہ جہڑا ترگا پیا سی ٹٹا ہویا۔''
چندر بھان نوں پیار بھریا غصہ آیا تے پھر سوچاں وچ پے
گیا۔
منگلاں دی رتا کو اکھ لگّ گئی۔ چندر بھان دبے پینریں باہر
نکل ٹریا۔ بوٹاں دا جوڑا پینری پاؤن دی تھاں اس نے ہتھ وچ پھڑیا
ہویا سی۔
(5)
ڈاکٹر نے بڈھی دی نبض ٹوٹولی، ٹوٹیاں لا کے پھیپھڑیاں دی آواز
سنی تے اس دیاں پسلیاں نوں ٹوہ کے ویکھیا۔ بڈھی دا ساہ پیرو پیر تیز
ہندا جاندا سی تے چھاتی وچوں ساں ساں دی آواز آ رہی سی۔
نسخہ لکھ کے ڈاکٹر نے چندر بھان نوں پھڑایا تے روپئے کھیسے
وچ پاؤندا جھٹ پٹ باہر نکل گیا۔
چندر بھان جد دوائی لین جان لگا تاں منگلا دی دھندلی
نظر اس دے پیراں 'تے سی۔ پر اس وچاری نوں کی پتہ کہ اس دے خریدے ہوئے
بوٹ، چندر بھان دے پیریں پین توں پہلاں ہی ڈاکٹر دے کھیسے وچ جا پئے ہن۔
ہر اک چیز اپنے تھاں سر ہی سوبھدی ہے۔ کی چندر بھان دے پیر اس جوگ
سن۔
اجے ڈاکٹر نے باہر پیر کڈھیا ہی سی کہ مائی منگلا سدا لئی
اکھاں میٹ گئی۔ انھے دی اک ماتر ڈنگوری گھناں دی کھادھی ڈنگوری وی ربّ نے
اس پاسوں کھوہ لئی۔ اوہ ہن اس سنسان تے ڈراؤنے سنسار وچ اکلا
سی۔
... ... ... ... ... ... ...
جس دن منگلاں دی ارتھی نکلی، چندر بھان نے مڑ اس گھر
وچ پیر نہیں پاایا۔ اوہی گھر، جس دیاں ڈھٹھیاں کندھاں اس لئی سارے
سکھ، ساریاں خوشیاں لئی بیٹھیاں سن، اج ڈراؤنیاں شکلاں بنا بنا
کے اس دے ساہمنے آؤندیاں سن۔ اس نوں ایہو جاپدا سی کہ اس گھر دے
پران نکل گئے ہن تے ایہہ ہن اک لوتھ توں ودھ کجھ نہیں۔ اس دن توں
بعد چندر بھان نوں کسے نہیں ڈٹھا۔