اک بالڑی دو پتاسے مہیندر سنگھ سرنا
شنگارا سنگھ تے اوہدا بیلی آتو دس نمبریا ذیلدار صوبہ سنگھ دے تبیلے وچّ دارو پی رہے سن۔ ذیلدار اپنے بال بچیاں سمیت امبرسر مسیا نہاؤن گیا سی۔ پچھے دی ساری سپردگی اوہ کمی کھیمے نوں کر گیا سی۔ آتو دس نمبریا کھیمے دا سالا سی۔ کھیمے دی اس چار دناں دی چودھر صدقہ ہی آتو تے شنگارا سنگھ اج ذیلدار دے تبیلے وچّ رانی خاں بنے بیٹھے سن۔ کھیمے نے وی دو گھٹّ چکھّ لئی سی تے ہن ذیلدار دی حویلی ولّ فیرا تورا مارن تر پیا سی۔
شنگارا سنگھ نے اپنی پگڑی دا لڑ کھولھیا، بدھا، پھیر کھولھیا تے پھیر بنھدا بولیا، "مکھاں آتو، خیمہ گیا؟"
"گیا۔" آتو نے لمکویں لحظے وچّ آکھیا۔
"مکھاں چنگی طرحاں ویکھ کے نشا کر لے۔ گلّ تیجے کنیں نہیں چڑھنیں چاہیدی۔"
"جاں تاں گلّ تیرے میرے وچّ رہیگی"، آتو نے سوجھ وان فلسفیاں دے انداز وچّ آکھیا، "جاں پھر اسیں دوہویں نہیں رہانگے۔ پھانسی دا رسا سکے پیو دا لحاظ نہینؤں کردا۔"
"پھانسی!" شنگارا سنگھ نے چونک کے آکھیا۔
اوہدی آواز پاٹی ہوئی سی۔ پھیر اوہنے پگڑی دا لڑ کھولھ کے متھے دی تریلی پونجھی تے اکو ڈیک وچّ گلاس خالی کر دتا۔
کجھ چر بڑا سوچوان بیٹھا رہا۔ پھیر جگرا کر کے بولیا، "گلّ توں ٹھیک آہناں ویں۔ قتل دا معاملہ ہویا۔ کھیمے نوں بھنک نہیں پینی چاہیدی۔ مکھاں آتو، تیرے ہتھ کیوں کمبی جاندے نے۔"
"اینویں نہ پیا آکھ۔ لے کتھے پئے کمبدے نیں؟" آتو نے ہتھاں دی کرنگڑی پا کے اوہناں نوں کمبنوں ہٹاؤن دا یتن کیتا۔ فرق بسّ اینا سی کہ پہلے اوہدے ہتھ اڈّ اڈّ کمب رہے سن، ہن اکٹھے۔
آتو نے اپنی عمر دے پنجتالی ورھیاں وچّ سارے کسب کیتے سن، پر کسے دا قتل نہیں سی کیتا۔
"ڈر نہ"، شنگارا سنگھ نے ہلا شیریل دتی، "میں جو تیرے نال ہووانگا۔ اگوں دھون 'تے گنڈاسا توں ماریں، پچھوں میں سر 'تے کہاڑی مارانگا۔"
"کون پیا ڈردا اے؟" آتو ادھے گلاس دا اکو گھٹّ کردا بولیا، "اینویں نہ پیا آکھ۔ مر گئے آتو نوں ڈراؤن والے۔"
پر آتو دے لحظے نے اوہدے وریام بولاں دی ساکھی نہ بھری۔ التاں کر لینیاں، چوریاں ڈاکے مار لینے سوکھے سن۔ پر جیوندا بندہ سروں مار سٹنا جنے کھنے دا کم نہیں سی۔
آتو نے ہن چارے گھٹّ سدھے بوتل نوں منہ لا کے پیتے اتے اپنے داعیئے نوں اک پیچویں گنڈھ مار لئی۔ 'جہڑا کم کرنا اے، اوہ کرنا ای اے'، اوہنے سوچیا، 'بندہ مارن لگیاں کہڑے حل جونے پیندے نے، ماڑا جیہا ٹکّ گنڈاسے دا لا چھڈو تے بندہ مر جاندا اے۔'
ہکّ تھاپڑ کے آتو بولیا، "اجو راتیں جگیرے والا کنڈھا کڈھ چھڈنے۔ توں خاطر جمع رکھ تے ایویں گھابر نہ پیا۔"
"کون پیا گھابردا اے؟" شنگارا سنگھ نے آنے کڈھے۔
"گھابردا نہیں تاں آہ مڑ مڑ پگّ دا لڑ کیوں کھولھنا بنناں ایں؟"
"پگڑی سہری ڈھلی ہو گئی اے۔"
"کوئی ڈھلی شلی نہیں ہوئی۔" آتو نے کیہا، "کش نہیں ہویا تیری پگّ نوں۔ میں اگے وی ویکھیا اے۔ جدوں تیرے دل وچّ گھابر اٹھدی اے، توں نمانی پگّ دے مگر پے جاناں ایں۔"
"اوئے میں نہیں گھابردا"، شنگارا سنگھ بڑکیا، "ویکھ لئیں میں تیرے نال جاواںگا۔ تیرا گنڈاسا جے گھس گیا تاں میری کہاڑی اکو واری اوہنوں دپھاڑ کر دئیگی، گیلی وانگراں۔"
"باہلا وریام نہ پیا بن"، آتو نے چوٹ کیتی، "کہاڑی مارن لئی جسے وچّ لہو چاہیدے۔ شکل ویکھی ؤ اپنی جویں پھٹے منہ سکنے پئی ہندی اے۔ تے آہ پیلیاں وسار باہیں، جویں بجو قبراں 'چوں مردہ دھوہ لیایا ہووے۔ تیری بھخدی جوانی شنگارا سہاں، کجھرانوالے دی ہیرابائی نے چوس لئی۔ تیری جائداد زمین وی کنجراں دے لیکھے لگّ گئی۔ نہیں تاں پنڈ وچّ تیرے ورگا کون سی۔ اج توں دھیلے دھیلے نوں متھاج ایں۔ کم ایہہ بڑا ماڑا ای۔ اسیں تیرے بیلی آں۔ تیری کوئی گلّ اج تکّ بھنجے نہیں پین دتی۔ تیرا ایہہ کم وی ضرور کراںگے تے اجو راتیں کراںگے۔ پھیر کدی سانوں وی ہیرابائی دا ہوٹا لوا چھڈیں۔"
آتو بڑے لور وچّ ایہہ وارتالاپ بول گیا سی۔
"ضرور! ضرور!" شنگارا سنگھ نے بڑے دلار نال حامی بھری، "توں ساڈا یار ایں۔ تیرے توں ویہہ ہیرابائیاں گھول گھمائیاں۔ توں سملڑی سانبھ لئیں۔ بس اک واری توں منڈے دا گاٹا لاہ دے۔ پھیر ویکھیں میں کہاڑی نال کداں اوہدی لاش دے ٹوٹے کرداں۔"
"بلے بلے شنگارا سہاں"، آتو نے کیہا، "تیر وگرا سوربیر کسے ماں نہیں جمنا۔ ویکھ لئیں کتے کہاڑی جنگالی نہ گئی ہووے۔"
آتو دا وینگ شنگارا سنگھ نوں نہ پوہیا۔ گلّ انسنی کردا اوہ بولیا-
"جگیرے دے کامے علی محمد دا پیشاب بند ہو گیا سی۔ اسنوں منجے 'تے پا کے کجھرانوالے لے گئے نے۔ اج کل حدوانیاں دی راکھی جگیرا آپ کھوہ 'تے سوندا اے۔ ایدوں چنگا موقع مڑ ہتھ نہینؤں آؤنا۔"
ذیلدار صوبہ سنگھ دے تبیلے وچّ پکایا گیا ایہہ متا ذیلدار دی گھوڑی نے سنیا، گاں تے دوہاں مہیاں نے سنیا۔ پر اوہ بے زبان سن تے کلے نال بجھیاں سن۔ کالجیاں 'تے پتھر رکھ کے اوہ کھرلیاں وچّ منہ ماردیاں رہیاں۔ پر جدوں ایہہ کنسو تبیلے دے اک کھونجے بنے مرغیخانے دیاں ککڑیاں دے کنیں پئی تاں اوہناں حالَ پاہریا پا دتی۔ کڑ کڑ کردیاں کھنبھ پھٹکاندیاں اوہ چارے پاسے نٹھّ بھجّ رہیاں سن۔
تبیلے دی کندھ پنڈ دی دھرم سال نال سانجھی سی۔ گجھیاں ہوئیاں ککڑیاں تاں سویرے دھرم سال وچّ حاضری بھر کے کنکا وی چھک آؤندیاں سن۔ اج وی چٹے رنگ دی اک اتشاہی ککڑی دھرم سال دی ڈیوڑی تکّ پہنچ گئی۔ شاید اوہ دھرم سال اندر جڑی سنگت نوں شنگارا سنگھ اتے آتو دے منصوبے توں جانو کرواؤنا چاہندی سی۔ دھرم سال دی ڈیوڑی وچّ اوہ ککڑی چوہاں ورھیاں دی اک بالڑی دی نظریں چڑھ گئی جو پرشاد لے کے اپنی ماں توں پہلاں ہی باہر آ گئی سی۔ ککڑی نوں ویکھدیاں اوہ بالڑی اوہدے مگر نٹھی۔ اوہدے اک ہتھ وچّ پرشاد اتے دو پتاسے گھٹے ہوئے سن اتے دوجی بانہہ الار کے اوہ ککڑی نوں پھڑن دا یتن کر رہی سی۔ کڑکڑاؤندی اتے کھنبھ پھٹکاؤندی ککڑی تبیلے وچّ جا وڑی اتے مگر-مگر اوہ بالڑی وی۔
اندر وڑدیاں ہی کڑی دا دھیان ککڑی ولوں ہٹ گیا تے دارو پیندیاں کول رکدی اوہ بولی-
"تچھیں کی پئے پیندے او؟"
"کش نہیں کاکو۔" آتو نے رکھائی نال آکھیا، "توں ایتھے کی لین آئی ایں؟"
شنگارا سنگھ کجھ نہ بولیا۔ کڑی دی ماسومتا اتے سوچھتا دا کیلیا اوہ بٹّ بٹّ اوہدے ولّ ویکھدا گیا۔ چٹے ربناں 'تے تاریاں ورگیاں اکھاں نال اوہ اس پنڈ، اس دھرتی دی نہیں سی لگدی۔
"تچھیں شربت پئے پیندے او؟"
"آہو!" آتو نے گلّ مکانی چاہی۔
"مٹھا اے؟" کڑی نے پچھیا۔
"نہیں۔" آتو نے سچو سچ آکھیا۔
"کوڑا اے؟"
"آہو۔"
"میں مٹھا پا دیاں۔" کڑی نے کیہا اتے جھٹّ اک اک پتاسا اوہناں دوہاں دے گلاس وچّ پا دتا۔
"ایہہ کی کیتا اے؟" آتو چلک کے بولیا، "دھرم سال دا پرساد، ایہہ پتاسا، تے توں کتھے پا دتا اے۔"
کاہلی کاہلی آتو نے پتاسا اپنے گلاس وچوں کڈھن دی کیتی۔ پر پتاسا گھل چکا سی۔ اینے نوں بالڑی دی ماں لبھدی-لبھدی تبیلے دے اندر آ گئی۔ اندر وڑدیاں ہی اسنوں شراب دی تیز مشک آئی۔ اک ہتھ نال اسنے دپٹے دا لڑ نکّ 'تے گھٹّ لیا اتے دوجے نال کڑی نوں الار کے موڈھے لاندی کاہلی-کاہلی باہر نکل گئی۔
منتر مگدھ ہویا شنگارا سنگھ کنا چر اک ٹکّ باہرلے بوہے ولّ ویکھی گیا۔
"ادھر کی ویکھی جاناں ایں۔" آتو نے اوہنوں جھنجوڑیا۔
"آتو، اوہ بالڑی۔" شنگارا سنگھ نے کیہا۔
"اوہ چلی گئی اے"، آتو نے آکھیا، "اوہدی ماں اوہنوں چکّ کے لے گئی اے۔"
"آتو، اوہ بالڑی، پتہ نہیں کی کر گئی اے؟"
"کر کی گئی اے"، آتو بولیا، "اک اک پتاسا ساڈے گلاس وچّ پا گئی اے۔"
"نہیں۔" شنگارا سنگھ نے اپنا ہتھ چھاتی 'تے رکھدیاں آکھیا، "اوہ بالڑی مئینوں ائیتھے کش کر گئی اے۔"
"کوئی عقل دی گلّ کر شنگاریا۔ چہناں ورھیاں دی اوہ بالڑی، تئینوں ائیتھے کی کر گئی اے۔" آتو نے ہتھ اپنی چھاتی 'تے رکھدیاں پچھیا۔
"کش نہ پچھ آتو۔ اوہنوں وینہدآں سار میرے اندر سبھ کش الٹ پلٹ ہو گیا اے۔ کش چنگا-چنگا ہو گیا ای میرے اندر، جہو جیہا پہلاں کدے نہیں ہویا۔"
"بوتل مکاؤن دی کر" آتو نے کیہا، "تے ایویں یبلیاں نہ پیا مار۔"
"نہیں آتو، ہن نہیں میری پین نوں روح کردی۔"
"پھیر کاہدے 'تے کردی اے تیری روح؟" آتو نے پچھیا ۔
"میری روح رون نوں کردی!" شنگارا سنگھ نے اتھرواں بھجی آواز وچّ کیہا۔
"رو لے پھیر" آتو بولیا، "رون 'تے کہڑا ملّ لگدے۔"
اجے گلّ آتو دے منہ وچّ ہی سی کہ شنگارا سنگھ فسّ پیا۔ تے اگلے پل، آتو ویکھ کے حیران ہویا، گوڈیاں وچّ سر لکائی اوہ بھباں مار مار کے رو رہا سی۔
آتو نے اوہدے رون وچّ کوئی وگھن نہ پایا۔ جدوں بھباں ڈسکورے بن گئیاں تاں شنگارا سنگھ نے کہنا شروع کیتا-
"میری گھروالی پہلی جمنی وچّ ہی مر گئی اتے اوہدے نال ہی میرا اٹھاں دناں دا پتر وی۔ مڑ کے مینوں کسے نے ساک نہ دتا تے میں کنجراں دے کوٹھیاں 'تے کھیہاں کھاندا فریا۔ میرا پتر جیوندا رہندا تاں اج نوں ایس بالڑی ورگی میری پوتری ہونی سی۔ میں اوہنوں چکی فردا۔ اوہنوں موڈھے لا کے دھرم سال لے جاندا۔"
"لے آہ کہڑی وڈی گلّ اے۔ جگیرا اکیاں بائیاں دا گبھرو اے۔ جیداد زمین والا اے۔ اوہنوں ویہہ ساک آؤندے نے۔ اوہدا ویاہ کر۔ ہور اوہدا کون اے۔ پھیر پیا کھڈائیں پوتریاں پوترے۔"
"توں اپنے جگیرے دی گلّ کردا ایں، میرے اپنے جگیرے دی؟" شنگارا سنگھ نے مورکھاں وانگ پچھیا ۔
"آہو، بھتیجے تیرے دی!"، آتو نے کیہا، "جسدا اج راتیں اساں قتل کرنا ایں۔"
"نانہہ نانہہ آتو"، شنگارا سنگھ نے ہتھ جوڑدیاں تڑف کے آکھیا، "واسطہ ای گورو دا، مڑ کے ایہہ گلّ مونہوں نہ کڈھیں۔"
