ਮੈਨੂੰ ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਿਸੇ ਤਵਾਇਫ਼ ਦਾ ਖ਼ਤ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਹ ਵੀ ਉਮੀਦ ਕਰਦੀ ਹਾਂ ਕਿ ਕਿ ਅੱਜ ਤੱਕ ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੀ ਅਤੇ ਇਸ ਪੇਸ਼ੇ ਦੀਆਂ ਦੂਜੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸੂਰਤ ਵੀ ਨਾ ਵੇਖੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਇਹ ਵੀ ਜਾਣਦੀ ਹਾਂ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਮੇਰਾ ਇਹ ਖ਼ਤ ਲਿਖਣਾ ਕਿਸ ਕਦਰ ਅਭੱਦਰ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਖ਼ਤ। ਪਰ ਕੀ ਕਰਾਂ। ਹਾਲਾਤ ਕੁੱਝ ਅਜਿਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਨਾਂ ਕੁੜੀਆਂ ਦਾ ਤਕਾਜ਼ਾ ਇੰਨਾ ਤਕੜਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਇਹ ਖ਼ਤ ਲਿਖੇ ਬਿਨਾਂ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦੀ। ਇਹ ਖ਼ਤ ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਲਿਖ ਰਹੀ ਹਾਂ, ਇਹ ਖ਼ਤ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਬੇਲਾ ਅਤੇ ਬਤੋਲ ਲਿਖਵਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਮੈਂ ਸਿਦਕ ਦਿਲੋਂ ਮੁਆਫ਼ੀ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹਾਂ, ਜੇਕਰ ਮੇਰੇ ਖ਼ਤ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਫ਼ਿਕਰਾ ਤੁਹਾਨੂੰ ਚੰਗਾ ਨਾ ਲੱਗੇ। ਉਸਨੂੰ ਮੇਰੀ ਮਜਬੂਰੀ ਦਾ ਸੌਦਾ ਸਮਝਣਾ ਜੀ।
ਬੇਲਾ ਅਤੇ ਬਤੋਲ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਇਹ ਖ਼ਤ ਕਿਉਂ ਲਿਖਵਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਦੋਨੋਂ ਕੁੜੀਆਂ ਕੌਣ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਤਕਾਜ਼ਾ ਇੰਨਾ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਕਿਉਂ ਹੈ। ਇਹ ਸਭ ਕੁੱਝ ਦੱਸਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬਾਰੇ ਕੁੱਝ ਦੱਸਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹਾਂ, ਘਬਰਾਓ ਨਾ। ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਆਪਣੀ ਘਿਣਾਓਨੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਤੋਂ ਜਾਣੂੰ ਨਹੀਂ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ। ਮੈਂ ਇਹ ਵੀ ਨਹੀਂ ਦੱਸਾਂਗੀ ਕਿ ਮੈਂ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿਸ ਹਾਲਾਤ ਵਿੱਚ ਤਵਾਇਫ਼ ਬਣੀ। ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਸ਼ਰੀਫ਼ਾਨਾ ਜਜ਼ਬੇ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲੈ ਕੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਿਸੇ ਝੂਠੇ ਰਹਿਮ ਦੀ ਦਰਖ਼ਾਸਤ ਕਰਨ ਨਹੀਂ ਆਈ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਦਰਦਮੰਦ ਦਿਲ ਨੂੰ ਪਹਿਚਾਣ ਕੇ ਆਪਣੀ ਸਫਾਈ ਵਿੱਚ ਝੂਠਾ ਮੁਹੱਬਤ ਦਾ ਅਫ਼ਸਾਨਾ ਨਹੀਂ ਘੜਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀ। ਇਸ ਖ਼ਤ ਦੇ ਲਿਖਣ ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਤਵਾਇਫ਼ੀ ਦੇ ਧੰਦੇ ਦੇ ਭੇਤਾਂ ਤੋਂ ਜਾਣੂੰ ਕਰਾਵਾਂ। ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਸਫਾਈ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਕਹਿਣਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਸਿਰਫ ਆਪਣੇ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਅਜਿਹੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦੱਸਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅੱਗੇ ਚੱਲ ਕੇ ਬੇਲਾ ਅਤੇ ਬਤੋਲ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਉੱਤੇ ਅਸਰ ਪੈ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਤੁਸੀ ਲੋਕ ਕਈ ਵਾਰ ਬੰਬਈ ਆਏ ਹੋਵੋਗੇ। ਜਿਨਾਹ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਤਾਂ ਬੰਬਈ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਵੇਖਿਆ ਹੈ ਮਗਰ ਤੁਸੀਂ ਸਾਡਾ ਬਾਜ਼ਾਰ ਕਾਹੇ ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ ਹੋਵੇਗਾ। ਜਿਸ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਰਹਿੰਦੀ ਹਾਂ ਉਹ ਫ਼ਾਰਸ ਰੋਡ ਕਹਾਂਦਾ ਹੈ। ਫ਼ਾਰਸ ਰੋਡ, ਗਰਾਂਟ ਰੋਡ ਅਤੇ ਮਦਨਪੁਰੇ ਦੇ ਵਿੱਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਗਰਾਂਟ ਰੋਡ ਦੇ ਉਸ ਪਾਰ ਲਮੰਗਟਮ ਰੋਡ ਅਤੇ ਉਪੇਰਾ ਹਾਊਸ ਅਤੇ ਚੌਪਾਟੀ ਮੈਰੀਨ ਡਰਾਈਵ ਅਤੇ ਫ਼ੋਰਟ ਦੇ ਇਲਾਕ਼ੇ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਬੰਬਈ ਦੇ ਸ਼ਰੀਫ਼ ਲੋਕ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਮਦਨਪੁਰਾ ਵਿੱਚ ਉਸ ਤਰਫ਼ ਗਰੀਬਾਂ ਦੀ ਬਸਤੀ ਹੈ। ਫ਼ਾਰਸ ਰੋਡ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਨਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚਕਾਰ ਹੈ ਤਾਂਕਿ ਅਮੀਰ ਅਤੇ ਗ਼ਰੀਬ ਇਸ ਤੋਂ ਇੱਕੋ ਜਿੰਨਾ ਲਾਭ ਉਠਾ ਸਕਣ। ਗੁਰੂ ਫ਼ਾਰਸ ਰੋਡ ਫਿਰ ਵੀ ਮਦਨਪੁਰੇ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕ਼ਰੀਬ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਤੰਗੀ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਤਵਾਇਫ਼ੀ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਫ਼ਾਸਲਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਬਾਜ਼ਾਰ ਬਹੁਤ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਸ ਦੇ ਮਕਾਨ ਵੀ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਵਿੱਚੋ ਵਿੱਚ ਟਰਾਮ ਦੀ ਗੜਗੜਾਹਟ ਦਿਨ ਰਾਤ ਜਾਰੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਜਹਾਨ ਭਰ ਦੇ ਅਵਾਰਾ ਕੁੱਤੇ ਅਤੇ ਲੌਂਡੇ ਅਤੇ ਸ਼ੋਹਦੇ ਅਤੇ ਬੇਕਾਰ ਅਤੇ ਜਰਾਇਮਪੇਸ਼ਾ ਲੋਕ ਇਸ ਦੀਆਂ ਗਲੀਆਂ ਦੇ ਗੇੜੇ ਲਾਉਂਦੇ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਲੰਗੜੇ, ਲੂਲੇ, ਨਿਕੰਮੇ, ਦਿੱਕ ਦੇ ਮਾਰੇ ਤਮਾਸ਼ਬੀਨ। ਆਤਸ਼ਕ ਤੇ ਸੁਜ਼ਾਕ ਦੇ ਮਾਰੇ ਹੋਏ ਕਾਣੇ, ਲੁੰਜੇ, ਕੋਕੀਨਬਾਜ਼ ਅਤੇ ਜੇਬ ਕਤਰੇ ਇਸ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਹਿੱਕ ਤਾਣ ਕੇ ਚਲਦੇ ਹਨ। ਗ਼ਲੀਜ਼ ਹੋਟਲ, ਸਿੱਲ੍ਹੇ ਹੋਏ ਫ਼ੁਟ-ਪਾਥ ਉੱਤੇ ਮੈਲ਼ੇ ਦੇ ਢੇਰਾਂ ਉੱਤੇ ਭਿਣਭਿਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਲੱਖਾਂ ਮੱਖੀਆਂ, ਲੱਕੜੀਆਂ ਅਤੇ ਕੋਲੇ ਦੇ ਵੀਰਾਨ ਗੁਦਾਮ, ਪੇਸ਼ਾਵਰ ਦਲਾਲ ਅਤੇ ਬੇਹੇ ਹਾਰ ਵੇਚਣ ਵਾਲੇ, ਕੋਕ ਸ਼ਾਸਤਰ ਅਤੇ ਨੰਗੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਦੇ ਦੁਕਾਨਦਾਰ, ਚੀਨੀ ਨਾਈ ਅਤੇ ਇਸਲਾਮੀ ਨਾਈ ਅਤੇ ਲੰਗੋਟੇ ਕਸ ਕੇ ਗਾਲੀਆਂ ਬਕਣ ਵਾਲੇ ਪਹਿਲਵਾਨ, ਸਾਡੀ ਸਮਾਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਸਾਰਾ ਕੂੜ-ਕਬਾੜ ਤੁਹਾਨੂੰ ਫ਼ਾਰਸ ਰੋਡ ਉੱਤੇ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਸਾਫ਼ ਹੈ ਤੁਸੀ ਇੱਥੇ ਕਿਉਂ ਆਓਗੇ। ਕੋਈ ਸ਼ਰੀਫ ਆਦਮੀ ਏਧਰ ਦਾ ਰੁਖ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ, ਸ਼ਰੀਫ ਆਦਮੀ ਜਿੰਨੇ ਹਨ ਉਹ ਗਰਾਂਟ ਰੋਡ ਦੇ ਉਸ ਪਾਰ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜੋ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸ਼ਰੀਫ ਹਨ ਉਹ ਮਾਲਾਬਾਰ ਹਿੱਲ ਉੱਤੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਮੈਂ ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਿਨਾਹ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਕੋਠੀ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਤੋਂ ਲੰਘੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਮੈਂ ਝੁਕ ਕੇ ਸਲਾਮ ਵੀ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਬਤੋਲ ਵੀ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਸੀ। ਬਤੋਲ ਨੂੰ ਤੁਹਾਡੇ (ਜਿਨਾਹ ਸਾਹਿਬ) ਨਾਲ ਜਿਸ ਕਦਰ ਸ਼ਰਧਾ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਮੈਂ ਕਦੇ ਠੀਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਿਆਨ ਨਾ ਕਰ ਸਕੂੰਗੀ। ਖ਼ੁਦਾ ਅਤੇ ਰਸੂਲ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਜੇਕਰ ਉਹ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਉਹ ਤੁਸੀਂ ਹੋ। ਉਸਨੇ ਤੁਹਾਡੀ ਤਸਵੀਰ ਲਾਕੇਟ ਵਿੱਚ ਲਗਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਸੀਨੇ ਨਾਲ ਲਗਾ ਰੱਖੀ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਬੁਰੀ ਨੀਅਤ ਨਾਲ ਨਹੀਂ। ਬਤੋਲ ਦੀ ਉਮਰ ਹੁਣ ਗਿਆਰਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਹੈ, ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਕੁੜੀ ਹੀ ਤਾਂ ਹੈ ਉਹ। ਗੋ ਫ਼ਾਰਸ ਰੋਡ ਵਾਲੇ ਹੁਣੇ ਤੋਂ ਉਸ ਦੇ ਬਾਰੇ ਭੈੜੇ ਭੈੜੇ ਇਰਾਦੇ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਚਲੋ ਖ਼ੈਰ ਉਹ ਕਦੇ ਫਿਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸਾਂਗੀ।
ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਫ਼ਾਰਸ ਰੋਡ ਜਿੱਥੇ ਮੈਂ ਰਹਿੰਦੀ ਹਾਂ, ਫ਼ਾਰਸ ਰੋਡ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਸਿਰੇ ਉੱਤੇ ਜਿੱਥੇ ਚੀਨੀ ਨਾਈ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਹੈ ਇਸ ਦੇ ਕ਼ਰੀਬ ਇੱਕ ਹਨੇਰੀ ਗਲੀ ਦੇ ਮੋੜ ਉੱਤੇ ਮੇਰੀ ਦੁਕਾਨ ਹੈ । ਲੋਕ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਦੁਕਾਨ ਨਹੀਂ ਕਹਿੰਦੇ। ਖ਼ੈਰ ਤੁਸੀ ਸਿਆਣੇ ਹੋ ਤੁਹਾਥੋਂ ਕੀ ਛੁਪਾਊਂਗੀ। ਇਹੀ ਕਹੂੰਗੀ ਉੱਥੇ ਮੇਰੀ ਦੁਕਾਨ ਹੈ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਮੈਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਪਾਰ ਕਰਦੀ ਹਾਂ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਾਣੀਆ, ਸਬਜ਼ੀ ਵਾਲਾ, ਫਲ ਵਾਲਾ, ਹੋਟਲ ਵਾਲਾ, ਮੋਟਰ ਵਾਲਾ, ਸਿਨੇਮਾ ਵਾਲਾ, ਕੱਪੜੇ ਵਾਲਾ ਜਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਵਪਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਵਪਾਰ ਵਿੱਚ ਗਾਹਕ ਨੂੰ ਖ਼ੁਸ਼ ਕਰਨ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਆਪਣੇ ਲਾਭ ਦੀ ਵੀ ਸੋਚਦਾ ਹੈ। ਮੇਰਾ ਵਪਾਰ ਵੀ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੈ, ਫ਼ਰਕ ਸਿਰਫ ਇੰਨਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਬਲੈਕ ਮਾਰਕੀਟ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਵਪਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਫ਼ਰਕ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਦੁਕਾਨ ਚੰਗੀ ਜਗ੍ਹਾ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਰਾਤ ਤਾਂ ਕੀ ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਲੋਕ ਠੋਕਰ ਖਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਹਨੇਰੀ ਗਲੀ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਆਪਣੀਆਂ ਜੇਬਾਂ ਖ਼ਾਲੀ ਕਰਕੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸ਼ਰਾਬ ਪੀ ਕੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਹਾਨ ਭਰ ਦੀਆਂ ਗਾਲੀਆਂ ਬਕਦੇ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਗੱਲ ਗੱਲ ਉੱਤੇ ਛੁਰਾ ਜ਼ਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਦੋ ਖ਼ੂਨ ਦੂਜੇ ਤੀਸਰੇ ਦਿਨ ਹੁੰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਮਤਲਬ ਇਹ ਕਿ ਹਰ ਵਕਤ ਜਾਨ ਮੁਸੀਬਤ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਮੈਂ ਕੋਈ ਚੰਗੀ ਤਵਾਇਫ਼ ਨਹੀਂ ਹਾਂ ਕਿ ਪੂਨ ਜਾ ਕੇ ਰਹਾਂ ਜਾਂ ਵਰਲੀ ਉੱਤੇ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਕੰਢੇ ਇੱਕ ਕੋਠੀ ਲੈ ਸਕਾਂ।
ਮੈਂ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਾਮੂਲੀ ਦਰਜੇ ਦੀ ਤਵਾਇਫ਼ ਹਾਂ ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਮੈਂ ਸਾਰਾ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵੇਖਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਘਾਟ ਘਾਟ ਦਾ ਪਾਣੀ ਪੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸੁਹਬਤ ਵਿੱਚ ਬੈਠੀ ਹਾਂ। ਪਰ ਹੁਣ ਦਸ ਸਾਲ ਤੋਂ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਬੰਬਈ ਵਿੱਚ। ਇਸ ਫ਼ਾਰਸ ਰੋਡ ਉੱਤੇ। ਇਸ ਦੁਕਾਨ ਵਿੱਚ ਬੈਠੀ ਹਾਂ ਅਤੇ ਹੁਣ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਦੁਕਾਨ ਦੀ ਪਗੜੀ ਵੀ ਛੇ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਤੱਕ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਜਗ੍ਹਾ ਕੋਈ ਇੰਨੀ ਚੰਗੀ ਨਹੀਂ। ਫ਼ਿਜ਼ਾ ਗੰਦੀ ਹੈ ਚਿੱਕੜ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਗੰਦਗੀ ਦੇ ਅੰਬਾਰ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਹਨ ਅਤੇ ਖ਼ੁਰਕ ਖਾਧੇ ਕੁੱਤੇ ਘਬਰਾਏ ਹੋਏ ਗਾਹਕਾਂ ਨੂੰ ਵੱਢ ਖਾਣ ਨੂੰ ਲਪਕਦੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਵੀ ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਦੀ ਪਗੜੀ ਛੇ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਤੱਕ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।
ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਮੇਰੀ ਦੁਕਾਨ ਇੱਕ ਮੰਜ਼ਿਲਾ ਮਕਾਨ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਦੋ ਕਮਰੇ ਹਨ। ਸਾਹਮਣੇ ਦਾ ਕਮਰਾ ਮੇਰੀ ਬੈਠਕ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਮੈਂ ਗਾਉਂਦੀ ਹਾਂ, ਨੱਚਦੀ ਹਾਂ, ਗਾਹਕਾਂ ਨੂੰ ਰਿਝਾਉਂਦੀ ਹਾਂ, ਪਿੱਛੇ ਦਾ ਕਮਰਾ, ਰਸੋਈ ਅਤੇ ਗੁਸਲਖ਼ਾਨੇ ਅਤੇ ਸੌਣ ਦੇ ਕਮਰੇ ਦਾ ਕੰਮ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਨਲ਼ਕਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਹਾਂਡੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਜਿਹਾ ਪਲੰਘ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਇੱਕ ਹੋਰ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਪਲੰਘ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਮੇਰੇ ਕਪੜਿਆਂ ਦੇ ਸੰਦੂਕ ਹਨ, ਬਾਹਰ ਵਾਲੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਹੈ ਪਰ ਅੰਦਰ ਵਾਲੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਬਿਲਕੁਲ ਹਨੇਰਾ ਹੈ। ਮਾਲਿਕ ਮਕਾਨ ਨੇ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਤੋਂ ਕਲਈ ਨਹੀਂ ਕਰਾਈ ਨਾ ਉਹ ਕਰਾਏਗਾ। ਇੰਨੀ ਫੁਰਸਤ ਕਿਸ ਨੂੰ ਹੈ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਰਾਤ ਭਰ ਨੱਚਦੀ ਹਾਂ, ਗਾਉਂਦੀ ਹਾਂ ਅਤੇ ਦਿਨ ਨੂੰ ਉਥੇ ਹੀ ਗਾਉਣ ਵਾਲੇ ਤਕੀਏ ਉੱਤੇ ਸਿਰ ਟੇਕ ਕੇ ਸੌਂ ਜਾਂਦੀ ਹਾਂ, ਬੇਲਾ ਅਤੇ ਬਤੋਲ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਦਾ ਕਮਰਾ ਦੇ ਰੱਖਿਆ ਹੈ। ਅਕਸਰ ਗਾਹਕ ਜਦੋਂ ਉੱਧਰ ਮੂੰਹ ਧੋਣ ਲਈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਬੇਲਾ ਅਤੇ ਬਤੋਲ ਫਟੀਆਂ ਫਟੀਆਂ ਨਿਗਾਹਾਂ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਕੁੱਝ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨਜ਼ਰਾਂ ਕਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਮੇਰਾ ਇਹ ਖ਼ਤ ਵੀ ਉਹੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਉਹ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਇਸ ਵਕ਼ਤ ਨਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਤਾਂ ਇਹ ਗੁਨਾਹਗਾਰ ਬੰਦੀ ਤੁਹਾਡੀ ਖਿਦਮਤ ਵਿੱਚ ਇਹ ਗੁਸਤਾਖ਼ੀ ਨਾ ਕਰਦੀ, ਜਾਣਦੀ ਹਾਂ ਦੁਨੀਆ ਮੇਰੇ ਉੱਤੇ ਥੂ ਥੂ ਕਰੇਗੀ। ਜਾਣਦੀ ਹਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਤੁਸਾਂ ਤੱਕ ਮੇਰਾ ਇਹ ਖ਼ਤ ਵੀ ਨਾ ਪਹੁੰਚੇ। ਫਿਰ ਵੀ ਮਜਬੂਰ ਹਾਂ ਇਹ ਖ਼ਤ ਲਿਖ ਕੇ ਰਹਾਂਗੀ ਕਿ ਬੇਲਾ ਅਤੇ ਬਤੋਲ ਦੀ ਮਰਜ਼ੀ ਇਹੀ ਹੈ।
ਸ਼ਾਇਦ ਤੁਸੀ ਕਿਆਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ ਕਿ ਬੇਲਾ ਅਤੇ ਬਤੋਲ ਮੇਰੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਹਨ। ਨਹੀਂ ਇਹ ਗ਼ਲਤ ਹੈ ਮੇਰੀ ਕੋਈ ਧੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਨਾਂ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਮੈਂ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚੋਂ ਖ਼ਰੀਦਿਆ ਹੈ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਮੁਸਲਮਾਨ ਫ਼ਸਾਦ ਜੋਰਾਂ ਉੱਤੇ ਸੀ, ਅਤੇ ਗਰਾਂਟ ਰੋਡ, ਅਤੇ ਫ਼ਾਰਸ ਰੋਡ ਅਤੇ ਮਦਨਪੁਰਾ ਵਿੱਚ ਇਨਸਾਨੀ ਖ਼ੂਨ ਪਾਣੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਹਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਚ ਮੈਂ ਬੇਲਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਦਲਾਲ ਕੋਲੋਂ ਤਿੰਨ ਸੌ ਰੁਪਏ ਦੇ ਇਵਜ ਖ਼ਰੀਦਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਮੁਸਲਮਾਨ ਦਲਾਲ ਉਸ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਲਿਆਇਆ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਬੇਲੇ ਦੇ ਮਾਂ ਬਾਪ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਬੇਲੇ ਦੇ ਮਾਂ ਬਾਪ ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ ਵਿੱਚ ਰਾਜਾ ਬਾਜ਼ਾਰ ਦੇ ਪਿਛਵਾੜੇ ਵਿੱਚ ਪੁਣਛ ਹਾਊਸ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਦੀ ਗਲੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ, ਦਰਮਿਆਨੇ ਤਬਕੇ ਦਾ ਘਰਾਣਾ ਸੀ, ਸ਼ਰਾਫ਼ਤ ਅਤੇ ਸਾਦਗੀ ਗੁੜਤੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲੀ ਸੀ। ਬੇਲਾ ਆਪਣੇ ਮਾਂ ਬਾਪ ਦੀ ਇਕਲੌਤੀ ਧੀ ਸੀ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੂੰ ਥੋੜਾ ਤੰਗ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਉਸ ਵਕ਼ਤ ਚੌਥੀ ਜਮਾਤ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਦੀ ਸੀ। ਇਹ ਬਾਰਾਂ ਜੁਲਾਈ ਦੀ ਘਟਨਾ ਹੈ। ਬੇਲਾ ਆਪਣੇ ਸਕੂਲੋਂ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਘਰ ਆ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਇੱਕ ਭੀੜ ਵੇਖਿਆ। ਇਹ ਲੋਕ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸਨ ਅਤੇ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਘਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਨਾਲ ਨਾਲ ਅੱਲਾ-ਹੂ-ਅਕਬਰ ਦਾ ਨਾਰਾ ਵੀ ਬੁਲੰਦ ਕਰਦੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਬੇਲਾ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਬਾਪ ਨੂੰ ਕਤਲ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਵੇਖਿਆ। ਫਿਰ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਦਮ ਤੋੜਦੇ ਹੋਏ ਵੇਖਿਆ। ਵਹਿਸ਼ੀ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦੀਆਂ ਛਾਤੀਆਂ ਕੱਟ ਕੇ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਨ। ਉਹ ਛਾਤੀਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇੱਕ ਮਾਂ, ਕੋਈ ਵੀ ਮਾਂ, ਹਿੰਦੂ ਮਾਂ ਜਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨ ਮਾਂ, ਈਸਾਈ ਮਾਂ ਜਾਂ ਯਹੂਦੀ ਮਾਂ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਦੁੱਧ ਪਿਲਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਨਸਾਨਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਕਾਇਨਾਤ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲਤਾ ਵਿੱਚ ਸਿਰਜਣਾ ਦਾ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਬਾਬ ਖੋਲ੍ਹਦੀ ਹੈ ਉਹ ਦੁੱਧ ਭਰੀਆਂ ਛਾਤੀਆਂ ਅੱਲਾ-ਹੂ-ਅਕਬਰ ਦੇ ਨਾਹਰਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਕੱਟ ਸੁੱਟੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਕਿਸੇ ਨੇ ਸਿਰਜਣਾ ਦੇ ਨਾਲ ਇੰਨਾ ਜ਼ੁਲਮ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਕਿਸੇ ਜ਼ਾਲਿਮ ਹਨੇਰੇ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਕਾਲਖ਼ ਭਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਮੈਂ ਕੁਰਆਨ ਪੜ੍ਹਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਮੈਂ ਜਾਣਦੀ ਹਾਂ ਕਿ ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ ਵਿੱਚ ਬੇਲੇ ਦੇ ਮਾਂ ਬਾਪ ਦੇ ਨਾਲ ਜੋ ਕੁੱਝ ਹੋਇਆ ਉਹ ਇਸਲਾਮ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਉਹ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਉਹ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਉਹ ਬਦਲਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਉਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਕਰੂਰਤਾ, ਬੇਰਹਿਮੀ, ਬੁਜ਼ਦਿਲੀ ਅਤੇ ਸ਼ੈਤਾਨੀਅਤ ਸੀ ਜੋ ਹਨੇਰ ਦੇ ਸੀਨੇ ਵਿੱਚੋਂ ਫੁੱਟਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨੂਰ ਦੀ ਆਖ਼ਰੀ ਕਿਰਨ ਨੂੰ ਵੀ ਦਾਗਦਾਰ ਕਰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਬੇਲਾ ਹੁਣ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਦਾੜ੍ਹੀ ਵਾਲੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਦਲਾਲ ਦੇ ਕੋਲ ਸੀ। ਬੇਲਾ ਦੀ ਉਮਰ ਬਾਰਾਂ ਸਾਲ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਹ ਚੌਥੀ ਜਮਾਤ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਦੀ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਅੱਜ ਪੰਜਵੀਂ ਜਮਾਤ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋ ਰਹੀ ਹੁੰਦੀ। ਫਿਰ ਵੱਡੀ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਮਾਂ ਬਾਪ ਉਸ ਦਾ ਵਿਆਹ ਕਿਸੇ ਸ਼ਰੀਫ ਘਰਾਣੇ ਦੇ ਗ਼ਰੀਬ ਜਿਹੇ ਮੁੰਡੇ ਨਾਲ ਕਰ ਦਿੰਦੇ, ਉਹ ਆਪਣਾ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਘਰ ਵਸਾਉਂਦੀ, ਆਪਣੇ ਖ਼ਾਵੰਦ ਨਾਲ, ਆਪਣੇ ਨੰਨ੍ਹੇ ਨੰਨ੍ਹੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ, ਆਪਣੀ ਘਰੇਲੂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ ਖ਼ੁਸ਼ੀਆਂ ਨਾਲ। ਪਰ ਇਸ ਨਾਜ਼ੁਕ ਕਲੀ ਲਈ ਬੇਵਕਤ ਖ਼ਿਜ਼ਾਂ ਆ ਗਈ, ਹੁਣ ਬੇਲਾ ਬਾਰਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦੀ। ਇਸ ਦੀ ਉਮਰ ਥੋੜ੍ਹੀ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਹੁਤ ਬੁਢੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਜੋ ਡਰ ਹੈ। ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਜੋ ਤਲਖੀ ਹੈ ਜਾਂ ਉਸ ਦਾ ਜੋ ਲਹੂ ਹੈ, ਮੌਤ ਦੀ ਜੋ ਪਿਆਸ ਹੈ, ਕ਼ੈਦ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਸਾਹਿਬ, ਸ਼ਾਇਦ ਜੇਕਰ ਤੁਸੀ ਉਸਨੂੰ ਵੇਖ ਸਕੋ ਤੇ ਇਸ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਕਰ ਸਕੋ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੇਸਹਾਰਾ ਅੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਗਹਿਰਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਸਕੋ। ਤੁਸੀ ਤਾਂ ਸ਼ਰੀਫ ਆਦਮੀ ਹੋ। ਤੁਸੀਂ ਸ਼ਰੀਫ ਘਰਾਣੇ ਦੀਆਂ ਮਾਸੂਮ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ਹਿੰਦੂ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ, ਸ਼ਾਇਦ ਤੁਸੀ ਸਮਝ ਜਾਂਦੇ ਕਿ ਮਾਸੂਮੀਅਤ ਦਾ ਕੋਈ ਮਜ਼ਹਬ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਉਹ ਸਾਰੀ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਅਮਾਨਤ ਹੈ। ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਹੈ। ਜੋ ਉਸਨੂੰ ਮਿਟਾਉਂਦਾ ਹੈ ਉਸਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਕਿਸੇ ਮਜ਼ਹਬ ਦਾ ਕੋਈ ਖ਼ੁਦਾ ਮੁਆਫ਼ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਬਤੋਲ ਅਤੇ ਬੇਲਾ ਦੋਨੋਂ ਸਕੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਬਤੋਲ ਅਤੇ ਬੇਲਾ ਸਕੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਬਤੋਲ ਮੁਸਲਮਾਨ ਕੁੜੀ ਹੈ। ਬੇਲਾ ਨੇ ਹਿੰਦੂ ਘਰ ਵਿੱਚ ਜਨਮ ਲਿਆ। ਅੱਜ ਦੋਨੋਂ ਫ਼ਾਰਸ ਰੋਡ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਰੰਡੀ ਦੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਬੈਠੀਆਂ ਹਨ।
ਜੇਕਰ ਬੇਲਾ ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ ਤੋਂ ਆਈ ਹੈ ਤਾਂ ਬਤੋਲ ਜਲੰਧਰ ਦੇ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਖੇਮ ਕਰਨ ਦੇ ਇੱਕ ਪਠਾਣ ਦੀ ਧੀ ਹੈ। ਬਤੋਲ ਦੇ ਬਾਪ ਦੀਆਂ ਸੱਤ ਬੇਟੀਆਂ ਸਨ, ਤਿੰਨ ਸ਼ਾਦੀਸ਼ੁਦਾ ਅਤੇ ਚਾਰ ਕੁਆਰੀਆਂ। ਬਤੋਲ ਦਾ ਬਾਪ ਖੇਮਕਰਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਾਮੂਲੀ ਵਾਹੀਕਾਰ ਸੀ। ਗ਼ਰੀਬ ਪਠਾਣ ਪਰ ਅਣਖੀ ਪਠਾਣ ਜੋ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਖੇਮ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਬਸ ਗਏ ਸੀ। ਜੱਟਾਂ ਦੇ ਇਸ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਇਹੀ ਤਿੰਨ ਚਾਰ ਘਰ ਪਠਾਣਾਂ ਦੇ ਸਨ, ਇਹ ਲੋਕ ਜਿਸ ਹਲੀਮੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਸ਼ਾਇਦ ਉਸ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਪੰਡਿਤ-ਜੀ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹੋਣ ਉੱਤੇ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਮਸਜਦ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਇਜਾਜਤ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਹ ਲੋਕ ਘਰ ਵਿੱਚ ਚੁਪ-ਚਾਪ ਆਪਣੀ ਨਮਾਜ਼ ਅਦਾ ਕਰਦੇ, ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਜਦੋਂ ਵਲੋਂ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਹੁਕੂਮਤ ਦੀ ਵਾਗਡੋਰ ਸਾਂਭੀ ਸੀ ਕਿਸੇ ਮੋਮਿਨ ਨੇ ਇਸ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਅਜ਼ਾਨ ਨਾ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦਿਲ ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਨਾਲ ਰੋਸ਼ਨ ਸੀ ਪਰ ਦੁਨਿਆਵੀ ਮਜਬੂਰੀਆਂ ਇਸ ਕਦਰ ਤੀਖਣ ਸਨ ਅਤੇ ਫਿਰ ਰਵਾਦਾਰੀ ਦਾ ਖਿਆਲ ਇਸ ਕਦਰ ਗ਼ਾਲਿਬ ਸੀ ਕਿ ਮੂੰਹ ਖੋਲ੍ਹਣ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਬਤੋਲ ਆਪਣੇ ਬਾਪ ਦੀ ਚਹੇਤੀ ਕੁੜੀ ਸੀ। ਸੱਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ, ਸਭ ਤੋਂ ਪਿਆਰੀ, ਸਭ ਤੋਂ ਹਸੀਨ, ਬਤੋਲ ਇਸ ਕਦਰ ਹਸੀਨ ਹੈ ਕਿ ਹੱਥ ਲਗਾਉਣ ਨਾਲ ਮੈਲ਼ੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਪੰਡਿਤ-ਜੀ, ਤੁਸੀ ਤਾਂ ਖ਼ੁਦ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਮੂਲ ਦੇ ਹੋ ਅਤੇ ਕਲਾਕਾਰ ਹੋ ਕੇ ਇਹ ਵੀ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਕਿ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤੀ ਕਿਸ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤੀ ਅੱਜ ਮੇਰੀ ਗੰਦਗੀ ਦੇ ਢੇਰ ਵਿੱਚ ਗਡ-ਮਡ ਹੋ ਕੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਈ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦੀ ਪਰਖ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਸ਼ਰੀਫ ਆਦਮੀ ਹੁਣ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨਾਲ ਮਿਲੇਗਾ, ਇਸ ਗੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਗਲੇ ਸੜੇ ਮਾਰਵਾੜੀ, ਘਿਨ, ਮੁੱਛਾਂ ਵਾਲੇ ਠੇਕੇਦਾਰ, ਨਾਪਾਕ ਨਿਗਾਹਾਂ ਵਾਲੇ ਚੋਰ ਬਜ਼ਾਰੂ ਹੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਬਤੋਲ ਬਿਲਕੁਲ ਅਨਪੜ੍ਹ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਸਿਰਫ ਜਿਨਾਹ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਨਾਮ ਸੁਣਿਆ ਸੀ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅੱਛਾ ਤਮਾਸ਼ਾ ਸਮਝ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਨਾਹਰੇ ਲਗਾਏ ਸਨ। ਜਿਵੇਂ ਤਿੰਨ ਚਾਰ ਬਰਸ ਦੇ ਨੰਨ੍ਹੇ ਬੱਚੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਇੰਨਕਲਾਬ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ, ਕਰਦੇ ਫਿਰਦੇ ਹਨ।
ਗਿਆਰਾਂ ਬਰਸ ਹੀ ਦੀ ਤਾਂ ਉਹ ਹੈ, ਅਨਪੜ੍ਹ ਬਤੋਲ। ਉਹ ਕੁਝ ਦਿਨ ਹੀ ਹੋਏ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਆਈ ਹੈ। ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਦਲਾਲ ਉਸਨੂੰ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਲਿਆਇਆ ਸੀ। ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਪੰਜ ਸੌ ਰੁਪਏ ਵਿੱਚ ਖਰੀਦ ਲਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਕਿੱਥੇ ਸੀ। ਇਹ ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦੀ। ਹਾਂ, ਲੇਡੀ ਡਾਕਟਰ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਬਹੁਤ ਕੁੱਝ ਦੱਸਿਆ ਹੈ, ਕਿ ਜੇਕਰ ਤੁਸੀ ਉਸਨੂੰ ਸੁਣ ਲਵੋ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਪਾਗਲ ਹੋ ਜਾਓ। ਬਤੋਲ ਵੀ ਹੁਣ ਨੀਮ ਪਾਗਲ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਪ ਨੂੰ ਜੱਟਾਂ ਨੇ ਇਸ ਬੇਦਰਦੀ ਨਾਲ ਮਾਰਿਆ ਹੈ ਕਿ ਹਿੰਦੂ ਤਹਜੀਬ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਛੇ ਹਜ਼ਾਰ ਬਰਸ ਦੇ ਛਿਲਕੇ ਉੱਤਰ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨਸਾਨੀ ਬਰਬਰੀਅਤ ਆਪਣੇ ਵਹਿਸ਼ੀ ਨੰਗੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਭ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਗਈ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਜੱਟਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਕੱਢ ਲਈਆਂ। ਫਿਰ ਉਸ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ਾਬ ਕੀਤਾ, ਫਿਰ ਉਸ ਦੇ ਹਲਕ ਨੂੰ ਚੀਰ ਕੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਇਹ ਆਂਤੜੀਆਂ ਤੱਕ ਕੱਢ ਮਾਰੀਆਂ। ਫਿਰ ਉਸ ਦੀਆਂ ਸ਼ਾਦੀਸ਼ੁਦਾ ਬੇਟੀਆਂ ਨਾਲ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਮੂੰਹ ਕਾਲ਼ਾ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਵਕ਼ਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਾਪ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ, ਰਿਹਾਨਾ, ਗੁੱਲ ਦਰਖ਼ਸ਼ਾਂ, ਮਰਜੀਨਾ, ਸੋਹਾਂ, ਬੇਗਮ, ਇੱਕ ਇੱਕ ਕਰਕੇ ਵਹਿਸ਼ੀ ਇਨਸਾਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮੰਦਿਰ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਨਾਪਾਕ ਕੀਤਾ। ਜਿਸਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਬਖਸ਼ਿਆ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੋਰੀਆਂ ਸੁਣਾਈਆਂ ਸਨ, ਜਿਸਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸ਼ਰਮ ਅਤੇ ਹਯਾ ਨਾਲ ਅਤੇ ਪਾਕੀਜ਼ਗੀ ਨਾਲ ਸਿਰ ਝੁੱਕਾਇਆ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਤਮਾਮ ਭੈਣਾਂ, ਬਹੂਆਂ ਅਤੇ ਮਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਜਨਾਹ ਕੀਤਾ। ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਨੇ ਆਪਣੀ ਇੱਜ਼ਤ ਪੁੱਟੀ ਸੀ ਆਪਣੀ ਰਵਾਦਾਰੀ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ, ਆਪਣੀ ਅਜਮਤ ਮਿਟਾ ਲਈ ਸੀ, ਅੱਜ ਰਿਗ ਵੇਦ ਦਾ ਹਰ ਮੰਤਰ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ ਸੀ। ਅੱਜ ਗਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਹਰ ਸ਼ਬਦ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਸੀ। ਅੱਜ ਗੀਤਾ ਦਾ ਹਰੇਕ ਸ਼ਲੋਕ ਜਖ਼ਮੀ ਸੀ। ਕੌਣ ਹੈ ਜੋ ਮੇਰੇ ਸਾਹਮਣੇ ਅਜੰਤਾ ਦੀ ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ ਦਾ ਨਾਮ ਲੈ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਅਸ਼ੋਕ ਦੇ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਸੁਣਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਅਲੋਰਾ ਦੇ ਬੁੱਤ ਘਾੜਿਆਂ ਦੇ ਗੁਣ ਗਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਬਤੋਲ ਦੇ ਬੇਬਸ ਮੀਚੇ ਹੋਏ ਹੋਠਾਂ, ਉਸ ਦੀਆਂ ਬਾਂਹਾਂ ਉੱਤੇ ਵਹਿਸ਼ੀ ਦਰਿੰਦਿਆਂ ਦੇ ਦੰਦਾਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਭਰਵੀਆਂ ਟੰਗਾਂ ਦੀ ਲੜਖੜਾਹਟ ਵਿੱਚ ਤੁਹਾਡੀ ਅਜੰਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਹੈ। ਤੁਹਾਡੇ ਅਲੋਰਾ ਦਾ ਜਨਾਜ਼ਾ ਹੈ। ਤੁਹਾਡੀ ਸਭਿਅਤਾ ਦਾ ਕਫ਼ਨ ਹੈ। ਆਓ ਆਓ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਉਸ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤੀ ਨੂੰ ਦਿਖਾਵਾਂ ਜੋ ਕਦੇ ਬਤੋਲ ਸੀ, ਉਸ ਗਲੀ ਸੜੀ ਲਾਸ਼ ਨੂੰ ਦਿਖਾਵਾਂ ਜੋ ਅੱਜ ਬਤੋਲ ਹੈ।
ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੇ ਵਹਿਣ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਕੁੱਝ ਕਹਿ ਗਈ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਸਭ ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਕਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਵਿੱਚ ਤੁਹਾਡੀ ਹੁਬਕੀ ਹੈ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਾਗਵਾਰ ਗੱਲਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਹੁਣ ਤੱਕ ਕਿਸੇ ਨੇ ਨਾ ਕੀਤੀਆਂ ਹੋਣ ਨਾ ਸੁਣਾਈਆਂ ਹੋਣ। ਸ਼ਾਇਦ ਤੁਸੀ ਇਹ ਸਭ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਸ਼ਾਇਦ ਥੋੜ੍ਹਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਫਿਰ ਵੀ ਸਾਡੇ ਮੁਲਕ ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਆ ਗਈ ਹੈ। ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਸ਼ਾਇਦ ਇੱਕ ਤਵਾਇਫ਼ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਆਗੂਆਂ ਕੋਲੋਂ ਪੁੱਛਣ ਦਾ ਇਹ ਹੱਕ ਜ਼ਰੂਰ ਹੈ ਕਿ ਹੁਣ ਬੇਲਾ ਅਤੇ ਬਤੋਲ ਦਾ ਕੀ ਹੋਵੇਗਾ।
ਬੇਲਾ ਅਤੇ ਬਤੋਲ ਦੋ ਕੁੜੀਆਂ ਹਨ ਦੋ ਕੌਮਾਂ ਹਨ ਦੋ ਤਹਜ਼ੀਬਾਂ ਹਨ। ਦੋ ਮੰਦਿਰ ਅਤੇ ਮਸਜਦ ਹਨ। ਬੇਲਾ ਅਤੇ ਬਤੋਲ ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਫ਼ਾਰਸ ਰੋਡ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਰੰਡੀ ਦੇ ਕੋਲ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਚੀਨੀ ਨਾਈ ਦੀ ਬਗ਼ਲ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਦੁਕਾਨ ਦਾ ਧੰਦਾ ਚਲਾਂਦੀ ਹੈ। ਬੇਲਾ ਅਤੇ ਬਤੋਲ ਨੂੰ ਇਹ ਧੰਦਾ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ। ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਰੀਦਿਆ ਹੈ। ਮੈਂ ਚਾਹਾਂ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਹ ਕੰਮ ਲੈ ਸਕਦੀ ਹਾਂ। ਪਰ ਮੈਂ ਸੋਚਦੀ ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕਰਾਂਗੀ ਜੋ ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ ਅਤੇ ਜਲੰਧਰ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੁਣ ਤੱਕ ਫ਼ਾਰਸ ਰੋਡ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ਤੋਂ ਅਲਗ-ਥਲਗ ਰੱਖਿਆ ਹੈ। ਫਿਰ ਵੀ ਜਦੋਂ ਮੇਰੇ ਗਾਹਕ ਪਿਛਲੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਆਪਣਾ ਮੂੰਹ ਹੱਥ ਧੋਣੇ ਲੱਗਦੇ ਹਨ, ਉਸ ਵਕ਼ਤ ਬੇਲਾ ਅਤੇ ਬਤੋਲ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕੁਝ ਕਹਿਣ ਲੱਗਦੀਆਂ ਹਨ। ਮੈਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਿਗਾਹਾਂ ਦੀ ਤਾਬ ਨਹੀਂ। ਮੈਂ ਠੀਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਵੀ ਤੁਹਾਡੇ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਾ ਸਕਦੀ ਹਾਂ। ਤੁਸੀ ਕਿਉਂ ਨਾ ਖ਼ੁਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਿਗਾਹਾਂ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਪੜ ਲਓ। ਪੰਡਿਤ-ਜੀ ਮੈਂ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹਾਂ ਕਿ ਤੁਸੀ ਬਤੋਲ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਧੀ ਬਣਾ ਲਓ। ਜਿਨਾਹ ਸਾਹਿਬ ਮੈਂ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹਾਂ ਕਿ ਤੁਸੀ ਬੇਲਾ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਦੁਖ਼ਤਰ ਨੇਕ ਅਖ਼ਤਰ ਸਮਝੋ। ਜਰਾ ਇੱਕ ਦਫਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਫ਼ਾਰਸ ਰੋਡ ਦੇ ਚੰਗੁਲ ਤੋਂ ਛੁਡਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਰੱਖੋ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੱਖਾਂ ਰੂਹਾਂ ਦਾ ਵੈਣ ਸੁਣੋ। ਇਹ ਵੈਣ ਜੋ ਨਵਾਖਾਲੀ ਤੋਂ ਰਾਵਲਪਿੰਡੀ ਤੱਕ ਅਤੇ ਭਰਤਪੁਰ ਤੋਂ ਬੰਬਈ ਤੱਕ ਗੂੰਜ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕੀ ਸਿਰਫ ਗੌਰਮਿੰਟ ਹਾਊਸ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੀ, ਇਹ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣੋਗੇ ਤੁਸੀਂ?
ਤੁਹਾਡੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸਪਾਤਰ,
ਫ਼ਾਰਸ ਰੋਡ ਦੀ ਇੱਕ ਤਵਾਇਫ਼

(ਅਨੁਵਾਦ : ਚਰਨ ਗਿੱਲ)