جاندی بہار دیاں مائیاں الیاس گھمن
میری گرفتاری دی خبر ہر پاسے کھلر گئی سی پر اس خبر نوں میرے جدی پنڈ دے دو گھراں دیاں پچھلیاں کوٹھڑیاں وچ وڑن تیک اینا چر ہو گیا سی کہ میری رہائی وچ وی دو ای گھنٹے رہِ گئے سن۔ ایہناں دو گھنٹیاں وچ اتھے جو واپری، اوہ بعد وچ وکھ-وکھ وسیلیاں راہیں میرے تیکر پجی۔ اوہناں دوہاں وچوں پہلا گھر میرے نانکیاں دا سی۔ اس گھر دے کجھ جی میری گرفتاری بابت بھل-بھلیکھے ای رتا اچی آواز وچ وچار-وٹاندرا کردے رہے۔ اوہناں وچوں کسے نے ایہہ گہہ ای نہ کیتی پئی اس ویلے اوہ پچھلی کوٹھڑی دے بوہے کول کھلوتے نے۔ پھیر کی سی، اوہناں دے مونہوں پھٹدے بول بند بوہے دیاں ورلاں تھانیں راہ بناؤندے پچھلی کوٹھڑی وچ چھڑپے مارن لگّ پئے۔ اس ہنیری کوٹھڑی دے اندر کڑتل دی اک منجی ڈٹھی ہوئی سی۔ کالے چمڑے دیاں کولیاں پٹیاں نال انی گئی اس منجی اتے سرہانے نال رضائی تلائی وچھی ہوئی سی۔ ترویں نظر نال ایہو کجھ ای اتھے دسدا سی پر اس خبر دے اندر وڑن مگروں جویں اس خالی پئے بسترے وچ جان پے گئی سی۔
رضائی اپنے آپ پرھاں کھسک گئی تے اوہدے اندروں اک اجیہا جی پنگر پیا، جہنوں اک وار دیکھن لئی وی گھٹو گھٹّ دو وار دیکھنا پیندا سی۔ اصلوں ماسہ۔ سارے ماس ‘تے واہوا وڑیاں ہڈیاں دی اک مٹھّ میری نانی سی۔ اکوتر سال دی ہو گئی سی تے چراں توں فرشتے نوں اڈیک رہی سی۔ اینے آپوں آکھ کے پچھلی کوٹھڑی وچ منجی ڈواہی ہوئی سی۔ آکھدی سی وڈیری عمر دے جی کولوں موت دا ہرکارا ‘جم’ وی کھنب کھاندا اے۔ مینوں کسے ہنیری تھاں رکھو، کھورے ہمت کرکے اوہ آ ای جاوے، پر کتھے جی! جم تاں ایڈا نقارہ سی کہ ادھر ادھر پھیرے مار کے اپنی دہاڑی بنا لیندا سی پر اوہ کرنگ وچوں ساہ کھچن دی کھیچل کرن ولّ منہ نہیں سی کردا پیا۔ ہاں کدی کدی نانی گلّ سناؤندی کہ فلانے دن میں جم دے کھنبھاں دا کھڑاک صاف سنیا سی۔ سولھاں پہراں پچھوں آئی دو گھڑیاں دی نیند دا ای سارا دوش اے۔ خبرے اوہ کدوں دا میرے سرہانے کھڑوتا سی۔ ادھروں میں اکھاں کھوہلیاں اودھروں اوہ تتر ہو گیا۔ جم نوں داء لواؤن لئی نانی پہراں تیک جھوٹھی-موٹھی اکھاں میٹی رکھدی پر اس اڈنے نے اجے تیکر اوہنوں پھڑائی نہیں سی دتی۔
ربّ دی پراہنی بنن دی لمی اڈیک کر کر کے ہاری نانی نے اج پہلی وار جم دے نہ بولن ‘تے شکّ کیتا۔ منجی ‘تے بہہ کے واجاں ماریاں پر کوئی وی ایہدے کول نہ آیا۔ نانی نے ایہہ وی تاڑ لیا کہ کجھ چر پہلاں تیک تاں باہروں گلاں کرن دیاں آوازاں آ رہیاں سن پر ہن اوہ وی نہیں آ رہیاں۔ جاپدا اے سارے جھٹپٹ ای کدھرے فٹّ گئے نے۔ اﷲ، خیر ای کرے۔
میری بھوآ دا گھر میرے نانکیاں دے گھر دے نال ای جڑیا ہوئٔے۔ میری نانی پچھلی کوٹھڑی وچوں نکلی۔ کندھاں دے آسرے لیندی ہوئی میری پھپھی دے گھر جا وڑی۔ اتھے ایہہ دیکھ کے کے اوہدا مڑ تراہ نکل گیا پئی اوہ وی جیاں توں خالی سی۔ اصل وچ اس دن عرب دیش ولّ کمائیاں کرن گئے ساڈے پنڈ دے دو گبھروآں دیاں لاشاں آئیاں سن۔ ساڈے سارے جی سڑک حادثے وچ مارے گئے۔ ایہناں جواناں دے گھراں ولّ ای دوجے محلے گئے ہوئے سن۔ اوہ کاہل وچ جس طرحاں، اپنے گھراں دے بوہے وی کھلھے چھڈّ گئے سن۔ نانی نے اوہنوں وی اپنے دوہترے نال ہوئی ورتی دا ای سٹہ جانیا سی۔ ہن تاں اوہدے ہردے نوں ہول پئے پیندے سن۔ نانی نے ایہہ گویڑ وی لا لیا سی کہ دوہترے دے پھڑے جاون دی خبر اوہدے کولوں جان کے لکائی گئی سی۔ کملیاں دا خیال ہونا اے اس جھٹکے نال کدھرے بڈھے ساہواں دی کچی تند ای نہ، ٹٹّ جاوے۔ پھیر تاں ایہہ سوہ میری کڑمنی نوں وی کسے وی نہ دتی ہونی ۔ سانوں دوہاں نوں تاں ایہہ جؤندے جی ای مار بیٹھے نے۔ ایہہ سوچدی ہوئی نانی اس گھر دی پچھلی کوٹھڑی ولّ ودھدی ٹر گئی۔
میری دادی عمر وچ میری نانی توں وی سال دو سال وڈی سی۔ ساری حیاتی نماز دے نیڑیوں وی نہیں سی لنگھی۔ آکھدی ہندی سی ہن اس چٹے جھاٹے نال جھوٹھیاں ٹکراں ماردیاں وی سنگ آؤندی اے۔ چھیکڑلے کجھ ورھیاں توں اینے انھے واہ روضے رکھنے چھوہ دتے سن۔ رمضان اجے ڈھیر اگانھ ہندا پر ایہہ اوہدی تیاری پھڑدے ہوئے کئی دن پہلاں توں ای چار-چار پہر سنگھوں کجھ نہ لنگھاؤندی پھیر ایہہ رحمتاں والا مہینہ کدوں دا ودیا وی ہو گیا ہندا تے ایہہ ایویں پجّ لا لا کے پچھلی عمرے پئی ایہہ عادت پوری کردی رہندی۔ وچلی گلّ ایہہ سی کہ ربّ راضی کرن لئی روضے نہیں سی رکھدی۔ ایہدے سر اتے تاں ہر ویلے ایہو سوچ سوار رہندی سی کہ بیوہ دھی دا دہاڑی سیتی میری سوا گلی ‘تے آٹا ورتیا جاندا اے، اوہنوں کسے حیلے کسا کراں۔ اس لئی عامَ کرکے دہیں دے دو چمچ کھا کے روزہ رکھ لیندی تے شامی اک دو ابلے ہوئے آلوآں نال ای سنگھ تیک رجّ جاندی۔ مینوں اج تیک اس گلّ دی سمجھ نہیں آئی پئی بہت ای تھوڑھا کھا کے ایہہ کئی سالاں توں کنج جیوندی بچی آ رہی سی؟ پھیر ایہنوں ایہہ صرفے کرن دی لوڑ وی کاہدی سی کہ جد اوہدے دھیاں پتراں دیاں زمیناں ہی پنڈ وچ سبھ توں ودھیریاں سن۔
میری نانی اپنی کڑمنی دی کوٹھڑی وچ پجی تاں اہنے جاندیاں ای ساری گلّ کھولھ سنائی۔ روضے رکھ رکھ سجری موئی پئی میری دادی، اوہدے آون توں پہلاں اپنے پلنگھ اتے تکیئے دی ڈھوء لا کے بیٹھی ہوئی سی۔ ایہہ خبر سندیاں سار ای اہنے اپنا سر گوڈیاں وچ دے لیا تے سجی بانہہ چکّ کے ہوا وچ اگے پچھے مارن لگّ پئی۔ شوہدی وچ اینا ساہ ستّ وی نہیں سی کہ مونہوں کجھ بول سکے۔ کڑمنی اینی لسی ہو گئی اے میری نانی نوں وی سار نہیں سی۔ کدے اوہ ویلا سی جدوں میری دادی گجدی ہندی تاں پنڈ دیاں کندھاں تیک کمب جاندیاں۔ لڑاکی تے ایہہ حدوں ودھ رہی ای سی، پر ایہدی جس گلّ اتے ساڈے سارے جیاں نوں مان رہا سی، اوہ ایہہ سی کہ میری دادی وین بڑے سوہنے پاؤندی سی۔ ویاہواں، خوشیاں ‘تے تاں سارے لوک ای گٔوں نچّ کے اپنا روح راضی کر لیندے نے پر اپنے مرن والیاں نوں سارے شگن پورے کرکے ٹورن دا چجّ سبھناں نوں کتھے آؤندا اے! میری دادی دا تاں اس پڑ وچ کوئی جوڑ ای نہیں سی۔ کوئی سٹھّ-ستر ورھے لنگھدی ساڈی جوہ وچ مائی مویاں ولی اک لوک گائکہ ہو گزری اے، جو ساری عمر مرن وچھڑن والیاں دے آپ ای کبتّ جوڑ کے گاؤندی رہی۔ میری دادی نوں مائی مویاں دی ولوں جوڑے سینکڑے نہیں ہزاراں بول زبانی یاد سن۔ دادی اپنے پریوار وچ چلانا کرن والے ہر نکے وڈے لئی تاں وین پاؤندی ای سی پر کدے برادریؤں باہر دا کوئی وڈیرا جی ایس پنڈ وچ لمی حیاتی دا ہو کے ودیا ہو جاندا تاں اوہدی روح نوں وی ایہہ اپنے ودھیا-ودھیا ویناں نال مالو مال کرکے ای ٹوردی۔ اہنے کدے ایہہ نکھیڑا وی نہیں سی رکھیا کہ مرن والا زمیدار سی، واہک سی جاں کوئی ہور غریب کمی سی۔ میری دادی دے وین پاؤن دی اینی دھم سی کہ جس مرنے ‘تے ایہہ جانا شروع کردی اپنا پنڈ کی، آلے دوآلے دے پنڈاں دیاں وی بیبہا بیبیاں اچیچا اوہنوں سنن لئی ای کئی-کئی ڈنگ مکانیں آؤندیاں رہندیاں۔ ساڈے پنڈ دے بال تے اتھوں تیک دعاواں منگدے سنے گئے سن کہ جدوں ساڈی وڈی بے بے موئی، ویکھنا چودھرانی ماں ساڈے گھر وی وین پاؤن ضرور آئیگی۔
اپنے من دے جذبیاں دا اینے زبردست ڈھنگ نال وکھالا کرن والی میری دادی ہن اپنے پوترے لئی وی حالَ دہائی پاؤن جوگی نہیں سی رہی۔ ایہدی جیبھ نوں لگے جندرے ویکھ کے میری نانی نوں ڈاڈھا دھکہ لگا پر چھیتی ای اپنے آپ نوں سنبھال کے ایہنے وین دے سر وچ میرے پھڑے جاون ‘تے اپنے من دا منکھ چھوہیا۔ نانی وی تاں مرن سیج ‘تے بیٹھی سی، تدے دو چار بول پاون مگروں ای اوہدے ساہ ٹٹن لگّ پئے۔ انج وی باتاں بولیاں دی مہارانی مہرے اوہدے انگھڑے بولاں تے رس توں بنا آواز دا دیوا کی بلنا سی۔ میری دادی نے گوڈیاں وچوں سر چکیا تے بے سواد ہوئی مٹھی آواز وچ بولی، “چھڈّ نی اڑیئے ایہہ دسّ منڈا پھڑیا کیوں گیا؟”
اینی گلّ دا نانی نوں وی پکا پتہ سی، ایویں ٹیوا لاوندی بولی، “کسے نال جھگڑ پیا ہونا اے۔”
ساری عمر وڈے وڈے جنگی معرکے مارن والی دادی نے ہتھاں دے جمیاں دے بتی دے بتی دند گنے ہوئے سن۔ ایس لئی ایہنے جھبدے میرے ‘تے تکّ کسی، “اوہ اینے جوگا کتھوں؟”
کدھروں، کوئی زنانی نہ کڈھ بیٹھا ہووے۔ نانی نے اگلا تکا لایا۔
ہن تاں دادی نوں ہاسہ ای آ گیا، ماڑا جان پاروں بناں آواز کڈھے ہسدیاں، ایہہ ہولی جہی بولی، “اؤتریاں پڑھائیاں نے، اوہنوں کسے ہور پاسے دا چھڈیا ہندا تے پھیر وی گلّ کردیؤں، اوہ اینے جوگا پتر کتھے؟”
پڑھائیاں توں نانی نوں کجھ ہور چیتے آ گیا تے ایہہ آکھن لگی، “اک شک جہے اتے تاں میں اوہناں نوں وی گلاں کردے سنیا سی، اہیؤ ای نہ سچ ہووے۔ اکھے ایہہ منڈا جو اتھے تے باہر قصے کہانیاں لکھ لکھ ٹوردا رہندا تے پٹھے سدھے رسالے چھاپدا رہندا، کدھرے اوہ ای نہ اوہدے سرے چڑھ گئے ہون۔ اوہ آکھ رہے سن ایہدے کول تاں سکھ پروہنے وی عامَ آئے گئے رہندے نے۔ مڑ سرکار نال وی کوئی آڈھا لائی بیٹھا اے، تائیؤں تاں اگلے زوری لے گئے موٹر وچ پا کے۔”
ایہہ گلاں سن دے کے دادی دی چنتا ہور ودھ گئی تے اس آکھیا، “سرکار نوں ایہناں گلاں دا پتہ نہیں سی؟ اوہنے منڈے نوں پہلوں کیوں نہیں ٹھاکیا۔”
“سرکار دی توں بھلی پچھی اے، تینوں پتہ تے ہے تیرے وڈے پتر نے اپنی جند ایہناں منڈیاں دے آچ پورے کرن وچ ہی رول چھڈی اے۔ اس منڈے دے تے اوہ مڈھوں ای کلمے پڑھدا آیا اے۔ آکھدا اے مینوں پکا پتہ تے نہیں ایہہ کی لکھدا پڑھدا اے، پر اینا ضرور جاننا واں، جو وی کردا اے بالکل ٹھیک کردا اے۔” میری نانی نے اپنی کڑمنی اگے اپنے جوائی دی شکایت دے رنگ وچ وڈیائی کیتی۔
دادی نے ایہہ گلّ گولی نہ، کیوں جے ایہدی سوچ ہن ہور بنے ٹر پئی سی۔ ایہہ بیکھیالی وچ بولی، “سیانے سچ آکھدے نے، بندے دے بھار جنا دھن خرچو تاں سارے دوش ای دھپّ جاندے نے۔ پر جہڑا اجے تیک منڈا نہیں چھٹیا، ایہہ گلّ دسدی اے پئی سردار دے پلے جو کجھ سی اوہ سرکار والیاں دی اکھ چبھاؤن لئی تھوڑھا پے گیا ہونا اے، اوہنے تاں اپنے ولوں کوئی قصر نہیں چھڈی ہونی۔”
ایہہ گلاں کرن دے نال نال دادی تلائی نوں اک لامبھے کرکے پلنگھ دے سنگھے وچوں کجھ لبھدی وی رہی۔ کجھ چر مگروں اوہدا ہتھ باہر آیا تے اوہدے وچ اک گتھلی سی۔ اہنے گتھلی دا سیبا کھولھ کے اک ہتھ دیاں انگلاں نال اندر پئیاں وستاں نوں ٹوہیا۔ نکیاں ٹومباں دے نال اتھے اوہ جھمکے وی پئے ہوئے سن، جہڑے اوہدی بے بے دی نشانی سی۔ کئی دھراں ولوں منگے جاون ‘تے وی اہنے ایہہ جھمکے اپنی کسے دھی، نونہہ جاں اوہناں دی اولاد وچوں کسے نوں وی نہیں سن دتے پر سرکاری ترکڑی دا چکیا ہویا پلھا اپنے پوترے دا بھار ساواں کرن لئی دادی ایہہ گہنے اوہدے وچ دھرنا چاہندی سی۔
اپنی کڑمنی نوں ٹومباں والی گتھلی پھرولدی ویکھ کے نانی نوں وی ان آکھی گلّ سمجھ آ گئی۔ اہنے گھابر کے اپنیاں دوویں باہواں ہلائیاں۔ چوڑھیاں تاں کدے دیاں نانکی چھکاں نال ٹر گئیاں سن تے ادوں وی پہلاں گلّ دیاں تویتڑیاں اوہدیاں دھیاں وچ ونڈیاں گئیاں سن۔ کناں نوں ہتھ لا کے ایہنوں حونصلہ ہو گیا۔ دوہاں پاسے چار چار والیاں لمک رہیاں سن۔ سوارھے اسی ورھیاں توں لمکدیاں والیاں دیاں ایہناں پالاں پاروں، اوہدے دوواں کناں دیاں موریاں ہن موگھارے جاپدیاں سن۔ کناں دا بھار وی ہولا کرن دا ادوں ودھ ڈھکواں ویلا ہور کہڑا ہو سکدا سی، نانی وی تیار ہو گئی۔
بھوآ دے مکان توں ساڈا گھر کوئی ڈیڈھ سو کوہاں دی وتھّ ‘تے ای سی پر راہ وچ اوکھیائی ایہہ سی پئی ادھر جاندی گلی نے اک وار پنڈ دی سبھ توں اچی گھاٹی اتے چڑھ کے لہنا سی۔ اگے تاں دوویں مائیاں لوڑ پین ویلے کسے ہور جی دے آسرے نال ای بسترے توں لیہندیاں سن پر دوہترے پوترے نوں چھڈّ آؤن وچ اپنے ولوں سیر پاون لئی اج جویں ایہناں دیاں سکیاں دیہاں وچ بجلی بھر گھتی سی۔ دوویں باہر ول کیڑی ٹور ٹر پئیاں۔ اپنے دوہاں گھراں توں اگے گلی نوں سنم-سنی پئی ویکھ کے ایہناں دے دل ڈوبے کھان لگّ پئے۔
“خیر ہووے، منڈے نال کوئی اولی نہ واپر گئی ہووے۔” دوویں چڑھے ہوئے ساہواں نال دوائیں منگ رہیاں سن۔ گلی دی اوکھی چڑھائی چڑھدیاں، ہر پیر پٹن مگروں ساہ ضرور لیا پر ایہناں ہمت نہ ہاری جویں آکھدے نے کہ کبہ بندہ چڑھائی بڑی ودھیا چڑھدا اے۔ ایہناں دے دوہرے ہوئے لکّ وی ایتھے سوہنا کم دیندے رہے۔ گلی دے مکاناں دے بوہیاں تے کندھاں نوں ہتھ پا پا کے دوویں اگے ای اگے ودھدیاں نکل گئیاں تے اوڑک ایہناں اپنے ساہ ستّ توں ڈھیر اچے اس ہمالیا دی ٹیسی اتے جا کے اپنے پیر ٹکائے۔
ساہ نال ساہ نہیں رل رہے سن، دوہاں مائیاں گھاٹی اتے واہوا جھٹّ بہہ کے اپنے ساہواں دی گڈّ نوں کھوبھیاں وچوں کڈھیا۔ گلی دی چڑھائی نال گھول گھلن توں لے کے ہن تیک اتھوں پنڈ دا کوئی وسنیک وی نہیں سی لنگھیا، ایہہ دوویں سوچ-سوچ حیران ہو رہیاں سن۔ کوئی بھلا-چکا وی ادھر آ جاندا تاں دوہاں دا پندھ سکھالا ہو جانا سی۔ کھورے قدرت ایہناں دیاں ہڈیاں وچلے ستّ دا گویڑ لانا چاہندی سی، اس لئی اوہ گلی ہور راہیاں توں وانجھی ای رہی۔ ہر حالَ اگے ودھدے رہن لئی ایہہ تاں ہن اپنے مقدرج دی پھٹی والیاں ساریاں لکھائیاں وی پوچن اتے بھلّ گئیاں سن۔ ایس لئی سکھرے پجا سردیاں دا ٹیڈھا سورج گلی وچوں دو ڈھانچیاں نوں اک وار پھیر اتانہ اٹھدیاں ویکھ کے پچی ہویا اک واسا ہو گیا۔
اکھاں اگے جھومر تارے نچدے تے کھوپڑیاں وچ ہنیرے ہندے جاپ کے وی ایہناں اک دوجی دی بانہہ پھڑ کے ٹیسی توں تھلے ولّ پیر ودھائے۔ چڑھائی چڑھدیاں ایہناں دیاں کنڈاں دے کبّ جنے لاہے وند بن گئے سن۔ چڑھائی لہندیاں اوہو ای ایہناں لئی عذابِ ہو گئے سن۔ تھلے نوں پہلاں پیر پٹن مگروں ای دوویں اگے-پچھے انج ہلارے لین لگّ پئیاں، جویں زاہرے پیر والے میلے دی چھنج وچ چھڑپے مارن لگیاں ہون، “ایس توں پونہدا پئی اسیں لہائی اتے کھدو وانگوں بھوندیاں رڑھ پئیے، کیوں نہ الٹی باہی منہ کرکے لحن دا چارہ کریئے۔” نانی نے ویلے سر صلاحَ دتی۔
جویں لوک رکھاں توں لیہندے نے، اویں ای ایہہ وی گھاٹی توں پچھڑوئیاں لحن لگیاں۔ پر اجے مساں ڈوڈھ کوہ ای ہیٹھاں ہوئیاں ہونگیاں کہ دادی نے دہائی پا دتی، “ہائے نی لتھڑیئے! تینوں ایہہ چیتے وی نہیں رہا پئی اس گلی نالوں تاں پنڈ دا وڈا وہن لنگھدا اے۔ پٹھے مہار لہندیاں جے ایہدے وچ ڈگّ پئیاں تے مڑ چھپڑ توں ارھاں-ارھاں اسیں کتھے ٹھلھنا اے!”
دادی نے اصلوں ٹھیک آکھیا سی۔ کھائی اتے وسے پورے محلے دا پانی ایتھے آ کے گلی دے نال-نال جاندی وڈی نالی وچ آ پیندا سی تے اتھوں اگے چھالاں ماردا ڈھلویں راہ اتے بھجّ وگدا سی۔ سچی گلّ ایہہ جے اس ویلے ایہناں وچوں کسے اک دا وی اس وہن ولّ پیر تھڑک جاندا تے جم نے اوہدا سنیہا لے کے پھٹّ آ جانا سی۔ پر اج دی دہاڑی تے ایہہ ضرور جیونا چاہندیاں سن۔ اس لئی اک وار پھیر دوہاں مائیاں نوں اسے تھاں ای گٹھّ مار کے بہنا پے گیا۔ کمال دی گلّ اے پئی اجے تیک اس گلی وچ کوئی ہور بندہ نہیں سی آیا۔
ہن ایہہ دوویں اس گلی نوں بد اسیساں دین ڈہِ پئیاں۔ ایہہ اوہو گھاٹی والی تھاں سی، جہدے اتے نکی عمر توں لے کے کجھ چر پہلاں تیک ایہہ ہزاراں لکھاں واری انجھکّ لنگھدیاں رہیاں سن۔ پہلاں تاں ایہدے اتے پکیاں اٹاں وی نہیں سی جڑیاں ہندیاں تے مینہہ کنی وچ ایہہ گھاٹی تلکنی گھیسی بن جاندی سی پر نکے ہندیاں ایہہ دوویں ایہدے اتے کدکڑے ماردیاں ننگے پیرھیں لتھّ چڑھ جاندیاں سن۔ دوویں ایسے پنڈ دیاں جمپل تے بالڑی عمر دیاں سکھیاں سن۔ ادوں ایہناں نوں ایہہ گھاٹی وی اپنی کوئی سہیلی ای جاپدی ہندی سی پر لنگھے ویلے نے گھاٹی والی گلی اتے پکیاں اٹاں وچھا کے ایہناں دوہاں دے پیرھاں دی نگھّ سیانن والی اصل مٹی نوں اپنے تھلھے لکا لیا سی۔ ایہہ پکیاں اٹاں تاں ایہناں لئی اصلوں ابڑ تے ٹھنڈھیاں سیت سن۔ اپنے ای پنڈ دی گلی دا انج بے مکھ ہو جانا، ایہناں دے حوصلے دی ڈھیری ڈھاؤندا جاپدا سی پر اچنچیت نانی نوں اک ہور چال سجھّ گئی۔ اہنے اپنے وچار اپنی کڑمنی نال سانجھے کیتے تاں دوہاں دے پیلے پئے مکھ کھڑ پئے۔
ایتکیں نانی نے اپنی چنی دے اک پلھے نال اپنے لکّ نوں گنڈھ بنھ لئی تے دوجا پلہ دادی ولّ کر دتا۔ مڑ دوویں بکریاں بن کے ہتھاں گوڈیاں دے بھار اگڑ-پچھڑ ٹر پئیاں۔ نانی دیاں اکھاں وچ ماسہ نور ہے سی۔ اوہ گلی نوں ٹونہدی تے اندازے لاوندی اگے اگے ٹری جا رہی سی تے ایہدے مگرے-مگر ای ماڑی نظر والی دادی، بناں دنداں والے اپنے منہ وچ چنی دا اک پلہ پیڈا نپی، اس دی کھچّ ول رڑی آ رہی سی۔ گلی وچ کھلرے ککھّ-کان تے کنکر-روڑے ایہناں دے ہتھاں وچ کئی وار کھبھے، پکیاں اٹاں نے وار-وار ایہناں دے ماس توں وانجھے گوڈیاں نوں دمکّ مارے پر ایہہ نہ ٹلیاں۔ انج تاں نانی دا ٹورا وی دساں مہینیاں دے بال دے رڑھن توں ودھیرا نہیں سی پر ایہہ پھیر وی کڑمنی نالوں کتے ترکھیاں لتاں-باہواں چلا رہی سی۔ موئی-مکی دادی لئی اوہدا سنگ کرنا اوکھے توں اوکھا ہندا جا رہا سی۔ اوڑک ایہدے مونہوں چنی دا پلہ چھٹّ گیا تے ایہہ بے دم ہوئی گلی اتے ڈھڈّ بھار ڈھیہہ پئی۔ نانی نوں اپنی چنی دا پچھلا پلہ ہولا ہندا جاپیا تے ایہہ دادی کول پرط آئی۔ ایہدے آسرے نال دادی اٹھ تاں بیٹھی پر پیندی سٹے ای ہپھی ہوئی بولی، “چھڈّ جنیئے! ہولی کیوں نہینؤ ٹردی۔ توں تاں انج پیر پٹنی ایں، ریت اتے ڈاچی وی کی ٹردی ہوویگی۔”
ڈرو جہی نانی دے، منہ زور دادی اگے ساری حیاتی کسے پڑ وچ پیر نہیں سن ٹکے۔ پر پچھلی عمرے اج اس گوڈا-دوڑا وچ اوہنوں مات دین اتے ایہہ ڈھڈوں راضی ہوئی۔ اس لئی ایہناں گلاں وچ ایہہ ہن گڑک رہی سی۔ جھٹّ کو ساہ لے کے دوویں کڑمنیاں مڑ انجے ای کھائی توں تھلھے ولّ رڑ پئیاں۔
