ਦੇਖਿਆਂ ਹੀ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਹਫੜਾ-ਦਫੜੀ ਮੱਚ ਗਈ। ਸਾਰੇ ਲੱਗੇ ਇੱਧਰ ਉੱਧਰ ਭੱਜਣ,ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਬਚਾਉਣ। ਕੋਈ ਨਾਲ਼ ਵਾਲ਼ੇ ਦਰੱਖ਼ਤ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹਦਾ ਫਿਰ ਛੇਤੀ ਹੀ ਥੱਲੇ ਉੱਤਰ ਕੇ ਜਿੱਧਰ ਨੂੰ ਮੂੰਹ ਹੁੰਦਾ ਉੱਧਰ ਸਰਪਟ ਦੌੜਦਾ। ਜਿਉਂ ਜਿਉਂ ਉਹ ਨੇੜੇ ਆ ਰਹੇ ਸੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਸਪਸ਼ਟ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਲੱਗ ਪਈ।

"ਹੁਣ ਨੀਂ ਬਚਦੇ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਂਗੂੰ ਸਾਰੇ ਸੰਦ ਨਾਲ਼ ਚੱਕੀਂ ਆਉਂਦੇ ਨੇ" ਭੱਜੀ ਜਾਂਦੀ ਗਾਲ੍ਹੜ ਨੇ ਰੁਕ ਕੇ ਇਕਦਮ ਆਪਣੇ ਪਿਛਲੇ ਪੈਰਾਂ 'ਤੇ ਖਲੋ ਧੌਣ ਉੱਚੀ ਕਰਕੇ ਦੇਖਦਿਆਂ ਕਿਹਾ।

"ਮੈਂ ਕਿੱਧਰ ਜਾਵਾਂ, ਇਹ ਨਿੱਕੇ-ਨਿੱਕੇ ਬੋਟ ਜਿਹੜੇ ਅਜੇ ਉੱਡ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਆਲ੍ਹਣਿਆਂ 'ਚੋਂ ਕੱਢਾਂ।" ਮਾਦਾ ਬੁਲਬੁਲ ਬੇਵਸੀ ਵਿੱਚ ਫੜਫੜਾ ਰਹੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਦੇ ਟੋਏ ਨੀਰ ਨਾਲ਼ ਭਰ ਗਏ ਸੀ।

"ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਮੈਂ ਜਿਉਂਦਾਂ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਦੇ ਕੇ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਊਂਗਾ।" ਨਰ ਬੁਲਬੁਲ ਨੇ ਆਪਣੇ ਖੰਭਾਂ ਨਾਲ਼ ਮਾਦਾ ਬੁਲਬੁਲ ਨੂੰ ਧਰਵਾਸ ਦਿੰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ।

ਥਰਕਵੀਂ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਮਾਦਾ ਬੁਲਬੁਲ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਨਿਕਲਿਆ।

"ਤੂੰ ਕਿਵੇਂ ਬਚਾਲੇਂਗਾ। ਤੇਰੇ ਕੋਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਭਾਂਬੜਾਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਕੀ ਐ ? "

"ਮੈਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ਼ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਤਾਂ ਦੇ ਸਕਦਾਂ।"

"ਜੇ ਤੂੰ ਜਾਨ ਦੇ ਸਕਦੈਂ, ਮੇਰੇ ਤਾਂ ਇਹ ਜਿਗਰ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਨੇ, ਮੈਂ ਕਿਵੇਂ ਜਿਉਂਦੀ ਰਹੂੰਗੀ। ਮੈਂ ਵੀ..."

ਉਹ ਬੋਲ ਨਾ ਸਕੀ ਜਿਵੇਂ ਅਗਲਾ ਬੋਲ ਉਹਦੇ ਸੰਘ ਵਿੱਚ ਫਸ ਗਿਆ ਹੋਵੇ।

ਕੁੱਝ ਮਿੰਟ ਪਹਿਲਾਂ ਰੁਕਮਦੀ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਹੋਲ਼ੀ-ਹੋਲ਼ੀ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ਼ ਅਠਖੇਲੀਆਂ ਕਰਦੇ ਦਰੱਖਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਨਾਟਾ ਛਾ ਗਿਆ।

ਟਾਹਲੀ ਦੇ ਪੱਤੇ ਡਰਦੇ ਮਾਰੇ ਕੰਬਦੇ ਹੋਏ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਵਿੱਚ ਵੜਣ ਲੱਗੇ।

ਨਾਲ਼ ਹੀ ਖੜ੍ਹੀ ਡੇਕ (ਧਰੇਕ) ਦੀਆਂ ਟਾਹਣੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਝਰਨਾਹਟ ਛਿੜ ਪਈ।

ਰਸਤਿਉਂ ਪਾਰ ਨੇੜੇ ਹੀ ਦੂਸਰੇ ਪਾਸਿਉਂ ਤੂਤ ਜੋ ਇਹ ਸਾਰਾ ਕੁੱਝ ਦੇਖ ਸੁਣ ਰਿਹਾ ਸੀ ਉਸਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਕੇ ਉਸ ਦਾ ਦਿਲ ਜਿਵੇਂ ਹੁਣੇ ਹੀ ਫਟ ਜਾਵੇਗਾ। ਤਬਾਹੀ ਦੇ ਇਹ ਮੰਜਰ ਉਸ ਨੇ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਵੀ ਦੇਖੇ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਉਹ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਖੁਸ਼ਕਿਸਮਤੀ ਨਾਲ਼ ਕਿਵੇਂ ਬਚ ਗਿਆ ਉਸਦੇ ਨੇੜੇ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅੱਗ ਬੁਝ ਗਈ ਸੀ ਨਹੀਂ ਤਾਂ...

ਆਪਣੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਪਣਿਆਂ ਨੂੰ ਬਿਲਕਦੇ ਹੋਏ ਦੇਖਦਿਆਂ ਉਹ ਬੋਲਿਆ," ਸਾਡੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਬੇਵਸੀ ਇਹ ਹੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਥਾਂ ਤੋਂ ਹਿੱਲ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ। ਕਿਤੇ ਲੁਕ ਛਿਪ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ। ਪੰਛੀ,ਜਾਨਵਰ ਤਾਂ ਫਿਰ ਵੀ ਉੱਡ ਕੇ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਬਚਾ ਲੈਂਦੇ ਨੇ ਪਰ ਅਸੀਂ ਕਿੱਧਰ ਜਾਈਏ।"

ਦਰਦ ਤੇ ਬੇਵਸੀ ਦਾ ਇਹ ਆਲਮ ਚਲ ਹੀ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਖੇਤ ਦੇ ਇੱਕ ਖੂੰਜੇ ਵਿਚਲੀ ਪੋਲੀ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚੋਂ ਚੂਹਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇਸ ਦੀ ਸੂਹ ਮਿਲ ਗਈ। ਖੁੱਡਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਉਹ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਮੂਹਰੇ ਨਿਕਲ ਕੇ ਭੱਜਦੇ ਹੋਏ ਰਸਤਾ ਪਾਰ ਕਰਕੇ ਦੂਸਰੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾ ਲੁਕੇ।

ਘੁੱਗੀਆਂ ਤੇ ਗਟਾਰਾਂ ਨੇ ਚੀਕ ਚਿਹਾੜਾ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੁਣਨ ਵਾਲ਼ਾ ਕੌਣ ਸੀ ?

ਉੱਧਰ ਟਟੀਹਰੀਆਂ ਭਾਵੇਂ ਬੇਵਸ ਸਨ ਪਰ ਉਹ ਫਿਰ ਵੀ ਆਪਣੀਆਂ ਠੁੰਗਾਂ (ਚੁੰਝਾਂ)ਤੇ ਪਾਂਚਿਆਂ ਨਾਲ਼, ਆ ਰਹੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬੰਦਿਆਂ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਆਂਡਿਆਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਸਨ।

ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬੰਦਿਆਂ ਨੇ ਮੋਢਿਆਂ ਤੋਂ ਤੰਗਲੀਆਂ ਤੇ ਹੋਰ ਸਾਮਾਨ ਉਤਾਰਿਆ,ਖੇਤ ‘ਚੋਂ ਭੱਜ ਕੇ ਰਸਤੇ 'ਤੇ ਆ ਖਲੋਤੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਤੇ ਪੰਛੀਆਂ ਦਾ ਉੱਤੇ ਦਾ ਸਾਹ ਉੱਤੇ ਤੇ ਥੱਲੇ ਦਾ ਸਾਹ ਥੱਲੇ ਰੁਕ ਗਿਆ ਕਿ ਬਸ ਹੁਣ...

ਪਹੀ ਵਾਲ਼ੇ ਪਾਸਿਉਂ ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਸ਼ਾਇਦ ਉਹ ਖੇਤ ਮਾਲਕ ਦਾ ਮੁੰਡਾ ਸੀ, ਵੀ ਟਰੈਕਟਰ ਲੈ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ਼ ਆ ਗਿਆ।

"ਲਉ ਬਈ ਕਰੀਏ ਸ਼ੁਰੂ" ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਅੱਧਖੜ੍ਹ ਉਮਰ ਦਾ ਬੰਦਾ ਬੋਲਿਆ।

ਇੱਕ ਨੇ ਤੰਗਲੀ ਤੇ ਦੂਜੇ ਨੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਫੜੀ ਸੋਟੀ ਨੂੰ ਥੱਲੇ ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ ਰੱਖਦਿਆਂ ਕਿਹਾ," ਹਾਂ ਹਾਂ।"

ਰਸਤੇ ਦੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਛੋਟੇ ਬੂਟਿਆਂ ਤੇ ਝਾੜਾਂ ਵਿੱਚ ਲੁਕੇ ਗਾਲ੍ਹੜ ਤੇ ਚੂਹੇ ਆਪਣੇ ਪਿਛਲੇ ਪੈਰਾਂ 'ਤੇ ਖੜ੍ਹੋ ਕੇ ਗਰਦਨਾਂ ਉੱਚੀਆਂ-ਉੱਚੀਆਂ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲ ਦੇਖਦੇ, ਨਾਲ਼ੇ ਇੱਧਰ ਉੱਧਰ ਭੱਜਦੇ ਫਿਰ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੁੰਦੇ, ਨਾਲ਼ ਲੱਗਦੇ ਜਿਵੇਂ ਸਭ ਕੁੱਝ ਹਾਰੇ ਹੋਏ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਬੇਚੈਨੀ ਟਿਕਣ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੀ,ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਲਮ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।

ਟਰੈਕਟਰ 'ਤੇ ਬੈਠੇ ਨੌਜਵਾਨ ਨੇ ਟਰੈਕਟਰ ਦੀ ਲਿਫਟ ਹੇਠਾਂ ਕੀਤੀ। ਪਿਛਲੇ ਪਾਸੇ ਖੜ੍ਹੇ ਇੱਕ ਬੰਦੇ ਨੇ ਸਿਰ ਹਿਲਾ ਕੇ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਕੇ ਚੱਲਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਟਰੈਕਟਰ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਪਾਏ ਮਲਚਰ ਨੇ ਦੇਖਦਿਆਂ-ਦੇਖਦਿਆਂ ਨਾੜ ਦਾ ਕਚੂੰਮਰ ਕੱਢਕੇ ਪਿੱਛੇ ਇਕਦਮ ਸਾਫ਼ ਜ਼ਮੀਨ ਦਿਸਣ ਲਾ ਦਿੱਤੀ। ਜੇਕਰ ਕਿਤੇ ਕੋਈ ਨਾੜ ਦੀ ਨੜੀ ਫਸਦੀ ਤਾਂ ਪਿੱਛੇ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਨੌਜਵਾਨ ਉਸ ਨੂੰ ਸੋਟੀ ਨਾਲ਼ ਪਰ੍ਹੇ ਕਰ ਦਿੰਦਾ।

ਸਾਹ ਸੂਤੇ ਦੇਖ ਰਹੇ ਪੰਛੀਆਂ ਤੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਸਮਝ ਨਾ ਲੱਗੀ। ਇੰਨੇ ਨੂੰ ਤੋਤਿਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਡਾਰ ਆਈ। ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਇੱਕਠੇ ਹੋਏ ਅਤੇ ਡਰੇ ਹੋਏ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀ ਪੰਛੀਆਂ ਤੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੋਲ਼ ਆ ਕੇ ਦਰੱਖਤ ਦੀ ਇੱਕ ਟਹਿਣੀ 'ਤੇ ਬੈਠ ਗਏ।ਆਪਣੀ ਲਾਲ਼ ਗਰਦਨ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲ ਘੁੰਮਾਉਂਦਿਆਂ ਇੱਕ ਤੋਤਾ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ,"ਹਾਂ ਬਈ, ਕੀ ਹਾਲ ਹੈ ਤੁਹਾਡਾ ? ਕਿਵੇਂ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਲੁਕ ਰਹੇ ਓ।"

ਝਾੜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਲੁਕੀ ਗਟਾਰ ਨੂੰ ਇਹ ਬੋਲ ਸੁਣਕੇ ਉਸਨੂੰ ਉਸ ਬੋਲ ਰਹੇ ਤੋਤੇ 'ਤੇ ਗੁੱਸਾ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਘੁੱਗੀਆਂ, ਬੁਲਬੁਲਾਂ, ਗਾਲ੍ਹੜਾਂ, ਚੂਹਿਆਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਬੋਲ ਚੁੱਭ ਰਹੇ ਸਨ ਪਰ ਕੁੱਝ ਕਹਿਣ ਦੀ ਬਜਾਇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਵੱਲ ਦੇਖਦਿਆਂ ਚੁੱਪ ਹੀ ਰਹੇ।

"ਕੀ ਗੱਲ ਦੱਸਿਆ ਨੀਂ ਕੀ ਹਾਲ ਨੇ ਥੋਡੇ।? ਉਸ ਨੇ ਫਿਰ ਦੁਹਰਾਉਂਦਿਆਂ ਪੁੱਛਿਆ।

ਦੁਬਾਰਾ ਇਹ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਗਟਾਰ ਤੋਂ ਰਿਹਾ ਨਹੀਂ ਗਿਆ।

"ਲੱਗਦੈ ਸਾਡੀ ਮੌਤ ਦਾ ਤਮਾਸ਼ਾ ਦੇਖ ਕੇ ਸਾਡੇ ਹਾਲ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲੱਗੇਗਾ ਤੈਨੂੰ, ਕੁੱਝ ਸ਼ਰਮ ਕਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਨੀਂ ਬਖਸ਼ਣਾ। ਥੋਡੀ ਵੀ ਵਾਰੀ ਆਈ ਹੀ ਲੈ।"

"ਉਏ ਗਰਮ ਕਾਹਤੋਂ ਹੁੰਨੀਐਂ ਭੈਣ" ਤੋਤੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਲਹਿਜੇ ਨੂੰ ਨਰਮ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ।

"ਨਾ ਹੋਰ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋਮਾਂ,ਸਾਡੀ ਮੌਤ 'ਤੇ ਬਣੀਐ ਥੋਨੂੰ ਮਖ਼ੌਲ ਸੁੱਝ ਰਹੇ ਨੇ।"

"ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੁਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ। ਮੇਰੀ ਗੱਲ ਸੁਣੋ ਧਿਆਨ ਨਾਲ਼।" ਉਸ ਨੇ ਅਪਣੱਤਤਾ ਨਾਲ਼ ਕਿਹਾ।

ਕੀ ਕਿਹਾ !! ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਹੈਰਾਨੀ ਨਾਲ਼ ਉਸ ਵੱਲ ਗਰਦਨਾਂ ਮੋੜਦਿਆਂ ਕਿਹਾ।

ਹਾਂ! ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੁਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ।

ਤੁਸੀਂ ਥੋੜ੍ਹਾ ਨੇੜੇ ਆਜੋ ਦੱਸਦਾਂ ਸਾਰੀ ਕਹਾਣੀ। ਉਹ ਉੱਡ ਕੇ ਆਪ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਅਗਲੀ ਟਾਹਣੀ ਉੱਤੇ ਬੈਠ ਗਿਆ।

ਲੈ ਸੁਣੋ...

ਕੱਲ੍ਹ ਦੁਪਹਿਰੇ ਅਸੀਂ ਇਸ ਸਾਹਮਣੇ ਵਾਲ਼ੀ ਡੇਕ 'ਤੇ ਬੈਠੇ ਸੀ। ਦੋ ਨੌਜਵਾਨ ਇੱਕ ਉਹ ਜਿਹੜਾ ਟਰੈਕਟਰ ਚਲਾ ਰਿਹੈ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਜਿਹੜਾ ਤੰਗਲੀ ਲੈ ਕੇ ਵਾਹਣ (ਜ਼ਮੀਨ) ਵਿੱਚ ਫਿਰ ਰਿਹੈ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੱਲਬਾਤ ਸੁਣੀ।

"ਕਿਹੜੀ ਗੱਲਬਾਤ ? ਗਾਲ੍ਹੜ ਨੇ ਅਗਲੇ ਪੰਜਿਆਂ ਨਾਲ਼ ਅੱਖਾਂ ਹੇਠਲੇ ਵਗੇ ਦਰਿਆ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰਦਿਆਂ ਪੁੱਛਿਆ।

ਲਉ ਸੁਣੋ ਹੁਬਹੂ ਬਾਤ...

"ਯਾਰ ਛੇਤੀ ਨਾੜ ਕਟਰ ਤੋਂ ਵਢਵਾ, ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਅੱਗ ਲਾ ਕੇ ਵਾਹਣ ਨੂੰ ਕਣਕ ਬੀਜਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ ਐ। ਬਿਜਾਈ ਲੇਟ ਹੋਈ ਜਾ ਰਹੀ ਐ।" ਦੀਪੇ ਨੇ ਬਿਜਾਈ ਲੇਟ ਹੋਣ ਦਾ ਫ਼ਿਕਰ ਜ਼ਾਹਰ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ।

ਐਤਕੀਂ ਅੱਗ ਨਹੀਂ ਲਾਵਾਂਗੇ। ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਆ ਗਈਆਂ ਇਸ ਨੂੰ ਵਿੱਚੇ ਖਪਾ ਦੇਣੈ, ਨਾਲ਼ੇ ਰੇਅ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰੂਗੀ ਨਾੜ। ਸੀਰੇ ਨੇ ਦੀਪੇ ਦੀ ਗੱਲ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦਿੰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ।

"ਉਹ ਤੂੰ ਬੌਲ਼ਾ (ਕਮਲਾ) ਹੋਇਐਂ। ਮਸ਼ੀਨ ਉਡੀਕਦਿਆਂ-ਉਡੀਕਦਿਆਂ ਕਣਕ ਪਛੇਤੀ ਹੋਜੂਗੀ। ਫਿਰ ਦੇਖੇਂਗਾ ਘੱਟ ਨਿਕਲੀ ਐ, ਨਾਲ਼ੇ ਇਹ ਨੂੰ ਬੀਮਾਰੀ ਵੀ ਪੈਂਦੀ ਐ।

"ਓ ਨਹੀਂ ਦੀਪਿਆ ਨਾ ਘੱਟ ਨਿਕਲੇ,ਨਾ ਕੋਈ ਬੀਮਾਰੀ ਲੱਗੇ, ਬਸ ਇਹ ਤਾਂ ਵਹਿਮ ਹੀ ਐ।"

"ਚਲ ਇਹ ਤਾਂ ਵਹਿਮ ਹੀ ਸਹੀ ਪਰ ਖ਼ਰਚਾ ਕਿੰਨਾ ਹੋਣਾ ਇਹਦਾ ਪਤੈ ਤੈਨੂੰ।" ਉਹ ਜੁੱਤੀ ਵਿੱਚ ਵੜੇ ਨਾੜ ਦੇ ਫਾਨੇ ਨੂੰ ਝਾੜਦਿਆਂ ਬੋਲਿਆ।

"ਖ਼ਰਚਾ ਤਾਂ ਵੀਰਿਆ ਸਮਾ ਘੱਟ ਹੋਊ।"

"ਉਹ ਕਿਵੇਂ ? " ਦੱਸ ਤਾਂ ਸਹੀ।

ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਜਦੋਂ ਅੱਗ ਦੇ ਭਾਂਬੜ ਮੱਚਦੇ ਨੇ ਧੂੰਆਂ ਧਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦੈ ਸਾਰੇ ਪਾਸੇ। ਸੜਕਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇਸ ਧੂੰਏ ਨਾਲ਼ ਹੁੰਦੇ ਹਾਦਸਿਆਂ ਕਰਕੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੰਨੀਆਂ ਕੀਮਤੀ ਜਾਨਾਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਨੇ। ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਬੱਧੀ ਆਸਮਾਨ ਵਿੱਚ ਛਾਏ ਇਸ ਧੂੰਏਂ ਕਰਕੇ ਦਮ ਘੁਟਣ ਵਰਗੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ,ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਬੱਚਿਆਂ ਤੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਲਈ ਇਹ ਬਹੁਤੀ ਵਾਰ ਘਾਤਕ ਸਿੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਹਵਾ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਨੀਵੇਂ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਹੱਦੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਹਸਪਤਾਲ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਨਾਲ਼ ਭਰ ਜਾਂਦੇ ਨੇ ਫਿਰ ਤੈਨੂੰ ਪਤੈ ਹਸਪਤਾਲ ਵਾਲ਼ੇ ਕਿਵੇਂ ਛਿੱਲ ਲਾਹੁੰਦੇ ਨੇ। ਜਿਹੜਾ ਪੈਸਾ ਨਾੜ ਦੇ ਨਿਪਟਾਰੇ 'ਤੇ ਖ਼ਰਚ ਨਾ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਬਚਾਉਂਦੇ ਹਾਂ ਉਹ ਹਸਪਤਾਲਾਂ ਵਾਲ਼ੇ ਹੜੱਪ ਲੈਂਦੇ ਨੇ।" ਸੀਰੇ ਨੇ ਪੂਰੇ ਜਜ਼ਬੇ ਨਾਲ਼ ਸਾਰਾ ਕੁੱਝ ਇਕੋ ਸਾਹੇ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ‌।

ਦੀਪਾ ਇੱਕ ਟੱਕ ਸੀਰੇ ਦੀ ਸਾਰੀ ਗੱਲ ਬਿਨਾ ਕੁੱਝ ਕਹੇ ਸੁਣਦਾ ਰਿਹਾ।

" ਤੇਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣ ਕੇ ਮਨ ਕਰਦੈ ਐਤਕੀਂ ਅੱਗ ਨਾ ਲਾਈਏ ਪਰ ਜੇ ਕਣਕ ਨਾ ਜੰਮੀ ਤਾਂ ਫਿਰ..." ਉਸਨੇ ਸੀਰੇ ਤੋਂ ਜਵਾਬ ਮੰਗਿਆ।

"ਤੂੰ ਬਸ ਦੇਖਦਾ ਚੱਲੀਂ ਬਸ ਕੁਸ਼ ਠੀਕ ਹੋਵੇਗਾ।" ਸੀਰੇ ਨੇ ਦੀਪੇ ਨੂੰ ਤਸੱਲੀ ਤੇ ਹੌਸਲਾ ਦਿੰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ।

"ਨਾਲ਼ੇ ਇੱਕ ਗੱਲ ਹੋਰ ਇਹ ਦਿੱਲੀ ਵਾਲ਼ੇ ਆਏ ਸਾਲ ਸਾਡੇ 'ਤੇ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਾਉਂਦੇ ਨੇ, ਬਈ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਆਏ ਧੂੰਏਂ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਵਾਸੀਆਂ ਦਾ ਜੀਣਾ ਹਰਾਮ ਕਰ ਦਿੱਤੈ, ਦਮ ਘੋਟ ਰੱਖਿਐ। ਨਾਲ਼ੇ ਐਤਕੀਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਨਿਤਾਰਾ ਹੋਜੂ। ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਨ ਕਾਰਨ ਵਾਤਾਵਰਨ ’ਚ ਆਏ ਨਿਗਾਰ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਨਾ ਵੀ ਤਾਂ ਸਾਡਾ ਫਰਜ਼ ਬਣਦਾ ਹੈ।” ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਪੂਰਾ ਹਮਾਇਤੀ ਸਮਝਦਿਆਂ ਸੀਰਾ ਜੋਸ਼ ਨਾਲ਼ ਬੋਲ ਰਿਹਾ ਸੀ।

"ਲੈ ਠੀਕ ਐ ਫਿਰ, ਇਸ ਵਾਰ ਭਾਵੇਂ ਖ਼ਰਚਾ ਹੋਜੇ ਅਸੀਂ ਨਾੜ ਨੂੰ ਅੱਗ ਨਹੀਂ ਲਾਵਾਂਗੇ। ਹਾਂ ਨਾਲ਼ੇ ਆਪਾਂ ਸਾਰੇ ਕਲੱਬ ਮੈਂਬਰ ਅੱਜ ਹੀ ਮੀਟਿੰਗ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਪੂਰੇ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਇਸ ਕੰਮ ਲਈ ਜਾਗਰੂਕ ਤੇ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਾਂਗੇ।" ਉਹ ਵੱਟ ਤੋਂ ਉੱਠ ਕੇ ਕੱਪੜੇ ਝਾੜਦੇ ਹੋਏ ਫਿਰ ਬੋਲਿਆ," ਹਾਂ ਸੀਰੇ ਜਿਵੇਂ ਹੁਣੇ ਤੈਂ ਕਿਹੈ ਕਿ ਵਾਤਾਵਰਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਰਹਿਤ ਕਰਨਾ ਵੀ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਸਾਰਿਆਂ ਦਾ ਫ਼ਰਜ਼ ਐ।"

"ਹਾਂ ਹਾਂ ! ਇਹੀ ਤਾਂ ਮੈਂ ਕਹਿਨਾਂ।" ਦੋਵੇਂ ਹੁਣ ਪਿੰਡ ਵੱਲ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ।

ਸਾਰੇ ਪੰਛੀ ਤੇ ਜਾਨਵਰ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਕੇ ਇਹ ਸਾਰੀ ਵਾਰਤਾ ਬੜੀ ਗੌਰ ਨਾਲ਼ ਸੁਣਦਿਆਂ ਜਿਵੇਂ ਸੁੰਨ ਜਿਹੇ ਹੋ ਰਹੇ ਸੀ ਪਰ ਤੋਤੇ ਦੇ ਗੱਲ ਖ਼ਤਮ ਕਰਦਿਆਂ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ ਵਿੱਚ ਰੌਣਕ ਪਰਤਦੀ ਸਾਫ਼ ਦਿਸਣ ਲੱਗੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿ ਕੋਈ ਹੋਰ ਬੋਲਦਾ ਚੁਲਬੁਲੀ ਬੁਲਬੁਲ ਨੇ ਇਕਦਮ ਕਿਹਾ," ਲੱਗਦੈ ਗੱਲ ਬੁੱਥ 'ਚ ਵੜਗੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ।"

ਹਾਂ, ਇੱਕ ਹੋਰ ਇਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹੁੰਦੇ ਨੇ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਸੁਣਿਐ "ਬਈ ਜਦੋਂ ਜਾਗੇ ਉਦੀਂ ਸਵੇਰਾ।" ਨਰ ਗਾਲ੍ਹੜ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਦਿਲ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣਾ ਦਿੱਤੀ।

ਹੁਣ ਸਾਰੇ ਫਟਾਫਟ ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਕੋਲ਼ ਆਲ੍ਹਣਿਆਂ ਤੇ ਖੁੱਡਾਂ ਵੱਲ ਦੌੜ ਪਏ।