جیون جوگے سکھونت کور مان
سارا اعلیٰ دوالا رنڈ منڈ ہو گیا اے۔ مور پتہ نہیں کیویں نہیں کوکدے……پرسوں جنگلی مرغے دے کھنبھ ساری سڑک 'تے کھلرے پئے سن……پھڑ پھڑ کردا وڈی ککر دوآلے پھیریاں لایا کردا سی، رات ککر 'تے ہی رہندا سی……کنے گہرے تے چمکیلے رنگ سن اوہدے! ……سویرے سڑک 'تے کھنبھ کھلرے پئے سن۔ پتہ نہیں کسے شکاری نے……جاں کسے بلی، کتے دے قابو آ گیا سی……اوہ آخری جنگلی مرغا سی جو اس ککر تے رہندا سی۔
اس پنڈ دے کرماں 'چ ڈھہنا ہی لکھیا سی پر اتھے دے واسی پنڈ چھڈن لئی اکا تیار نہیں سن۔ شہر ودھدا ودھدا این پنڈ دے نال آ لگا سی۔ کئی نوٹس آ چکے سن پنڈ خالی کرن دے۔ پر بہوتیاں نوں اگوں کوئی بھوئیں نہیں سی ملی۔ کئیاں نے ڈیئریاں بنا رکھیاں سن۔ کجھ اک نے شہر 'چ دھندے کھولھ رکھے سن۔ کجھ بزرگاں نوں پنڈ نال موہ ڈاہڈا سی……ہائی کورٹ تے پھر سپریم کورٹ……اخیرلے نوٹس توں بعد دندناندا ہویا بلڈوزر پنڈ دی فرنی 'تے آ کھلوتا سی……پنڈ'چ کھلبلی مچ گئی سی۔ تیویاں بندے گھراں 'چوں سامان کڈھ-کڈھ بھجن لگے، پشواں نوں ڈنڈے ماردے ہوئے کھڈیاں دیاں تاکیاں کھولھدے ہوئے، کھنبھ پھڑپھڑاندیاں کیںء کیںء کردیاں مرغیاں، 'میں میں' کردیاں بکریاں، ٹرنک، بھاڈے، منجیاں، دھرونہدے، گھرکدے، ہفدے، بچے، بڈھے، جوان، گالھاں کڈھدے، روندے چیکدے دوڑھدے جا رہے سن………۔
"توھاڈا ککھّ نہ رہے وے توھاڈا، توھانوں پوے وے ڈھائیاں گھڑیاں دی وے سانوں 'جاڑن والیو………۔" بولدی، بکدی، دھرینہ دھرینہ بکریاں نوں سوٹا ماردی، دھکدی، کھلے جھاٹے، جھگو جھگّ ہوئی، کالی ماں دا روپ دھاری بھنتو مہری ڈگدی ڈھہندی بھجی جا رہی سی………بڑبولیاں دی بڈھی ساہو ساہ ہوئی اپنی منجی دھروہی جا رہی سی……اڑاںء اڑاںء کردیاں مجھاں مڑ-مڑ اوتھے ہی گیڑے کڈھی جاندیاں۔ کچے، ادھ پکے کوٹھے، وڈے-وڈے توڑی دے کپّ، گہیرے بلڈوزر اگے انج اڈّ رہے سن جویں کوئی وڈا طوفان آ گیا ہووے……۔
……اکھے فلیٹ اسرنگے، وڈے وڈے شواروم بننگے، پکیاں سڑکاں بننگیاں…………پہلاں کجھ لوکاں نے بلڈوزر نوں روکن دی کوشش کیتی سی، پھر لڑدے جھگڑدے سرکار نوں کوسدے گھراں 'چوں سامان کڈھن لگّ پئے سن۔ ڈھٹھدے کوٹھے ویکھ، اک دوجے ولّ ویکھ، پھر ماپیاں دے اداس مونہاں ولّ ویکھدے انجھانے چپ چاپ جہے لاگے پھردے سن…عجیب جہی اچوی لگی پئی سی اوہناں نوں… ماپیاں دے ہٹکن دے باو جود اوہ بلڈوزر دے مگر ہو ترے سن 'اہُ ویکھو کالو دی ڈیوڑی……ٹھاہ ڈگی……۔' بھندا چیک پیا سی۔
'پھٹے منہ توھاڈا وے بے شرمو……۔' کرتارو نے چھندے نوں جھڑکیا سی۔
'اہُ ویکھ دھیرے تہاڈی سبھات……دیڑھ دیڑھ ٹھاہ ٹھاہ…۔ منڈیاں دا بدوبدی ہاسہ نکل گیا سی۔
'وے توھانوں خوشی کاہدی چڑھ گئی ساڈا گھر ڈگن دی……۔' دھیرے دی ماں نوں غصہ چڑھ گیا سی۔
منڈے ہن کملیاں ہار اک دوجے توں اگے دوڑدے ہوئے، اگلے گھراں دا سامان کڈھاؤندے، دھرونہدے فرنی تکّ لیانؤندے مڑھکو مڑھکی ہوئے پئے سن۔
ساری رات کتے روندے رہے سن، ملبے دے ڈھیراں 'تے بیٹھے عجیب 'واجاں کڈھدے، روندیاں بلیاں ڈھٹھے پنڈاں دے چکر کڈھدیاں رہیاں سن……بھنتو مہری دی برڑائی جہی آواز، کدی جاپدا چیکاں ماردی اے، کدی جاپدا روندی اے……پھر تاڑی مار کے ہا……ہا………ہا کرکے اٹہاس کردی ہوئی……اک خوف ناک آواز……۔
دن چڑھدیاں ہی ٹھیکے دار آ گیا اے آرے کہاڑے تے مزدور لے کے۔ پنڈ دے پپل، بوہڑ تے دھریکاں وڈھن لئی۔ ایہہ اسے پنڈ دے لوک نے جو شہری مزدور بن گئے نے……اس اجڑے پنڈ دے لوکاں 'تے سرکار دی بڑی کرپا اے، کچیاں نوکریاں تے رکھ لئے گئے نے………۔
'وے ککھّ نہیں جے رہنا، پپل نہ وڈھیو…۔' بھنتو مہری باہواں کھڑھیاں کر دہائی پا رہی اے……اک منٹ لئی مزدور ٹھٹھک گئے نے۔
'کیوں کی ہو گیا؟' ٹھیکے دار نے رعب نال پچھیا اے۔
اک دم اوہناں اک دوجے ولّ ویکھیا اے………ٹھکّ ٹھکّ کہاڑے چل پئے نے۔
'تیری ماں……۔' کوئی تنے دے چیہڑے ہون نوں گاہلاں کڈھ رہا اے۔
قہر بھریاں نظراں نال، کدی اسمان ولّ، کدی اک-دوجے ولّ تے کدی ٹھیکے دار ولّ ونہدے ہوئے، اٹناں بھریاں تلیاں 'تے تھکدے اوہناں نوں سہلاؤندے، تنے 'تے مڑ-مڑ وار کرکے مڑھکا پونجھدے ساہو ساہی ہو رہے نے……۔
ہن اوہ پانی دے گھڑے دوآلے ہو گئے نے۔ کرتارا کہہ رہا اے، 'اہُ سی ساڈا گھر، اہُ نمّ میرے پڑدادے نے لائی سی…دیکھ لؤ-کیڈا موٹا تنا اے۔ ……ایس تھلے میری ماں چرکھا کتیا کردی سی……دادی اٹیرن نال سوت اٹیریا کردی سی۔'
'چلو وڈھو بئی……۔' ٹھیکے دار نے ہوکرا ماریا اے۔
'تیری اوئے……۔' کرتارے نے منہ ہی منہ'چ گال کڈھی اے……۔
بھندر تے شیشو ٹھاہ ٹھاہ کرکے ہسّ پئے نے۔ اوہناں نے کہاڑے سوت لئے نے۔پرانے پپل دے تنے نوں……پپل بہت چیہڑا اے……کرتار نوں،بھندر نوں، شیشو نوں، ساہ چڑھیا ہویا اے۔
'وے زدّ-منیاد نہیں رہندی……نہ وڈھو وے پپل، دیوتا ہندا اے………۔' بھنتو مہری دہائی دیندی لنگھ گئی اے……سنیا اے کملی ہو گئی اے، پہلاں کھوہ بند ہو گئے، پھر ہوٹلاں نے مہریاں دا کم بند کروا دتا۔ منڈا ہوٹل 'چ ای نوکر ہو گیا……ہن چنڈی گڑھ رہندا اے……بھنتو اوتھے نہیں گئی، شاید گئی سی پر آ گئی اے، اوہدا دل نہیں لگا اوتھے…اوہ اپنے پنڈ والے کچے کوٹھے 'چ ہی رہندی سی، ادھ کملی جہی، کدی کدی بھٹھی تاء بہندی، دانے بھناؤن کوئی آؤندا ای نہ……لوک ہسدے، اوہ پھر وی بالن جھوکی جاندی بھٹھی ہیٹھ……کئی ویر کڑاہی 'چ کجا مار رہی ہندی، جویں چھولیاں دیاں کھلاں کڈھ رہی ہووے……۔
'ہاء وے لچھو آہ ویکھ مکی کنی کھڑی اے……!' اوہ ریت چھانی جاندی۔
'تائی لیا دانے 'تے چباء……۔' لنگھدے آؤندے بھنتو نوں مخول کردے، ٹچکراں کردے…۔
اوہدا گھر-والا لچھو مہرا……بکریاں دا اجڑ سی اوہدا، پہلاں پنڈ دا پانی بھردا کھوہ توں، پھر اجڑ چھیڑ لیندا… ککراں دی جھنگی ولّ ہو تردا، بکریاں، ککریاں نال پلم پلم جاندیاں، مرک مرک ککریاں دے لنگ چردیاں……لچھو ماتا دیاں بھیٹاں چھوہ لیندا تے پھر بیگو نعر……کوئی ڈکن والا ہندا نہ ہوڑن والا…پنڈ دی سانجھی بھوں، شانملاٹ………کئی مجھاں دے چھیڑو وی اوتھے آ جاندے، ککریاں ہیٹھ لما لما گھاہ………۔ مجھاں چردیاں……منڈے بد بد کے گھول کردے، کوڈی کھیڈدے…اک دو جنے واری نال ساریاں مجھاں سنبھال لیندے……۔'
'کیوں تائے، بڑھا ہو گیا، للھ نہ گئے' مرزا گاؤندے نوں منڈے ٹانچ کردے……۔ پر جد اوہ دیوی دیاں بھیٹاں گاؤندا تاں گاؤندا گاؤندا شدائی ہو جاندا، وجد 'چ نچن لگدا، دلتیاں مارن لگدا……۔
'اوئِ بونگیا، آہ تیریاں سالیاں…۔ نال دی پیلی وچلا جٹّ اسدیاں بکریاں نوں دھرینہ دھرینہ کٹدا، اجڑ لئی آؤندا……۔ لچھو ویکھدا، ڈیمبریاں جہیاں بکریاں ممیاؤندیاں ہوئیاں اوہدے دوآلے کٹھیاں ہون لگدیاں۔ اک اک دے منہ 'تے اوہ ہتھ پھیردا، سہلاؤندا، پیار کردا……ویکھدا کسے دی لتّ وڈھی ہندی، کسے دے پنڈے 'تے ٹکّ لگیا ہندا……اوہدے اتھرو پلم آؤندے، اوہدی گھگی بجھّ جاندی، گھر جاندا تاں بھنتو بکریاں گندی…اک بکری جاں لیلا گمّ ہویا ہندا……مڑ مڑ گندے……گندے گندے پھر بھلّ جاندے……آپو 'چ لڑ پیندے…اوہ بھنتو نوں کٹدا ماردا، اوہدی گتّ پٹدا، گھر 'چ کہرام مچ جاندا……۔
'تیرا ککھّ نہ رہے وے، گہلو وے تئینوں آوے ڈھائیاں گھڑیاں دی وے، میری بکری چراؤن والیا……۔'
'سن لے وے پنڈ، اج چرائی اہنے میری بکری، کل نوں میری کڑی نوں ہتھ پاؤ، میں ٹوٹے نہ کر دتا تاں……بنیا پھردا اے، کتا جٹّ……۔' بھنتو ہتھ وچ بکریاں والا ڈھانگا لئی، گہلو دی اہی تہی پھیری جاندی……۔
'وڈھّ دؤں ککری دے لنگاں وانگوں' گالھاں کڈھدی کڈھدی اوہ دوڑھن لگدی۔ لچھو مگرے دوڑھن لگدا………۔ اوہ بھنتو دے مگر دوڑھدا گند بکدا……بھنتو ہور اگے دوڑ جاندی……۔
راتیں گہلو دے گھر ماس رجھدا، پتیلا گڑھکدا، تڑکے دی خوشبو ادھے پنڈ وچ پھیل جاندی۔ کئی گھریں ماس دے کولے ورتدے، شراب پی گہلو بھنتو دے گھر ولّ بھجّ لیندا……۔
'تیری اوئے، میں…تیری دھی دی'، اوہ گندیاں گالھاں کڈھدا، اوہدی دھی نوں چکن دے ڈراوے دندا……بھنتو وڈھّ وڈھّ اوہنوں پیندی، لچھو اوہنوں گتوں پھڑ گھڑیس اندر ڈکّ دندا……۔
سویرے گھر جا کے لچھو پٹدا……ججماناں دے اگے للکڑھیاں کڈھدا، روندا ممیاندا، پنچائت جڑدی……۔
'نہیں' انج تاں غریب دا گل وڈھن والی گلّ ہوئی………۔' گہلو دا کوئی شریک لچھو لئی ہاء دا نعرہ ماردا۔
'مائی باپ آہ 'تے ہوئی حق دی گلّ، موتیاں آلیو……۔'
'ایہدیاں بکریاں میرا توریئے دا کھیت اجاڑ گئیاں نے……میں ہرجانہ لوانگا……۔' گہلو پاسہ سٹدا۔
'ہاں بئی، ماتا دا بھگت اے……جد بھیٹاں گاؤندے نوں حالَ چڑھ جاندا اے تاں ایہنوں ہوش نہیں رہندی……۔'
'ایہہ تاں منیا، اپنا لچھو بھگت تاں پورا اے……۔'
'پرسوں جگراتے 'تے دیکھیا میں تاں، بسّ پٹھا ہو ہو نچیا…۔'
سارے ہسّ پئے سن۔
'ہاں بئی لچھو اپنیاں بکریاں سانبھ کے رکھیا کر……۔' سرپنچ تنبیہ کردا۔ لچھو نوں مشکریاں کردی پنچائت نکھڑ جاندی…۔
لچھو ہر ویاہ 'تے بکرے وڈھدا، میٹ بڑی ریجھ نال بناؤندا، میلی گیلی سبھ انگلیاں چٹدے رہِ جاندے…کئی پنڈاں 'چ اوہدے مہاں-پرساد دی دھم پئی ہوئی سی……۔
پر ہولی-ہولی شہر وچلے ہوٹلاں نے اوہدا دھندا وی ٹھپّ کرا دتا سی۔
لچھو دیاں بکریاں ہولی-ہولی گواچدیاں ہوئیاں ساریاں ہی گواچ گئیاں سن……پھر اک رات اوہنے اپنے آپ نوں ادھی راتیں……ساہمنے ککر دے ٹاہن تے ٹنگ کے پھاہا لے لیا سی۔
++++++++
'حئی شاوا، ذرا زور نال……۔' ٹھیکے دار نے مزدوراں نوں ہلاّ شیری دتی اے……۔
'شابا! وڈھو بئی ککریاں……آہ اک دو ای تاں رہِ گئیاں نے……۔'
نکے نکے پھرتیلے جانور، چیں-چیں کردے ہوا 'چ الٹ-بعضیاں لا رہے ہن……ککریاں دوآلے منڈرا رہے ہن، جنہاں نال اوہناں دے آلھنے ٹنگے ہوئے نے…وچ وچ ننھے بوٹ نے، جو چنجھاں اڈدے تے میٹدے ڈاڈھے نمانے لگّ رہے نے……۔
'سردار جی ترس جیہا آؤندا اے ایہناں بچڑیاں تے……۔' شیرو نے کہاڑا روکدیاں کیہا۔
ٹھیکے دار سنیاں انسنیا کر کے پرھاں چلیا گیا ہے……۔
'دھتّ!…ایہو جی نوکری دے……جماں جی مار……کہڑے جگ بھلا ہوؤُ……۔'
کرتارے نے متھے'تے آیا مڑھکا پونجھیا اے۔
'آہ دیکھ بجڑے روندے……آہ دیکھ ککیاہٹ پا رکھی…ہے واکھرو، کہڑے کمے لایا……!'
شاملاٹ دیاں وڈھیاں پئیاں ککریاں 'چ ڈھٹھے پئے آلھنے مدھے چدھے جہے بوٹ……وچے آنڈے ٹٹے ہوئے اپر بجڑیاں دی چچیاٹ۔
'بئی غدر اے نرا…۔'
مجھاں لئی گھاہ لین آئیاں تیویاں وچاریاں جہیاں ہو کے کھلوء گئیاں نے……بابا لکھا تے چیتو دوویں اپنیاں سوٹیاں ٹیکدے……اس اجڑی وڈھی شاملاٹ ولے ویکھدے قوبے جہے تردے ڈھٹھے پنڈ ولّ ہو گئے نے……۔'
نکے انجھانے بجڑیاں دے آلھنے 'کٹھے کر رہے نے……۔
بھنتو مہری پھر آ گئی اے، اوہ آئی ہی رہندی اے……اوہ کتے وی نہیں جاندی……۔
'ہائے وے ربا ایہناں دا رہے ککھّ نہ وے……۔' اوہ ٹٹے آہلنیاں 'تے وڈھیاں ککریاں کول بہہ جویں وین پان لگّ پئی اے۔
'مکھ تارے ہنیں تاں ٹرکّ لے آئے نے……۔' کسے بھجے آؤندے نے خبر دتی اے۔
کالو، گولو تے منھاں سبھ بھجّ بھجّ کے چیزاں ٹرکاں 'تے رکھ رہے ہن……پنڈ دے کجھ لوک اوہناں کول کھڑے ہن……زمیناں دیاں گلاں کر رہے ہن، بھاء پچھ رہے ہن…… ٹرکّ ترن 'تے اوہ سارے اداس ہو گئے ہن، کئیاں دیاں اکھاں وی چھلک آئیاں ہن۔
بھندا، مہنا تے بلو…دوروں ہفے آ رہے نے…اکھے اسٹیٹ آفس والیاں نے مجھاں ڈکّ لئیاں نے، مار مار کے مجھاں دے لیوے بھنّ دتے……اڑاںء اڑاںء کردیاں مجھاں پچھانہ نوں بھجدیاں…اوہناں ڈانگا مار مار کے اوہناں دے کھنے بھنّ دتے……کوئی ستر اسی مجھاں اوہ ول کے لے گئے نے…… آہ ویکھو جنگی دے سٹاں لگیاں، آہ زورے دی بانہہ مروڑ دتی……گہلو دے سر 'چ ڈانگ وجی اے، ہسپتال 'چ اے……اسیں تاں خبر دین آئے آں کہ مر نہ جائے……گہلو دی گھر والی روندی پٹدی بھجی جا رہی اے……بڈھے ماں-باپ ڈنگوریاں ٹیکدے پتہ نہیں کدھر نوں ہو ترے نے……بھنتو مہری، پتہ نہیں کدھے بچے نولدی 'ہیء ربا' کردی، کملیاں ہار بھجی جا رہی اے……۔
کہندے ہن جرمانہ منگدے پئے نے اسٹیٹ آفس والے۔ بھکھیاں بھانیاں مجھاں، ترہائیاں ہی مر جانگیاں، ددھوں سکّ جانگیاں…مڑھکو مڑھکی ہوئے، بھجدے نٹھدے، چھیتی چھیتی کوئی ٹومّ-چھلا دھرمو بانیئے کول……مونہوں منگے سود 'تے رقماں لے اسٹیٹ آفس ولّ ہو گئے نے………اوہناں دی سمجھ 'چ نہیں آؤندا پئی اوہ اپنی بھونئں 'چ پشو کیوں نہیں چھڈّ سکدے……ہالی خالی پئی اے……ایویں دو چار کوٹھیاں ہی تاں پئیاں نے……۔
'ایہہ تاں لہنیاں دیاں دینیاں……آہ دیکھ لے گہلو، لچھو دی بکری کھا گیا سی……ہن بیگانے پتراں……۔'
وا-ورولے جہے دا بلھا ملبے توں دی گھمدا جیہا پکی سڑک پار کر گیا اے……جنگلی مرغے دے گہرے چمکیلے کھنبھ سڑک توں اڈّ کے دور-دور تکّ پھیل گئے نے……۔
'اہُ نمّ رہِ گئی وڈھن والی۔' ٹھیکے دار نے مزدوراں نوں کیہا اے، 'چلو وئی چلو……۔'
'ہاں جی……۔'
'سوت لؤ کہاڑے پھر……۔'
'چل بئی پڑپوتیا ذرا وڈھّ خاں اپنی جدی پشتی نمّ…' شیشو نے کرتارے نوں ٹانچ کیتی اے۔
'بڑی موٹی اے وئی……۔'
'کجھ نہیں رہنا ایتھے ثابتا…۔' کشمیرا ٹھاہ ٹھاہ ہسیا اے۔
'چلو وئی چھیتی کرو……۔' ٹھیکے دار نے کاہل چاڑھی اے……۔
مزدوراں نے کہاڑے سوت لئے نے……اپنیاں تلیاں'تے تھکدا وٹّ کھا کے کرتارا نمّ 'تے وار تے وار کری جا رہا اے……اننھا زور آ گیا اے اوہدے 'چ فنجڑ فنجڑ نمّ ٹکی جا رہی اے…۔
مزور چھٹی کر کے چلے گئے نے…نکے انجھانے وڈھی ہوئی نمّ ولّ ویکھ چپّ جہے ہو گئے نے……پھر نکے نکے نمّ دے بوٹے جو نمّ تھلے آپے اگّ پئے سن…گچن لگّ پئے نے……۔
'بیبی، آہ ویکھ نمّ دے بوٹے کتھے لائیے؟' پریتو ماں کولوں پچھ رہا اے۔
'ہاء، ہائے اپنا تاں وہڑھا ای ہے نہیں……۔' پریتو ایہہ سوچ کے حیران جیہا رہِ گیا اے۔
امرو دی بڑھی اپنے گھر دے اتلے ملبے 'تے بیٹھی وین پا رہی اے…پرھاں کتا رو رہا اے…۔
اک کتی دے کتورے ملبے ہیٹھ دب کے مر گئے ہن۔ ہن تاں کتے اوہناں نوں دھروہی پھردے ہن……اسمان 'چ گرجھاں پھر رہیاں ہن……اک چوہا ٹپّ کے ملبے ہیٹھ چھپ گیا اے……۔
گہلو دی دادی وی امرو دی بڑھی کول آ بیٹھی اے۔ دوویں سلاریاں نال متھے ڈھکی رونی جہی آواز وچ کجھ بڑ بڑ کری جا رہیاں نے……رات کھورے کسے پکی کھادھی وی نہیں……تیویاں انجھانے سبھ آپو اپنے گھراں دے ملبیاں 'چوں کجھ لبھّ رہے ہن……کوئی نکی جہی چیز لبھن 'تے وی انجھانے بھجّ کے ماواں کول پہنچ کے خوشی خوشی اوہ چیز وکھاؤندے ہن…۔
راتو رات پنڈ دی فرنی دوآلے ٹینٹ اگّ آئے ہن……ٹٹے بھجے ہاریاں نوں جوڑ، گوہے دھوانکھ تیویاں نے ولٹوہیاں 'چ دالاں رکھ دتیاں ہن……کول بیٹھے اداس مرد باٹیاں 'چ گرم گرم چاہ سڑھک رہے ہن……۔
انجھانیاں نے اک آوارہ کھوتا پھڑھ لیاندا اے، اوہدی پوچھ نال اک ٹٹا ہویا پیپا بنھ دتا اے……۔
پنڈ دے کجھ لوک ہسپتال گہلو دا پتہ لین گئے سن ہنے مڑے ہن……چپّ اتے اداس ہن…۔
'دیکھ لؤ کئی دناں توں کتے روندے سن……سادھ دی ٹبی 'تے…۔' امبو، کارو، بیبو تے بنتی ملبے 'تے بیٹھیاں ہؤکے جہے بھردیاں…آپو 'چ گلاں کر رہیاں ہن۔
'……اک دن میں ادھی رات جاگی۔ پھرواہی 'تے الو پیا بولے……۔'
'ایہہ شیاں تاں اجاڑ بھلادیاں نے بھائی……۔'
جیتو تے رانوں کتوں بلی دے بلونگڑے لے آئیاں…ہالیں اکھاں وی نہیں کھوہلیاں اوہناں……۔
'لؤ آہ کتھوں لے آئیاں……۔'
'ایہناں دی ماں مر گئی اے وچاری۔'
'ہایا! میں مر گئی……۔' بھنتی دا منہ ترس نال موم ہو گیا اے……۔ رانو اپنی ماں کولوں کولی 'چ دودھ پوا کے لیائی اے، ہن رونء دے پھمبھے نال بلونگڑیاں دے منہ 'چ دودھ چوء رہی اے……۔
منڈے کھوتے نوں سوٹی مار مار دوڑاء رہے نے……پیپا کھڑ کھڑ وجع رہا اے، منڈے ہڑ ہڑ ہسّ رہے نے……۔
'نیں ویکھ جویں ویاہ رچیا ہووے۔'
'نی آہو دیکھ تاں ساڈے اعلیٰ کالو کویں بھجا فردا……۔'
'پرسوں دے سکول کہڑا گئے نے……۔'
'ہے اہُ ویکھو……کالو کھوتے 'تے چڑھ بئیٹھا جے……۔'
'نی پوچھل ولّ منہ کرکے……۔'
'پھٹے منہ توھاڈا !' ساریاں ٹھاہ ٹھاہ ہسّ پئیاں نے،
'وے منہ وی کالا کر دیو وے ایہدا……۔' امبو نے اچی دینی کیہا اے۔
چاہ پیندے بندیاں دے ہتھوں چاہ والیاں باٹیاں چھٹک گئیاں نے…… تیویاں ہسّ ہسّ دوہریاں ہو رہیاں نے……ہوء ہلاّ کردے، ہسدے بھڑکدے، تاڑیاں ماردے منڈے کھوتے دے مگر ہو لئے نے……۔
