جگنی سنتوکھ سنگھ دھیر
دھرتی اکو سی، پر وچکاروں وگدا نالہ اس دے دو حصے بناؤدا سی۔ ارلے پار وی زندگی سی، پرلے پار وی۔ ارلے پار چٹے کپڑے، پرلے پار میلیاں لیراں۔ ارلے پار ودیا، حسن، صحتَ تے رجویں دانے۔ پرلے پار ان-پڑھتا، کوہج، بیماری تے بھکھ ننگ۔ ارلے پار وڈیاں طلباں والے افسر۔ پرلے پار ادھ بھکھے مزدور۔ ارلے پارے ریڈیو، واجیاں نال گونجدیاں ہرے باغاں والیاں کوٹھیاں تے پرلے پار بینسیباں دے ہوکیاں نال بس بس کردیاں رڑے کلر دی چھاتی اتے ابھریاں ٹپریاں۔
دوویں پاسے، بالکل، دو قسم دی دنیاں سی۔ وچکاروں وگدے نالے دے ریب کسارے دوہاں پاسیاں دا وکھریواں قدرتی درسا رہے سن۔ پر تاں وی دوہاں پاسیاں توں کوئی کوئی دل نالے دے کھلھے کناریاں دے ہندیاں-اک دوجے نال ہلکی جہی چھوہ مان لیندا۔
ٹپریاں وچ کئیاں نے لویرے پال رکھے سن، تے اوہناں پاسوں ارار دیاں کوٹھیاں وچ دودھ آؤندا سی۔
ایہناں ٹپریاں وچ اک ٹپری اجیہی سی، جس وچ لما سریر، مشکی رنگ، موٹیاں اکھاں تے گھنگرالے چھتیاں والا اک نوجوان رہندا سی۔ نہ تاں شاید اسدا کوئی ہور ہووےگا، پر ٹپریاں والے سارے اسنوں جگنی آکھدے سن۔
جگنی اس لئی کہ جدوں کئی اوہدے من وچ کوئی لہر جہی اٹھدی تے اوہ اک لٹک نال جگنی دا گیت گاؤندا
پردیشن جگنی کوکدی،
باغاں دے نیمبو چوپدی،
ہو. . .او. . .ہاں. . .۔
تاں ساریاں ٹپریاں اس ولّ اس طرحاں موہیاں جاندیاں، جویں اسنے اپنے چگردے وچ کوئی جادو پھوک دتا ہووے۔ جگنی دے گیت دی لے جدوں سوکھمتا نال مک جاندی تاں اس دے ادالیوں وسماد وچ گواچے سروتیاں دے دل آپ مہارے، پرنشسک بولی وچ فٹ پیندے-
''عاشقے جگنی۔ نہیں ریساں تیری 'جگنی' دیاں۔''
جگنی پاس وی اک دو لویرے سن تے اک دو کوٹھیاں وچ اوہدا ددھ وی لگدا سی۔
سورج دی ٹکی نال جگنی دودھ دی ولٹوہی چکدا تے کوٹھیؤ کوٹھی پھردا۔ ہر بوہے کوئی نہ کوئی نوکر جگنی توں ددھ پوا لیندا۔
ایہناں کوٹھیاں وچ اک کوٹھی اک ایسڈیؤ سردار دی سی۔ اس کوٹھی وچ جدوں جگنی ددھ دین جاندا تاں کئی وار نوکراں دی بجائے اک پتلی جہی سنکھی مٹیار جگنی توں دودھ پواؤن بوہے 'تے آ جاندی۔
جگنی دے ہتھ وچ کمبدی گڑوی وچوں، دودھ دی چٹی دھار امیر-برتن وچ اس طرحاں کمب کمب ڈلھدی جویں جگنی دا دل کسے بے-ادبی دے ڈروں کمب رہا ہووے، تے مٹیار دیاں نظراں جگنی دے کالے گھنگراں وچ الجھ جاندیاں۔
کوٹھیاں وچ ددھ بھگتا کے جگنی اپنے لویرے چھیڑدا تے دور کتے جوہیں چراندی جا نکلدا۔
جدوں اوہدے چردے لویریاں دیاں پرسنّ بوتھیاں ملے ہوئے گھاہ وچ ادھو ادھ لک جاندیاں تاں جگنی نوں کوئی ادھار آ جاندا۔
وناں دی کوآری پون سنگ سنگ وگدی۔ اوہدے گھنگرالے چھتے ذرا ذرا پھرپھراؤندے۔ اوہدے دل وچ اک لہر نچدی۔ کٹوریاں بنے بلھ بنسری دے چھیک نوں چھوہ جاندے۔ بنسری دے نکیاں چھیکاں اتے ساؤلیاں انگلاں ڈگدیاں جگنی دا مٹھا گیت چھیکاں وچوں تڑپھ تڑپھ نکلدا تے وناں دے سچے منڈل وچ لہر جاندا۔
پھل، ڈالیاں اتے ٹا ٹا جھومن لگ جاندے۔ وناں کوئی تازگی نکھری جاپدی تے چردے لویرے، چرنا چھڈّ،بوتھیاں وچ گھاہ دے رگ سامبھی جگنی ول اس طرحاں دیکھن لگّ جاندے، جویں اوہ بنسری وچ اوہناں دے دل دیاں باتاں پا رہا ہے۔
پرچھاویں لمے ہو جاندے۔ سورج، دور دے سنگھنے جھنڈا اہلے، پچھمی نقر اتے جھک جاندا۔ جگنی دیاں ٹچکاریاں اگے لویرے ٹپریاں ول نوں ہو تردے۔
کدی کدی، جدوں رات ڈونگھی ہو جاندی، تاں جگنی اکلا ہی نالے دے کنڈھے اتے آ نکلدا تے بنسری وچ 'جگنی' دا گیت پھوک دندا۔ خاموش پرکرتی صروری جاندی تے اپنے دھیان وگدا ساؤُ وال بنسری دیاں جادو تانھاں نال کیلیاں جاندا۔
جدوں کدی، چاننی وچ نھاتی ہوئی ڈونگھی رات ٹکی ہندی تے ریڈیو واجے چپ ہو جاندے تاں ایہہ طعنہ ارار دیاں کوٹھیاں تیک جا تھرکدیاں۔ چٹیاں مچھہریاں وچ نسل پئی زندگی کسے لور وچ گواچ جاندی۔
تے کسے نہ کسے مچھہری وچوں ستے سدھ آکھیا جاندا-
''ایہہ بنسری، جویں کسے کلاکار دے بلھ رہی ہووے۔ ضرور اس وچ کوئی دل دی ویدنا پھوکدا ہے۔''
تے لے دیاں تھرکناں ہیٹھ ارار دی زندگی مٹھی نیندر وچ کھو جاندی۔
اگلی سویر، ددھ دی ولٹوہی چک کے جگنی کوٹھیؤ کوٹھی جاندا۔ پر جد اوہ ایسڈیؤ سردار دے بوہے اگے کھلوندا تاں اوہنوں پرتیت ہندا، جویں اس بوہے اس لئی گجھا آدر ہے۔ اوہنوں پل دی پل اپنا گوال-پن بھل جاندا تے کلاکاری وڈتن دا احساس اوہدے من وچوں لنگھ جاندا۔
اوہدی گوالی آواز اتے ٹپ ٹپ کردی توش برتن لے کے بوہے اتے آؤندی۔ جگنی نے بنسری دیاں تاناں ورگیاں-کچے ددھ دیاں کمبدیاں دھاراں نال امیر برتن نوں بھر دینا۔
ددھ دا برتن پھڑدیاں پل دی پل جگنی تے توش دیاں نظراں مل جاندیاں، پر جگنی دیاں نظراں جھٹ اوہدے گھنگراں وانگ کسے حماقت دے ڈروں کنڈلا جاندیاں تے توش دیاں نظراں، اوہدیاں بے پرواہ لٹاں وانگ،لہر لہر اوہدے مگرے جاندیاں۔
توش دے ہوٹھاں اتے اک سدھر جاگدی، پر اوہ بول نہ سکدی۔
توش، کالج دے تیجے ورھے وچ پڑھدی سی۔ اس دیکھیا، کالج وچ جو کجھ کلاکار جاں کلا بارے پڑھایا جاندا ہے، اوہو جیہا بہت کجھ، اوہنوں جگنی دی نہار وچوں دسدا ہے۔ کالجوں آؤندیاں اوہدی سائیکل دا رخ ٹپریاں ولّ نوں رہندا۔ کوٹھی دا پھاٹک مڑن لگیاں، اوہ اک وار ٹپریاں ولّ اڑکے تکدی۔
چن چاننی وچ نھاتی، گرمیاں دی، اک ٹکی رات سی۔ ریڈیو واجے بند ہو چکے سن۔ اپنے دھیان وگدے مست نالے دیاں لہراں اتے چن دیاں رشماں جھلمل کر رہیاں سن۔ جگنی نالے دے کنڈھے اتے آیا تے بنسری وچ گیت پھوکیا۔
بنسری دیاں تھرکدیاں تانھاں پار دیاں کوٹھیاں نوں جا پوہیاں۔ چٹیاں مچھہریاں لوریاں گئیاں۔
توشی دے من نوں کوئی کھچّ جہی وجی۔ اس وارو وار مچھہری دے پلے چک کے اعلیٰ دوالا دیکھیا۔ چگردا ستا جاپیا۔ اوہ اٹھی، گھاہ اتے پولے پولے پب دھردی پھاٹک لنگھی، سڑک ٹپی تے بنسری دی سیدھ نوں نالے دے ریب کنارے اتے آ کھڑی۔ نمھی نمھی پون نال اوہدے سون والے دھاریدار کپڑے نکا نکا پھرپھرا رہے سن۔
بنسری چپ ہو گئی۔ جگنی دا چاننی وچ دھوتا مکھڑا ارلے کنڈھے توں دس رہا سی۔
''بنسری وچ کی جادو پھوکدیں جگنی؟ سچی، ایہدیاں تانھاں تاں میرا دل کڈھ لیائیاں''' آواز نوں بڑے ہنر نال ہولی بنا کے توش نے ارلے کنڈھیوں کیہا۔
''کون، بیبی جی!'' جگنی سیان کے حیران سی۔ اوہنوں جاپیا، جویں وگدا نالہ اوہناں دی وڑک سنن لئی کھلو گیا ہووے۔ ''بیبی جی، تسیں اکلے. . . .ایس ویلے؟ ''
''جگنی. . . دل کیتا تیریاں تانھاں دے نیڑے ہو جاواں۔'' توشی نالے دی ڈھلان اتر کے جھلمل وگدی دھار دے کنڈھے اتے ہو گئی تے اسے طرحاں پرلے پاسیوں جگنی۔
''بیبی جی، تسیں. . .!'' جگنی نے آکاش ول تکیا۔ چن، لیرو لیر بدلوٹیاں اتوں اڈدا جا رہا سی۔''. . .رات چوکھی بیت گئی اے. . .۔''
''جگنی، جدوں توں ددھ دین جاندا ایں، دل کردے، تیرے نال گلاں کراں؟ ''
''تسیں کنے چنگے ہو بیبی جی!'' جگنی نوں اپنے سانولے رنگ اتے کوئی روپ نکھریا جاپیا۔
''جگنی، توں اتے ایہناں ٹپریاں وچ. . .۔ کی کرنا رہنیں سارا دن. . .؟ ''
''لویرے چاردا ہاں بیبی جی، تے کجھ ٹپریواساں دی زندگی بارے لکھداں ہاں، جہناں وچوں میں آپ ہاں۔''
''تے تسیں لیکھک ہو جگنی؟ '' توش نوں ایہو جہی اندرلی خوشی ہوئی، ایہو جہی اپنا قیاس ٹھیک نکلن اتے ہندی ہے۔
نالے دا پانی پنیاں تیک سی، تے پاٹ تنّ کو گز۔ توش نے ستھن چھنگی تے پار جگنی دے نال جا کھلوئی۔
کوئی وتھ ہن اوہناں دے وچالے نہیں سی۔ دو سماجاں وچکارلی کھائی پیار نے تر لئی۔
جگنی نے ڈونگھی نظر نال توشی ولّ تکیا۔ اوہنوں نکے نکے چن اوہدیاں اکھاں وچ چمکدے دسے۔ گورے وچ سانولا کہ سانولے وچ گورا ہتھ گھٹ گھٹ جاندا۔ تے پھر ستے سدھ توشی دیاں کولیاں باہواں جگنی دی دھون دوآلے ولیاں گئیاں۔ اک اتے اک مکھڑا جھکیا-گورے تے سانولے بلھ چھوہ گئے-ہنیرا کہ چانن. . .مست گھنگراں وچ نشئی لٹاں گواچ گئیاں۔
''جگنی، اک دوجے وچ کھو جائیے، دوویں اک. . .جویں ایہہ چن تے چاننی. . .۔''
''اسیں ڈونگھاننا وچ لہہ گئے ہاں توشی؟ پدھر تے لوک سانوں نیویں جاننگے۔''
''تسیں کلاکار ہو جگنی۔'' توشی نے اس لہجے وچ کیہا، جویں اوہ پدھراں ول جاندے جگنی نوں سگوں ہور ڈونگھاننا وچ لحن لئی کھچدی ہووے۔
''پر تسیں استری ہو توشی۔''
''استری سبھ کجھ اکھوا سکدی ہے، تے ہور دوشن نوں جر سکنا ہی اسدی مہانتا ہے۔
''تسیں ٹھیک ہو بے-شک پر کوٹھیاں بنگلاں والے وڈے آدمی تہاڈی اس پیار فلاسفی نوں نہیں جرنگے۔''
''ادوں تکّ، اوہناں توں باغی ہونا ہی پئیگا، جدوں تیک ڈونگھاناں تے پدھر اک نہیں ہو جاندے۔''
ہوا دا اک پھراٹا آیا۔ نالے دی کنی اتے کھڑے خاموش رکھاں دے پتر کھڑکے۔ توشی دیاں فر پھراندیاں لٹاں اتے جگنی نے پولا جیہا ہتھ پھیریا۔ توش نوں جاپیا جویں اوہدے روم روم وچوں مٹھے گیت جھردے ہون۔ اوہدا چٹا مکھڑا جگنی دی ہکّ نال چھوہ گیا۔ دوہاں نے آکاش ول تکیا۔ تارے مسکراؤندے سن، تے چن لیرو لیر بدلوٹیاں اتوں اڈدا جا رہا سی۔
ستی ستی دھرتی اتے پولے پیر دھردی توشی اپنی مچھہری وچ آ وڑی۔
اک مچھہری وچ کسے پاسہ پرتیا، تے اک کھنگورا، جس وچ اس یقین دا احساس سی، جو چور نوں پاڑ اتوں پھڑ کے ہندا ہے۔
اگلی سویر، کوٹھیاں دے طور بدل گئے۔ ٹپریاں وچوں ددھ آؤنا بند ہو گیا۔ کوٹھیاں وچ سرداریاں دے احساس جاگے۔ ٹپریاں ول لشکدے روشنداناں دے شیشیاں وچوں جویں کوئی جوالا ہنے ٹپریاں اتے بھڑکنا چاہندی ہے۔ کسے طاقت، کسے غیرت نال کوٹھیاں ہرکھائیاں گئیاں۔ کسے غرور نال کوٹھیاں دے بنیرے اچے ہون لگے۔ ہور اچے! ہور اچے! اوہ ہنے اسماناں دے نال بھڑ سکدے ہن۔ کسے کالے کاگ دی کی مجال،اوہناں اتوں اڈ جائے!
اسے دن اک ایس.ڈی.او. ولوں سرکاری دفتر وچ ریپورٹ پہنچی
''. . . . .نویں بستی وچ، نالیوں پار دیاں ٹپریاں، ساؤُ کوٹھیاں دا درش کوجھا کردیاں ہن۔ چنگا ہووے جے اتوں ٹپریاں اجاڑ کے دھرتی نوں 'بہتا اناج اگاؤن' لئی ورتیا جاوے۔''
ہن، جگنی ایہناں کوٹھیاں نوں چبھدا سی-اس کنڈے وانگ جو دسن نال چبھن جنی پیڑ کر سکدا ہووے-ڈونگھی رات وچ اوہدی بنسری دیاں تانھاں جاپدیاں سن، جویں جگنی دیاں کالیاں گستاخ باہواں، کوٹھیاں دی ددھ دھوتی عزت نوں ہتھ پا رہیاں ہون۔
اک لہو سی، اوہناں اکھیاں وچ، جو نالیوں پار، ٹپریاں اتے گھوردیاں سن۔ ایہناں اکھاں دے اثر ہیٹھ سہمیا نالہ ڈول رہا سی، کہ اسدا نرمل پانی ہنے لہو وچ وٹیا کہ وٹیا۔
جگنی اج کجھ ڈھلا ڈھلا سی، تے اداس وی۔ اسنوں اپنے ہڈّ چور چور جاپدے سن۔ دن گوڈے گوڈے چڑھ آیا۔ اوہدا ددھ وی پیا پیا فٹ گیا۔ لویرے کاہلے پے پے رسے کھچّ رہے سن۔ ٹٹے جہے دل نال کھسیا جیہا جگنی اٹھیا، لویرے کھولھے تے چراندا ول نوں چھیڑ تریا۔
چراندا اج حیران سن۔ 'جگنی چپ چپیتا کیوں آ وڑیا۔''
بنسری ترسدی سی، اوہدے بلھاں دی چھہُ لئی۔ چراندا سہکدیاں سن، اوہدیاں جادوگر تانھاں لئی۔
گھڑی کو بیت گئی۔ رخاں دیاں چھاواں سرک گئیاں۔ جگنی نے ایدھر تکیا، اودھر تکیا تے اوہدا من کجھ ہور ہو گیا۔
اوہدے دل وچ اک ہلکی جہی لہر آئی-اوہ لہر، جہڑی غماں دی موت پچھوں گلابی جیہا کھیڑا بن کے مشوسے مہاندرے اتے پھر جایا کردی سی۔ اوہدے کٹوریاں بنے بلھ بنسری دے چھیک نوں چھوہ گئے۔ نکیاں چھیکاں اتے ساؤلیاں انگلاں ڈگن لگیاں۔
''ٹیں. . .'' جگنی دی پٹھّ پچھے لال مگھورا کھل گیا۔ ''سہری دیا، کمیناں، ساڈی پگّ نوں ہتھ پائیں. . .۔'' گولی دے پچھے آواز سی، جہڑی لوتھ بندے جگنی نے سنگھنے جھنڈاں پچھوں آؤندی سنی تے پھیر اس دیکھیا، روشنداناں دے شیشیاں وانگ، لشکدیاں، گھوردیاں اکھاں اوہدیاں رک رک جھمکدیاں پلکاں اتے چوڑیاں ہو رہیاں ہن۔
