کالا باپ گورا باپ ڈاکٹر مہیپ سنگھ
جمیلہ نے خط دیاں چار لائیناں پڑھیاں تے اس دے مونہوں اچنچیت نکل گیا، "واہ!" پھر بے رخی تے لاپرواہی بھری مسکراہٹ اس دے چہرے اتے بکھر گئی تے اوہ خط پڑھدی رہی۔ پڑھن توں بعد کجھ دیر بیٹھی اوہ سوچدی رہی۔ پھر قلم-دوات چکّ اس دا جواب لکھن بیٹھ گئی:
سمجھ نہیں آ رہی کہ تہاڈے لئی کی لکھ کے خط نوں شروع کراں۔ تساں 'میری جمیلہ' لکھیا ہے۔ اک زمانہ سی جدوں تسیں 'میری جمیلہ' لکھدے سؤ تے میں جواب وچ 'میرے سرتاج' لکھدی ساں، پر اج 'میری جمیلہ' لکھن دا حق نہ تہاڈے کول ہے تے نہ 'میرے سرتاج' لکھن دا حق میرے کول۔
خیر! میں بناں کسے لقب دے ایہہ خط لکھ رہی ہاں۔ سچ مچّ تہاڈا خط ملن 'تے میں حیران رہِ گئی۔ انے لمبے عرصے، دساں سالاں بعد، تہانوں میرے تے اپنیاں بچیاں دی یاد کس طرحاں آ گئی؟
لگدا ہے کہ سکینہ بیبی توں وی تہاڈا دل بھر گیا ہے، پر تہانوں کاہدا فکر ہے۔ ہن تیسری بیوی لے آؤ۔ آخر مرد ہو نہ، تنّ-چارن بیویاں رکھے بناں تہاڈی مردانگی دا ثبوت کس طرحاں ملیگا؟
تساں لکھیا ہے کہ اک وار مینوں ملنا چاہندے ہو، اپنیاں دھیاں نوں ویکھنا چاہندے ہو۔ مینوں ایہدے وچ اعتراز تاں کوئی نہیں، پر میں سمجھدی ہاں، سانوں مل کے تہانوں کوئی خاص خوشی نہیں ہوویگی۔ اج توں دس سال پہلاں جس حالت وچ تسیں سانوں دلی وچ بے سہارا چھڈّ کے سکینہ نال عیش دی زندگی بتاؤن گوالیئر چلے گئے سؤ؛ اج ساڈی حالت اس نالوں بہت چنگی ہے۔ تہاڈی شیریں ہن سولاں سالاں دی خوبصورت لڑکی ہے۔ اوہ فلماں وچ کم کردی ہے، نچدی ہے، گاؤندی ہے، تے پردہ تاں بالکل نہیں کردی۔ تسیں اس دا ایہہ روپ ویکھ کے گھبرا جاؤگے۔ اس نوں ملن لئی گھر وچ پتہ نہیں کنے ہی مرد روز آؤندے نے۔ طرحاں طرحاں دے پروڈیوسر اپنی فلم وچ کم دین توں پہلاں کئی ڈھنگاں نال اس دے سریر دیاں گولائیاں ناپدے ہن۔ تے اخبارنویس ہر ڈھنگ دیاں فوٹواں لاہندے نے، کیونکہ فلم سٹار دی پبلسٹی لئی ایہہ سبھ بہت ضروری ہے۔ کی تسیں ایہہ سبھ کجھ سہِ سکوگے؟
تے ہاں، شیریں دا فلمی ناں ایں کامنی بوس۔ ایہہ تاں تسیں جاندے ہی ہوویگے، فلماں وچ ہندو ناں رکھن دا رواج ہے۔ تے ہن تاں ناں دے نال ہندو جات وی لائی جاندی ہے۔
تے شہناز، جس نوں تسیں دودھ مونہیں چھڈّ گئے سؤ، ہن گیاراں سالاں دی ہو گئی ہے۔ سکول وچ پڑھدی وی ہے تے سرجو مہاراج توں ڈانس وی سکھدی ہے۔ گلاں کرن وچ سبھ نوں مات پا دندی ہے۔ دو-چار فلماں وچ چھوٹے-موٹے کم وی کر چکی ہے۔ لوکاں دا کہنا ہے کہ ایہہ چمکدا ستارہ بنیگی۔
ہاں، تے رہی میری گلّ۔ مینوں ویکھ کے تاں تسیں پچھان وی نہیں سکوگے۔ تہاڈی جمیلہ تاں پرائے مرد دی چھایا وی نہیں سی ویکھدی۔ برقعے توں بغیر گھروں باہر پیر نہیں سی رکھدی۔ تے منہ وچ زبان ہے، ایہہ تاں تسیں وی نہیں سی جاندے، پر اج اوہ اس طرحاں شنگار کردی ہے کہ اس دی ڈھلدی عمر دے باو جود لوک دھوکھا کھا جاندے ہن۔ شیریں نال سٹوڈیؤ جاندی ہے۔ پردہ اس لئی گزرے زمانے دی گلّ ہے۔ تسیں شاید نہیں جاندے کہ فلم لائن وچ بڑے بڑے چلاک آدمی ہن، پر تہاڈی بے زبان جمیلہ ہن وڈے وڈے چلاک پروڈیؤسراں دے وی کنّ کٹّ لیندی ہے۔
تے اخیر وچ تہانوں دسدی ہاں، انور بارے۔ معصوم جمیلہ نوں جدوں تسیں دنیاں دیاں ٹھوکراں کھان لئی چھڈّ گئے تاں ایہی انور اس دا سہارا بنیا۔ اوہ گورا سنکھا نوجوان سی، پر زندگی توں ناؤمید۔ کئی سالاں توں اوہ بمبئی (ہن ممبئی) دی فلم لائن وچ اپنی قسمت عظمہ رہا سی، پر کامیابی اس توں کئی میل دور رہی۔ انہیں دنیں اوہ کسے کم دے سلسلے وچ دلی آیا۔ میری اس نال ملاقات ہو گئی۔ میری حالت دا پتہ لگا تاں اس میرے اگے ویاہ دی تجویز رکھی۔ اس وقت مینوں حیرانی ہوئی سی کہ انا خوبصورت نوجوان بھلا میرے ورگی بے سہارا، دو دھیاں والی عورت نال نکاح کراؤن نوں کیوں تیار ہے، پر ہولی-ہولی میں سبھ سمجھ گئی۔ ہندوستان وچ لوکیں لڑکیاں نوں مصیبت سمجھدے ہن۔ خاص کر بناں باپ دیاں لڑکیاں تاں بالکل نہیں بھاؤندیاں، پر انور دیاں انوبھوی نگاہاں جاندیاں سن کہ فلم لائن وچ ایہو بدنصیب لڑکیاں سونے دے آنڈے دین والیاں ککڑیاں وچ بدلیاں جا سکدیاں ہن۔ میرے نال ویاہ کرن دی شاید ایہو وجہ ہووے، تے مقصد وچ اوہ کامیاب وی ہویا ہے۔ اج اوہ شیریں تے شہناز جہیاں لڑکیاں دا باپ ہے جو سینکڑے روپئے کماؤندیاں ہن، کل ہزاراں کماؤنگیاں تے خدا نے چاہیا تاں اوہناں دا پیر لکھاں وچ وی پویگا۔
انا میں ضرور کہانگی کہ انور نے بھاویں کسے خدغرضی کارن شادی کیتی ہووے، پر نرا خدغرض نہیں رہا۔ شیریں تے شہناز نوں دھیاں دی طرحاں پیار کردا ہے تے دوویں لڑکیاں اوہنوں ہی باپ سمجھدیاں ہن۔ میں تاں اس دے اک پتر دی ماں وی ہاں۔ انیس پنج سال دا ہون والا ہے۔
ایہہ سبھ کجھ جان کے وی کی تسیں اتھے آؤنا چاہوگے؟ پر جے آؤنا چاہو تاں مینوں کوئی اعتراز نہیں۔ اک گلّ تہانوں ضرور دسّ دیاں، تہاڈیاں دھیاں اگے میں ایہہ نہیں ظاہر ہون دیانگی کہ تسیں اوہناں دے باپ ہو۔
ہور کی لکھاں؟
کسے زمانے دی تہاڈی،
جمیلہ۔
خط لکھ کے جمیلہ بے فکر ہو گئی۔ ایہو جیہا خط پڑھ کے وی یونس اوہنوں تے اس دیاں لڑکیاں نوں ملن آ سکدا ہے، اس گلّ دی اوہنوں ذرا وی امید نہیں سی، پر اس دی حیرانی دی کوئی حد نہ رہی جدوں ہفتے بعد ویکھیا کہ دس سال پہلاں دے یونس دی ہلکی-ہلکی پچھان کراؤن والا کالا، بیمار تے بڈھا جیہا آدمی اس دے دروازے اتے کھڑھا سی۔ اس وقت جمیلہ گھر وچ اکلی سی۔ انور شیریں نوں لے کے شوٹنگ لئی گیا ہویا سی اتے شہناز تے انیس سکول گئے سن۔
نہا-دھو کے یونس بیٹھک وچ آیا۔ نظراں نے اک-اک چیز نوں دیکھیا۔ سوفا سیٹ، ریشمی پردے، ریڈیو، پھلدان تے ہور طرحاں طرحاں دیاں چیزاں، جہڑیاں وڈے لوکاں دی دنیاں دا انگ سمجھ کے کدی اپنی کلپنا وچ وی اس نے داخل نہیں سن ہون دتیاں۔
پھر اوہ اٹھ کے کندھاں اتے لگیاں تصویراں ویکھن لگا۔ اک بہت ہی سوہنی لڑکی دیاں تصویراں لگیاں ہوئیاں سن۔ اک تصویر وچ اس نے والاں نوں کالی گھٹا دے روپ وچ بکھرایا ہویا سی تے اس وچوں لڑکی دا چہرہ سچ مچّ چن ورگا لگدا سی۔ دوجی تصویر وچ اوہ کسی ہوئی پینٹ تے ادھیاں بانہاں والی قمیض پائی ہسدی ہوئی کسے انگریزی ڈانس دا پوز بنا رہی سی۔ تصویر وچ اس دا انگ-انگ ابھریا ہویا نظر آ رہا سی۔ تیجی تصویر وچ اوہ زمین اتے عرقاں ٹکا کے بیٹھی سی۔ وال کھلرے ہوئے سن، تے گلیاں اکھاں وچوں اتھرو وہِ کے گلھاں اتے آ ٹکے سن۔
"جاندے ہو ایہہ کس دیاں تصویراں نے؟" پچھوں دی جمیلہ میز اتے چاہ رکھدی ہوئی پچھن لگی۔
یونس نے اس ولّ دیکھیا تے چپّ رہا۔ شاید اس نے اپنی خاموشی توں ایہہ جتایا کہ ایہہ تصویراں کس دیاں ہن، ایہہ جان کے اوہنوں ودھ حیرانی نہیں ہوویگی۔
"پچھان سکدے ہو اپنی شیریں نوں؟" جمیلہ نے پھر پچھیا۔
تے یونس پھر چپّ رہا جس طرحاں اوہنے کیہا ہووے، 'ایہہ اس دی کلپنا توں پرھے دی گلّ نہیں۔' اس نے اک نظر پھر اوہناں تصویراں 'تے ماری تے چاہ پین لگا۔
شام نوں شہناز سکولوں آئی تاں یونس سوفے اتے لتاں پھیلا کے بیڑی پی رہا سی۔ اوہ اوہنوں گھوردی ہوئی ماں دے کمرے وچ چلی گئی اتے کہن لگی، "امی، ایہہ بڈھا کون اے؟ بیڑی دی سواہ نال سارا فرش خراب کر رہا ہے۔"
جمیلہ نے شہناز ولّ اکھاں چکّ کے ویکھیا۔ کہن لگی، "ساڈے مہمان نے بیٹا۔ جاہ دیکھ، عیش ٹرے کدھرے ادھر ادھر رکھی ہوویگی۔ لبھّ کے اوہناں کول رکھ آ۔"
شہناز نے ٹرے یونس دے ساہمنے رکھ دتی تے بناں کجھ آکھے گھوردی ہوئی واپس آ گئی۔ یونس للچائیاں نظراں نال اوہنوں ویکھدا رہا۔
پھر شیریں تے انور آئے۔ یونس نے ویکھیا، ایہہ اوہ لڑکی ہے جہدیاں انیاں تصویراں کمرے وچ لگیاں ہوئیاں ہن۔ پھر اس دیاں اکھاں اگے پنج-چھ سال دی شیریں گھمن لگی جو گندی جہی فراق پائی 'ابا' کہہ کے اوہدیاں لتاں نال چمبڑ جاندی سی، کی ایہہ اوہی شیریں ہے؟ اس دی لڑکی شیریں؟ اوہ اوہدے توں کجھ گز دے فاصلے اتے کھڑی سی، پر یونس نوں لگا کہ ایہہ فاصلہ کجھ گز دا نہیں ہے، ایہہ تاں صرف فاصلہ ہے- ایہو جیہا فاصلہ جس نوں ماپن لئی گز، میل کجھ نہیں بنے۔
جمیلہ نے سبھ نوں کہہ دتا کہ اس دا دور دا رشتے دار ہے تے گوالیئر توں آیا ہے۔ رات نوں کھانے ویلے خوب ہاسہ-مخول ہویا۔ سٹوڈیؤ، شوٹنگ دیاں گلاں، پروڈیوسر دیاں گلاں، انیاں گلاں کہ سارا اعلیٰ-دوالا گلاں دے پانی نال بھر گیا، جس وچ انور تے جمیلہ، شیریں تے شہناز چھوٹیاں-چھوٹیاں ڈونگیاں (چھوٹی کشتی) وانگ ترن لگے، ہلورے کھان لگے۔ تے یونس اس پانی 'چ بھارے پتھر وانگ ڈبّ گیا۔ کسے نوں پتہ ہی نہ لگا کہ ایہناں تھرکدیاں بیڑیاں تھلے کوئی پتھر وی ہے۔
رات نوں جمیلہ نے اس دے سون دا بیٹھک وچ ہی پربندھ کر دتا۔ شیریں تے شہناز اپنے کمرے وچ چلیاں گئیاں۔ انور، جمیلہ تے انیس اپنے کمرے وچ سوں گئے تے یونس بیٹھک وچ لیٹیا شیریں دیاں تصویراں ویکھدا رہا۔ اوہ سوچدا رہا، کنی خوبصورت ہے شیریں، کنی پیاری لگدی ہے شہناز، پر ایہہ اس دیاں دھیاں نہیں۔ اس دی اک دھی سی، گندے فراق والی، سانولی جہی، جہدے ہتھ ہمیشہ مٹی نال بھرے رہندے سن تے جو اوہنوں ویکھدے ہی 'ابا' کہہ کے اوہدے نال چمبڑ جاندی سی۔ اس دی شہناز ٹٹے ہوئے پنگھوڑے وچ پئی رہندی سی۔ ایہہ پھلاں وانگ کھڑیاں کڑیاں دا باپ اوہ نہیں ہو سکدا۔ ایہناں دا باپ تاں انور ہی ہے، اوہ گورا صحت مند تے رئیس لگن والا انور۔
شیریں تے شہناز نے اس نال اک گلّ وی نہیں کیتی۔ یونس نے کئی واری اوہناں نال بولنا چاہیا، کوئی گلّ کرنی چاہی، پر اوہ تلکنیاں مچھیاں وانگ ہتھاں وچوں پھسلدیاں رہیاں۔ تے یونس اوہناں نوں ہتھوں چھٹے ہوئے گیس دے غبارے وانگ ویکھدا رہا۔ دس سال پہلوں اس دے چھوٹے جہے گھر وچ ایہی جمیلہ، ایہی شیریں اتے ایہی شہناز سن، پر گھر دی اک-اک چیز، اک-اک گلّ، اک-اک ساہ تکّ اوہدے نال بنھیا ہویا سی۔ اج اس گھر وچ اوہ ہے، جمیلہ ہے، شیریں تے شہناز ہن، پر بندھناں دا اک دھاگہ وی اس دے آسے پاسے نہیں!
"امی، اوہ بڈھا پھر فرش خراب کر رہا ہے۔" شہناز جمیلہ نوں کہن لگی۔
"عیش ٹرے کول پئی اے، پھر وی اس دی بیڑی دی سواہ فرش اتے ڈگّ رہی اے۔"
جمیلہ نوں شہناز دی گلّ چبھی، "بیٹا! مہمان نوں اس طرحاں نہیں کہیدا۔ کوئی گلّ نہیں، فرش صاف ہو جائیگا۔"
شیریں سٹوڈیؤ جان لئی تیار ہو گئی سی۔ بیٹھک وچ آ کے الماری وچوں اس نے چوڑیاں دا ڈبہ کڈھیا تے اپنی ساڑھی نال میچ کردیاں چوڑیاں چھانٹن لگی۔ یونس اک ٹکّ اوہنوں ویکھدا رہا۔ اس دا دل کیتا، اوہ شیریں نوں بیٹی کہہ کے بلائے، اوہنوں اپنے کول بٹھا لوے، اس نال کجھ گلاں کرے، پر اوہنوں لگا، ایہہ کم بہت ہی مشکل ہے۔ عنہ ہی مشکل جنا کسے معمولی جہے سپاہی دا کسے شہزادی نوں بلاؤنا۔ اوہ بیٹھا ہمت اکٹھی کردا رہا۔ انے نوں شیریں چوڑیاں پا کے مڑی۔ یونس اوہنوں اک ٹک ویکھ رہا سی۔ شیریں دی نظر اس دی نظر نال ملی۔ یونس دیاں اکھاں وچ پیار امڈ آیا۔ شاید اس پیار دا کجھ احساس شیریں نوں وی ہویا تے اوہ مسکرا پئی۔
شیریں دی مسکراہٹ یونس دی نس-نس وچ بجلی بن کے دوڑ گئی۔ ایہہ درلبھّ سوغات پا کے اوہدا دل تیزی نال دھڑک پیا۔ جھرڑیاں بھرے چہرے اتے خوشی دی لہر دوڑ گئی۔ اس دے مونہوں نکلیا، "سویرے سویرے کتھے جان دی تیاری ہو گئی، بیٹا؟" تے پھر گھبراہٹ اوہدے چہرے 'تے پھیل گئی۔ لگا، اوہنے کوئی بہت وڈی گلّ کہہ دتی سی۔
شیریں اسے طرحاں مسکراؤندی ہوئی بولی، "شوٹنگ اتے جا رہی ہاں۔" تے اوہ کمرے وچوں باہر چلی گئی۔ یونس نوں لگا جویں ٹھنڈے پانی دیاں کجھ بونداں اس دے ترہائے منہ وچ پے گئیاں سن۔ اوہ اٹھیا تے ادھر-ادھر ٹہلن لگا۔ پھر اوہ شیریں دی تصویر دے ساہمنے رک کے اس نوں ویکھن لگا۔ اتھوں ہٹ کے دوجی تصویر دے ساہمنے کھڑھا ہو گیا۔ پھر اوہ کنی ہی دیر تیجی نوں دیکھدا رہا۔ تیجی تصویر دیکھ چکا تاں پھر پہلی دے ساہمنے آ کے کھڑھا ہو گیا۔ پھر دوجی، پھر تیجی۔ اس نے تصویراں دے کئی چکر لا چھڈے۔ اوہنوں لگا کہ ٹھنڈے پانی دیاں بونداں دا سواد اس دے منہ وچ ودھ گیا سی۔
اوہ الماری کول جا کے کھڑھا ہو گیا۔ الماری اتے کجھ کتاباں پئیاں سن۔ اوہ اوہناں نوں چکّ کے ویکھن لگا۔ کتاب اتے شہناز دا ناں لکھیا ہویا سی۔ اوہ سوفے 'تے بیٹھ کے اس دے صفے پلٹاؤن لگا۔
"اے بڈھے، میری کتاب کیوں چکی آ؟"
یونس نے حیران ہو کے اتانہ ویکھیا۔ ساہمنے غصے وچ لال پیلی ہوئی شہناز کھڑی سی۔
"امی ویکھو نہ، ایہہ بڈھا میریاں کتاباں خراب کر رہا اے!" شہناز روندی آواز وچ ماں دے کمرے وچ آئی۔
یونس گھابریا ہویا ویکھ رہا سی۔
شہناز رونی آواز وچ بول پئی، "دیکھو نہ ایہہ بڈھا۔"
"چپّ بدتمیز!" جمیلہ غرض کے بولی، "اپنے باپ نوں اس طرحاں کہندیاں تینوں شرم نہیں آؤندی۔"
'باپ' شبد سارے کمرے وچ بجلی وانگ غرض اٹھیا۔ جمیلہ دی سدھّ-بدھ ماری گئی۔ ایہہ اوہدے مونہوں کی نکل گیا سی۔ یونس نوں لگا کہ کدھروں اڈدا ہویا ایہہ شبد آیا، اس دے کناں نال ٹکرایا تے اوہنوں سمندر وچ ڈوب کے کدھرے چلا گیا سی۔ تے شہناز حقی-بکی ہو کے اک ٹکّ ویکھ رہی سی، کدی یونس ولّ تے کئی جمیلہ ولّ۔ پھر اس اک نظر بھر کے یونس ولّ ویکھیا تے جمیلہ نوں پچھن لگی، "ایہہ میرا باپ اے؟"
جمیلہ شانت ہو چکی سی۔ اس دیاں اکھاں وچ نمی جہی پھیل گئی سی، "ہاں بیٹی۔"
شہناز نے اک وار پھر یونس ولّ ویکھیا تے پھر مچل اٹھی، "نہیں نہیں، میں ایہہ باپ نہیں لوانگی میں نہیں لوانگی ہاں۔"
جمیلہ نے ڈانٹیا، "پاگل ہو گئی ایں؟"
شہناز ہور مچلی، "ایہہ باپ نہیں لوانگی، ہاں شیریں نوں گورا باپ دندی ایں انیس نوں وی گورا باپ تے مینوں کالا باپ دندی ایں! میں ایہہ کالا باپ نہیں لوانگی نہیں لوانگی۔"
اوہ اس طرحاں فٹّ-فٹّ کے رون لگی جس طرحاں اوہنوں اس دے بھرا بھین دے مقابلے بڑا گھٹیا کھڈونا دتا جا رہا ہووے، اس دے نال بڑی وڈی بے انصافی ہو رہی ہووے۔
اوہنے یونس دے ہتھوں کتاب کھوہ لئی تے روندی ہوئی کمرے وچوں چلی گئی۔
کمرے دی ہوا دا بوجھ ودھ کے جمیلہ تے یونس اتے حاوی ہو گیا۔ اوہ سنّ جیہا ہو گئے۔ پھر جمیلہ چپ چاپ کرسی اتے بیٹھ گئی سی، پر دوہاں وچوں کوئی کجھ نہ بولیا۔
تے کنی ای دیر اوہ اس طرحاں بیٹھے رہے۔
"گوالیئر جان والی گڈی کنے وجے ملیگی؟" یونس نے پچھیا۔
"پنجاب میل تاں تقریباً تنّ وجے چلدی ہے تے پٹھان کوٹ شاید رات دے دس وجے چلدی ہے۔" جمیلہ دا سنکھیپ جیہا جواب سی۔
پھر دوہاں دی نظر اکو وقت کمرے وچ لگی گھڑی ولّ اٹھی- سوا دس وجے سن۔
گھڑی توں ہٹ کے دوہاں دیاں نظراں نے اک دوسرے نوں ویکھیا۔
یونس دی نظر نے کیہا، "مینوں پنجاب میل مل سکدی ہے۔"
جمیلہ دی نظر نے کیہا، "تہانوں پنجاب میل مل سکدی ہے۔"
