کولوشا میکسم گورکی
قبرستان دی اس نکرے جتھے غریباں نوں دفنایا جاندا ہے، رنگدار سوتی لباس پائی اک تیویں جس نے موڈھیاں اتے کالی شال لئی ہوئی سی، اک قبر اتے دو مرجھائے ہوئے بینتاں دی ڈبّ-کھڑبی چھاں وچ بیٹھی ہوئی سی۔ ایہہ تھاں پتیاں نال بھریاں، مینہہ دھوتیاں اتے ہواواں صدقہ ہونجھیاں گئیاں قبراں دیاں تھیہاں وچکار سی۔
دھولے والاں دی اک لٹ اس دی جھرڑیاں بھری گلھ اتے لٹکی ہوئی سی۔ اس نے تراشے ہوئے بلھ کسّ کے پیچے ہوئے سن، تے اوہناں دیاں نکراں ہیٹھاں ولّ کھچیاں گئیاں سن جنہاں صدقہ اس دا چہرہ بڑا غمغین جاپ رہا سی۔ اس دیاں پلکاں وی کجھ اس طرحاں نویاں ہوئیاں سن کہ لگدا سی، اوہ بہت رو کے ہٹی ہے تے کئی راتاں ستی وی نہیں ہونی۔
اوہ اہل بنی بیٹھی سی۔ میں اس توں کجھ دور کھڑوتا اس نوں گہہ نال ویکھ رہا ساں۔ میں اس دے ہور نیڑے ہو کے جا کھڑھا ہویا، پر اوہ تاں وی اہل بنی بیٹھی رہی۔ اس نے بسّ اپنیاں وڈیاں-وڈیاں رکھیاں اکھاں رتا کو اپر چکّ کے میرے ولّ ویکھیا۔ اس دے چہرے اتے کسے وی قسم دی حیرانی، گھبراہٹ جاں کوئی ہور بھاوَ، بھورا بھر وی پیدا نہیں ہویا۔
میں اس نوں بلایا تے پچھیا، “اتھے کون دفن ہے۔”
“میرا پتر”، اس نے کجھ لاپرواہی بھرے انداز وچ کیہا۔
“وڈا سی؟”
“باراں ورھیاں دا۔”
“کنا چر ہویا؟”
“چار سال۔”
اس نے ڈونگھا ہؤکا بھریا اتے والاں دی لٹ پھڑ کے شال اندر کر لئی۔ چوکھا گرم دن سی۔ سورج بڑی بے رحمی نال مویاں دی اس بستی اتے اگّ ورھا رہا سی؛ قبر اتے اگیا ہویا ورلا گھاہ دھپّ تے دھوڑ نال بھورا ہو گیا سی، تے صلےباں وچکار دھوڑ بھرے کرنگ بنے رکھ انج اہل کھڑوتے سن جویں اوہناں وچ وی کوئی جند-جان نہیں رہی ہندی۔
“اس دی موت کویں ہوئی سی؟” میں منڈے دی قبر ولّ سینت کر کے پچھیا۔
“گھوڑیاں تھلے مدھیا گیا سی”، اس نے سنکھیپ جیہا جواب دتا، تے جھرڑیاں بھرے ہتھ نال قبر پلوسن لگّ پئی۔
“اوہ کویں؟”
میں جاندا ساں کہ میں پوری نرمی نال پیش نہیں ساں آ رہا، پر عورت دا بھاوہین وہار ویکھ کے مینوں کھجھ آ رہی سی۔ پتہ نہیں کیوں، میں اس دیاں اکھاں وچ ہنجھو ویکھنے چاہ رہا ساں۔ اس دی اس لاپرواہی وچ کوئی اسبھاوک جہی گلّ سی۔ انج اجیہا صرف دکھاوے لئی نہیں سی۔
میرے سوال ‘تے اس نے پھر اکھاں چکّ کے میرے ولّ ویکھیا، تے جد اوہ مینوں سر توں پیراں تکّ گھوکھ چکی تاں اس نے حلقہ جیہا ہؤکا بھریا۔ پھر ساویں، سنتلت آواز وچ اپنی کہانی سناؤن لگّ پئی:
ہویا ایوں کہ اس دا پیو کسے غبن دے سلسلے وچ ڈیڈھ سال دی قید کٹّ رہا سی۔ اس عرصے وچ اسیں کمائی ‘چوں جہڑے چار پیسے بچائے سن، اوہ سبھ خرچ ہو گئے۔ آخر اوہ سن ہی کنے؟ جد اوہ جیل ‘چوں چھٹّ کے آیا، تاں میں لکڑاں دی تھاں جڑھاں بال رہی ساں۔ کوئی باغبان جس نوں میں جاندی ساں، نے بھیڑیاں تے نکمیاں جڑھاں دا گڈا بھر کے لیا سٹیا سی۔ میں ایہناں نوں سکا لیا تے پاتھیآں نال ملا کے بالن لگی۔ ایہناں ‘چوں بڑا بھیڑا دھوآں نکلدا سی، کھان والیاں چیزاں دا سواد وی خراب ہو جاندا سی۔ کولوشا سکول جاندا سی۔ بڑا چھہلا منڈا سی۔ سہجے کتے پیسہ نہیں سی خرچدا۔ اوہ سکولوں آؤندیاں ہمیشہ لکڑ دا کوئی ٹوٹا جاں چھٹیاں جو وی راہ وچ ملدا، چکّ کے لے آؤندا۔ انہیں دنیں بہار دی رتّ سی۔ برف پنگھر رہی سی تے کولوشا کول وڈے بوٹاں توں چھٹّ پیریں پاؤن لئی ہور کجھ نہیں سی۔ جد اوہ بوٹ لاہندا، اس دے پیر لال سوہے ہوئے ہندے۔ انہیں دنیں ہی اس دا پیو جیلھوں چھٹیا سی، تے اگلے اس نوں گڈی ‘چ بٹھال کے لیائے سن۔ جیل وچ اس نوں دورہ پیا سی۔ اوہ گڈی ‘چ لما پیا عجیب طرحاں مسکراؤندا میرے ولّ ویکھ رہا سی۔ میں اس ولّ ویکھدیاں سوچیا، ‘تیرے کر کے میری ایہہ حالت ہوئی اے، ہن میں تینوں کھواوانگی کتھوں؟ چنگا ہووے جے میں تینوں کسے چھپڑ ‘چ سٹّ دیاں۔ ہاں ہاں! چھپڑ وچ سٹّ کے تیرا پھاہا مکا دیاں۔’ پر کولوشا اس نوں ویکھ کے رون لگا۔ اس دا چہرہ چٹا پھٹک ہو گیا تے اس دیاں اکھاں وچوں موٹے-موٹے ہنجھو چون لگے۔
“ایہناں نوں کی ہو گیا اے ماں؟” اس نے پچھیا۔
“ایہناں دے دن پورے ہو گئے نے”، میں کیہا؛ تے اس پچھوں حالت دنو-دن بھیڑی بندی گئی۔ میں بتھیری جان لڑائی، پر وتوں باہرا کم کر کے وی میں ویہہ کوپیک توں ودھ نہ کما سکدی۔ اوہ وی کسے چنگے بھاگاں والے دن، روز نہیں۔ اس زندگی نالوں تاں موت چنگی سی! میں کئی وار آتمگھات کرن بارے سوچیا۔ کولوشا نے میری اوہ حالت دیکھی تاں بڑا اداس رہن لگا۔ اک وار جد میں سوچیا کہ اس زندگی دا بھار ہن ہور نہیں چکیا جانا، تاں میں کیہا، ‘ہے میری نامراد زندگی! کتے مینوں موت آ جاوے، جاں تہاڈے وچوں ہی کسے نوں موت آ جاوے!’ مطلب، کولوشا تے اس دے پیو نوں۔ اس دے پیو نے سر ہلایا جویں کیہا ہووے، ‘میں تاں ہن تھوڑھے دناں دا پروہنا ہاں۔ ایویں ناراض نہ ہو۔ رتا دھیرج نال کم لے۔’ پر کولوشا مینوں کنا چر اک ٹکّ دیکھدا رہا۔ پھر گھروں باہر چلا گیا۔ اس دے جاندیاں ہی مینوں اپنے لفظاں ‘تے افسوس ہویا، پر ہن بیتیا سماں ہتھ نہیں سی آ سکدا۔ سماں ہتھوں نکل چکا سی۔ ہالی کولوشا نوں گیاں ادھا گھنٹہ ہی ہویا سی کہ اک سپاہی گھوڑے ‘تے سوار ہویا ساڈے گھر آیا۔
“تسیں گوسپوجا ششنینا ہو؟” اس نے پچھیا۔
سن کے میرا دل بیٹھ گیا۔
“تہانوں ہسپتال بلایا اے۔”
میں اسے ویلے گڈی وچ بیٹھ کے ہسپتال گئی۔ گڈی وچ بیٹھیاں مینوں لگّ رہا سی، جویں میں بھکھدے ہوئے کولیاں ‘تے بیٹھی ہوواں۔ میں مڑ-مڑ اپنے دل ‘چ کہندی، ‘لاہنت اے تیرے تے! مورکھے ! ایہہ توں کی کیتا؟’
“اخیر میں ہسپتال پجی۔ کولوشا بسترے ‘تے پیا سی۔ اس دے ہر انگ اتے پٹیاں بجھیاں ہوئیاں سن۔ اوہ میرے ولّ ویکھ کے مسکرایا، پھر اس دیاں گلھاں ‘تے ہنجھو وگن لگے ۔ اس نے بلھاں ‘چ ہولی جہی کیہا، “مینوں معاف کر دیئیں ماں، سپاہی کول ساڈے پیسے نے۔”
“کہڑے پیسے کولوشا؟” میں پچھیا۔
“ایہہ پیسے مینوں سڑک ‘تے لوکاں نے دتے سن، تے نالے انوکھن نے۔” اس نے کیہا۔
“کاہدے لئی پیسے دتے اوہناں؟” میں پچھیا۔
“اس لئی ۔” اس نے کیہا تے نمی چیس اس دے مونہوں نکلی۔ اس دیاں اکھاں قول پھلاں ورگیاں وڈیاں-وڈیاں سن۔
میں کیہا، “کولوشا! بھلا گھوڑیاں دا تینوں پتہ نہ لگا؟”
اس نے مینوں بڑے صاف لفظاں وچ کیہا، “میں ویکھیا سی اوہناں نوں، پر میں اوہناں دے راہ وچوں ہٹنا نہیں ساں چاہندا؛ میں سوچیا، جے اوہناں مینوں مدھّ سٹیا تاں لوک مینوں پیسے دینگے، تے اوہناں پیسے دتے وی۔” ایہہ سن اس دے لفظ۔ تد مینوں ساری گلّ دی سمجھ آئی کہ اس نے اداں کیوں کیتا سی؛ پر سماں ہتھوں نکل چکا سی۔ اگلے دن سویرے اوہ چلانا کر گیا۔ اس دا دماغ انتلی گھڑی تکّ صاف سی، تے اوہ کہندا رہا، “پتا جی لئی ایہہ خریدیں، اوہ خریدیں، اپنے لئی وی کوئی چیز خریدیں۔ جداں ایہہ کتے بہت وڈی رقم ہووے! کلّ ملا کے سنتالی روبل سن۔ میں انوکھن کول گئی، پر اس نے مینوں صرف پنج روبل دتے، تے اوہ وی بڑے اؤکھیاں ہو کے۔
جاندیاں ہی اس نے کیہا، “منڈا جان-بجھّ کے گھوڑیاں تھلے آیا ہے۔ بتھیرے لوکاں نے ایہہ اکھیں ویکھیا ہے۔ پھر پیسے کاہدے؟” میں مڑ اس کول نہیں گئی۔ ساڈے نال تاں انج ہویا جوانا۔
اوہ چپّ ہو گئی، تے پھر پہلاں ورگا لاپرواہی بھریا بھاوہین چہرہ دسن لگا۔
قبرستان وچ سنّ سی، چپّ-چاں۔ صلےباں، بیمار جاپ رہے رکھ، تھیہ بنیاں قبراں، تے قبراں ‘تے بیٹھی سوگ منا رہی عورت ۔ ایہناں ساریاں گلاں نے موت اتے منکھی دکھاں بارے سوچن ‘تے مجبور کیتا، پر آسمان وچ کوئی بدل نہیں سی، تے دھرتی اتے اگّ ورھ رہی سی۔
میں اپنی جیب وچوں کجھ پیسے کڈھے تے اس عورت ولّ ودھائے۔ اس نے سر ہلایا تے عجیب جہے انداز وچ ہولی-ہولی کیہا، “اس دی کھیچل نہ کر، اج دے گزارے لئی پیسے ہن میرے کول۔ مینوں بہوتیاں دی لوڑ نہیں ہے۔ میں ہن ‘کلی ہی ہاں۔ اس دنیاں وچ ‘کلی-کاری۔”
اس نے ڈونگھا ہؤکا بھریا، مڑ اپنے بلھ بھیچ لئے۔ اس دے چہرے ‘تے پیڑاں لدی ریکھا ابھر آئی سی۔
(انوواد : سکھبیر)
