کنڈا پریم گورکھی
سیت ہوا دا بلاّ پھر اکھاں ٹھار گیا۔ اگّ وی کدوں دی سوں چکی سی۔ کنا وڈا مچّ سی جہڑا ہن سواہ دے چار بکّ بن کے رہِ گیا سی۔ جگل وی ہن اویں ہی ڈھیری بنیا پیا ہووےگا۔ اوہدی تاں چکھا ہی ستّ فٹّ اچی چنی گئی سی۔ بالن ہی بہت ہو گیا سی، اک ٹرالی ذمینداراں دے گھراں ولوں آ گئی تے گڈا بھر کے ویہڑے ولوں جرنیل ہنیں لے آئے۔ کداں سارے پنڈ نے دوڑ-بھجّ کیتی جویں کتے اوہناں دا سکا-سودھرا مر گیا ہووے۔ تے ہن ساڈے کول کوئی وی نہیں،سارے مینوں تے بھوآ نوں ’کلیاں چھڈّ کے چلے گئے۔ جیوں ہی ہنیرا لتھیا اک-اک کرکے اٹھدے گئے۔ کوئی کہندا ڈنگر اندر بنھنے نے، کوئی کہندا کترا کرنی۔ سبھ نوں جان-پیاری ہے۔ ساڈی خاطر کہڑا کوئی گولیاں کھاوے؟
حقہ دھرن لئی میں چمٹے نال سواہ پھرولی۔ اک وی کولا نہیں سی، بھبل ضرور تتی سی۔ غصے نال میں چمٹا وگاہ کے ککر ولّ سٹیا تاں کچر کچر کردی کوچری اڈی۔ میں تریہ کے سنے پئے ویہڑے ’چ جھاتی ماری۔ کندھاں نال سہم کے کھڑے ہنیرے توں بھے آیا۔ ہن تاں انے کو ہنیرے توں ہی من ڈر جاندا ہے، نہیں تاں کتھے دھیرووال تے کتھے چکّ مشری خان۔ انیکاں واری دھیرووال توں ادھی-ادھی رات نوں پنڈ پرتنا، کچے راہ، سدھا نہر ٹپّ کے وگ آؤنا، بناں کسے ڈر ڈکر دے، پر ہن تاں اگلے گھر ای آ دھمکدے نے جویں کہہ رہے ہون،‘‘اسیں سیوا کرن لئی گھر ای آ گئے آں۔ باہر جان دی کھیچل نہ کرو۔’’ جداں اج جگل نال ہوئی ہے۔ اگلے آئے تے اس نوں گولیاں نال بھنّ کے اوہ گئے۔
‘‘رکھیا.. وے رکھا راما! اٹھ کے آ جا اندر… کاکا نیرھا ہو گیا ہن تاں…’’ بھوآ نے تیجی وار آواز ماری ہے۔ بھوآ بہت ڈری ہوئی ہے۔ اوہ وار-وار کہہ رہی ہے کہ میں اندر آ کے بیٹھاں۔ جدوں دھونئیں دوآلے بیٹھے سارے جنے اٹھ کے چلے گئے تاں غصے وچّ جاں دوآلے پسری اکلّ کولوں سہم کے اوہ کمبن لگّ پئی سی۔ ‘‘ہے ہا وے، اجڑ جان ایہہ سارے پنڈ والے… مکھیاں وانگ اڈّ گئے سارے… پتہ نی کیہی’ وا وگ گئی آ، اگلے جنے دا ماڑا موٹا وی دکھ درد نی رہا… نہیں اوہ وی تاں ویلے ای سی، لے ساڈا بھائیا گزر گیا، تکالاں دا ویلا سی… ادھا پنڈ ایتھے ویہڑے ’چ رات بھر بیٹھا رہا… اک چلا جاوے، دو آ جان… لے توں اپنے بیمار ہون دی گلّ ای کر لے…کداں چکی اعلیٰ نیب ادھی رات نوں لے کے تر پیا سی… کیوں رکھیا یاد اے نہ؟’’
‘‘بھوآ ٹیم-ٹیم دی گلّ ہندی آ… ادوں ہندے سی لوک وہلے… ہن تاں مرن جوگی وی وہل ہے نی… سارا دن ساڈے خاطر ای تاں دن کھوٹا کرکے بیٹھے رہے آ… اوہناں کم-دھندے وی تاں کرنے ہوئے…،’’ میں بھوآ دا من ٹھنڈا کرنا چاہیا سی پر بھوآ چپّ نہیں سی کیتی تے بیتے نوں یاد کر کر جھوردی ہوئی اٹھ کے اندر جا بیٹھی سی۔
‘‘وے رکھیا توں سندا کیوں نی.. ہیتھے بیٹھا حقہ چنگھی جاناں… میں کہندی آں اٹھ کے آ جا.. تسیں تاں آپ موت نوں ’واجاں ماردے آں…میں کہی جاندی آں اندر آ جا، اندر آ جا… اتھے بیٹھا ای گڑ-گڑ کری جاندا… اٹھ تاں،’’ بھوآ بیٹھک دے دراں ’چ آ کے ہرکھ نال بولی تاں میں حقہ چکّ کے کھڑ گیا۔ ایہہ بھوآ جے کتے پہلاں آئی ہندی تاں اہنے جگل نوں مرن نہیں سی دینا۔ اہنے اوہنوں بوہا کھولن لئی جان نہیں سی دینا۔ روکیا تاں میں وی بتھیرا۔ میں کیہا،‘‘جہڑا وی ہے کھڑکائی جان دے بوہا، توں اٹھیں نہ۔’’ پر اوہ منیا نہیں۔ جوانی دے جوش ’چ مینوں کہن لگا،‘‘بھا ایہہ پنڈت ملکھی رام دا گھر اے… دکھ-سکھ ویلے جے کسے نے اس بوہے ’تے ادھی راتیں وی ہاک ماری تاں اگلا مڑ کے نی گیا۔’’… بس جی روکدیاں روکدیاں پھڑاک جا کے بوہا کھولھ تاں…میں حالے کیہا وی کیہا، ‘‘واز مار کے پہلاں پچھیں بھائی کون ایں… کوئی سودا پتہ لینا ہوؤُ تاں دن چڑھے آوے..’’ پر کتھے… اگلیاں سنھ کے گولیاں ماریاں تاں پھیر پچھے نوں دوڑیا…ایتھے آ کے چوپھال ڈگّ پیا ایتھے، جتھے میں کھڑھا ہاں۔
… جیوں ہی پنڈ پنڈ گولیاں نال بندے مارے جان لگے تے نال ہی چٹھیاں آؤن لگیاں تاں سارا ٹبر ماسڑ بال مکند کول دلی جان لئی تیار ہو گیا۔ میں اڑیا رہا تے اوہ مینوں ‘کلے نوں چھڈّ کے چلے گئے۔ میرا جان نوں من ای نہیں منیا۔ جگل وی تاں بعد وچّ ای آیا، اوہدی ہونی گھیر لیائی۔ اوہدی لاش دیکھی تاں مینوں پورے پریوار دا خیال آیا پر دلیؤں آؤنا کہڑا سوکھا سی۔ سویر دا تریا بندہ تکالاں تکّ مسیں اپڑدا۔ پھر کون تاراں کھڑکاؤندا پھردا۔ بھوآ شہر بیٹھی سی، ایہنوں لیاؤن لئی میں بندہ بھیج دتا۔ ایہہ وی ‘کلی ہی آئی تے آؤندی میرے گل لگّ کے کیرنے پاؤن لگّ پئی۔ چپّ کرایا تاں دسن لگی، ‘‘تیرا پھپھڑ تاں بیمار پیا، بہاری لال لدیہانے نوں مال لین گیا سی، بہو انج آؤن دے لیک نہیں سی…’’
میں کجھ نہیں سی بولیا، مینوں پتہ سی پئی بھے چارے پاسے پھیلیا ہوئٔے۔ وچاری بھوآ سچی سی۔
میں حقہ چکی اندر آ گیا۔ بھوآ نے دونوں منجیاں ’چوں اک ’تے رجائی رکھی ہوئی سی۔ اوہ تختہ پھڑکے کھڑی میرے ولّ گھور-گھور دیکھ رہی سی۔
‘‘جے توں میری گلّ منے تاں اک کم کر… بس اج دی رات کتے ہور جا کٹّ، میں ایتھے پے جاندی آں…۔ کاکا ہن ایس پنڈ ’چ رہن دا دھرم نی رہا… ایتھوں دی مٹی تہاڈے لہو دی تہائی ہو گئی آ… دن چڑھدے نوں اتھوں تر چل…’’ بولدی ہوئی اوہ منجے ’تے بہہ کے میرے ولّ نیجھ لا کے دیکھن لگی۔
‘‘بھوآ… اک گلّ آ توں ای دسّ کتھے وگ جاواں؟… دلی دکھن گھم کے آ ای گیا سی جگل،… ہن سارا ٹبر اتھے دلی جا کے تنبو لائی بیٹھا… کی حج اے… میں وی دیکھ کے آیا ای سی… سو سو روپیئے خاطر جلوس کڈھدے پھردے سی… منگ کھانیاں وانگ… کاہدا جینا اوہ… پھیر دوجی گلّ، اتھوں دے لوک ایں دیکھدے آ جداں اسیں کسے باہرلے دیسوں قبضہ کرن آئے ہوئیے… پھیر کوئی کم نہ کار، اوہدے نالوں ایتھے اپنا کم دھندا تاں ہے… دوکان ’چوں کما کے ہفتے دے ہفتے چار پنج سو بھیجداں… ہن دوکان نوں زندہ مار کے بہہ رہیئے تاں کھانا کتھوں آ؟’’ بولدا ہویا میں حقے نوں اک پاسے رکھدا ہاں۔
‘‘بچیا ایہہ سارا کجھ تاں جان نال ای اے.. ہن کی لے گیا جگل، پئی آ دوکان، کون کھوہلو؟’’ بھوآ بہت اداس ’واز ’چ کہندی ہوئی میرے کول آ بیٹھدی ہے۔ ‘‘چلو اوہ جانے… مہینہ کھنڈ باہر رہِ کے آ جائیں… شینت بھگوان مہر کر دیوے…’’
‘‘بئی ڈر تاں مینوں وی لگدا، پر ہن کریئے کی، بھورا پٹّ کے تاں لکنوں رہے… نالے پنڈ تاں پورا جان دندا… توں دیکھ ای لیا سویر دا… کنا موہ کردے آ گلی-گوانڈھ والے…’’
‘‘لے موہ لے کے آیا… ایہہ کاہدا موہ آ.. جد پتہ پئی ساڈے نال آہ کچھ ہو گیا تاں اوہ کہہ نہیں سکدے سی پئی رکھا رام ساڈے گھر آ پوو… سرپنچ کہہ سکدا سی… آہ پکے آلیاں دا شنکر ای کہہ دندا، نالے بندوق رکھی آ اوہناں کول تاں… ساڈے بھائیے نال انا لین-دین سی ایہناں دا۔… ایہہ موہ-ماہ سبھ اتوں اتوں ای آ ایویں دکھاوا…’’
بھوآ دیاں گلاں ٹھیک ہن۔ پندراں کو دن پہلاں دی گلّ لے لؤ۔ پنڈوں باہر پکی سڑک ’تے رہندے منسا رام ہراں نوں سرپنچ روز ای کیہا کرے کہ ڈرن دی لوڑ نئیں، کسے طرحاں دی لوڑ ہووے اسیں ہیگے آں۔ جس دن اوہناں نوں دھمکی والی چٹھی آئی تاں اوہ سارا ٹبر رات نوں سرپنچ دے گھر نوں چل پیا۔ سرپنچ وی گھر سی تے اوہدے منڈے وی پر سرپنچنی نے دراں دا کنڈا ای نہیں کھولھیا۔ کہن لگی کہ گھر ہینی کوئی وی۔ منسا رام نے جھیتھاں ’چوں اندر سارا کجھ دیکھ لیا سی۔ اوہ سرپنچنی نوں کہن لگا،‘‘چاچی ایہہ کنڈا دراں نوں ای لگا رہن دیئیں، ایہہ من نوں نہیں لگنا چاہیدا…’’ میں ایہہ گلّ من وچّ ہی اپنے آپ نال کردا ہویا بھوآ ولّ ویکھدا ہویا اوہدیاں کہیاں گلاں نوں پھڑن دی کوشش کردا ہاں۔
‘‘سبھ اپنی اپنی جان لکوندے پھردے آ… جنا کو ہو سکدا، آنڈھ-گوانڈھ کردا ای آ…’’ میرے مونہوں بہتا کجھ نہیں آکھیا جاندا۔ ہن میں کہڑی کہڑی گلّ بھوآ نوں دساں؟ لوکاں دی کتے اک پرط آ، ایہہ تاں سمندر وانگ ڈونگھے آ، کوئی تھاہ نہیں ایہناں دی۔ ہن سویر دی گلّ ای لؤ، جدوں اگلے جگل نوں مار کے سٹّ گئے تاں تھوڑھے چر مگروں میں باہر نکلیا۔ آلے-دوآلے چپّ چاں سی، نہیں گولی چلی ہووے تاں کتے خبر نی ہندی؟ جدوں میں بیہی وچّ کوکاں ماریاں تاں کتے باہر نکلے… اوہ وی اکھاں ملدے ہوئے، جداں کتے ادھی رات ہندی آ…’’
‘‘میں گھڑی کو پہلاں اجے باہروں ہو کے مڑیاں، میں تاں ’واز نی سنی… کسے دی بڑک وی نی آئی… آہ تاں حد ای ہو گئی..’’ ساڈے گھر توں دس کو قدم پرھے رہندا بھجن سنگھ بیہی ’چ آ کے بولیا سی۔
‘‘بئی، اوہناں کول ہتھیار ای ایہے جے آ کہ ’واز ای نی نکلدی’’ اک ہور نے کیہا۔
میں سرپنچ دی گلّ دسداں۔ چھوٹا منڈا تھانے نوں سکوٹر دے کے تور دتا تے سرپنچ مینوں اک پاسے لے گیا، کہندا، ‘‘رکھا رام کسے بندے نوں پچھانیا؟ جہڑا وی سی اوس ’تے انگلی رکھ…تینوں کھلھی چھٹی آ، پتہ لگا کہ بندے پنڈ ’چوں سی…’’
‘‘نئیں چاچا جی، میں تاں ڈردا سگوں دوکان ’چ بوریاں ہیٹھ جا لکیا، میں نی کوئی بندہ دیکھیا، ایویں جھوٹھ آکھاں…’’
‘‘نہ پھیر وی سوچ لے…اوہ کنّ وڈھیاں دا منڈا تاں نہیں سی… ایتکیں ٹورنامینٹ ’تے جگل نال پھس وی تاں پیا سی…بڑیاں دھمکیاں دندا سی…تینوں بھلّ گئی اوہ گلّ…؟’’ سرپنچ ہولی ہولی کہہ رہا سی تاں میں تربک کے اوہدے ولّ دیکھیا۔
‘‘پر چاچا جی، تہاڈی لڑکی نال کنّ وڈھیاں دے منڈے دی گلّ تاں اوس توں کتے وڈی سی…’’ روکدیاں روکدیاں وی میرے کولوں آکھیا گیا سی۔
ایہہ گلّ تاں ٹھیک سی کہ چلو مہینہ پہلاں پنڈ ’چ ٹورنامینٹ ویلے کبڈی دا میچ کھیڈدیاں جگل نال کنّ وڈھیاں دے منڈے دی توں-توں، میں-میں ہو گئی سی۔ اوہ کہڑی کوئی ایڈی گلّ سی! نالے جگل کہڑا گھٹّ سی۔ ساہ پاؤن گیا تاں جاندے نے منڈے دے ایسی دھول ماری کہ منڈا چار قلابازیاں کھا کے ڈگیا، دوجی واری گیا تاں اک ہور دی چپنی کڈھ آیا۔ کتے اوہدے وچّ زور سی…باؤنڈری لائن توں قینچی ماری منڈے نوں ہندھیاں تک گھسیٹ کے لے آیا۔ دیکھن والے تاں عش عش کر اٹھے تے کئیاں نے نوٹ جا وارے۔ اس ساڑے ’چ کنّ وڈھیاں دا منڈا جھگڑ پیا۔ گھر آئے جگل نوں میں سمجھایا کہ ذمینداراں دے منڈیاں نال آہڈھے نہ لیا کرے تاں اگوں مینوں کہندا،‘‘بھا، ایہہ تاں سڑدے آ پئی پنڈتاں دے منڈے ’چ اینا زور کتھوں آ گیا۔…بئی دسو ایہہ زور تہاڈا بیء کرایا جہڑا کسے ہور ’چ نی جا سکدا، ایہہ تاں ربی دات آ…’’
جگل نہیں سی پرواہ کردا۔ پکی سڑک ’تے کپڑے دی دوکان کردا سی۔ میں کہنا جگلا دن بھیڑے آ…سورج چھپدے نال دوکان وڈی کرکے آ جایا کر…اگوں بولیا کرے،‘‘بھا، مرنا تاں اکو دن آ…پھے’ کی پرواہ- کم تاں روح نال کرو…موت توں ڈردے ایویں ساہ سکائی رکھو…آپاں تاں ایہی سوچ کے آ گئے…’’ اوہنے بھے نہیں کھادھا تے مرضی نال دوکان بند کرکے آؤندا۔ پنڈ والے اوہدے نال موہ وی بتھیرا کردے سی۔ جدوں ٹورنامینٹ آؤنا، لوکاں نے مہینہ بھر پہلاں ہی کہنا شروع دینا،‘‘بئی جگل کمار تیل-طول مل لے، آپاں تاں تیری کوڈی دیکھنی آ۔’’ ایہو جہیاں تاں اوہدیاں گلاں سن تے سرپنچ کہندا دھمکی دتی سی اوہنوں۔ یارو، اوہ کوئی اداں دیاں دھمکیاں کولوں ڈردا سی…تے نالے کوئی اس طرحاں دیاں نکیاں نکیاں گلاں بدلے جان لین دی کداں سوچ لئیگا۔
جدوں پولیس آئی تاں تھانیدار مڑ-مڑ ایہی آکھی جاوے،‘‘پنڈت جی تسیں سچ آکھو چاہے نہ، بندے تسیں پچھانے آں، تسیں پولیس دا ساتھ دیو تے ڈرو نہ۔’’ پر میں صاف نانہہ کری گیا۔ اخیر مینوں کول بٹھا کے کہندا،‘‘دیکھو، تسیں ہندو بھرا اوں، تہاڈی مدد تاں میں ستّ ول پا کے وی کرنی اپنا دھرم سمجھداں…اتھے پنڈ ’چ رہنا ہے تاں گارد لوا لؤ…لیاؤ ہزار روپیہ تے گھوڑے ویچ کے سونیا کرو…سپاہی تھری نٹ تھری دی بندوق لے کے بوہے ’تے بیٹھو…کیوں کی کہندے؟’’ کہہ کے اوہنے میرا موڈھا تھاپڑیا۔ اوہ وی سرپنچ دا سکھایا بول رہا سی۔
میں ہن اوہنوں کی دسدا؟ اوہدے ہی بھرا نے سی.آر.پی. والے۔ پنجویں-چوتھے دن جیپ لے کے آ جاندے آ۔ کئی واری چاہ-پانی لئی پیسے لے کے گئے نے۔ ساڈے کولوں تاں ایس بہانے کھاندے آ کہ تہاڈی راکھی کردے آں تے پنڈ ’چوں دوجے ڈھنگ نال کھاندے آ…روز دو-تنّ منڈے پھڑ کے لے جاندے نے تے پیسے لے کے چھڈّ دندے نے۔ لوکاں دا تاں انج لہو سکیا پئی تے ایہہ اپنیاں جیباں بھرن ’تے ہوئے نے۔- پنڈ ہندیاں تاں تھانیدار دی کوئی چلی نہ پر شہر ہسپتال جا کے خراب کیتا۔ ڈاکٹر نوں کاغذ پتر ہی نہ دیوے۔ میں کئی گیڑے مارے، اخیر پورن فوجی نے گلّ کیتی تاں کہندا،‘‘مینوں تاں ایوں لگدا جویں نجی دشمنی دا معاملہ ہووے…رکھا رام دا کہڑا اوہ سکا بھرا سی…کوئی وی لالچ ہو سکدے!’’- اوہ گلّ وگاڑن ’تے تلیا ہویا سی پر پورن فوجی نے اوہدیاں اکھاں وچلا رنگ دیکھ کے جیب ’چوں نوٹ کڈھے تے اوہدی جیب وچّ پا دتے۔ اس مگروں سارا کم گھڑیاں پلاں وچّ ہی ہو گیا۔
پورن فوجی نے کتے تھوڑھی بھج-نٹھ کیتی! پہلاں سویرے جھٹّ اپنا پھور-ویلھر لے کے گیا۔ جرنیل سکوٹری چکی پھردا رہا تے مینوں کہن لگیا،‘‘بھائی سکھا سیاں توں چپّ کرکے گھاہ ’تے دھپے بیٹھ، اسیں ہیگے آں جگل دی لوتھ کول۔’’
جرنیل ہمیشہ مینوں ‘‘سکھا سنگھ’’ کہہ کے بلاؤندا ہے۔ اسیں ’کٹھیاں نے سکول پڑھدیاں تے ٹوبھے ’تے نہاؤندیاں بچپن بتایا۔ کھچ-دھوہ کے نوں پاس کیتیاں تاں ’کٹھیاں نے ہی۔ نوویں پڑھدیاں ہی تاں میرا ناں سکھا سنگھ تے جرنیل دا مکھا سنگھ کرکے پکا سی، جدوں دا اسیں ڈرامہ کھیڈیا سی ‘دو بھرا’۔ اوس ڈرامے دی کہانی تاں ہن تائیں وی انّ بنّ یاد اے۔ ادوں دیش دو ٹکڑیاں وچّ نواں نواں ونڈیا گیا سی۔ وچھڑے لوکاں دا بڑا وگوچا سی۔ ساڈے پنجابی والے ماسٹر نے وگوچے ’چوں پیدا ہوئے درد نال بھریا ڈرامہ لکھ کے کھڈایا۔ ڈرامے وچّ اک مسلمان ٹبر پنڈ ’چ لکیا بیٹھا ہے۔ باہر دنگے-پھساد ہو رہے نے،پنڈ دے کئی جنے کہندے نے کہ ایہناں نوں وڈھّ-ٹکّ کے نہر وچّ روڑھ دیو پر کرپاناں دھوہی کھڑے دو بھرا سکھا سنگھ تے مکھا سنگھ مسلمان ٹبر دی رکھیا کردے ہن۔ مکھا سنگھ رکھیا کردا زخمی ہو جاندا ہے پر سکھا سنگھ ٹبر نوں بچا کے اک کیمپ تک پہنچاؤندا ہے۔ مکھا سنگھ جرنیل بنیا سی تے سکھا سنگھ میں۔ کئی مہینے سکول وچّ منڈے سانوں چھیڑدے رہے سن ‘مکھا سکھا سکے بھرا، رات نوں کھاندے پوڑیاں کڑاہ’۔
‘دو بھرا’ ڈرامے توں بعد اسیں ہمیشہ ’کٹھے بہندے اٹھدے۔ باپو نوں پتہ لگیا تاں چھتر لاہ کے میرے دوآلے ہو گیا‘‘ تیں تاں جنم گالھ ’تا، کجات نال گھمدا پھرداں، تیرا ستیاناس…’’
‘‘میں تاں اوہدے نال ای رہوں…اوہناں دے گھر ای روٹی کھاؤں، روکو تسیں…میں پڑھنا ای نئیں…’’ تے میں ضدّ وچّ ہی سکول جانا چھڈّ دتا سی۔ میری ریسے ہی جرنیل وی سکولوں ہٹ گیا۔ ساڈی دوستی کوئی توڑ نہ سکیا۔ جرنیل لئی میں سکھا سنگھ ہی رہا۔
‘سکھا سنگھ!’…یاد کرکے میں ہؤکا بھردا ہاں۔ ایوں لگدا ہے جویں ہن سکھا سنگھ وی زخمی ہو کے ڈگّ پیا ہووے۔ میرے اندروں ہوک جہی اٹھدی ہے کہ اوہ مکھا سنگھ بن کے کھڑھا ہے پر من بسیا پیا سی، اندروں بجھ جیہا گیا ہے۔ اپنی رکھیا تاں ہمیشہ اندرلے وشواس دے سہارے کیتی جاندی ہے تے وشواس ہمیشہ ہنگارے نال ہندا ہے۔ ہن ایتھے تاں حالت ہی ہور ہے، نہ تاں دشمن دا چہرہ ای ساہمنے ہے تے نہ کسے ہنگارے دا ساتھ ہے۔ اسے کرکے لگدا ہے کنڈا دراں نوں لگن توں بعد ہن کتے اگانھ ولّ ودھ رہا ہے۔
باہر بیہی والا در ہولی ہولی کھڑکیا۔ میں تے بھوآ اک دم تربکے۔ بھوآ اکھاں اڈی میرے ولّ دیکھدی اٹھ کے کھڑی ہو گئی۔
‘‘میں تینوں کہندی سی نہ، پئی اٹھ جا، اٹھ جا…ہن دسّ، بتی بند کر دیاں؟’’ اوہ گھبرائی ہوئی باہر ہنیرے وچّ دیکھی جاندی ہے۔
میں وی گھبرا کے باہر ولّ دیکھدا ہاں۔ اٹھدا ہویا منہ وچّ ہی کہندا ہاں،‘‘کون ہوؤُ؟’’
‘‘توں چھیتی دین ادھر دوکان وچّ بوریاں ’چ جا لک… جاں ڈرمّ وچّ وڑ جا…’’ بھوآ ہڑبڑا کے کہندی ہے۔ ‘‘دیکھ تینوں ’واز ماری آ، اوہ تاں بوہا بھنی جاندے آ…’’
میں دراں پچھے کھڑھا کنّ باہر ولّ لاؤندا ہاں۔ بھوآ باہر نکل گئی ہے۔ ‘‘ہرے رام…ہرے رام…مہر کر بنسی والے…مہر کر…’’ رک رک بولدی ہوئی اوہ تردی جاندی ہے۔
‘‘کون ایں بھائی ایس ویلے؟’’ بھوآ پچھدی ہے۔
‘‘بوہا تاں کھولوھ…سوں وی گئے تسیں؟’’ مدھم جہی ’واز سندی ہے۔
کنڈا کھڑکن دی ’واز آؤندی ہے۔ میں دوڑ کے دوکان ولّ کھلھدے بوہے وچّ دی اندر بوریاں وچّ جا لکدا ہاں۔ کوئی آ رہا ہے، بھوآ بول رہی ہے، ‘‘اوہ تاں…اوہ تاں ہینی اندر بھراوا، میں ’کلی آں گھر وچّ…’’
‘‘لے دسّ تاں بھلا، تینوں ’کلی نوں چھڈّ کے آپ کتھے چلا گیا؟ چنگا سکھا سنگھ آ بئی…لیا رجائی دے، میں تاں ایتھے پین آیاں تہاڈے کول…ایہو جے ٹیم ’چ ’کلیاں کتے وقت ٹپدا، ہن تاں سر جوڑ کے رکھن دا ویلے بھوآ…تے ساڈا سکھا سنگھ…’’
جرنیل دی آواز پچھان کے میرے ہتھ کمبن لگدے ہن۔ ‘‘جرنیل سیاں…’’ لما ساہ بھردا ہویا میں بیٹھک وچّ آؤندا آکھدا ہاں، ‘‘جنا چر مکھا سنہُ جیوندا اے سکھا سنہُ قایم آں…آہ دیکھ…’’ میں اپنا کمبدا ہویا ہتھ جرنیل دے موڈھے ’تے رکھدا ہاں۔
