Maan Di Daulat Nanak Singh

ماں دی دولت نانک سنگھ

شہروں پرے کر کے اک کچے کوٹھے اگے نکے جہے ویہڑے وچ بیٹھی اک غریب سندری پرانے جھگے نوں ٹاکیاں لا رہی سی۔
نکا منڈا اس دے گوڈے منڈھ بیٹھا کھیڈ رہا سی، جس دے ہتھ وچ چپا کو جوار دی روٹی سی۔ اوہ کجھ کھاندا اتے کجھ بھور بھور کے سٹی جاندا۔
وڈا منڈا رتا کو پرا بیٹھا اپنی ہی کھیڈ وچ مست سی۔ اوہ گلی مٹی نوں مدھول کے ٹکیاں بناؤندا تے پھر اوہناں نوں کندھ نال لائی جاندا۔
پارو اپنے دھیان کم لگی ہوئی سی۔ اس دا دھاگہ مکّ گیا۔ اس نے اک مڈھا اپنے گوڈے کول رکھیا ہویا سی، پر ہن اس نوں لبھدا نہیں سی۔
اوہ چھتھی ہو کے منڈے نوں پچھن لگی-''وے سریندر سڑندر! مڈھا توں چکیا اے ایتھوں؟''
منڈے نے کھیڈ دے خیال وچ ماں دی گلّ دی پرواہ ہی نہ کیتی۔ اس ویلے پارو دا دھیان نکے منڈے مہیندر ول گیا۔ اوہ روٹی دے ٹکڑے اتے دھاگے دے مڈھے نوں پانی وچ ڈوب ڈوب کے بھوئیں تے پوچا پا رہا سی۔
ایہہ ویکھ کے پارو غصے نال لال ہو گئی۔ اس دے پتی دا جھگا اج کئی دناں توں پاٹا ہویا سی، پر دھاگہ نہ ہون کرکے اوہ اس نوں سیوں نہیں سی سکی۔ انت جد جھگے دے اکے ہی پچھچھے لتھّ گئے، تاں ہار کے اس نے گوانڈھن نوں پا پکیاں پونیاں کتّ دین دا اقرار کرکے اک مڈھا اس پاسوں لیا سی۔ اتے مڈھے دا ایہہ حالَ؟
اس نے مہیندر نوں باہوں پھڑ کے زور دی اپنے ول کھچیا تے چپیڑا ٹھوکدی ہوئی بولی-''تیری بیڑی غرق جائے رنڈی چھڈنیا، ایہہ کی کیتا، مر جائیں توں؟ نہ ہووے کھیڈاں کھیڈن جوگا ربّ کرکے۔''
اس ویلے باہروں آواز آئی-'پکوڑے کرارے مسالیاں والے'۔
سریندر نوں ٹکیاں بناؤنیاں بھلّ گئیاں تے اوہ چکڑ والے ہتھ جھگے نال پونجھدا ہویا ماں کول آ کے کہن لگا-''ماں پیتا دے، تھیتی وی ہو پکوریا والا چلا جاویگا۔'' اس دا غصہ ہور تیز ہو اٹھیا۔ ہتھ والا مڈھا جس نوں اوہ دھو رہی سی-بنی 'تے رکھدی ہوئی بولی-''دفعہ ہو، پیسہ دے نہ اگّ پا ایہدے سر وچ۔ رڑھ جانے جمّ، نہ مردے نے نہ مگروں لیہندے نے!''
منڈا مچھر پیا، موڈھے ہلاندا، لتاں بھڑکاندا تے باہاں چھنڈدا ہویا اوہ ماں دی لتّ نوں جپھی پا کے ایسا ضدے پیا کہ چھڈن دا ناں ہی نہیں لیندا۔ پکوڑیا والے دی آواز جیوں جیوں دور ہندی جاندی سی۔ تؤں تؤں اوہ دوہرا تیہرا ہندا جا رہا سی۔ ماں نوں چھڈ کے اوہ بھنجے لیٹنیاں لین لگّ پیا تے لیٹیا وی اوس تھاں تے جتھے مہیندر نے چکڑ کیتا ہویا سی۔ اس دا جھگا سارا چکڑ نال لتھّ پتھّ ہو گیا سی۔
پارو دا کرودھ ہور ودھ گیا تے اوہ اوہنوں لتاں نال کٹن لگّ پئی۔
پاٹے ہوئے چھتر گھسیٹدا تے سِ توں پیراں نال گھٹے نال لبڑیا ہویا اک دم سکڑ جیہا اک گبھرو اندر آیا۔ اوہدی پٹھّ پچھے چھوٹی جہی سکاں دی گنڈھڑی سی، جس نوں آؤندیاں ہی اوہنے اک نقرے رکھ دتا۔
دہاں منڈآں دے چیک چہاڑے نے گھر نوں سر 'تے چکیا ہویا سی۔ تریہ تے گرمی نال بھاویں بھگت سیوں گھبرایا ہویا سی۔ پر اس نوں سبھ کجھ بھل گیا۔ اوہنے چھیتی نال جاکے پہلاں چھوٹے نوں کچھڑ لیا، پھر وڈے نوں اٹھا کے گل نال لایا۔ تے اوہ پارو ول گھوری وٹ کے بولیا-''ایہناں وچاریاں 'تے اج کاہدی کروپی آ گئی اے جو کوہن ڈہی ہوئی ایں؟''
پارو بولی''وچارے نے کہ ساہن نے رڑ جانے۔ ایہناں مر جانیاں نے تے میری جان وی کھا لئی اے۔'' تے اسنے وارو واری دہاں دی کارگزاری پتی نوں بہہ کے سنائی۔
دہاں دے منہ چمّ کے پیار نال پچکاردا ہویا بھگت سنگھ بولیا-''تے ہویا کی پھر ہنیر کدھر آ گیا۔ مڈھا سی کہ سونے دا کنگن! نیانے بال جو ہوئے۔ وڈے وچارے نوں اک پیسہ دے دیندیؤں تاں غرقی آ چلی سی؟''
پارو غصے نال بولی-''تہاڈیاں لاڈاں نے تاں ایہناں دیاں جڑھاں پٹّ چھڈیاں نے۔ اگوں مت نہ دینی تے الٹا سگوں ہور بھوئے کرنا! ایہناں رنڈی چھڈّنیاں نے تاں آپو اکھڑاندیاں کرنیاں ہوئیاں!''
سریندر دا لبڑیا جھگا اتاردیاں ہویاں بھگت سنگھ بولیا-
''انج ای مار سٹّ خاں سنگھی نہوں دے کے۔ اکھڑکھاندیاں کرنیاں ہوئیاں! بال نے، کوئی سیانے تے نہیں نہ۔ (منڈے دی پٹھّ تے مار دے نشان دیکھدے ہوئے) دفعہ ہونیے! ایوں ماریدا اے قصائیاں وانگ بالاں نوں؟''
پتی نوں انگل نال متھے توں مڑھکا پونجھدیاں تے بلھا تے جیبھ پھیردیاں ویکھ کے پارو نوں اپنی مورکھتا دا خیال آیا۔ اوہ اندر جا کے پانی دا گڑوا لیائی تے بولی-''لے منہ ہتھ دھووو، چھڈو پرھے، ایہناں خصماں کھانیاں دا سیاپا۔ ایہناں دا تاں دنے رات ایہو حالَ اے۔ کھاندے پیندے مردے رہندے نے۔ دسن تے صحیح کہڑی گلوں کدے اونے رکھیا ایہہ ایہناں نوں؟ جہڑی چیز اؤندی اے پہلاں لے کے دیئیدی اے۔ اک ویلے نہ جو کول پیسہ ہویا تے پھر تے پھر اس طرحاں بھنڈی پا بہنی چنگی گلّ ہندی اے؟ ویکھن سنن والے کہندے ہونگے جکن ایہناں کدے کجھ ڈٹھا ہی نہیں۔''
ہتھ منہ دھو کے چادر دی کنی نال منہ پوجھ کے بھگت سنگھ کول پئی منجی ڈاہ کے بیٹھ گیا پارو اوہدے پین لئی پانی لین گئی۔ کٹورا بھرن توں بعد اوہنے کجا پھرولیا۔ اجے وڈے ویلے ہی اس نے ایہدے وچ کنی ساری شکر ویکھی سی، پر ہن اکھ وچ وی پان نوں نہیں سی۔ اوہ سمجھ گئی کہ اتھے وی سریندر ہوراں دا ہتھ اپڑ گیا ہے۔
خالی کلیجے پھوکا پانی ٹھیک نہیں ایہہ سوچ کے اوہ گوانڈھن دے گھر گئی۔ تھوڑی جہی لسی لیا کے تے وچ پانی رلا کے کٹورا بھر لیائی۔ بھگت سنگھ لسی پی کے تے دوہاں منڈیاں نوں نال لے کے لما پے گیا۔ پارو اوہنوں پکھی جھلدی ہوئی سریندر ولّ تکّ کے بولی-''ایہہ وڈا تے اکا ہی چوڑ ہو گیا ہے۔ ایہنوں تے میرا ایہو جی کردا اے، ہتھ گوڈے توڑ کے اندر پا دیا سو۔'' پھر اس نے شکر دی وتھیا سنائی۔
منڈا ماں ولّ پٹھّ کرکے پیو دے گل بانہہ پا کے اس دے سینے نال منہ لا کے لما پے گیا۔ بھگت سنگھ دوہاں بالاں ول تکدا ہویا بولیا-''چل، جان وی دیا کر۔ ایویں رتی رتی گل بدلے وچاریا نوں نہ کٹیا کر۔ اوہ جانے کھا لئی سو تے۔ ایہناں صورتاں نالوں شکر چنگی اے؟''
ستے ہوئے بالاں ولّ پیار رلوے غصے نال تکّ کے پارو بولی-
''تساں نہ اینا نوں چوڑ کر چھڈیا تاں میرا ناں وٹا دینا۔ اکا ای نہ سرے چڑھائی جایا کرو۔....ہاں سچ، کی بنیا پھیر کم دا؟ سوکھتے ای آ گئے او؟''
ٹھنڈھا ساہ لے کے بھگت سنگھ بولیا-''بننا کی سی، کتے لبھدا ای نہیں۔ ایسا نیہش مہینہ چڑھیا اے، دیال سنگھ راج نال اج اک لالے دی کوٹھی گیا ساں۔ امید سی پئی دو ڈھائی مہینے لنگھ مہینے لنگھ جان گے۔ پر اوہنے دہاڑی لوا کے ہی بارھاں آنیاں دے پیسے ہتھ پھڑائے۔ ویہاں دناں پچھوں مسے مسے کم لبھا سی....۔''
گلّ ٹک کے پارو بولی-''کیوں؟ پرا ہٹا کیوں دتا؟''
بھگت سنگھ بولیا-''بھلیئے زور اے کسے نال، آکھن لگا ساڈے اپنے پرانے مجور آ گئے نے۔
اداسی اتے نراشتا بھرے حوصلے نال پارو بولی، ''ہچھا پھیر کی ہویا، آپے ہور کتے بن جاؤ۔ مینوں تے بہتا اوسے چڑیل دا فکر اے۔ روز وڈے ویلے ای گھگرا بھڑکاندی بوہے تے آ بہندی اے۔ میں کہندی سا ہور نہیں تے دس کو روپیئے آ جاندے، تے رہندا اوہ جہڑی ٹٹی ہوئی نتھّ پئی اے اوہنوں ویچ کے اوہدا پواڑا تے مکا چھڈدے۔''
''کنے کو بندے نے اوہدے؟''
''لئے تے پندراں سن، پر ہن پنج چھ ویاج دے سنان ڈہی ہوئی اے۔''
''ہچھا، ویکھ ربّ داتا اے، کدے نہ کدے بہڑیگا ای نہ۔''
''تے آٹے دا کی بنیگا؟ چھلیاں گھریڑ کے جہڑا آٹا پیٹھا سی اس نال پنج چھ دن تاں لنگھ گئے، پر ہن تے مساں رات جوگا ہی نکلیگا۔''
بھگت سنگھ سر توں پیراں تکّ چنتا وچ ڈبّ گیا۔ پھر بولیا-
"امید تے ہے اک ہور تھاویں کم لگّ جاواںگا۔ مستری جھنڈا سنگھ کہندا سی پہلی طریق نوں سیٹھ دنی چند دا بھٹھا کھلھن والا اے، اتھے تینوں لوا دیاںگا۔ اگوں ویکھیئے جو ربّ بھاوے۔''
پھر ستے ہوئے بالاں ولّ ارمان بھری نظر نال تکّ کے کہن لگا-''ویکھو مالک دے رنگ، اکنا نوں دھن دندا اے تے کھان والا کوئی نہیں دیندا، تے جنہاں نوں دھیاں پتر دیندا اے، اوہناں نوں کھان لئی نہیں دیندا۔ برکی برکی لئی سہکدے پھردے نے۔ اج جس لالے دی کوٹھی کم کرن گئے ساں دیال سنگھ کہے، پئی تنّ ویاہ اوہ کرا چکا اے تے مرضی ربّ دی اولاد کسے وچوں وی نہیں سو ہوئی۔ اک منڈا کسے دا لے کے پالیا سو، اوہ وی توڑ نہ چڑھیا۔ دھن ایسا سو جو آخراں دا، کتے میوندا نہیں۔
پارو ممتا بھری نظر نال دوہاں بالاں ول تکّ کے بولی-''اوہ جانے، ساڈی ایہو دولت اے! ربّ عمر دیوے نے، اسیں کئیاں نالوں چنگے آں۔ سانوں کس گلّ دا وگوچا اے؟ جیؤندے رہن، آپے رل کھل کے پل جانگے تے سارے دھونے دھوتے جانگے۔''
راتیں کھا پی کے سبھے ویہڑے وچ منجے ڈاہ کے ستے۔ سریندر سوں گیا سی۔ سریندر ماں دے منجے تے بیٹھا سی۔ اوہنوں پیار نال پیو نے کیہا''کاکا! تینوں ماں نے ماریا سی نہ؟ توں اس نال نہ بولی!''
مار دا چیتا آؤندیاں ہی سریندر ماں دے منجے توں اٹھ کے پیو کول چلا گیا! دوویں نکیاں نکیاں باہاں اوہدے گل وچ پا کے ماں ولّ تکدا ہویا بولیا-''میں نہیں بولنا تیرے نال، توں مینوں مالنی ہنی اے۔''
پارو دیاں اکھاں بھر آئیاں۔ میں اس نوں کس طرحاں قصائیاں وانگ بے ترسی نال کٹیا سی، اس دا چیتا آؤندیاں ہی گلیڈوآں نے اس دا گلا پھڑ لیا۔ اوہ چھلکدے دل نال ہمبھلا مار کے اٹھی۔ سریندر نوں چک کے اوہنے چھاتی نال لایا۔ اوہدا منہ چمدی ہوئی بولی-''میں تے کدی وی نہ مارانگی اپنے ہیرے نوں، ربّ کرکے میرے ہتھ سڑ جان، میں کیوں اپنے نکے جہے چن نوں....''
مہیندر اگے روز پیو نال سوندا ہندا سی، پر اج پارو اس نوں اپنے نالوں وکھ نہ کر سکی۔ اوہ سجے پاسے سریندر نوں تے کھبے پاسے مہیندر نوں پا کے آپ سوں گئی۔
لمی پئی پارو کئی طرحاں دیاں بے سر پیر گلاں سوچ رہی سی۔ خاص کرکے کوٹھی والے لالے بابت جہڑے واک دوپیہرے اوہدے پتی نے کہے سن، اوہ گھڑی مڑی اسدے کناں وچ گونج رہے سن۔ ایہناں ہی خیالاں وچ اس نوں نیند آ گئی۔ اس نوں ستیاں اجے تھوڑھا ہی چر ہویا سی جو اس نوں ایؤں جاپیا جکن کوئی بوہا کھڑکا رہا ہے۔ اوہنے پتی نوں اٹھایا۔ بھگت سنگھ نے جا کے بوہا کھولھیا۔
ایہہ اک بھاری گوگڑ والا سیٹھ سی۔ بھگت سنگھ نے اس نوں آدر نال بٹھاؤندیاں ہویا پارو نوں کیہا، ''جنہاں لالا ہراں دا میں دہاڑی تیرے نال ذکر کر رہا ساں، اوہ ایہو نے۔ بڑے دھرمی تے غریباں تے ترس کرن والے نے۔''
سر دا کپڑا کھچدی ہوئی پارو دھیمیں آواز وچ بولی-''جی آیا نوں کیڑی دے گھر بھگوان۔''
بھگت سنگھ پھر آکھن لگا-''میں تینوں اک گلّ نہیں سی دسی، میرا خیال سی ایہناں دے آیا ہی دسانگا۔''
پارو دا دل دھڑکن لگّ پیا۔ بھگت سنگھ پھر بولیا-''ایہناں دی ساڈے اتے بڑی مہربانی اے۔ ساڈی غریبی 'تے ترس کرکے ایہہ سانوں کجھ دینا چاہندے ہن۔''
پارو دے دل وچ بھوکھت خوشی دیاں کتکتاریاں ہون لگیاں۔ اس دا سر ہور وی نیوں گیا۔ بھگت سنگھ نے پھر کیہا-''پر اس دے بدلے سانوں وی ایہناں دا اک حکم مننا پئیگا۔''
پارو نوں ڈر جیہا لگن لگ پیا۔ اس نے تھڑکویں آواز وچ پچھیا-''کی؟''
''ایہو کہ.......'' کہندا کہندا رک گیا، پر سیٹھ نے اسدی گلّ ادھوری نہ رہن دتی۔ اوہ بولیا-''تسیں اپنا اک لڑکا سانوں دے دیؤ۔ پر ایہہ خیال نہ کرنا کہ اوہ مڑ تہانوں ملیگا کہ نہیں۔ اوہ اک طرحاں نال تہاڈا ہی رویگا، جد تسیں چاہو اس نوں مل گل سکوگے، کوئی روک نہیں ہوویگی۔''
پارو دے پیراں ہیٹھ انگیاریاں آ گئیاں۔ اس دی ساری بھوکھت خوشی دی آس کپور دی ڈلی وانگ اڈ گئی۔ اوہ پتی ول اس طرحاں تکن لگی، جویں رحم دا دان منگ رہی ہووے۔ اوہ ڈڈیا کے بولی-''ہائے میں مر گئی۔ ایہہ کی سودا کر آئے او؟ میں تے سارے جہان دی دولت بدلے منڈے دا اک وال وی نہ دیاں کسے نوں۔''
اس توں پچھوں بہت سارا چر بھگت سنگھ تے سیٹھ اس نوں طرحاں طرحاں دے لالچ دے کے سمجھاؤندے رہے، پر اسدے دل 'تے رتی جناں وی اثر نہ ہویا۔
اخیر بھگت سنگھ نے غصے نال اس نوں کیہا-''جے توں میری زبان جھوٹھی کریگی تاں میں کجھ خاں کے مر جاواںگا۔''
اس گلّ نے اسنوں نیوا لیا۔ اسنے چھاتی 'تے پتھر رکھ کے منڈا دینا قبول کر لیا۔ ہن ایہہ سوال باقی رہِ گیا کہ سیٹھ نوں کہڑا منڈا دتا جاوے۔ اس دا فیصلہ پارو دی ہی مرضی 'تے چھڈّ دتا گیا۔
بھگت سنگھ کاہلی کر رہا سی، پر پارو جہڑا وی منڈا دین لگدی اوہدا خیال کر کے اوہدے دل وچ برچھیاں وجدیاں۔ انت بھگت سنگھ دی گھرکی سن کے اسنے کیہا-''ہچھا مہیندر نوں لے جاؤ۔''
جدوں سیٹھ نے منڈے دی بانہہ پھڑی، تاں اوہ چیکاں مار اٹھی-''ہائے ربّ دا واسطہ جے اس نوں نہ لجانا، اس نوں نہ لجانا، اس نے تے اجے ددھ وی نہیں چھڈیا۔''
تے جد اس نے وڈے نوں پھڑیا تاں پارو پاغلاں وانگ سریندر اتے لیٹ گئی تے دہائیاں دیندی ہوئی بولی-''ہائے میرا پالیاں پلوسیاں نہ کھڑنا۔''
اس طرحاں چوکھا چر کھچوتانی ہندی رہی، پر کوئی سٹہ نہ نکلیا۔ انت غصے نال دند پیہدا ہویا بھگت سنگھ اگے ودھیا۔ اس نے پارو نوں ایڈے زور دا دھکہ دتا کہ اوہ کئی قدم دور جا ڈگی۔ تے وڈے منڈے دی بانہہ سیٹھ دے ہتھ پھڑاؤندا ہویا بھگت سنگھ بولیا-
''لے جاؤ جی تسیں! ایس کتی نوں بھونکی جان دیو۔''
سریندر دی بانہہ پھڑ کے سیٹھ گھر ول تر پیا۔ پارو اسے طرحاں بھنجے پئی ہوئی منڈے ول دوہیں باہاں پسار کے کرلا رہی سی۔ سریندر سیٹھ دے ہتھوں بانہہ چھڈاؤن دا یتن کردا ہویا ماں ول تک کے پکار رہا سی-''نی ماں، نی ماں، ہائے مینوں چھڈا لے، ماں مینوں لئی جاندا ای!'' تے منڈے نے زور دا جھٹکا مار کے سیٹھ کولوں بانہہ چھڈا لئی۔ اوہ دوڑ کے پارو نوں چمبڑ گیا۔ ماں دا ہتھ پھڑ کے کھچدا ہویا کہن لگا-''ماں اس نوں کہُ ساڈے گھروں چلا جاوے۔ نی میں میں نہیں.......''
پارو دی اکھ کھلھی۔ سریندر اس دا ہتھ پھڑ کے اپنی ول کھچدا ہویا کہہ رہا سی-
''ماں ماں، نی ماں، میرے ول منہ کر کے کیوں نہیں سوندی؟
اکھاں ملدی ہوئی پارو ابڑواہے اٹھ بیٹھی۔ سریندر نوں اس نے گھٹ کے کلیجے نال لا لیا۔ پھر پتی دا پیر ٹمبدی ہوئی بولی-
''ہیں جی، سوں گئے او؟ ہائے! مینوں کیہا بھیڑا سپنا پیا آؤندا سی!''