ماہیگیر دا اپدیش میکسم گورکی
جھینگر جھنکار کر رہے ہن۔
انجھ لگدا اے کہ جیتون دے برچھاں دے سنگھنے پتیاں دے گچھیاں وچ ہزاراں تاراں تنیاں ہوئیاں ہن۔ ہوا دیاں لہراں پتیاں وچ کمبنی پیدا کردیاں ہن تے اس قلی تے لگاتار چھوہ صدقہ وایو منڈل اک نشیائی ہوئی گونج نال بھر جاندا ہے۔ ایہہ اصل وچ سنگیت نہیں ہے، پھیر وی انجھ پرتیت ہندا ہے کہ کوئی اندسدا ہتھ سیاں اندسدیاں وینانواں سر کر رہا ہے تے اسیں اتاول نال اڈیکدے ہاں کہ کد اوہ سر کرکے ہٹدا اے تے کد اک وشال آرکیسٹرا سورج، اسمان اتے سمندر لئی جیتو سنگیت پیدا کردا ہے۔
ہوا وگدی ہے تے برچھاں نوں اس طرحاں ہلاؤندی ہے کہ اوہناں دے جھومدے ہوئے تاج، پہاڑاں اتوں تھلے سمندر ول سرکدے ہوئے دسدے ہن۔ سمندر دیاں لہراں سہجے-سہجے اک لے وچ چٹانی کنڈھے نال ٹکراؤندیاں ہن۔ سمندر جھگّ دے جیوندے دھبیاں دا اک وڈا سموہ بنیا ہویا ہے تے ایہناں دھبیاں نوں ویکھ کے انجھ لگدا ہے کہ پنچھیاں دے وڈے-وڈے جھنڈا نے سمندر دے نیلے پسار ‘تے ڈیرہ لایا ہویا ہے۔ ایہہ سبھ اکو دشا وچ تردے ہوئے ڈونگھاناں وچ گواچ جاندے ہن، پر دوجے ہی بند کجھ اسپشٹ آواز وچّ پھیر اپر آؤندے ہن۔ تے جویں ایہناں نوں چکمہ دے کے دمیل کول ترن والیاں دو بیڑیاں، جو آپ وی دو بھورے پنچھیاں وانگ پرتیت ہندیاں ہن، اپنے تیہرے بادبان اپر چکی نچدیاں ہوئیاں دسدیاں ہن۔ ایہہ سارا درش کسے دور دے ادھ وسرے ہوئے سپنے ورگا الوکار لگدا ہے۔
“سورج ڈبن ویلے بڑے زوراں دا جھکھڑ چلیگا۔” چھوٹے چھوٹے وٹیاں نال بھرے کنڈھے اتے چٹاناں دی چھاں وچ بیٹھا ہویا اک بڈھا ماہیگیر کہندا ہے۔
جوار نے کنڈھے ‘تے لال سوہے، پیلے تے ہور سمندری—گھاہ دے ڈھیر لا دتے ہن جو تتی ریت تے تکھی دھپّ وچ سکّ رہے ہن تے اس نال لونی ہوا آئڈین ورگی تکھی مہک نال بھر جاندی ہے۔ گھنگرالیاں لہراں کنڈھے تک اک دوجی دا پچھا کردیاں ہن۔
اپنی نکی جہی رکھی شکل، نوکدار نکّ تے ڈونگھیاں جھرڑیاں وچّ لکیاں ہوئیاں گول اتے بڑیاں تکھیاں اکھاں صدقہ بڈھا ماہیگیر اک پنچھی ورگا جاپدا ہے۔ اس دیاں ونگیاں ٹیڈھیاں اتے رکھیاں انگلاں اس دے گوڈیاں ‘تے بناں کسے ہلجل دے ٹکیاں ہوئیاں ہن۔
“سجنا، کوئی پنجاہ ورھے پہلاں،” لہراں دی سرسراہٹ اتے جھینگراں دی جھنکار دے نال اک سر ہوئی آواز وچّ بڈھے نے کیہا، “مینوں اک اجیہا چمکدار اتے انند بھریا دن چیتے آؤندا ہے جد ہر شے مسکراؤندی اتے گاؤندی ہوئی وکھائی دے رہی سی۔ میرے پتا جی دی عمر اوس ویلے لگبھگ چالھیاں ورھیاں دی سی تے میں سولھاں ورھیاں دا ساں۔ میں پیار کرن لگا ساں جویں کہ ساڈے علاقے ورگی گرم جلوایو وچ رہن والے سولھاں ورھیاں دے منڈے لئی بالکل سبھاوک ہے۔
“آ گویدو، میرے پتا جی نے کیہا، ‘کجھ پتسونی پھڑن چلیئے۔’ پتسونی اک بڑی ہی قلی تے سوادلی مچھی اے۔ جس دے گلابی پر ہندے ہن۔ ایہہ ڈونگھے پانی وچ مونگے دیاں تیہاں وچ ملدی ہے تے اس لئی اس نوں مونگا مچھی وی کہندے ہن، لنگر سٹ کے بیڑی کھڑی کر کے بوجھل کنڈیاں نال اوہ پھڑھی جاندی ہے۔ ایہہ مچھی بڑی سوہنی ہندی ہے۔
“تے اسیں پتسونی پھڑھن لئی ترے۔ دل وچ خیال سی کہ اسیں ضرور سفل ہووانگے۔ میرے پتا جی بڑے تگڑے تے تزربیکار ماہیگیر سن، پر اس توں کجھ ہی دن پہلاں اوہ بیمار ہوئے سن۔ اوہناں دی چھاتی وچ درد سی تے گنٹھیئے نال اوہناں دیاں انگلاں آکڑ گئیاں سن جو کہ ماہیگیراں دا روگ ہے۔
“سمندر دے کنڈھے ولوں ساڈی ولّ وہن والی اتے سانوں سمندر ولّ ہولی ہولی دھکن والی ایہہ سہل ہوا اصل وچ بڑی ہی دھوکھیباز تے بھیڑی ہندی ہے۔ اوہ وگدی ہوئی چانچکّ ساڈے ‘تے جھپٹ پیندی ہے جویں اسیں اس نوں کوئی سٹّ ماری ہووے۔ ساڈیاں بیڑیاں نوں اوہ ہوا وچ اڈا دندی ہے تے کدے-کدے تاں بیڑی پٹھی ہو جاندی ہے تے اسیں پانی وچ ڈگّ پیندے ہاں۔ ایہہ سبھ ایناں جھبدے ہندا ہے کہ اس ہوا نوں گالھاں کڈھن جا ربّ دا ناں لین دی وہل ملن توں پہلاں ہی اسیں اپنے پاء نوں اتھوں دور بے بسی وچ بھوندے ہوئے ویکھدے ہاں۔
ڈاکو وی اس ہوا نالوں ودھیرے امان دار ہندے ہن، پر پھیر آدمی وی تاں ہمیشہ ہی تتاں نالوں ودھیرے امان دار ہندے ہن۔
“ہاں تاں، اجیہی ہوا نے سانوں کنڈھے توں چار کلومیٹر دی وتھّ ‘تے بھاوَ بالکل نیڑے ہی گھیر لیا۔ کسے ڈرپوک تے بدمعاش وانگ اوہ چانچک ساڈے ساہمنے آئی۔
“گویدو۔’ اپنے آنکڑے ہوئے ہتھاں وچ چپو پھڑدیاں میرے پتا جی چیکے۔ ‘سمبھل کے رہیں، گویدو! چھیتی کر، لنگر سٹ!’
“پر میں لنگر چکّ رہا ساں کہ ہوا نے پتا جی دے ہتھوں چپو کھوہ لیا تے اوہناں دی چھاتی ‘تے اجیہا تھپیڑا پیا کہ اوہ بیصورت ہو کے بیڑی دے وچ ڈھیہہ پئے۔ میں اوہناں دی سہائتا نہیں کر سکیا کیونکہ ہر بند بیڑی دے الٹ جان دا ڈر سی۔ ہر چیز بڑی چھیتی چھیتی ہندی گئی، میں چپو نوں پھڑ تاں لیا، پر تد تائیں اسیں وہندے ترے جا رہے ساں۔ چپھیریوں واچھڑ نے سانوں گھیریا ہویا سی۔ لہراں دے سکھراں نوں پنجدی ہوئی ہوا ساڈے ‘تے اسے طرحاں پانی چھڑک رہی سی جس طرحاں کوئی پادری کردا ہے۔ فرق اینا ہی سی کہ اوہ چھڑکا کافی زوردار سی تے اس وچّ ساڈے پاپاں نوں دھون دا کوئی منورتھ نہیں سی۔
“’ویکھ، پتر، بڑی گمبھیر حالت ہے۔ ‘ ہوش وچّ آ کے پتا جی نے کیہا۔ کنڈھے ولّ ویکھدیاں اوہ بولے، ‘بڑا وڈا جھکھڑ جھلیگا۔’
“جدوں اسیں جوان ہندے ہاں، تد اسیں سوکھیاں خطرے دی چنتاں نہیں کردے۔ میں جان لڑا کے چپُ چلاؤن دا یتن کیتا تے دوجیاں ساریاں چیزاں کر لئیاں جو ملاح نوں اجیہے خطرناک موقعیاں ‘تے کرنیاں چاہیدیاں ہن، جد ہوا دے روپ وچّ نردیئی شیطاناں دے ساہ ساڈے لئی ہزاراں قبراں پٹّ رہے ہون ‘تے مفت وچّ ساڈا مرثیہ پڑھ رہے ہون۔
“'چپّ کر کے بیٹھ، گویدو!’ میرے پتا جی نے مسکراؤندیاں تے اپنے سر توں پانی نوں جھٹکدیاں کیہا۔ ‘ایہناں تیلیاں نال سمندر پٹن وچّ کی ملنا اے؟ اپنی شکتی سانبھ کے رکھ، نہیں تاں تیرے لئی گھر والیاں دی اڈیک وارتھ جاوے گی۔’
ہریاں لہراں ساڈی بیڑی نوں اسے ترھا اپر اچھالدیاں رہیاں جس تغھاں بچے گیند نوں اچھالدے ہن۔ اوہ بیڑی دے کنڈھیاں ‘تے چڑھ گئیاں، ساڈے سراں توں وی اپر اچھل پئیاں تے زور-زور نال گرجدیاں ہوئیاں سانوں پاگلاں وانگ جھونن لگیاں۔ اک بند اسیں ڈراؤنے ٹویا دے وچّ ساں تاں دوجے ہی بند اچیاں چٹیاں ٹیسیاں ‘تے۔ سمندر دا کنڈھاں بڑی تیز رفتار نال دور بھجدا جا رہا سی تے ساڈی بیڑی دے نال نچدا ہویا پرتیت ہو رہا سی۔
“ 'توں پرط کے جا سکیگاں، پر میں نہیں!’ پتا جی نے میننوں کیہا۔ ‘سن، میں تینوں ماہیگیر تے دوجے کماں بارے کجھ گلاں دسّ دیاں…’
“تے اوہناں مینوں دسنا شروع کیتا کہ وکھ وکھ مچھیاں دیاں کیہو جہیاں عادتاں ہندیاں ہن تے اوہناں نوں کتھے، کد تے کویں پھڑنا چاہیدے۔
“ ‘پتا جی، چنگا ہووے جے اسیں ربّ نوں دھیائیئے!’ اپنی اس بھیڑی حالت نوں ویکھ کے میں رائے دتی۔ اوس ویلے ساڈی حالت اوہناں دو سہیاں ورگی سی جنہاں نوں چٹے شکاری کتیاں دا ٹولا گھیر کے کھڑا ہووے تے چپھیریوں کتے اپنے زہریلے دند وکھاؤندے گھرک رہے ہون۔
“ ‘ربّ سبھ ویکھدا اے،’ اوہناں نے کیہا۔ ‘اوہ جاندے کہ جنہاں بندیاں نوں اس نے دھرتی ‘تے رہن لئی پیدا کیتا، اوہ ہن سمندر وچّ تباہ ہو رہے نے تے اوہناں وچوں اک نوں جس دے بچن دی کوئی آس نہیں ہے، اپنا گیان-بھنڈار اپنے پتر نوں دے دینا چاہیدے، دھرتی اتے آدمیاں لئی کم ضروری اے۔ رب ایہہ جاندے…’
“تے جد پتا جی اپنے پیشے دے بارے ساری جانکاری دے چکے تاں اوہناں مینوں اوہ گلاں دسیاں جو آدمی نوں اپنی برادری والیاں دے نال امن چین نال زندگی کٹن دے نقطے توں سمجھ لینیاں چاہیدیاں ہن۔
“کی ایہہ گلاں سکھالن دا ایہو ویلا اے؟’ میں پتا جی نوں پچھیا۔ ‘دھرتی ‘تے رہندیاں تسیں ایہہ کدے نہیں کیتا!’
“ ‘دھرتی تے موت اینی نیڑے کدے نہیں سی۔’
“ہوا جنگلی جانور وانگ رولا پا رہی سی تے لہراں اینے زور نال غرض رہیاں سن کہ پتا جی نوں زور زور نال اچی آواز وچّ بولنا پیا تاں جو میں سن سکا۔
“ ‘ہمیشہ دوجے آدمیاں نال پیش آؤن ویلے اپنے آپ نوں اوہناں توں بھیڑا سمجھیں تے نہ ہی چنگا۔ ایہہ گلّ دھیان وچّ رکھینگا تاں سبھ کجھ ٹھیک ہو جائیگا۔ رئیس تے ماہیگیر، پادری تے سپاہی، سبھ اکو سریر دے انگ ہن تے توں وی ساریاں وانگ اس سریر دا اک ضروری حصہ اے۔ کسے کول جان ویلے ایہہ کدے نہ سوچیں کہ اس وچّ چنگیائی نالوں برائی ودھیرے ہے۔ یقین کریں کہ اس وچّ ودھیرے چنگیائی ہے تے تینوں سدا جاپیگا کہ اصل وچّ ایہی گلّ سچ ہے۔ آدمی نوں جہو جیہا تسیں منو، اوہو جیہا ہی اوہ ہندا ہے۔’
“ہاں، ایہہ سبھ اوہ اکوارگی نہیں دس سکے۔ اوہناں دے لفظ واچھڑ اتے جھگّ نوں چیردے ہوئے میرے کناں تکّ پجّ رہے سن جد کہ اسیں اک لہر توں دوجی لہر ‘تے اچھل رہے ساں۔ اک بند پتال وچّ تے دوجے بند اسمان وچّ ہندے ساں۔ پتا جی نے جو کجھ کیہا، اوہناں وچوں بہت ساریاں گلاں میرے کناں تک پجن توں پہلاں ہی اوہناں نوں ہوا اڈا کے لے گئی تے بہت ساریاں گلاں نوں میں سمجھ ہی نہ سکیا۔ تسیں دسو، کہ جد سر ‘تے موت نچّ رہی ہووے تاں کوئی کویں کجھ سکھ سکدا ہے؟ میں ڈر گیا ساں۔ میں سمندر دی اوہ بھیانک شکل پہلاں کدے نہیں سی تکی تے نہ ہی کدے اینی بے بسی محسوس ہوئی سی۔ کہہ نہیں سکدا کہ کد—اوسے بند جاں مگروں اوس موقعے دا چیتا آؤن ‘تے مینوں اجیہی پریرنا ملی جس نوں میں جیؤندے جی کدے بھلا نہیں سکانگا۔
“جویں کلھ دی گلّ ہووے، میں اپنے پتا جی نوں بیڑی وچّ بیٹھیاں تکدا ہاں۔ اوہناں دیاں کمزور باہاں پھیلیاں ہوئیاں ہن تے اوہناں اپنیاں ٹیڈھیاں میڈھیاں، آکڑیاں مڑیاں ہوئیاں اگلاں نال بیڑی دے سریاں نوں پھڑیا ہویا ہے، اوہناں دا ٹوپ پانی وچّ وہِ گیا ہے تے لہراں اوہناں دے سر اتے موڈھیاں ‘تے تھپیڑے مار رہیاں ہن—کھبیوں، سجیوں، اگوں، پچھوں۔ تے ہر ویلے اوہ اپنے سر نوں جھٹک کے، ناساں پھنکار کے تے چیک چیک کے مینوں کجھ دس رہے ہن۔ پانی وچّ بری طرحاں بھجا ہویا پتا جی دا سریر سنگڑیا ہویا جاپیا تے اوہناں دیاں اکھاں اڈیاں ہوئیاں—ڈر کر کے جاں شید پیڑ کر کے۔ میرا خیال اے پیڑ کر کے ہی۔
“ ‘سن!’ اوہ چیک کے کہندے۔ ‘میری ‘واج تینوں سن رہی اے؟’
“کدے کدے میں جواب دندا:
“ ‘ہاں، پتا جی۔’
“ ‘چیتے رکھیں، ساری چنگیائی آدمی ‘چوں ہی جنم لیندی ہے۔’
“ ‘میں چیتے رکھانگا!’ میں جواب دندا۔
“دھرتی ‘تے پتا جی نے مینوں کدے اجہیاں گلاں نہیں سن کہیاں۔ اوہ سدا بڑے خوش تے نرم دل رہندے، پر مینوں انج پرتیت ہندا کہ اوہ میرے ول کجھ مذاق تے بے یقینی دی نظر نال ویکھدے سن تے ایہہ مندے سن کہ میں ہالیں بچہ ہاں۔ کدے کدے ایہہ مینوں برا لگدا کیونکہ جوان دل سوکھیاں ہی زخمی ہو جاندا ہے۔
“پتا جی دی اچی آواز کر کے میرا ڈر گھٹ جاندا۔ شید ایسے لئی مینوں سبھ گلاں اینیاں صاف طور ‘تے چیتے آ رہیاں ہن۔
بڈھا ماہیگیر کجھ دیر چپّ رہا تے اس دیاں اکھاں جھگو جھگّ ہوئے سمندر ‘تے گڈیاں رہیاں۔ پھیر اوہ مسکرایا تے اکھاں جھمک کے گلّ اگے توری:
“سجنا، میں لوکاں نوں گہہ نال ویکھدا آیا ہاں تے ایہہ جاندا واں کہ چیتے کرنا تے سمجھ لینا دوویں برابر ہن تے جنا ودھیرے اسیں سمجھ لیندے ہاں انی ہی ودھیرے چنگیائی سانوں وکھائی دندی ہے۔ یقین کرو کہ ایہہ سچائی ہے۔”
“ویکھو، مینوں پتا جی دا پیارا چہرہ چیتے آؤندا ہے—پورا بھجا ہویا تے وڈیاں وڈیاں اکھاں گمبھیرتا اتے پیار نال میرے ‘تے گڈیاں ہوئیاں۔ ایہہ تکنی اجیہی سی جس توں میں سمجھ چکا ساں کہ اس دن میری موت نہیں سی ہونی۔ میں گھبرا گیا ساں، پر ایہہ جان چکا ساں کہ میں تباہ نہیں ہووانگا۔
“اخیر ساڈی بیڑی الٹ ہی گئی۔ اچھلدے ہوئے پانی وچّ اسیں دوویں ڈگ پئے، جھگّ نے سانوں اننھا بنا دتا تے لہراں ساڈے سریرا نوں ایدھر اودھر سٹدیاں اتے بیڑی دے پیندے نال ماردیاں ٹکراؤندیاں رہیاں۔ اسیں، جتھوں تکّ ہو سکیا، ساریاں چیزاں نوں رسیاں نال بنھ دتا، اپنے ہتھاں وچّ رسے پھڑی رکھے تے جد تیک ساڈے وچّ ستیا سی، اسیں بیڑی توں دور نہیں ہٹے۔ پر سر نوں پانی دے اپر رکھنا بڑا اوکھا سی۔ کئی وار میں تے پتا جی بیڑی نال ٹکرا کے مڑ دور سٹّ دتے جاندے۔ سبھ توں بھیڑی گلّ ایہہ کہ سر چکراؤن لگدا اسیں انھے تے بولے بن جاندے، کنّ پانی نال بھر جاندے تے بہت سارا پانی نگلنا پیندا۔
“کافی دیر تکّ، لگ بھگ ستّ گھنٹے ایہہ سنگھرش چلدا رہا۔ اخیر اک دم ہوا دا رخ بدل گیا، اوہ زور نال کنڈھے ول وگن لگی تے اسیں کنڈھے ولّ وہندے گئے۔
“ ‘دھیرج رکھو!’ میں خوشی نال چیک اٹھیا۔
“جواب وچّ پتا جی نے کجھ کیہا، پر میں صرف اکو لفظ سن سکیا :
“ ‘…چٹاناں۔’
“اوہ کنڈھے دیاں چٹاناں بارے سوچ رہے سن، پر اوہ ہالیں تیک کافی دور سن تے میں پتا جی دی گلّ ‘تے دھیان نہ دتا۔
پر اوہ میتھوں ودھیرے جاندے سن۔ اسیں بے ہوشی تے بے بسی وچّ پہاڑاں دے وچوں دی وہندے جا رہے ساں۔ اپنی بیڑی نال اسیں گنڈھگڈویاں وانگ چمبڑے ہوئے ساں تے اوہ سانوں بے رحمی نال ایدھر اودھر ٹکرا رہی سی۔ بڑا چر ایہو حالت رہی، پر انت کنڈھے دیاں کالیاں چٹاناں دسن لگیاں۔ اس پچھوں سبھ کجھ بڑی تیزی نال ہویا۔ جھمدیاں ہوئیاں، پانی ‘تے نویاں ہوئیاں تے ساڈے ‘تے ڈھیہہ پین دی تیاری وچّ اوہ ساڈی ول ودھیاں۔ چٹیاں لہراں نے ساڈے سریراں نوں اک دو وار اگانھ سٹّ دتا۔ ساڈی بیڑی اوس طرحاں مدھی گئی جویں بوٹ دی اڈی دے تھلے آ کے اخروٹ مدھیا جاندا ہے۔ میں نیاسرا ہو گا۔ میں ڈریاں وانگ تکھیاں چٹاناں دیاں پسلیاں نوں ساہمنے ویکھیا تے پتا جی دے سر نوں ویکھیا—اپنے سر توں بہت ہی اپر—تے پھیر شیطان دے اوہناں پنجیاں دے اپر۔ اک جاں دو گھنٹیاں مگروں پتا جی دا سریر مل گیا۔ اوہناں دی قمر ٹٹّ گئی سی تے سر پھسا ہویا سی۔ اوہناں دے سر دا پھٹّ ایڈا وڈا سی کہ دماغ دا کجھ ہنسا باہر نکل آیا سی۔ مینوں ہن تیک اس زخم دے اوہ چٹے حصے یاد نے جنہاں وچّ لال ناڑاں پھیلیاں ہوئیاں سن۔ اوہ زخم لہو ملے سنگمرمر جاں جھگّ ورگا دس رہا سی۔ پتا جی دا سریر بری طرحاں پھس گیا سی، پر اوہناں دا چہرہ صاف اتے شانت سی تے اکھاں کسّ کے میٹیاں ہوئیاں سن۔
“میری حالت؟ ہاں، میں وی بری طرحاں زخمی ہویا ساں تے جد لوک مینوں کنڈھے ول کھچ کے لیائے تد میں بے ہوش ہی ساں۔ اسیں امالپھی توں اگے، اپنے گھر توں بہت ہی دور، دھرتی ولّ وہِ گئے ساں، پر اوتھے وی تاں ماہیگیر رہندے ہن تے اجہیاں گلاں نوں ویکھ کے اوہ صرف حیران نہیں ہندے سگوں چنگے تے رہمدل بن جاندے ہن۔ خطرے وچّ زندگی بتاؤن والے لوک سدا نرم دل ہندے ہن۔
“ہو سکدے، کہ میں پتا جی بارے اپنا پورا جذبہ بیان نہیں کر سکیا۔ اس جذبے نوں میں پچھلے اکونجاں ورھیاں توں اپنے دل وچّ سمبھالیا ہویا ہے۔ اس جذبے نوں دسن لئی خاص لفظاں دی لوڑ اے—شید لفظاں دی نہیں، سنگیت دی۔ پر اسیں ماہیگیر مچھی وانگ ہی بھولے بھالے ہندے ہاں۔ اسیں اوناں چنگا بول نہیں سکدے جنا کہ اسیں چاہندے ہاں، جنا اسیں پرگٹ کر سکدے ہاں، اس توں کئی گناں ودھ اسیں جاندے تے محسوس کردے ہاں۔
“سبھ توں وڈی گلّ ایہہ وے کہ اپنی موت ویلے پتا جی ایہہ جان چکے سن کہ ہن موت توں چھٹکارا نہیں ہے، پر پھیر وی اوہ گھبرائے نہیں تے نہ مینوں، اپنے پتر نوں بھلا سکے۔ اوہناں وچّ اینی ستیا تے وہل ضرور رہی تے اوہناں نے مینوں اجیہی ہر گلّ دس دتی جس نوں اوہ میرے لئی لوڑیندا سمجھدے سن۔ اج میری عمر ستاہٹھاں ورھیاں دی ہے تے میں سمجھدے سن۔ اج میری عمر ستاہٹھاں ورھیاں دی ہے تے میں ایہہ کہہ سکدا ہاں کہ اس ویلے پتا جی نے مینوں جو کجھ دسیا، اوہ سچ سی!”
بڈھے نے اپنی بجھی ہوئی ٹوپی لاہی، جو کسے زمانے وچّ لال سی تے ہن بھوری بن گئی سی۔ اس نے اپنی چلم کڈھی تے اپنا ننگا کاسی ورگا سر نوائی زور دے کے کیہا:
“ہاں، ایہہ سبھ سچ اے، سجنا! آدمی اوہو جہے ہی ہندے ہن جہو جہے تسیں اوہناں نوں ویکھنا چاہندے ہو۔ تسیں اوہناں ول نرمی نال ویکھو، تاں اس نال تہاڈا تے اوہناں دووھاں دا فائدہ ہووےگا۔ اوہ ودھیرے چنگے بننگے تے تسیں وی۔ کنی سدھی گلّ اے، ہے نہ؟”
ہوا سہجے سہجے تکھی ہندی گئی، لہراں اپر اٹھدیاں ہوئیاں ودھیرے تیز تے چٹیاں بندیاں گئیاں؛ دور اسمان وچّ پنچھیاں دے جھنڈ تیزی نال اڈدے ہوئے دسے تے تنّ تنّ بادباناں والیاں اوہ دو بیڑیاں دسحدے دی نیلی کناری دے پچھے ادرش ہو گئیاں۔
ٹاپو دے ڈھالو کنڈھے جھگّ نال چٹے ہو گئے سن، ڈونگھے نیلے پانی وچّ ترتھلی مچ گئی سی، تے جھینگراں دی انتھکّ جھنکار جاری سی۔
