میں کہانی کیونکر لکھدا ہاں سعادت حسن منٹو
ستکارت بیبیؤ تے صاحبو !
مینوں کیہا گیا ہے کہ میں ایہہ دساں کہ میں کہانی کیونکر لکھدا ہاں ۔
ایہہ 'کیونکر' میری سمجھ وچّ نہیں آیا ۔ 'کیونکر' دے ارتھ شبد کوش وچ تاں ایہہ ملدے نے : 'کویں تے کس طرحاں' ۔
ہن تہانوں کی دساں کہ میں کہانی کیونکر لکھدا ہاں ۔ ایہہ بڑی الجھن دی گلّ ہے ۔ جے 'کس طرحاں' نوں ساہمنے رکھاں تاں ایہہ جواب دے سکدا ہاں، "میں اپنے کمرے وچ سوفے اتے بیٹھ جاندا ہاں، کاغذ-قلم پھڑدا ہاں اتے بسملاہ کرکے کہانی لکھنی سرو کر دندا ہاں-میریاں تنے بچیاں رولاں پا رہیاں ہندیاں نے ۔ میں اوہناں نال گلاں وی کردا ہاں، اوہناں دیاں آپسی لڑائیاں دا فیصلہ وی کردا ہاں ۔ اپنے واسطے سلاد وی تیار کردا ہاں ۔ کوئی ملن والا آ جائے تاں اوہدی سیوا وی کردا ہاں……پر کہانی لکھی جاندا ہاں ۔"
ہن 'کویں' دا سوال آئے تاں میں ایہہ کہانگا : "مے اوداں ہی کہانی لکھدا ہاں، جداں کھانا کھاندا ہاں، نہاؤنداں ہاں، سگرٹ پیداں ہاں اتے جھکھّ ماردا ہاں ۔"
جے ایہہ پچھیا جائے کہ میں کہانی کیوں لکھدا ہاں تاں اسدا جواب حاضر ہے ۔
"میں کہانی اول تاں اس واسطے لکھدا ہاں کہ مینوں کہانیکاری دی شراب وانگ بان پے گئی ہے ۔"
میں کہانی نہ لکھاں تاں مینوں محسوس ہندا ہے کہ میں نہاتا نہیں جاں میں شراب نہیں پیتی ۔
میں کہانی نہیں لکھدا، حقیقت ایہہ ہے کہ کہانی مینوں لکھدی ہے ۔
میں بہت گھٹّ پڑھیا لکھیا آدمی ہاں…انجھ تاں ویہہ توں اتے کتاباں لکھیاں نے، پر مینوں کدے کدے حیرانی ہندی ہے کہ ایہہ کون ہے، جیہنے اینیاں اچھیاں کہانیاں لکھیاں نے، جہناں اتے نت مقدمے چلدے رہندے نے ۔
جدو قلم میرے ہتھ وچ نہ ہووے تاں میں کیول سعادت حسن ہندا ہاں، جہنوں اردو آؤندی ہے، نہ فارسی، انگریزی نہ فرانسیسی ۔
کہانی میرے دماغ 'چ نہیں، جیب چ ہندی ہے، جسدی مینوں کوئی خبر نہیں ہندی ۔ میں اپنے دماغ 'تے زور دندا ہاں کہ کوئی کہانی نکل آئے کہانی کار بنن دی وی بہت کوشش کردا ہاں ۔ سگرٹ تے سگرٹ پھوکی جاندا ہاں ۔
انلکھی کہانی دے پیسے پیشگی وصول کر چکیا ہندا ہاں، اس لئی بڑی کوفت ہندی ہے ۔
پاسے بدلدا ہاں، اٹھ کے اپنیاں چڑیاں نوں دانے پاؤداں ہاں، بچیاں نوں جھولا جھلاؤندا ہاں، گھر دا کوڑا-کباڑا صاف کردا ہاں، ننے منے جتے، جو گھر 'چ تھاں-کتھاں کھنڈے پئے ہندے نے؛ چکّ کے اک تھاں 'تے رکھدا ہاں-پر کم بخت کہانی، جو میری جیب 'چ پئی رہندی ہے، میرے ذہن 'چ اتردی نہیں اتے میں تلملاؤدا رہندا ہاں ۔
جدوں بہت زیادہ کوفت ہندی ہے تاں باتھروم 'چ چلیا جاندا ہاں، پر اتھوں وی کجھ پراپت نہیں ہندا ۔ سنیا ہے کہ ہر بڑا آدمی غسل خانے وچ سوچدا ہے-میں غسل خانے وچ وی نہیں سوچ سکدا ۔
حیرت ہے کہ پھیر وی میں پاکستان اتے ہندوستان دا بہت بڑا کہانی کار ہاں ۔
میں ایہی کہہ سکدا ہاں کہ میرے آلوچکاں دی خوش فہمی ہے جاں میں اناں دیاں اکھاں 'چ گھٹا پا رہا ہاں، اوہناں اتے کوئی جادو کر رہا ہاں ۔
قصہ ایہہ ہے کہ میں خدا نوں حاضر ناظر رکھ کے کہندا ہاں کہ مینوں اس بارے کوئی علم نہیں کہ میں کہانی کیونکر لکھدا ہاں اتے کویں لکھدا ہاں ۔
اکثر موقعیاں 'تے اجیہا ہویا ہے کہ جدوں میں نراش ہویا تاں میری پتنی نے مینوں کیہا: "تسیں سوچو نہ…قلم چقو اتے لکھنا شروع کر دیو ۔"
میں اوہدے کہن 'تے پینسل جاں قلم چکدا ہاں اتے لکھنا شروع کر دندا ہاں ۔
دماغ بالکل خالی ہندا ہے، پر جیب بھری ہندی ہے اتے اپنے آپ کوئی کہانی اچھل کے باہر آ جاندی ہے ۔
میں اپنے آپ نوں اس پکھوں کہانی کار نہیں، جیب قطرہ سمجھدا ہاں، جو اپنی جیب آپ ہی کٹدا ہے اتے تہاڈے حوالے کر دندا ہے۔
میرے ورگا بدھو وی دنیاں 'چ کوئی ہور ہوؤگا ؟
