مہنگا سودا لیو تالستائے
فرانس اتے اٹلی دیاں سرحداں نال لگدا، مدھ ساگر دے کنارے نکا جیہا دیس موناکو ہے۔ عامَ جہے کسے شہر دا بندہ شیخی مار سکدے کہ سارے موناکو دیس دی انی آبادی نہیں ہونی جنی ساڈے اکلے شہر دی۔ کیول ستّ ہزار ناگرک، تے رقبہ؟ جے سارے دیس دی زمین ناگرکاں وچ ونڈ دئیے تاں اک بندے نوں اک اےکڑ مساں آوے، پر اس نکے جہے دیس دی اپنی نکی جہی سرکار ہے، نکا جیہا محل، درباری، وزیر، پادری، جرنیل تے فوج۔ فوج دی گنتی کلّ سٹھّ سپاہی! پر تاں وی فوج فوج ہے تے جرنیل جرنیل۔ باقی دیساں وانگ لوکاں توں ٹیکس اگراہے جاندے-تماکو 'تے ٹیکس، شراب 'تے ٹیکس، پر ایہہ ٹیکس انے تھوڑھے سن کہ ایہناں نال سٹیٹ دا خرچہ نہ نکلدا۔ بادشاہ دی آمدن دا سادھن کوئی ہور نہ ہندا تاں اس دے درباری بھکھے مر جاندے۔
سیانیاں نے اس دا حلّ کھوجیا کہ جوئےخانے چلن دیؤ۔ لوک جتن بھاویں ہارن، آپاں نوں کی! آپاں ٹیکس راہیں وڈی رقم وسولانگے۔ یورپ دے دیساں نے جوئے دے اڈے بند کر دتے سن۔ جرمنی وچ دیر تک جوئے بازی چلدی رہی، پر لوکاں دے دباء اگے جھکدیاں اتھوں دے بادشاہ نوں وی بند کرنی پئی۔ جوئےخانے بند کرن دا کارن ایہہ سی کہ نقصان بڑا ہون لگّ پیا سی۔ بندہ قسمت ازماؤن آؤندا تے ہار جاندا، پھر ادھار لے کے کھیڈدا، اوہ وی ہار جاندا۔ پھر انا دکھی ہو جاندا کہ خدکشی کردا۔ گھراں دے دیوے گل ہندے دیکھ کے جرمناں نے بادشاہ نوں کہہ دتا-بس ہور نہیں، بند کرو اڈے، پاپ دی کمائی ٹھیک نہیں۔
موناکو دے راجے نوں کسے نہیں روکیا۔ یورپ دا کوئی بندہ جوآ کھیڈنا چاہندا تاں موناکو جا وڑدا۔ آئے مہمان جتن ہارن، بادشاہ نوں آمدن ہی آمدن۔ کدی کدائیں اپنے کسے وزیر نوں بادشاہ کہہ وی دندا، بئی آپ سوچو، ایماندار بنے رہیئے تاں محلاں وچ کون رہن دئے آپاں نوں۔ سارے جاندے سن، جوئے بازی بری لط ہے، پر کیتا کی جاوے؟ ایوں تاں جے حساب لائیے، راجا کیہا کردا، تماکو تے شراب پینی وی تاں جوئے بازی جنی ہی ماڑی لط ہے۔ یورپ ایہناں چیزاں دے سیون 'تے پابندی کیوں نہیں لاؤندا؟ کیونکہ آمدن دے سادھن نے۔ تاں پھر جوآ وی آمدن دا سادھن ہے، برا ہووے تاں ہووے۔
راجے نے جیونا سی تے حکومت کرنی سی۔ انی آمدن ہندی کہ پورے ٹھاٹھ نال رہندا۔ اوہ شاندار لباس پہن کے تاج سجاؤندا، سزاواں دندا، انعام دندا، معافیاں دندا۔ قانون سی، کچہریاں سن، ججّ سن، سارا کجھ ہی سی جو سرکاراں کول ہویا کردے۔ بس انا کو فرق سی کہ اتھے چھوٹے پدھر دا ہندا۔
کجھ سال پہلاں سکھی وسدے اس کھڈونے دیس وچ اک بری گھٹنا گھٹ گئی۔ جوآگھر وچ قتل ہو گیا۔ امنمئی سٹیٹ وچ اجیہی گھٹنا دربھاگ-پورن سی۔ قاتل گرفتار کر لیا۔ ججّ بیٹھے۔ وکیل آ جڑے۔ ثبوت پیش ہوئے۔ بیان ہوئے، بحثاں ہوئیاں۔ سارے سہمت سن کہ برا ہویا، دوشی نوں سزا ہووے۔ موت دی سزا سنائی گئی، اس دا سر کٹیا جاوے۔ بادشاہ کول کیس گیا، سزا دین دی منظوری مل گئی۔ اتھے تک سبھ ٹھیک رہا، پر اس توں اگے گڑبڑ ہو گئی۔
اس دیس وچ پہلاں نہ کدی قتل ہویا سی، نہ موت دی سزا؛ سو نہ جلاد سی، نہ سر کٹن والی مشین گلوٹین! گریہہ منتری نے میٹنگ بلائی، کی کریئے؟ افسراں نے کیہا، فرانس کول گلوٹین ہے، جلاد وی۔ آپاں کرائے 'تے منگوا لینے آں۔ وزیر نے پروانگی دے دتی۔ افسراں نے فرانس سرکار کول مشین اتے جلاد بھیجن دی درخاست وچ پچھ لیا کہ سانوں خرچہ کنا دینا پئیگا۔
فرانس سرکار دا جواب آ گیا کہ اسیں خوشی نال مشین اتے جلاد بھیج دیانگے پر سولاں ہزار مہراں خرچ آئیگا۔ کیس بادشاہ کول گیا، کیبنٹ دی میٹنگ ہوئی، خرچے 'تے وچار-وٹاندرا ہون لگا۔ بادشاہ نوں ایہہ کم بڑا مہنگا لگا۔ اس بدمعاش اپر سرکار سولاں ہزار خرچے؟ اک اک ناگرک اپر سوا دو مہراں دے ٹیکس دا فالتو بوجھ پے جاوے! لوک ہور بڑا کجھ جھلّ رہے نے، کہنگے ایہہ ناحقّ بھار اسیں نہیں جھلنا۔ بغاوت ہو سکدی ہے۔ مصلیٰ اگلی میٹنگ تکّ ملتوی کر دتا۔
منتری منڈل دی اگلی میٹنگ وچ پھر مدعا وچاریا گیا۔ ودیس منتری نے کیہا، حضور! فرانس دی سرکار لوکتنتری ہے، اس لئی خرچہ زیادہ منگدی ہے۔ اسیں اٹلی دی سرکار کول بینتی کر دیکھیئے؟ ساڈے دیس وانگ اتھے سلطان دی حکومت ہے۔ سلطان اپنے سلطان بھرا نال کجھ رعایت کریگا ای کریگا۔ بادشاہ دی آگیا نال اٹلی دے سلطان نوں پتر لکھ بھیجیا۔
جواب آ گیا۔ لکھیا سی، ٹی.اے. ڈی.اے. سنے باراں ہزار مہراں وچ کم ہو جائیگا۔ پھر منتری منڈل دی میٹنگ ہوئی۔ بادشاہ پھر پریشان۔ ایہہ حرام زادہ باراں ہزار دا کتھے اے؟ ہر ناگرک 'تے پونے دو مہراں دا بوجھ! بادشاہ نے کیہا، اگلے مہینے میٹنگ کراںگے۔ تیاری کر کے آؤ۔ انا خرچہ کرن جوگے نہیں اسیں۔
اگلی میٹنگ وچ صلاحَ دتی گئی کہ اپنے دیس وچ سٹھّ سپاہیاں دی فوج ہے۔ جرنیل نوں کہو، کسے فوجی توں گولی مروا دئے۔ فوجیاں نوں بندے مارن دی ٹریننگ دنے آں آپاں۔ کسے دیس نال نہ ہن تک لڑائی ہوئی، نہ ہون دا ڈر۔ ایہہ وہلے بیٹھے تنخواہ لئی جاندے نے، سٹیٹ دا معمولی کم نہیں کر سکدے؟
وزارت دا حکم جرنیل کول پجا تاں اس نے اپنے افسراں دی میٹنگ سدّ لئی۔ صلاحَ منگی۔ افسراں نے کیہا، اسیں دشمن دیساں دے سپاہی مارن واسطے ہاں، اپنے دیس دا بندہ کیوں ماریئے؟ جے اوہ قاتل وی ہے، ہے تاں ساڈا دیسی بھرا۔ اسیں تاں بندی کیتے دشمن دے فوجی نوں وی نہیں ماردے۔ ایہہ دراچار اسیں کراںگے؟ طوبہ!
پھر کمیٹیاں، سب کمیٹیاں بنیاں، میٹنگاں ہوئیاں۔ آخر سیانے وزیر نے بادشاہ نوں صلاحَ دتی، مہاراج، ایہہ ضروری تاں نہیں کہ عدالت نے سزا سنا دتی تاں اسیں بندہ مار ای دینے۔ بادشاہ رہمدل وی تاں ہو سکدے۔ تسیں موت دی سزا نوں عمر قید وچ بدل دیؤ۔ اس نال خرچہ وی بچیگا۔ تہاڈی دریادلی تے رہمدلی دی وی دھانک بیٹھیگی۔ ایہی ٹھیک رہے گا، بادشاہ نے کیہا، پنّ دا پنّ، پھلیاں دیاں پھلیاں۔ اس بجو 'تے میں دھیلا خرچن دے حق وچ نہیں۔
اتھے مشکل ایہہ آئی کہ موت دی سزا عمر قید وچ بدل دتی، پر دیس وچ قید کٹن لئی جیل کوئی نہیں۔ محل نیڑے نکی جہی حوالات سی جتھے ملزماں نوں تھوڑھی دیر لئی بند رکھ سکدے۔ اس نے ساری عمر اتھے کٹنی ہے۔ کی کریئے؟ اک سنتری اس دی راکھی واسطے تعینات کر دتا جہڑا قیدی دی راکھی کردا تے تنّ وقت دا کھانا دے جاندا۔
دن، ہفتے، مہینے بیتے؛ سال لنگھ گیا۔ بادشاہ نے بیتے سال دا بجٹ دیکھیا تاں حیران ہو گیا۔ اک نویں مد اس قیدی دے خرچے دی سی۔ سنتری دی تنخواہ، قیدی دی روٹی پانی، صابن تیل کپڑے! ایہہ تاں سال وچ چھ سو مہراں توں وی اپر خرچ ہو رہے۔ دیس دی قسمت ماڑی۔ قیدی ہٹا کٹا ہے! اہنے تاں ہور پنجاہ سال مرن دا نام نہیں لینا۔
بادشاہ نوں منتری منڈل دی بیٹھک پھر سدنی پئی۔ اس بدمعاش دا کی علاج کریئے؟ اک وزیر نے کیہا، میری صلاحَ ہے، سنتری نوں ہٹا دئیے۔ ادھا خرچہ رہِ جائیگا۔ دوجے وزیر نے کیہا، جے سنتری ہٹا دتا، پھر اہنے بھجّ جانے۔ تیجے نے کیہا، بھجدے تاں بھجّ جائے۔ دفعہ کرو ایہنوں۔ ساتھوں نہیں اس مامے دا خرچہ چکّ ہندا۔ کتھوں بیماری گل پا لئی کھاہمکھاہ۔ بادشاہ دی آگیا لے کے سنتری نوکریوں ہٹا دتا۔ سارے سوچدے رہے، دیکھدے آں ہن کی ہندے۔
قیدی نے دیکھیا، سنتری کھانا لے کے نہیں آیا۔ بھکھ لگی ہوئی سی۔ جندرا وی نہیں مار کے گیا۔ قیدی نے دروازہ کھولھیا، محل دی رسوئی وچ گیا، تھالی وچ کھانا پایا، آرام نال کھادھا تے جیل اندر چلا گیا۔ اندر جا کے خود اندروں بانہہ باہر کڈھ کے باہرلا کنڈا بند کر دتا تے سوں گیا۔ پھر تاں ہر روز ایہی ہندا۔ کھان دا سماں ہندا، دروازہ کھولھدا، رسوئی وچوں لوڑیندا کھانا کھاندا تے پھر کمرے وچ بند ہو جاندا۔ دوڑن والا تاں کوئی لچھن وی نہیں سی اس دا۔ ہن کی کریئے؟ ایہہ تاں چمبڑ ہی گیا۔
وزارت دی میٹنگ پھر سدی۔ ساریاں دی رائے سی کہ اس نامراد نوں کہو، ہن کھہڑا چھڈے تے دفعہ ہووے۔ قانون منتری نوں کیہا گیا کہ قیدی نوں اتھے پیش کرو۔ قیدی لیاندا گیا۔ وزیراں نے پچھیا، توں اتھے بیٹھا کیوں رہنیں؟ بھجّ کیوں نہیں جاندا؟ سنتری دی اسیں چھٹی کر دتی۔ جتھے جی کردے، چلا جاہ۔ بادشاہ سلامت بڑے دیالو نے۔ اوہناں نے تینوں کجھ نہیں آکھنا۔
قیدی نے کیہا، بھجّ جاواں؟ ایہہ کہن دا حوصلہ تہانوں کویں ہو گیا؟ موت دی سزا سنا کے تسیں تاں مینوں جہان وچ منہ دکھاؤن جوگا نہیں چھڈیا۔ میرے نال کون گلّ کریگا سزایافتہ بھگوڑے قیدی نال؟ میرے نال تسیں انا دروہار کیتا کہ جہڑا کم مینوں آؤندا سی، میں اوہ وی بھلّ گیا۔ تسیں صحیح بندے نہیں نکلے۔ پہلی گلّ تاں ایہہ کہ جے مینوں موت دی سزا دے دتی سی تاں پھر مار دندے؟ تسیں غیر ذمہ وار بندے نکلے۔ تاں وی میں گلہ شکوہ نہیں کیتا کوئی۔ پھر تسیں مینوں عمر قید سنا کے سنتری بٹھا دتا۔ جدوں تسیں میری صلاحَ لئے بناں سنتری ہٹا دتا، تاں ایہہ نہیں سوچیا کہ مینوں روٹی کون کھوائیگا؟ میں مجبوریوس روٹی وی آپے لے کے آؤندا تے آپے اپنا دروازہ بند کردا۔ میں اس گلّ دی وی کوئی شکایت نہیں کیتی۔ ہن تاں تسیں حد ہی کر دتی، اکھے چلا جاہ۔ ہن میری وی آخری گلّ کنّ کھولھ کے سن لوو، میں نہیں بھجنا بھجنا۔ سمجھ گئے؟ جو کرنی، کر لؤ۔
وزیر بادشاہ کول چلے گئے۔ بادشاہ نے کیہا، جویں مرضی کرو، اس نامراد توں کھہڑا چھڈاؤ۔ پینشن لا دیؤ۔ خزانہ منتری نے پچھیا، جی چھ سو مہراں توں گھٹّ پینشن لائی تاں بدنامی ہوئےگی کہ اس سرکار دا تاں دوالہ نکلن والا ہے۔ انے توں گھٹّ اس قیدی نے وی نہیں مننا۔ ہنڈھیا ہوئٔے پورا۔
-ٹھیک ہے، تے بادشاہ نے پینشن منظور کر دتی۔
قیدی نوں پینشن دی خبر دسی تاں اوہ بولیا، ٹھیک ہے، ٹھیک ہے، پر ایہہ نہ ہووے کہ اک سال پیسے دے کے پھر بھلّ جاؤ جاں بہانیبازی کروں۔ نالے ایڈوانس چاہیدے۔ دو سو مہراں جیب وچ پا کے قیدی گھر چلا گیا۔ گھر کہڑا دور سی؟ ریل نے پندراں منٹاں وچ پچا دتا۔ نال والا خالی پیا پلاٹ وکاؤ سی، خرید کے اتھے سبزیاں اگائیاں۔ اس دی آئی چلائی تاں سبزیاں وچوں ہوئی جاندی، پر پینشن والی طریق کدی نہ بھلدا۔ محل وچوں پینشن جیب وچ پا کے سدھا جوئےخانے جاندا۔ دو تنّ پیگ دارو پی کے دو تنّ مہراں جوئے وچ لا دندا۔ کدی جت جاندا، کدی ہار جاندا، پر ایدوں ودھ پیسے کدی نہیں لائے۔
سکھی-ساندی اوہ ہن اپنے گھر رہِ رہے۔ کدی کدی سوچدے، چنگا ہویا، میں کسے اجیہے دیس وچ نہیں جمیاں جتھوں دی سرکار پھانسی دین جاں عمر قید بھگتان واسطے خرچے کردی بھورا نہیں جھجکدی۔
(انوواد-ہرپال سنگھ پنو)
