مہر گلّ کلونت سنگھ ورک
شملے دی مال روڈ دے کنڈھے تے چھڈی ہوئی پارک وچ کجھ صاف تے پالش کیتے ہوئے بینچ پئے سن۔ کول دے دفتراں دے بابو چھٹی ملن تے جاں افسر دی اکھ بچا کے آؤندے تے آ کے ایہناں بینچاں تے ڈھیہہ پیندے۔ اک لمی آکڑ لے کے اوہ دھون اک پاسے نوں سٹ دیندے تے اکھیاں میٹ لیندے۔ کجھ چر مگروں جد اوہناں نوں کھولھدے تاں ساہمنے دے دل-کھچویں پربتی درش ول اس طرحاں ویکھدے جس طرحاں اک رجیا ہویا ڈھگا توڑی ول ویکھدا ہے۔ لہہ لہہ کردے چیل تے کیل دے رخاں نال ڈھکی ہوئی وادی تے کسے وڈے سارے جنور دے چترے-مترے کھنبھاں وانگ کیتھو کوٹھیاں نال سجی ہوئی ساہمنے دی پہاڑی اوہناں نوں اکا نہ ہلاندی۔ اگھڑی اکھیں وی اوہ کجھ نہ ویکھ سکدے سگوں اپنے خیالاں وچ ہی مست رہندے۔ ‘ایہہ نواں افسر کڈا کمینہ ہے، ہر ویلے جھڑکاں دین دے بہانے ہی لبھدا ہے۔’ ‘بچہ جمن لئی جے میں اپنی وہوٹی نوں پنڈ بھیج دیاں تاں ایتھوں دے میٹرنٹی ہسپتال دا خرچ بچ جائیگا۔ پنڈاں وچ وی بچے جمدے ہی ہن میں وی پنڈ وچ ہی جمیا ساں’ ‘چھاہ ویلے تنّ پوریاں کھان نال میرا ڈھڈّ کجھ پھلیا رہندا ہے۔ کلھ توں دو ہی خایا کراں گا’ آدی کئی خیال ایہناں بابوآں دے اڈول سریر دی چوٹی تے ٹپوسیاں لاندے رہندے۔
ایہناں بینچاں تے اک چوڑے موڈھیاں تے گورے رنگ والا پٹھان مہر گلّ وی آ کے بیٹھیا کردا سی۔ اس دا کلے لننی نال ڈھکیا ہویا وڈا سارا سر سدا اس دے ہتھ والی انگریزی دی کتاب تے جھکیا رہندا تے اس دیاں تیز تے لشکنیاں اکھاں سدا ڈنگ پڑنگ اکھراں نوں جوڑ کے شبد بناندیاں رہندیاں۔ مہر گلّ صوبہ سرحد دے اک پنڈ کمال بندی دے رہن والا مہمودی پٹھان سی تے شملے دے کانوینٹ سکول وچ چپڑاسی سی۔ ‘‘خان صاحب ایہہ کی حرف اے؟’’ مہر گلّ نے اک حرف تے انگلی کر کے کول بیٹھے اک پڑھے لکھے رومی ٹوپی والے مسلمان منڈے توں پچھیا۔ ‘‘روم، روم، روم دا مطلب؟’’ ‘‘روم مطلب کمرہ’’ رومی ٹوپی والے منڈے نے دھیرج نال دسیا۔ ‘‘روم مطلب کمرہ، روم مطلب کمرہ . . . .’’ مہر گلّ رٹ لائی گیا۔ کتکتاڑیاں کڈھدی ٹھنڈھی ہوا وچ سڑک تے ہسدے جاندے آدمی تے رنگ برنگیاں، چھتریاں تانی ٹپ ٹپ ٹردیاں زنانیاں،لمے لمے سمبلیاں والے نواب تے گوٹے جڑیاں گھگریاں پائی پہاڑناں، علف لیلیٰ دیاں کہانیاں دے پاتراں وانگ رکشیاں وچ بیٹھیاں سندر تے مستانیاں میماں تے چپا چپا میل نال لدے ہوئے ہاتو، مٹھیآں سراں کڈھدے ناچ گھر دے پیانو جاں گندیاں ہوئیاں پنیاں والیاں تے گاجراں وانگر سدھیاں، سڑک تے سیر کردیاں میماں اس نوں اپنے کم توں ذرا بے-دھیان نہیں سن کر سکدیاں ‘‘بھائی صاحب ایہہ کی حرف اے؟’’ مہر گلّ نے پھر رومی ٹوپی والے منڈے توں پچھیا۔ ‘ریویل’ ‘ریویل’ مطلب؟ بہت عیش کرنا . . . .’ مہر گلّ نے پھر رگڑا لانا شروع کر دتا۔ اس حرف دی چھوہ نال مال روڈ دی شام ویلے دی رونق رومی ٹوپی والے منڈے نوں کجھ ہور ہی روشنی وچ دسن لگ پئی۔ ‘‘ایہہ ایڈے بنے پھبے ہندوستانی تے انگریز کتھے جا رہے ہن؟’’ اوہ سوچن لگ پیا۔ ‘کتے وی چلے جان، ہوٹل، ناچ گھر،سنما کلبّ کتے وی جتھے شراب پی کے رات دے بارھاں وجائے جا سکن، تاں جو اگلے دن سویر دے نوں وجے تک نیندر پئی رہے۔ ایہناں ریشم نال لدے بندے زنانیاں نوں کیوں نرا موجاں لٹن دا حلق پے گیا ہویا اے؟ کھورے اج دنیاں دا اخیرلا دن سی جاں کھورے ایہناں لوکاں نوں کیول کجھ گھنٹیاں دی بادشاہی ملی سی جو ایہہ انھے تے کملے ہوئے پھردے سن۔ایہناں دے اس حلق نے دیس وچ کنا گند پایا ہویا اے۔ لکھاں آدمی سارے اپجاؤ کم چھڈّ کے ایہناں دی سماجک ٹیں نوں قایم رکھن وچ جٹے ہوئے ہن۔ جے ایہہ لوک ایڈی محنت نال بنایا ہویا ریشم اپنے دوالے تھپنا نہ لوڑن تاں شاید سارے دیش نوں کھدر تاں پان نوں مل ہی سکے تے ایہہ دیسی کڑیاں اینی انگریزی کیوں بولدیاں ہن؟ تے ایہہ چٹے مونہاں والے ساڈے دھکو-زوری دے پراہنے جو ہر تھاں نوں اپنا سمجھ کے پیر دھردے سن تے ساڈے ہر آدمی نوں اپنا نوکر سمجھ کے گھوردے سن۔ جس گھر وچ اینے چوکھے تے ایڈے ڈاڈھے پراہنے ہر ویلے موجود رہن اس گھر والیاں واسطے پچھے کی ودھ سکدا ہے؟ اک ہپھے ہوئے بڈھے نوں اک گھوڑی دوڑائی جاندے نوجوان انگریز افسر دے پچھے کبیاں ہو ہو کے تے زور زور دیاں باہیں مار کے دوڑدیاں ویکھ اس دا من غصے تے غیرت نال بھر گیا تے اس دے خیالاں دی لڑی ٹٹ گئی۔
‘‘ خان جی ایہہ کی حرف اے’’ مہر گلّ نے پچھلا حرف یاد کر کے اک ہور تے انگلی رکھی۔ ‘کروئل، کروئل متئب ظالم’ رومی ٹوپی والے منڈے نے سمجھایا تے پھر سوچن لگ پیا۔ گورے گورے رنگاں والے تے ڈھلے ڈھلے چماں والے ایہہ انگریزاں ورگے ہندوستانی تے ہندوستانیاں ورگے ایہہ انگریز کڈے ظالم ہن۔ ڈھلیاں دھوناں چھڈی رکشیاں وچ بیٹھے ہٹیاں وچ جھاتیاں مار مار کوئی پیسے خرچن دا پجّ بہانہ لبھدے ہن۔ رکشے کھچن والیاں نے سارے دن دی بھجّ دوڑ وچ لتاں نوں تتیاں ٹھنڈیاں ہون توں بچان لئی گوڈیاں تیکر پٹیاں بنیاں ہوئیاں سن۔ مڑھکو مڑھکا، ہپھے ہوئے ایہہ رکشا قلی منہ اڈی تے ڈگدے ڈھہندے ایہناں لوکاں نوں دھکّ دھکّ کے پہاڑیاں تے چاڑھدے تے پدھرے تھاواں تے گھوڑیاں وانگ رکشیاں دے اگے دوڑدے۔ ایہناں رنگ برنگیاں وردیاں پائیاں ہوئیاں سن تاں جو ایہناں دے مالکاں نوں بناں منہ ویکھے ہی پتہ لگ جائے کہ کہڑا اس دی مالکی وچ ہے۔ بھوئیں تے پیر نہ دھرن والے تے ڈنگراں دا کم بندیاں توں لین والے ایہہ بندے شاید اوہناں دا منہ ویکھن دا حوصلہ نہ رکھدے ہون۔ ‘تیرے رکشے دا قلی مینوں چوکھا لنناندا دسدا ہے’ اک صاحب نے اگلے رکشے وچ جاندی میم نوں کیہا۔ ‘میرے خیال وچ اوہ چنگی طرحاں جاندا ہے کہ اس نوں اس بارے کی کرنا چاہیدا ہے’ اگوں جواب ملیا۔
‘‘ بھرا جی ایہہ کی حرف ہے؟’’ ‘‘بیؤٹیپھل، بیؤٹیپھل دا مطلب خوبصورت۔’’ سڑک تے جاندے اک بھولڑ جہے پیو نے اپنی مٹیار دھی دے منہ تے ٹور ول گہہ نال تکیا۔شاید قیاس لا رہا سی کہ کڈے کو وڈے دھناڈھ نوں پھاہ سکیگی۔ آؤن والے بہت سارے سالاں لئی اس کڑی دی گرمیاں وچ شملے دی سیر کجھ ایسے گلّ تے نربھر سی جاں کھورے اخبار وچ ویاہ دا اشتہار دین لئی اس دے گن جاچدا پیا سی۔
‘‘خان جی تسیں روز ایتھے آیا کرو’’ مہر گلّ نے رومی ٹوپی والے منڈے دی منت کیتی۔
‘‘کیوں کی گلّ اے؟’’
‘‘ میں تہاتھوں انگریزی پڑھیا کراں گا۔’’
‘‘انگریزی پڑھ کے توں کی کرنی ایں؟’’
‘‘ایہہ بڑی ضروری اے خان صاحب انگریزی میں ضرور پڑھنی اے۔’’ مہر گلّ نے اپنا قصہ چھیڑ دتا۔ ‘‘جے میں انگریزی پڑھ گیا تاں مینوں اکلیاں بینچ تے نہیں بہنا پویگا۔ میں زہرا نوں نال لے کے ایس ویلے سڑک تے پھریا کراں گا۔’’
‘‘ زہرا کون اے؟’’ رومی ٹوپی والے منڈے نے کجھ دلچسپی نال پچھیا۔
‘‘اوہ ساڈے پنڈ دے نمبردار دی دھی اے۔ میں تے اوہ چھیویں جماعت تیکر کٹھے پنڈ دے سکول وچ پڑھدے رہے ہاں۔ چھ پاس کر کے میں اٹھ بیٹھا تے اس دے پیو نے اس نوں کوہاٹ دے سکول وچ بھیج دتا تے اوہ انگریزی دیاں اٹھ پاس کر گئی۔ ہن اس دا پیو کہندا اے میں انگریزی پڑھے ہوئے منڈے توں بغیر کسے نال اس دا ویاہ نہیں کرنا۔ کانوینٹ سکول دی میم صاحب کہندی ہے کہ جے میں ایہہ تے اک ہور کتاب پڑھ جاواں تاں انگریزی دیاں اٹھ کر سکدا ہاں۔’’ ایہہ آکھ کے مہر گلّ نے اپنے وڈے سارے ہتھ وچ پھڑی نکی جہی انگریزی دی کتاب ول گھرنا نال ویکھیا جویں کوئی بھیڑا جیہا بندہ افسر بن کے اس تے رعب پا رہا ہووے۔
‘‘ میں اک صفحہ پڑھدا ہاں تسیں سنو’’ مہر گلّ نے لننی سر توں لاہ کے ہیٹھاں رکھ دتی، تے کتاب دا اک صفحہ کھولھیا۔ ارادے نال بھرپور چہرے دی رنگت کجھ کرڑی ہو گئی۔اپنیاں تیز اکھاں نوں اس نے کتاب دے حرفاں نوں مہر گلّ زور نال گجّ کے بولدا پر اوکھے حرف تے آ کے اس دی زبان منہ وچ پلسیٹے مارن لگ جاندی تے اس دیاں ناساں پھل جاندیاں۔ سوچ دی تھاں دماغ غصے تے قہر نال بھر جاندا۔ اکھاں جھمک جھمک کے ہمیشاں لئی گواچے حرف نوں سر وچوں ٹولدا۔ تلوار مارنی جاں گولی چلانی اس واسطے ایس توں کیڈی سوکھی سی۔ چھیکڑ آ کے اوہ پھیر پچھدا ‘‘خان صاحب ایہہ کی حرف اے؟’’
