گھوڑا دبیاں پستول وچوں جھنجھلا کے گولی باہر نکلی۔ کھڑکی وچوں باہر نکلن والا آدمی اتھے ہی دوہرا ہو گیا۔
گھوڑا تھوڑھی دیر بعد پھر دبیا – دوجی گولی مچلدی ہوئی باہر نکلی۔ سڑک اتے مشکی دی مشق پھٹی، اوہ مودھے منہ ڈگیا اتے اوہدا خون مشق دے پانی وچّ گھل کے وہن لگا۔
گھوڑا تیجی وار دبیا – نشانہ کھنجھ گیا، گولی کندھ وچّ دپھفن ہو گئی۔
چوتھی گولی اک بڈھی دی پٹھّ وچّ لگی، اوہ چیک وی نہ سکی اتے اتھے ہی ڈھیر ہو گئی۔
پنجویں اتے چھیویں گولی بے کار گئی، نہ کوئی مریا، نہ زخمی ہویا۔
گولیاں چلاؤن والا حیران ہو گیا۔
اچانک سڑک اتے اک چھوٹا جیہا بچہ دوڑدا ہویا دکھائی دتا۔ گولیاں چلاؤن والے نے پستول دا منہ اس ولّ کیتا۔ اسدے ساتھی نے کیہا – "ایہہ کی کردیں؟"
گولیاں چلاؤن والے نے پچھیا، "کیوں؟"
"گولیاں تاں ختم ہو چکیاں نے۔"
"توں چپّ رہِ[ نکے جہے بچے نوں کی پتہ؟"

"میں اوہدے گلے 'تے چاقو رکھیا، ہولی-ہولی پھیریا تے اوہنوں حلال کر دتا۔"
"ایہہ توں کی کیتا؟"
"کیوں؟"
"اوہنوں حلال کیوں کیتا؟"
"سواد آؤندا ہے، اس طرحاں کرن 'چ"
"مزہ آؤندا ہے دے بچیا… تینوں جھٹکاؤنا چاہیدا سی… اس طرحاں۔"
اتے حلال کرن والے دی گردن جھٹکا دتی گئی۔

لٹیا ہویا مال برآمد کرن لئی پولیس نے چھاپے مارنے شروع کر دتے۔ لوک ڈر دے مارے ہنیرا ہون ’تے لٹیا ہویا مال باہر سٹن لگے۔ کجھ اجیہے وی سن، جنہاں نے اپنا سامان وی آسے-پاسے کر دتا تاں کہ قانونی کھچ-دھوہ توں بچے رہن۔
اک آدمی نوں بڑی دقت پیش آئی۔ اس کول شکر دیاں دو بوریاں سن، جہڑیاں اس نے پنساری دی دوکان توں لٹیاں سن۔ اک بوری تاں اوہ رات دے ہنیرے ’چ نیڑلے کھوہ وچّ سٹّ آیا پر جدوں اوہ دوجی چکّ کے سٹن لگا تاں نال ہی آپ وی کھوہ وچّ جا پیا۔ رولا سن کے لوک اکٹھے ہو گئے۔ کھوہ وچّ رسے سٹے گئے۔ دو نوجوان تھلے اترے اتے اس آدمی نوں باہر کڈھ لیا پر کجھ گھنٹیاں بعد اوہ مر گیا۔ دوجے دن لوکاں نے ورتوں لئی جد اس کھوہ وچوں پانی کڈھیا تاں اوہ مٹھا سی۔ اسے رات توں اس آدمی دی قبر ’تے دیوے جگ رہے ہن۔

انوواد: بکرمجیت نور

سویرے چھ وجے پٹرول پمپ کول ہتھ گڈی وچ
برف ویچن والے دے چھرا کھوبھ دتا گیا۔
ستّ وجے تکّ اسدی لاش لکّ وچھی سڑک اتے
پئی رہی، اتے اس 'تے برف پانی بن-بن گردی رہی۔
سوا ستّ وجے پولیس لاش چکّ کے لے گئی
برف اتے خون اتھی سڑک اتے پئے رہے۔
پھیر ٹانگا کولوں لنگھیا
بچے نے سڑک اتے تازے خون دے جمے ہوئے چمکیلے
لوتھڑے نوں دیکھیا، اسدے منہ وچ پانی بھر آیا۔
اپنی ماں دی بانہہ کھچکے بچے نے اپنی انگلی نال ادھر
اشارہ کیتا - "دیکھو ممی، ذیلی....۔"

اگّ لگی تاں سارا مہلا جل گیا
صرف اک دوکان بچ گئی،
جسدے متھے تے ایہہ بورڈ لٹکیا ہویا سی-
"ایتھے عمارت سازی دا سارا سامان ملدا ہے۔"

"کھوں ، اک دم جلدی بولو، توں کون ایں؟"
"میں....میں...۔"
"کھوں، شیطان دا بچہ، جلدی بولو.... ہندو اے یاں مسلمان؟"
"مسلمان ۔"
"کھوں، تیرا رسول کون اے؟"
"محمد خان ۔"
"ٹھیک اے... جاؤ۔"

دنگئی، مالک مکان نوں
بڑی مشکل نال گھسیٹ کے باہر لے آئے۔
کپڑے جھاڑ کے اوہ اٹھ کھڑھا ہویا،
اتے دنگئیاں نوں کہن لگا -
"تسیں مینوں مار سٹو، لیکن خبردار،
جے میرے روپئے-پیسے نوں ہتھ لایا...۔"

"پھڑ لؤ... پھڑ لؤ... ویکھیو جاوے نہ۔"
شکار تھوڑھی جہی دور دوڑن توں بعد پھڑیا گیا۔
جدوں بھالا اسدے آرپار ہون لئی اگے ودھیا تاں
اسنے کمبدی آواز وچ گڑگڑا کے کیہا -
"مینوں نہ مارو... میں چھٹیاں وچ اپنے گھر جا رہا ہاں۔"

نویں دلی، جنوری 31 (اے.پی.) نرسنہار ہویا،
کہ مہاتما گاندھی دی موت اتے بے رحمی نال پرگٹاوے لئی
امرتسر، گوالیئر اتے بمبئی وچ کئی تھاواں تے،
لوکاں وچ شیریں (مسلمانی کھیر) ونڈی گئی۔

بڑی مشکل نال میاں-بیوی گھر دا تھوڑھا جیہا سامان بچاؤن وچ کامیاب ہو گئے۔
اک جوان لڑکی سی، اس دا پتہ نہ چلیا۔
اک چھوٹی جہی بچی سی، اسنوں ماں نے اپنی چھاتی نال چپکا کے رکھیا۔
اک بوری مجھّ سی، اسنوں بدمعاش حق کے لے گئے۔
اک گٔو سی، اوہ بچ گئی پر اسدا وچھا نی ملیا
میاں-بیوی، اسدی چھوٹی لڑکی اتے گٔو اک جگہ لکے ہوئے سن۔
سخت ہنیری رات سی، بچی نے ڈر کے رونا شروع کر دتا تاں انجھ لگّ رہا سی کہ کوئی خاموش واتاورن وچ ڈھول وجا رہا ہووے۔
ماں نے گھبرا کے بچی دے منہ اتے ہتھ رکھ دتا، کہ دشمن سن نہ لین، آواز دب گئی -
باپ نے ضروری سمجھدے ہوئے بچی دے منہ اپر موٹی چادر پا دتی۔
تھوڑھی دور جان دے بعد دوروں کسے وچھے دی آواز آئی، گٔو دے کنّ کھڑے ہو گئے -
اوہ اٹھی تے پاگلاں دی طرحاں دوڑدی ہوئی رینگن لگی،اسنوں چپّ کراؤن دی بہت کوشش کیتی گئی، پر بے کار۔
رولا سن کے دشمن قریب آ گئے، مشالاں دی روشنی دکھن لگی۔
بیوی نے اپنے میاں نوں بڑے غصے نال کیہا : "توں کیوں اس حیوان نوں اپنے نال لے آیا سی ۔

پہلی واردات ناکے دے ہوٹل دے نیڑے ہوئی۔
فوراً ہی اتھے اک سپاہی دا پہرہ لگا دتا گیا۔
دوجی واردات، دوجے ہی دن شام نوں سٹور ساہمنے ہوئی۔
سپاہی نوں پہلی جگہ توں ہٹا کے دوجی واردات دے مقام اپر نیوکت کر دتا گیا۔
تیسرا کیس رات دے باراں وجے لانڈری نیڑے ہویا۔
جدوں انسپیکٹر نے سپاہی نوں اس نویں جگہ تے پہرہ دین دا حکم دتا تاں اس نے کجھ دیر غور کرن دے بعد کیہا -
"مینوں اتھے کھڑھا کرو جتھے نویں واردات ہون والی ہے۔"

دو دوستاں نے ملکے دس-ویہہ لڑکیاں وچوں اک لڑکی چنی
اتے بیالی روپئے دے کے اسنں خرید لیا۔
رات گزار کے اک دوست نے اس لڑکی نوں پچھیا، "تیرا ناں کی اے ؟"
لڑکی نے اپنا ناں دسیا تاں اوہ چونک اٹھیا،
"سانوں تاں کیہا گیا سی کہ توں دوجے دھرم دی ایں.."
لڑکی نے جواب دتا - "اسنے جھوٹھ بولیا سی۔"
ایہہ سن کے اوہ دوڑیا دوڑیا اپنے دوست کول گیا اتے کہن لگا -
"اس حرام زادے نے ساڈے نال دھوکھا کیتا ہے، ساڈے ہی دھرم دی لڑکی پھڑا دتی..
چلو واپس کر آئیے...!"

جدوں حملہ ہویا تاں محلے وچ گھٹّ گنتی دے کجھ لوک تاں قتل ہو گئے،
جو باقی بچے جان بچاکے بھجّ گئے۔ اک آدمی اتے اسدی پتنی کسے وس اپنے گھر دے تہہ خانے وچ لک گئے،
دو دن اتے دو رات چھپ کے رہن پچھوں پتی پتنی نے ہملاورا دے آؤن دی آس وچ گزار دتے پر کوئی نہ آیا۔
دو دن ہور کڈھ دتے، موت دا ڈر گھٹن لگا، بھکھ تے پیاس نے زیادہ تنگ کرنا شروع کر دتا۔
چار دن ہور بیت گئے، پتی پتنی نوں زندگی اتے موت نال کوئی پیار نہ رہا، دوویں پناہ دی جگہ توں باہر نکل آئے۔
پتی نے حلیمی نال آواز دندیاں لوکاں ولّ سنبودھت ہندیاں کیہا - "اسیں دوویں اپنا آپ تہاڈے سپرد کردے ہاں.. سانوں مار دیو۔"
جنہاں نوں سنبودھت کیتا سی اوہ سوچیں پے گئے - "ساڈے دھرم وچ تاں جیو-ہتیا پاپ ہے۔"
اوہناں آپس وچ صلاحَ کیتی اتے پتی-پتنی نوں یوگ کاروائی لئی دوجے محلے دے آدمیاں دے حوالے کر دتا۔

چلدی گڈی روک لتی گئی، جہڑے دوجے دھرم دے سن،
اوہناں نوں کڈھ کے تلواراں اتے گولیاں نال ہلاک کر دتا گیا۔
استوں وہلے ہو کے گڈی دے باقی مساپھراں دی کڑاہ، دودھ اتے پھلاں نال کھاتر کیتی گئی۔
گڈی چلن توں پہلاں، کھاتر والے پربندھکاں نے مساپھراں نال سمبودھت ہندیاں کیہا،
"بھراوو، اتے بھینو، سانوں گڈی دی آمد دی سوچنا بہت دیر نال ملی،
ایہی وجہ ہے کہ اسیں جس طرحاں چاہندے ساں، اس طرحاں تہاڈی سیوا نہ کر سکے...۔"

اسدی خدکشی اتے
اسدے اک دوست نے کیہا -
"بہت ہی بے وقوف سی جی...
میں لکھ سمجھایا کہ
دیکھو جیکر تیرے کیس کٹّ دتے گئے ہن
اتے داڑھی منّ دتی گئی ہے
تاں اسدا ایہہ مطلب نہیں
کہ تیرا دھرم ختم ہو گیا..
روز دہیں استعمال کرو..
واہگورو جی نے چاہیا
تاں اک ہی سال وچ اداں دے ہو جاؤگے....۔"

"ک" اپنے دوست "کھ" اپنا ہمدھرم ظاہر کرکے
اسنوں سرکھات ستھان اتے پہچاؤن دے لئی
ملٹری دے اک دستے نال روانہ ہویا۔
رستے وچ "کھ" نے جسدا دھرم کارنوس بدل گیا سی، نوں
ملٹری والیاں نے پچھیا، "کیوں جناب، آسپاس کوئی واردات تاں نہیں ہوئی؟"
جواب ملیا، "کوئی خاص نہیں.. پھلانے محلے وچ شاید اک کتا ماریا گیا۔"
سہم کے "ک" نے پچھیا، "کوئی ہور خبر؟"
جواب ملیا، "خاص نہیں.. نہر وچ تنّ کتیاں دیاں لاشا ملیاں ہن۔"
"ک" نے "کھ" دی خاتر ملٹری والیاں نوں کیہا، "ملٹری کجھ انتظام نہیں کردی؟"
جواب ملیا، "کیوں نہیں، سبھ کم اسدی نگرانی وچ ہندا ہے...۔"

"میں سکھ
بنن دے لئی
ہرگز
تیار نہیں ..
میرا
استرہ
واپس کر دیو
مینوں...۔"

ہزوم نے پاسہ موڑیا، اتے سر گنگا رام دے بتّ اتے ٹٹّ پیا۔
لاٹھیاں ورسائیاں گئیاں،
اٹاں اتے پتھر سٹے گئے،
اک نے منہ اتے تارکول مل دتا،
دوجے نے بہت سارے پرانے جتے جمع کیتے
اتے اوہناں دا ہار بنا کے بتّ دے گلے وچ
پاؤن لئی اگے ودھیا
کہ پولیس آ گئی اتے گولیاں چلنیاں شروع ہو گئیاں
جتیاں دا ہار پہناؤن والا زخمی ہو گیا،
سو ملھم پٹی دے لئی اسنوں
سر گنگا رام ہسپتال وچ بھیج دتا گیا۔

"میریاں اکھاں ساہمنے
میری جوان بیٹی نوں
نہ مارو.... "
"چلو، اسدی منّ لوو..
کپڑے اتار کے
حق دیو اک پاسے نوں...۔"

چھری
پیٹ چیردی ہوئی
نیفے دے تھلے تکّ چلی گئی
نازک شے کٹ گئی۔
چھری مارن والے دے
منہ توں
اچانک
آئت نکلی،
"چ..چ..چ.. مسٹیک ہو گیا۔"

"کون ہو تسیں؟"
"تسیں کون ہو؟"
"ہر-ہر مہاں دیوَ.. ہر-ہر مہاں دیوَ۔"
"ہر-ہر مہاں دیوَ۔"
"ثبوت کی ہے؟"
"ثبوت... میرا ناں دھرم چند ہے؟"
"ایہہ کوئی ثبوت نہیں۔"
"چار ویداں وچوں کوئی گلّ مینوں پچھ لوو۔"
"اسیں ویداں نوں نہیں جاندے.. ثبوت دیو"
"کی؟"
"پجامہ ڈھلا کرو؟"
پجامہ ڈھلا ہویا.. تاں شور مچ گیا، "مار دیو.. مار دیو"
"ٹھہرو، ٹھہرو.. میں تہاڈا بھرا ہاں.. ربّ دی سہں، تہاڈا بھرا ہاں۔"
"تاں ایہہ کی سلسلہ ہے؟"
"جس علاقے توں آ رہا ہاں، اوہ ساڈے دشمناں دا ہے،
اس لئی مجبوراً مینوں اجیہا کرنا پیا، صرف اپنی جان بچاؤن لئی..
اک ایہو غلطی ہو گئی،باقی میں بالکل ٹھیک ہاں..۔"
"اڈا دیو غلطی نوں"
غلطی اڈا دتی گئی، دھرمچند وی نال ہی اڈّ گیا۔

گڈی رکی ہوئی سی۔
تنّ بندوقچی اک ڈبے کول آئے۔
کھڑکیاں وچوں اندر جھاک کے اوہناں مسافراں کولوں پچھیا -
"کیوں جناب، کوئی مرغا ہے؟"
اک مسافر کجھ کہندا کہندا رک گیا۔
باقیاں نے جواب دتا، "جی نہیں۔"
تھوڑھی دیر بعد چار بھالیاں نال لیس ویکتی آئے،
کھڑکیاں وچوں اندر جھاک کے اوہناں مسافراں نوں پچھیا -
"کیوں جناب کوئی مرغا - ورگا ہے؟"
اس مسافر نے جو پہلاں کجھ کہندا-کہندا رک گیا سی،
جواب دتا، "جی پتہ نہیں.. تسیں اندر آکے پیٹی وچ ویکھ لوو۔"
بھالیاں والے اندر داخل ہوئے، پیٹی توڑی گئی تاں اس وچوں اک مرغا نکل آیا۔
اک بھالے والے نے کیہا - "کر دیو حلال۔"
دوجے نے کیہا - "نہیں اتھے نہیں... ڈبہ خراب ہو جاؤ.. باہر لے چلو۔

مجرا ختم ہویا۔
تماشبین وداع ہو گئے۔
استاد جی نے کیہا-
"سبھ کجھ لٹوا کے
ایتھے آئے سی،
لیکن اﷲ میاں نے
کجھ دناں وچ ہی
وارے-نیارے کر دتے۔"

اوہ اپنے گھر دا تمام ضروری سامان
اک ٹرکّ وچ لدّ کے
دوجے شہر جا رہا سی
کہ رستے وچ
لوکاں نے اسنوں روک لیا۔
ٹرکّ دے مال-سامان اپر لالچیاں نے نظراں گڈدیاں کیہا -
"دیکھو یار، کس مزے نال اینا مال اکلا ہی اڈا کے لے جا رہا ہے"
سامان دے مالک نے مسکرا کے کیہا - "جناب، ایہہ میرا اپنا ہے"
دو-تنّ آدمی ہسے - "اسیں سبھ جاندے ہاں"
اک آدمی چیکیا- "لٹّ لؤ.. ایہہ امیر آدمی ہے.. ٹرکّ لے کے چوریاں کردے۔"

"دیکھ یار،
توں بلیک مارکیٹ
دا ملّ وی لیا
اتے اجیہا ردی
پیٹرول دتا
کہ
اک دوکان
وی نہ جلی۔"

"مریا نہیں.. دوکھو، اجے جان باقی ہے۔"
"رہن دے یار.. میں تھکّ گیا ہاں۔"

"کجھ نی دوست..
عینی محنت
کرن اتے وی صرف
اک ڈبہ ہتھ
لگیا سی، پر اس
وچ وی سالا سوئر
دا گوشت نکلیا.. ۔"

"ساڈی قوم دے لوک وی کیسے نے..
پنجاہ سوئر اینیاں مشکلاں دے بعد
تلاش کرکے اس مسجد وچ کٹے سن...
ادھر مندراں وچ دھڑا-دھڑا
گٔو دا گوشت وک رہا ہے...
لیکن ایتھے سوئر دا ماس خریدن
دے لئی کوئی آؤندا ہی نہیں...۔"