موہن لال سوں گیا ایس ساقی
زور-زور دی دروازہ کھڑکاؤن دی آواز نال میرے ہتھ ’چ پھڑی ہتھوڑی پھڑی ہی رہِ گئی۔ پتنی میرے نیڑے فریم کیتی تصویر لئی کھڑوتی سی۔
‘‘کون ہووےگا؟’’ میں پتنی ولّ ویکھدیاں کیہا۔
‘‘پتہ نہیں۔’’ اس نے دو شبداں دا جواب دتا۔ اوہ اجے بوہا کھولن لئی جان ہی لگی سی کہ میں اس نوں روک لیا اتے اسے طرحاں ہتھ ’چ ہتھوڑی پھڑی میں سٹول توں ہیٹھاں اتر بوہا کھولن لئی باہر ولّ تر پیا۔ کنڈی کھولھ کے میں پھٹّ وکھرے کیتے۔ باہر کوئی سٹھاں دے گیڑ دا مدھرے قد والا بندہ کھلوتا سی۔ چہرے ’تے بھاری مچھاں سن۔ تیڑ چٹا کڑتا-پزاما تے پیراں وچّ انگوٹھے والی چپل سی۔
‘‘میں موہن لال تحصیلدار ہاں۔’’ میں اجے سمجھن دی کوشش کر ہی رہا سی کہ موہن لال تحصیلدار کون ہو سکدا ہے؟ اوہ تدے ادھوری چھڈّ گلّ پوری کرن لئی بولن لگا:
‘‘میں تہاڈا گوانڈھی ہاں۔ آہ نال والا گھر میرا ہی ہے۔’’
‘‘آؤ اندر آ جاوو۔ چاہ دا کپ پی کے جانا۔’’ میں نمرتا نال آکھیا۔
‘‘نہیں چاہ-چوہ دی تاں لوڑ نہیں۔ میں تاں ایہہ پچھن آیاں کہ آہ میرے والے پاسے ڈرائنگ-روم دی کندھ ’تے ہتھوڑے کون مار رہا ہے؟ ہتھوڑے دے وار نال ڈرائنگ-روم دیاں ساریاں چیزاں کمب رہیاں نے اتے برخوردار ایہہ ہتھوڑے کندھ ’تے نہیں سگوں میرے دل ’تے وجع رہے سن۔’’ اوہ سخت لحظے ’چ بولیا۔ میں اجے وی اس دی گلّ نوں گمبھیرتا نال نہیں سی لیا۔ مینوں اس دی ہتھوڑے مارن والی گلّ ’تے ہاسہ آ گیا سی جس نوں میں مشکل نال بلھاں ’چ روک سکیا ساں۔
‘‘نہیں انکل، ایہہ تاں میں ہی سی۔ تنّ دن پہلاں اسیں ایہہ گھر خریدیا۔ ہور تاں سارا سامان اسیں دو دناں وچّ سیٹ کر لیا سی، بس اک تصویر باقی رہِ گئی سی۔ میں سوچیا اس نوں وی ڈرائنگ-روم دی کندھ ’تے ٹنگ دیواں۔ اتھے سوہنی لگیگی۔ اس لئی میں ہی سٹول ’تے چڑھیا ہتھوڑی دی مدد نال کندھ ’چ کلّ گڈّ رہا سی۔’’
‘‘کاکا کلّ گڈن لئی میں کدوں منع کیتا؟ پر اجیہا کردیاں اگے لئی دھیان رکھنا کہ تہاڈے گوانڈھ وچّ موہن لال تحصیلدار وی رہندا۔’’ میری گلّ سن اتے انا آکھ اوہ تیز قدماں نال اپنے گھر دے کھلھے بوہے راہیں اندر چلا گیا۔ میں خاصہ چر اسے تھاں کھلوتا موہن لال تحصیلدار بارے سوچدا رہا۔
‘‘کیہا بندہ؟ کس طرحاں دا گوانڈھ ملیا ہے؟’’ اچانک میرے منہ ’چوں انا ہی نکلیا۔ پہلی وار ’چ ہی میرے من وچّ موہن لال لئی کڑتن بھر گئی سی۔ دروازہ بند کر کے میں اندر ولّ تر پیا۔
‘‘کون سی جی؟’’ اندر آیا تاں پتنی نے پچھیا۔
‘‘موہن لال جی سن اپنے گوانڈھی۔’’
‘‘کی کہہ رہے سن؟’’
‘‘کجھ نہیں! بس ایویں پچھن آئے سن، کسے چیز دی لوڑ تاں نہیں؟’’ میں گلّ بدلدیاں پتنی نوں کیہا۔ سٹول اسے تھاں توں چکّ میں رسوئی والے پاسے دی کندھ ولّ لے گیا اتے سٹول ’تے چڑھ مڑ کلّ گڈن لگا، ‘‘میں کیہا جی، ایہہ تصویر تاں ڈرائنگ-روم دی کندھ ’تے ہی چنگی لگیگی۔ پھر تسیں ادھر کیوں آ گئے؟’’ پتنی دے سوال ’تے پہلاں میرے من ’چ آئی کہ اس نوں ساری گلّ دسّ دیواں پر اس طرحاں کرنا مینوں چنگا نہیں لگا۔ اس لئی کہ اوہ اجیہے گوانڈھ بارے ہور ودھ سوچیگی۔ میں گلّ گول-مول کر کے مکا دتی۔ اک ہفتے وچّ ہی پتنی دا موہن لال دی نونہہ نال میل-ملاپ ہو گیا۔ ساوتری سی اس دا ناں۔ چنگی پڑھی-لکھی نیک عورت سی۔ گھر وچّ سہرا سی، اوہ سی اتے پتی سی۔ بس کلّ تنّ جی۔
موہن لال تحصیلدار نہیں سگوں تحصیل وچّ کلرک سی پر لوکاں ’تے اوہ ہمیشاں تحصیلدار والا رعب پاؤندا سی۔ اس دا منڈا کسے ٹھیک نوکری ’تے لگیا ہویا سی۔ ساوتری ایم.اے. پڑھی ہوئی ہے۔ پڑھی ہون دے باو جود گھر وچّ رہندی ہے۔ پتی اتے سہرے دا خیال رکھدی ہے۔ دن پیندیاں کدے-کدائیں باہر گلی ’چ کھلوتیاں، کتے آؤندے-جاندے جاں محلے ’چ کسے سماگم ’چ موہن لال نال میری ملاقات ہو وی جاندی تاں بھاویں بہہتیاں گلاں تاں نہ ہندیاں پر پھر وی اوہ پہلے دن والے سخت لحظے ’چ نہ بولدا۔
پھر اک ایتوار نوں میں باہر گلی وچّ بوہے ساہمنے دی تھاں ’تے جھاڑو مار رہا سی کہ موہن لال اپنے گھروں باہر نکلیا۔ ‘‘ہاں بیٹا جی، کی ہو رہا ہے؟’’
‘‘بس انکل، کجھ نہیں۔ تھاں گندی سی، میں کیہا آپ جھاڑو مار دیواں۔ تہانوں تاں پتہ ہے جماندار تاں…؟’’
‘‘برخوردار، اجکلھ دے زمانے ’چ جماندار کتھے ملدے نے!’’ مینوں موہن لال دے بلھاں ’تے جویں جھگّ دسن لگی سی۔ اوہ ہور کجھ بولے بناں اپنے گھر اندر جا وڑیا۔
ایتوار نوں مینوں سبزی منڈی توں اکٹھی سبزی خریدن دی عادت سی۔ میں سویرے ہی جھولا چکّ چلیا جاندا ساں۔ اجے میں گھروں باہر نکلیا ہی سی کہ موہن لال اپنے گھر دی دیہلیز ’چ کھڑوتا دس پیا۔ میں دوویں ہتھ جوڑے ہی سن کہ اوہ آپے بول پیا، ‘‘برخوردار، سبزی لین جا رہا ہیں؟’’ میں ہاں وچّ سر ہلا دتا پر مینوں سمجھ نہیں آئی کہ اس نوں کویں پتہ لگا کہ میں سبزی لین جا رہاں۔
‘‘کاکا، سبزی تاں پھر لے آئیں۔ آ، پہلاں میں تینوں اپنا گھر دکھاواں۔’’ بھاویں میرا منڈی جانا کنا وی ضروری سی پر تاں وی میں موہن لال دے پچھے تردا اوہناں دے گھر اندر داخل ہویا۔ اوہ مینوں اک-اک کمرہ، کمرے وچّ سجاوٹ دی اک-اک چیز دکھاؤن لگا۔ دو بیڈروم، لوبی، کچن، سٹور، ڈرائنگ-روم، پوجا والا کمرہ تے پھر باہر ویہڑے ’چ گھر دے اک کھونجے ’چ بنیا بناں پلستر والا کمرہ ڈرائنگ-روم ولّ جان توں پہلاں۔ میں اس نوں پچھ ہی لیا، ‘‘انکل ایہہ کمرہ…؟ باقی ساریاں وچّ فرش ’تے پتھر لگیا ہویا، ساگوان دی لکڑی ہے۔ سارے کمریاں دی سجاوٹ پر آہ…؟’’ ڈرائنگ-روم ’چ سوفے ’تے بیٹھدیاں میں اس بناں پلستر والے کمرے بارے پچھیا۔ میرا سوال ادھورا رہِ گیا۔ میری گلّ ’تے موہن لال زور-زور دی ہسن لگا، ‘‘سارے محلے والے وی مینوں ایہو آکھدے نے کہ عالیشان کوٹھی دے باہر آہ کی نظربٹو لا رکھیا ہے۔ ہن میں ساریاں نوں کویں دساں، کویں سمجھاواں؟ سارے میرے جہے جذباتی تھوڑھا ہو سکدے نے؟ پھر سارے میرے وانگ اک-دوجے نال جڑے ہوئے وی تاں نہیں ہو سکدے۔ جدوں میرا ویاہ ہویا تاں اس پلاٹ وچّ ایہہ کچا کوٹھا بنیا ہویا سی، جہڑا پتہ نہیں پتا جی نے کویں بنایا سی! رکمنی میرے نال ویاہ کروا کے اسے کچے کوٹھے وچّ رہن لگی۔
ویاہ توں مہینہ بعد ہی پتا جی چلانا کر گئے۔ میری نوکری اجے کچی سی۔ رکمنی بہت نیک عورت سی، بہت سمجھدار سی، بہت پیار والی سی۔ اس نے کدے وی کسے گلّ دا گلہ نہیں سی کیتا میرے نال۔ بھاویں اوہ کویں وی کچے کوٹھے وچّ رہی۔ اسیں پھر ایہہ کمرہ، جس دی توں گلّ کر رہا ہیں، بناؤن بارے سوچیا۔ ہولی-ہولی دیواراں کھڑھیاں کرن لگے۔ پیسے دی تھڑھ کرکے اسیں مزدور کوئی نہیں لایا۔ میں تاں سویرے ہی اپنی نوکری ’تے چلیا جاندا اتے رکمنی سارا دن اٹاں، گارے وچّ لگی رہندی۔ اوہ اپنے سر ’تے اٹاں رکھ کے مستریاں نوں پھڑاؤندی رہندی۔ ساڈے کول مساں اتنے پیسے ہی سن، جس نال اسیں ایہہ کمرہ کھڑھا تاں کر لیا پر اس دے باہر پلستر نہیں کروا سکے۔
بھاویں پکی نوکری ہون اتے پیسے آؤن ’تے میں ایہہ عالیشان گھر بنا لیا پر ایہہ کمرہ… پتّ اسے کمرے ’چ پیدا ہویا، وڈا ہویا، ویاہیا گیا۔ تدے رکمنی مینوں اکلا چھڈّ چلی گئی اتے جاندے ویلے ایہہ کمرہ مینوں دے گئی۔ پر کوئی دوجا ایہہ کویں سمجھ سکدا؟ کئی واری مینوں تاں ایوں وی لگدا جویں رکمنی اجے وی اس کمرے وچّ رہِ رہی ہووے۔ اوہ تاں چلی گئی پر اس کمرے نال جڑیاں اس دیاں یاداں…؟’’ میں ویکھیا ایہہ کہندیاں موہن لال دیاں اکھاں نم ہو گئیاں سن۔
‘‘انکل، تہاڈے گھر وچّ نونہہ ہے، پتّ ہے۔ تسیں گھر کویں توردے ہو؟’’ میں گلّ بدلدیاں کیہا۔ میرے اس سوال ’تے موہن لال پھر ہسن لگا۔
‘‘اس وچّ پچھن والی کہڑی گلّ ہے؟ اک گھر ہندے اتے اس تھلے جے سارا گھر چلے تاں سبھ ٹھیک-ٹھاک رہندا۔ گھر نال باہر دی وی ذمہ واری ہندی ہے۔ عورت تاں گھر دی چاردیواری دے اندر ہی مالکن ہندی ہے۔ گھر وچّ چاہے اوہ الٹا کرے، سدھا کرے، انی کرے جاں اکی کرے، اس نوں کجھ نہیں کہہ سکدے۔ ہن تیری تائی نوں ہی لے لوو۔ اوہ ویاہ کروا کے پچی سال میرے نال رہی۔ ایہناں پچی سالاں وچّ کدے بازار تک نہیں گئی۔ اصل وچّ میں جان ہی نہیں دتا۔ باہر دی خریدداری تاں مرد نوں ہی کرنی چاہیدی ہے۔ باہر گئی عورت دی دیہہ وچوں پرائے مرد دیاں اکھاں ہمیشاں آر-پار لنگھدیاں رہنگیاں۔ اوہ تاں پرائے مرد دی نظر وچّ چڑھی ہی رہیگی۔ عورتاں تاں اک اجیہا گہنہ ہے، جس نوں سانبھ کے رکھنا چاہیدا ہے۔ ہن توں پتّ نوں ویکھ لے۔ میں اس نوں ویاہ لیا۔ ایم.اے. پڑھی کڑی ہے پر مجال گھروں باہر وی چلی جاوے۔ میں تاں پتّ نوں پہلے دن ہی سمجھا دتا سی، ‘کاکا اس نوں تیری ماں وانگ گھر دا شنگار بنا کے رکھیں۔’ اج-کلّ دیاں نونہاں تاں سہرے دے موڈھے چڑھیاں رہندیاں نے پر میری نونہہ مجال کدے گھنڈ کڈھے بناں میرے ساہمنے وی آ جاوے۔ میں تاں اج تک اوہدی شکل تاں کی انگل وی نہیں ویکھی۔ اوہ میرے ساہمنے ہندی ہی نہیں۔ مینوں تاں روٹی وی پتّ ہی کھواؤندا ہے۔ لے میں کہڑیاں گلاں لے بیٹھا؟ توں تاں سبزی لین جانا سی۔ چل کدے پھر بیٹھانگے۔ اجے تاں میرے کول دسن والیاں بہت ساریاں گلاں نے۔’’
میں خاصہ چر موہن لال کول بیٹھ باہر نکلیا۔ اس دیاں بہت ساریاں گلاں من ’چ گھم رہیاں سن جہڑیاں اج دے وقت نال میل نہیں کھاندیاں۔
دو ہفتے لنگھ گئے پر میں موہن لال نوں نہیں ویکھیا۔ گڈّ پھرائیڈے دی چھٹی ہون کرکے میں سویرے اک متر دے گھر جان دی سوچی۔ تیار ہو کے اجے باہر نکلیا ہی سی کہ بوہے ’تے موہن لال نوں کھڑے ویکھیا۔ میں دوویں ہتھ جوڑ اس نوں بندنا کیتی پر اس نے پہلاں وانگ کوئی گرمجوشی نہیں دکھائی۔
‘‘کی گلّ انکل، طبیعت تاں ٹھیک ہے؟’’ میں تاں ایویں پچھ بیٹھا پر اوہ ٹھاہ کرکے میرے ’تے وجا۔
‘‘اوئے میری…طبیعت نوں کی گولی وجی ہے؟ مینوں تاں اپنی اولاد ’تے غصہ ہے۔’’
‘‘انکل اولاد نے کی وگاڑ دتا؟’’ میں سہج نال پچھیا۔
‘‘وگاڑ دتا۔ اوہ دوویں میاں-بیوی وگاڑن ہی تاں لگے سن۔ ایہہ تاں میں ہی اوہناں نوں سر چکن نہیں دتا۔’’
اجے میں اس نوں پچھن لگا ہی ساں کہ اوہ آپے گلّ جاری رکھدا ہویا بولن لگا، ‘‘ہونا کی سی؟ کل پتّ اتے نونہہ میرے ساہمنے آ کھڑے ہو گئے۔ میں بولیا کجھ نہیں، بس اوہناں دوواں ولّ ویکھدا رہا۔ گلّ پھر پتّ نے آپ شروع کیتی۔ بہو چپّ رہی پر پتّ بولن لگا، ‘پتا جی، جے تسیں اجازت دیوو تاں تہاڈی نونہہ نوں نوکری ’تے جان دیواں؟’ میں تاں حیران ہویا اس دے منہ ولّ ویکھن لگا۔ مینوں تاں ایہو سمجھ نہ آوے کہ اس نے میرے کولوں ایہہ سوال پچھن دی ہمت کویں کیتی۔ اک واری تاں میرے من آیا چپیڑ ماراں منڈے دے منہ ’تے پر میں اپنے ’تے قابو پا اس نوں پچھیا، ‘کی لوڑ پے گئی بہو نوں نوکری کرن دی؟’ ‘ہور تاں بابو جی کجھ نہیں، گھر ’چ چار پیسے لیاویگی تاں ہتھ ہور کھلھا ہو جاویگا۔’ ایہہ سن میں اوہناں نوں پھٹکار پا نانہہ کر دتی۔ اوہ دوویں تاں اپنے کمرے وچّ چلے گئے پر اس ویلے رکمنی دی مینوں بہت یاد آئی۔ کویں اس نے بہت اوکھے دن ویکھے، بہت سوکھے دن ویکھے پر میرا ساتھ نہیں چھڈیا۔ پچی سال میرے نال نبھاہ کیتا۔ کوئی گلہ نہیں کیتا، کجھ نہیں کیہا۔ ہتھ سکھالا رہا جاں اوکھا رہا۔’’
مہینہ لنگھ گیا پر موہن لال نال ملاقات نہیں ہو سکی۔ شاید کم ’چ رجھیا ہووےگا۔ ایہو سوچ میں انگولا جیہا رہا پر اک دن سویرے جدوں میں گھروں باہر نکلیا تاں موہن لال دیہلیز ’چ کھڑوتا سی۔
‘‘کی گلّ انکل، لگدے بہت زیادہ رجھے ہوئے ہو کم ’چ! تاہیؤں کدے درشن نہیں ہندے۔’’
‘‘نہیں کاکا، ہن تاں میں وہلا ہی وہلا ہاں۔’’
‘‘انکل میں سمجھیا نہیں!’’ میں پچھیا،
‘‘کی کراں بئی سرکار نے ہن مینوں بڈھیاں دی قطار وچّ کھڑھا کر دتا۔ رٹائرمینٹ مل گئی ہے مینوں۔ ہن تاں میں وہلا ہی وہلا ہاں۔’’
‘‘ٹھیک ہویا انکل ساری عمر بہت نوکری کر لئی ہن آرام کرو۔’’
‘‘ہاں برخوردار ہن تاں آرام ہی آرام ہے۔’’
پھر کدے-کدائیں موہن لال مل جاندا تاں اوہ پتّ-نونہہ دیاں گلاں ضرور کردا۔ اس نے دسیا کہ ہن اوہ اس دی انی پرواہ نہیں کردے، جنی چنتا اوہناں نوں پہلاں ہندی سی جدوں اوہ نوکری کردا سی۔ پھر اک دن اس نے دسیا کہ جدوں اوہ دوپیہرے سوں جاندا ہے تاں نونہہ اس نوں ستا پیا ویکھ چپ چاپ تیار ہو کے گھروں باہر نکل جاندی ہے۔ اس دی کوئی پرواہ نہیں کردی۔ اس نوں ایہہ وی گلہ سی کہ ہن اس دی سسّ تاں رہی نہیں۔ اوہ بھاویں انی کرے جاں اکی کرے۔
اک دن راتیں اسیں سون لگے سی کہ کسے نے زور-زور دی باہر دا دروازہ کھڑکایا۔ جدوں میں بوہا کھولھ ویکھیا تاں باہر موہن لال کھلوتا سی۔
‘‘انکل کی گلّ؟’’ میں حیران ہندیا کیہا۔
‘‘آؤ، اندر لنگھ آؤ۔’’ اسیں ڈرائنگ-روم وچّ آ بیٹھے۔ میں ویکھیا اس دا چہرہ گرم تامبے وانگ تپ رہا سی۔ ‘‘انکل سبھ ٹھیک تاں ہے؟’’ میں پچھیا۔
‘‘اوئے کاہدا ٹھیک ہے کاکا؟ ہن کجھ چر پہلاں پتّ اتے نونہہ میرے کول چپ چاپ آ کھڑو گئے۔ میں پچھیا کی ہویا؟ ‘اسیں پتا جی تہاڈے نال اک صلاحَ کرنی ہے۔’ میں سوچیا پتّ سیانا ہو گیا، کوئی چنگی کریگا پر اس نے گلّ اس طرحاں چھیڑی، ‘پتا جی جے تسیں کہو تاں ویہڑے دے کھونجے ’چ بنیا ایہہ بناں پلستر والا کمرہ اسیں تڑوا نہ دیئیے؟ کنا بھیڑا لگدا ہے ایہہ باہر گھر دے متھے ’تے کھڑوتا۔ میرے تاں کئی متر وی کہہ چکے نے کہ اس نے تاں کوٹھی دی شان ہی مار رکھی ہے۔’ اس سندیاں سار مینوں تاں جویں اگّ لگّ گئی۔ بس کاکا میں کجھ کر ہی نہیں سکیا… میرا سریر غصے نال کمبن لگا اتے میرے مونہوں بس ایہو نکلیا، ‘اوئے میرے بنائے نوں تاں ڈھاہن لئی توں راضی ہو گیا۔ اس وچّ اک نویں اٹّ تاں لگا کے دکھا۔’ کاکا اوہناں نوں کی پتہ کہ اس بناں پلستر دے کوٹھے نال میں کویں جڑیا ہویا ہاں۔ جدوں وی میں اس ولّ ویکھدا ہاں تاں مینوں لگدا ہے جویں رکمنی اجے وی سر ’تے اٹاں چکی مستریاں نوں پھڑا رہی ہووے۔ جے ایہہ کمرہ ہی نہ رہا تاں کی رکمنی میرے کولوں دور نہیں ہو جاوے گی؟ پر اج دی پیڑھی ساڈے جنی بھاوک کتھے ہو سکدی ہے؟ بس کاکا اس توں بعد تاں اندر انا ماڑا-ماڑا ہو گیا کہ میں تاں روٹی وی نہیں کھادھی۔ گراہی اندر لنگھے ہی نہ۔’’
اس دی اجیہی سوچ ویکھ میرا اندر وی جویں دکھ اتے افسوس نال بھر گیا۔
دن لنگھدے گئے۔ کدے-کدائیں موہن لال نال میل ہو جاندا تاں وی اوہ کجھ بولدا ہی نہ۔ پتّ-نونہہ بارے کجھ نہ دسدا۔ بس چپ چاپ جیہا، ڈریا جیہا ساہمنے بیٹھا رہندا۔ مینوں جاپدا جویں ایہہ سارا کجھ کمرہ توڑن والی گلّ بعد ہی ہویا سی۔
اک ایتوار نوں جدوں میں گھروں باہر نکلیا تاں گلی وچّ موہن لال دے گھر موہرے تنّ-چارن سکوٹراں ’تے پنج-چھ بندے کھڑے ویکھے۔ سبزی منڈی ولّ جاندے میرے قدم رک گئے۔
‘‘کی گلّ بھائی صاحب؟’’ میں اوہناں پنج-چھ بندیاں وچوں اک کولوں پچھیا۔
‘‘موہن لال جی پورے ہو گئے۔’’
‘‘پورے ہو گئے…؟ راتیں تاں اوہ میرے کول کنا چر بیٹھے گلاں کردے رہے۔’’
‘‘ہاں بھائی صاحب، راتیں چنگے-بھلے گھر آئے۔ اوہناں دے پتّ نے دسیا کہ پچھلے کئی دناں دے اوہ بہت چپّ-چپّ جہے ہو گئے سی۔ کسے نال بولدے نہیں سن۔ پتّ نوں وی کجھ نہ کہندے۔ بس راتیں ستے تے…۔’’
اس نے گلّ ادھوری چھڈّ دتی۔ میں اپنے گھر جا سبزی والا جھولا اک پاسے رکھ مڑ باہر ویہڑے ’چ پہنچیا تاں ویکھیا اس دا مرتک سریر دھرتی ’تے پیا سی۔ دیہہ نوں چٹے کپڑے نال کجیا ہویا سی پر منہ اس دا ننگا سی۔
کئی عورتاں اتے مرد ویہڑے ’چ بیٹھے موہن لال دیاں ہی گلاں کر رہے سن۔ اس دا پتّ، پیو نوں شمشانگھاٹ لجان دی تیاری کرن وچّ رجھیا ہویا سی۔ موہن لال دی نونہہ عورتاں وچّ گھری بیٹھی سی۔ جس نے ساری عمر سہرے نوں اپنی انگل نہیں سی دکھائی، اس نے ہن سر ’تے چنی وی نہیں سی لئی ہوئی سگوں اوہ تاں چپ چاپ جہی منہ ننگا کری فرش ’تے وچھی دری اتے بیٹھی موہن لال دی دیہہ نوں ویکھ رہی سی۔ اس طرحاں لگّ رہا سی جویں اس نوں تاں سہرے دا رتی بھر وی ڈر نہیں سی۔
مینوں لگا جویں ہن اس گھر وچّ کسے نوں کسے دا وی ڈر نہیں۔ سارے موہن لال دے بنائے اصولاں دے پنجرے دا دروازہ کھولھ آزاد ہو گئے سن۔
میری نظر اک واری موہن لال دے مرتک سریر ’تے چلی گئی۔ اوہ چپ چاپ چٹی چادر ’چ لپٹیا دھرتی ’تے پیا سی۔ اس دیاں اکھاں بند سن جنہاں نوں ویکھ مینوں اس طرحاں لگا جویں موہن لال سوں گیا سی، ہمیشاں لئی سوں گیا سی۔ تاہیؤں تاں اس دی نونہہ ویہڑے وچّ جڑے لوکاں ’چ منہ ننگا کری بیٹھی سی۔ اس نوں تاں سہرے دا وی کوئی ڈر نہیں سی۔ کوئی بھے نہیں سی۔
پندراں دن ہو گئے نے موہن لال نوں پورا ہویاں۔ مینوں بہت یاد آؤندی ہے اس دی۔ میرا بہت ودھیا ساتھ جو ٹٹّ گیا سی۔
اک سویر دفتر جان لئی میں گھروں باہر نکلیا تاں ویکھیا پنج-چھ مزدور موہن لال دے گھر دے باہر بنے بناں پلستر والے کمرے نوں ہتھوڑیاں نال توڑ رہے سن۔
