مبینا کہ سکینا گربخش سنگھ پریتلڑی
پنڈ دے اکو اک پکے گھر دے پچھواڑیوں مرد تے تیویں چوراں وانگ اگا پچھا گھوکھدے نکلے۔ ساہمنے سورج لہہ رہا سی، سدھیاں کرناں اوہناں دے منہ اتے پئیاں۔ مرد دا جسا جوان تے تکڑا، تیویں دی نہار سوہنی تے پتلی پر دوہاں دے حواس اڈے ہوئے۔ پل دا پل پرلے سرؤں آؤندیاں ’وعظاں سنن لئی کھلو کے، اوہ تھوڑھی دور سر سر کردے کماد دے کھیت وچ جا وڑے۔ اس کھیت دے اک پاسے بنے اتے لسوڑے دا درخت سی۔
ایہہ ذیلدار ہاشم علی دا پتر قاسم تے اوہدی نونہہ زینت سن۔ ذیلدار ہاشم، اوہدا قبیلہ تے پنڈ دے بہت سارے لوک دو گھنٹے نہیں ہوئے کہ پنڈ خالی کر گئے سن۔
اج تکّ ذیلدار بڑے حوصلے وچ رہا سی۔ اواڑے بڑے اڈدے سن، کہ اس پنڈ جتھا پے گیا، اس پنڈ پینا اے۔ کوئی گھوڑی والا اس کھوہ ‘تے آکھ گیا سی کہ لہاراں دی کوٹلی ساری سڑ گئی اے۔ ذیلدار کہندا، “سبھ اواڑے نے-خاطر جمع رکھو۔ نویں نگر دا وڈا سردار میرا دوست اپنے بچے ساڈے پنڈ سوان نوں تیار اے۔”
پر اج سویرے جدوں ذیلدار سردار کولوں تسلی لین گیا تاں سردار کجھ پھرکرمند دسیا، تے اوہدے کول بیٹھے نوں کجھ سکھ اٹھ کے پرھاں لے گئے تے ذیلدار دے کنیں ماڑی جہی بھنکھ پے گئی، “سردار جی- دھوکھا نہ کھانا-بھسینوں آیاں نے جتھا بنا لیا جے-تے اوہ کسے دی نہیں جے سندے۔”
پنڈ مڑ کے ذیلدار نے وڈی مسیت وچ میٹنگ کیتی تے پنڈ خالی کر دین دا فیصلہ ہو گیا۔ سارے پنڈ وچ چیک-چہاڑا مچّ گیا۔ روندیاں دھوندیاں نے گنڈھاں-بچکیاں بدھیاں، سکھ بچیاں نال کھیڈدے مسلمان بچیاں نوں دھول دھپھے مار گھریں آندا۔ کہرو نے سراز دی بانہہ پھڑ لئی، “نہیں تائی، ایہنوں میں نہیں جان دینا!” سراز دی ماں نے ایہہ آنہدیاں کہ “ساڈا دانہ پانی ہن اتھوں مکّ گیا اے،” پتر نوں اگے لا لیا۔
آہ سٹّ، اہُ پھڑ، ایہدی کسے ہمسائے نوں سپردی کر، بوہے جندے مار، ڈنگراں دیاں پٹھاں اتے جلے پرانے سٹّ، لوک اپنے گھراں ‘چوں نکل کے گلیاں وچ اکٹھے ہو گئے۔ پنڈ دی روح اپنا قالب چھڈّ رہی سی۔ اپنیاں کندھاں ولّ ویکھ ویکھ بڈھے لوک ڈھاہاں مار رہے سن۔ ہاشم ذیلدار دیاں اکھاں وی بھریاں ہوئیاں سن تے اوہ اپنے پتر قاسم نوں پچھانہ ریہنوں ورج رہا سی۔
“تسیں بالکل فکر نہ کرو”، قاسم آنہدا سی، “زینت کجھ بیمار تے بہت گھابری ہوئی اے۔ مبینا نوں چکّ کے اوہدے کولوں تریا نہیں جانا۔ نالے میں ساری خبرسار لے کے آوانگا۔ دوروں جتھا آؤندا ویکھ کے، میں زینت نوں گھوڑی اتے اگے بٹھا، پتنوں پار ہو تہانوں آ ملانگا۔”
کئی ہور جوان وی پچھانہ رہِ گئے، کی پتہ جتھا نہ ہی پئے۔ نویں نگر دا سردار جتھے نوں روک ہی لئے، تے پھر اوہ سارے پنڈ نوں موڑ لیاؤنگے۔
وطن چھٹّ رہا سی، پیلیاں کھوہ چھٹّ رہے سن، میدان چھٹّ رہے سن جنہاں دی مٹی وچ آڑیاں نال چھلے موڈھے ابھلّ یاداں بن گئے سن۔ بیریاں چھٹّ رہیاں سن جنہاں دے بچپن وچ چوری کھادھے بیراں ورگا مٹھا پھل پھیر کدے کسے نہیں کھادھا۔
اپنے کھوہ کولوں لنگھدیاں ابراہیم دی وہوٹی دی ہا نکل گئی، “ہنے نویاں ٹنڈاں پوائیاں سن۔ ویہہ روپیئے لا کے نویں کانجن چڑھائی سی۔”
بھوں بھوں اپنیاں جوہاں نوں تکدے لوکاں دیاں اکھاں بنیاں، ڈھیریاں، واڑاں نال اڑ اڑ رکدیاں۔ اوڑک جانیا پیاریا سبھ کجھ لوپ ہو گیا تے پردیس دی چھنک پرھاں سٹدی حد اتے سوگی قافلہ بہہ گیا۔
اودھر نویں نگروں پیلیؤں پیلی دوڑدا آ کے کوئی خبر دے گیا کہ بھٹھے تکّ جتھا پہنچ گیا سی۔ قاسم اپنے تویلے ولّ بھجا گیا، پر گھوڑی اتھے کوئی نہیں سی۔ تے دوروں اجے چوکھی دوروں، تلواراں لشکدیاں اوہنوں دسیاں۔
“زینت، زینت! چکّ مبینا نوں، گھوڑی کسے کھولھ کھڑی اے۔ چھیتی کر۔ گھر دے پچھواڑے کماد وچ لکن دے سوا ہور کوئی راہ نہیں رہا۔”
کماد وچ اوہ وڑے ہی سن کہ جتھا پنڈ دی جوہ وچ آ دھمکیا۔ بنے کولوں کئی دوڑدے لنگھدیاں دی ‘واز آئی۔
“ایہہ اپنے ہی ہونگے، پتن ولّ نٹھے جاندے۔” قاسم نے آکھیا۔
انے نوں پنڈ وچوں ایؤں شور آؤن لگّ پیا جیوں اتھے اسمان ٹٹّ پیا سی۔ شور اوہناں دے نیڑے تیڑے آؤندا جا رہا سی۔
کماد وچ بڑا حسڑ لگّ رہا سی۔ مبینا بھاویں اجے جاگی نہیں سی، پر پاسے مارن لگّ پئی سی۔
“بڑی مشکل بنی، اہنے رو پینا اے”تے جتھا ہن ساڈے گھر پہنچیا کہ پہنچیا۔”
داڑ داڑ کردے دو گھڑسوار بنے دے لاگیوں لنگھ گئے جویں اوہ کسے نٹھدے دے مگر پئے سن۔
“زینت، مبینا دے جاگن توں پہلاں لیا میں ایہنوں لسوڑے ہیٹھاں پا آواں۔ اتھے ستی رہیگی، تے جدوں جتھا مڑ گیا، میں ایہنوں چکّ لیاوانگا۔”
“جیا نہیں مندا، ایہہ بوٹ جیہا سٹّ پاواں۔”
“چھیتی کر، ایہدی وی تے ساڈی وی سکھ اسے گلّ وچ اے۔ ایہہ اندر جاگی تے اسیں سارے موئے۔”
پنڈ وچ گولیاں چلن دی ٹھاہ ٹھاہ آئی۔
“پھڑا مینوں اک منٹ نہ سوچ۔”
زینت نے مبینا دا منہ چمیا تے قاسم نے چھیتی دتی اس ہتھوں کڑی لے لئی تے باہر لیا کے لسوڑے ہیٹھاں پا دتی۔ قاسم دا دھیان سونے دی زنجیری اتے پیا جہڑی قاسم دی ماں نے مبینا دے گل پائی سی۔ اس سوچیا کہ ایہہ لاہ لوے، پھر خیال کیتا کہ جے اوہ چھڈنی پئی تاں لبھن والے نوں زنجیر سمیت مبینا کھورے بھاری نہ ہی جاپے تے اوہ ایہدا چنگا خیال کرے۔
“خدا حافظ!” تے قاسم زینت نوں آ ملیا۔
این اوہناں دے گھر وچوں ‘وعظاں آؤن لگّ پئیاں۔
“میرے مگر مگر بوٹا بوٹا بچا کے کھڑاک نہ ہون دے، تری آ زینت تری آ۔”
‘وعظاں کولوں گھبرا کے اوہ کھیت وچ پرلے پاسے تری گئے۔
“ہائے مبینا رو پئی ہوویگی!” زینت کھڑھو گئی۔
“مبینا سونپ اﷲ نوں، تری آ کھلون دا وقت نہیں۔”
اوہ بوٹا بوٹا النگھدے دوجے سرے پہنچ گئے۔ حسڑ نال زینت دی جان منہ آ رہی سی۔
“ذرا کو توں اتھے صبر کر، میں بنے توں ویکھ آواں۔”
گھسمسا، ہنیرا۔ نہ جیا نہ جواترو۔ پنچھی آلھنیاں وچ مڑ رہے سن۔ جس پہے توں تر کے اٹھ ورھے روز قاسم دوجے پنڈ مدرسے جاندا رہا سی، اوہ اج اوہنوں موت دا پہا جاپ رہا سی۔ جس کھوہ اتے زینت دا ڈولا اجے پچھلیرے ورھے اتریا سی، اوہ کھوہ اج باں-باں کر رہا سی۔
اتوں بدل گرجیا۔ مہین مہین جہی پھہار ہوا نال اڈ کے اوہدے بلھاں اتے پئی۔ اوہنوں پیاس لگی دا احساس ہویا۔ مبینا یاد آئی کہ اوہ رات ساری بھکھی روندی رہیگی۔
جدوں ہنیرا گوڑہا ہو گیا، زینت تے قاسم پتن ولّ تر پئے۔ مبینا نوں جا کے لے آؤنا انہونا ہو گیا سی۔ پنج وگھیاں دی لمی پیلی ہاشم نے گنیاں وچ تیل چو چو کے بیجی سی۔
پتن اتے بڑی بھیڑ سی۔ بیڑی اک سی تے اوہدے دو ملاح بھاویں سن مسلمان، پر پار کرائی ویہہ روپئیاں توں پیسہ گھٹّ نہیں سن مندے۔ تریمتاں ٹومباں لاہ لاہ پھڑاندیاں سن۔ دو بیساتھ مٹیاراں ترلے کر کر ہار گئیاں سن۔ زینت نے دو چوڑیاں بکوں لاہ کے قاسم دے ہتھ پھڑائیاں۔ قاسم نے باقی دو وی لہا کے جیب پا لئیاں تے ملاحاں نوں ذرا تمک وچ آ کے آکھیا، “او میاں، کجھ تے خوف کھاؤ۔ تہانوں چنگا لگیگا جے ایہہ جواناں جہاناں دشمناں دے ڈھئے چڑھ جان”نالے ایہہ دو چوڑیاں سو توں بالکل گھٹّ نہیں۔”
قاسم دے رئب ہیٹھاں ملاح آ گئے تے بیڑی بھر کے پارلے کنڈھے جا لگی۔ اتھوں سرحد مساں سوا میل سی، تے وچ آبادی کوئی نہیں سی۔
رات ساری مینہہ کدے ورھدا تے کدے ہٹدا رہا۔ لسوڑے دے چوڑے پتیاں اتے کنیاں اکٹھیاں ہو جاندیاں، ہوا آؤندی تے مبینا دے منہ اتے ڈلھ پیندیاں۔ روندے بلھ ‘لپ لپ’ کرن لگّ پیندے۔ کئی ٹیپے نکے جہے منہ وچ چلے جاندے۔
کدے اوہ روندی، کدی پانی دے ٹیپیاں نال ‘لپ لپ’ کردی، کدے ہمبھ کے سوں جاندی۔ اسے طرحاں رات لنگھ گئی۔ سورج دا پہلا چانن جدوں سنہری کرناں اتے چڑھ کے مبینا دے منہ تکّ پہنچا تاں اوہ لتاں باہاں مار رہی سی۔ اوہدیاں اکھاں کھلیاں تے اوہدے فیروزی جھگے اتے سونے دی زنجیر لش لش کر رہی سی۔
راتیں جتھا موٹی موٹی چیز وسط چگ کے چلا گیا سی۔ خالی پنڈ دی بھیانکتا لٹیریاں لئی وی زیادہ سی۔ دنے چھاہ ویلا کھا کے اوہ پھیر مڑ آئے۔ اجاڑ مڑ وس پئی، پر ایہہ وسیبا نرالا سی۔ صندوق ٹٹّ رہے سن، جندرے بھجّ رہے سن، پولیاں تھانواں پھول ہو رہیاں سن۔
زینت ہوراں دے پکے گھر دی کماد والے پاسے دی باری کھلھی۔ کسے نے باری ‘چوں تکیا۔ سر-سر کردا کماد، مینہہ نال دھپیا ساوا کچاہ لسوڑا”تے اوہ کی؟ کوئی بچہ، نکا جیہا، چچلاندا! ویکھن والا کوٹھے توں چھیتی چھیتی اتر لسوڑے کول اپڑیا۔
کسے نوں اپنے ولّ تکدا ویکھ کے مبینا اک دم چپّ کر گئی۔ اوہدیاں جھمنیاں نال اتھرو ڈلھک رہے سن تے جھگے اتے زنجیر لشک رہی سی۔
ویکھن والا بڑا خوش ہویا۔ اوہنے نیوں کے باہاں اڈیاں۔ مبینا نے بلھ ٹیر لئے، جیکر ادھ بھروسے وچ۔ آدمی نے اوہدے بلھاں اتے انگلاں نال لاڈ کیتا۔ مبینا ہن مسکا پئی۔ آدمی نے اوہدے گلوں زنجیری لاہ کے ڈبّ وچ اڑنگ لئی تے اوہنوں کچھڑ سانبھ کے اوہ مڑ آیا۔
اوہدا ساتھی وی اپنی لبھت نال بڑا خوش ہو رہا سی۔ ہاشم دا گھر عادی سی۔
“مینوں چھٹی دے دیو، سردار جی”مینوں بڑا کجھ لبھّ پیا اے۔”
“کی لبھا ای؟” تے اوہدے کچھڑ مبینا چکی ویکھ کے دوجا ساتھی بولیا، “ایہدے نال تیرا ڈھڈّ تھوڑھا بھرنا اے۔ مار لے دو ہتھ، ہن ویلا ای۔ پھیر پچھتائینگا۔”
“نہیں سردار جی، مینوں تسیں جان ہی دیو۔ ہن ہور کاسے وسط نوں ہتھ لان ‘تے روح نہیں کردی۔ ایہہ کھورے کدوں دی بھکھی اے۔”
“کڑی آ؟”
“ہاں جی کڑی اے۔”
“تاں تے موج بن گئی ؤ۔ ویکھ خاں، قاسم دی ہونی اے۔”
“میں پھیر جاواں جی؟”
“مرضی تیری، ویلا چنگا سائی۔ جے چنگڑھی جوگے چار لیڑے ہی لے جاندو۔”
“چنگڑھی میری نوں تسیں جاندے ای ہو، اوہ مینوں وڈھّ وڈھّ کھاندی رہندی اے کہ میرے بھیڑے چالیاں کر کے اوہدا ڈھڈّ پھلیا نہیں۔ کپڑیاں نالوں اوہ ایہنوں بہتا چاہیگی۔”
“جا لے جا سو”تے گھوڑی ساڈی حویلی بنھ دیئیں۔”
ایہہ چنگڑھ مانانوالے دے اک اویلی ذمیندار دا سنگی سی۔ ایہدی مدد نال ذمیندار نے کئی چوریاں کیتیاں ہوئیاں سن تے جدوں چار دن ہوئے سارے مسلمان ایہناں دے پنڈوں نکل گئے تاں اہنے اس چنگڑھ نوں جان نہیں سی دتا، “کوئی تکّ کے تاں ویکھے تیری ‘وا ولّ۔”
چنگڑھی نے بوہا کھولھیا، پر چنگڑھ ولّ ویکھے بناں ہی اوہ بھوں پئی۔
کنڈا اڑا کے چنگڑھ بولیا، “پچھدی نہیں میں لیایا کی ہاں!”
“لیایا ہووینگا بڑا بوبا جہدے نال ہن تیری ساری عمر لنگھ جائیگی!” چنگڑھی نے اجے وی اوہدے ولّ نہ تکیا تے جا کے بہہ گئی۔
“ایویں بڑ بڑ ہی کری جانی ایں، ویکھ تاں صحیح۔” تے چنگڑھ نے مبینا دے منہ توں پلہ ہٹا کے اوہدے ساہمنے کیتا۔
“ہائے میں مر گئی”!” چنگڑھی نے دوویں ہتھ مل کے آکھیا، “ایہدی ماں غریبڑی نوں کس تتڑے مار مکایا اے؟”
“پتہ کجھ نہیں، ذیلدار دے گھر پچھے لسوڑے ہیٹھاں پئی سی”، تے ڈبّ وچوں زنجیری کڈھ کے چنگڑھ نے آکھیا، “ایہہ ایہدے گل وچ سی، ویکھ کے کوئی سڑے نہ، میں ڈبّ وچ لکا لئی۔”
چنگڑھی نے مبینا نوں کچھڑ لے لیا۔ منہ سر چمیا۔ سو سو شکر منایا۔ زنجیری اوہنوں بھلّ گئی۔
“توں بھکھی ہووینگی، بہت بھکھی ساری رات توں کجھ نہیں پیتا، بند صبر کر۔ تیرے بختاں نوں ساڈی گاں وی مل پئی اے، کل اوس چھہن نہیں سی دتا۔” چنگڑھی نے مبینا نال آپ مہارے گلاں کیتیاں تے پھر چنگڑھ نوں آکھیا، “توں ایہنوں پھڑ ذرا۔”
چنگڑھی نے ٹاکی بھیوں کے بالڑی دے منہ وچ دودھ چویا، قول دا وارا اوہ پی گئی۔ اوہدا منہ اپنے لیڑے نال پونجھ کے چنگڑھی نے آکھیا، “نبی رسول دے راہ نیارے، ایہہ میرا چندرا ڈھڈّ کتھوں پھٹنا سی، صدقے جاواں تیتھوں، ہن میرے کول ہی رہیں، کتے ہور نہ جائیں۔”
کئی دن مبینا دے چاء وچ چنگڑھی تے چنگڑھ اڈدے پھرے۔ نویں مہر دے ساہمنے پرانا قہر بھلّ گیا۔ چنگڑھی نے چنگڑھ نوں منا لیا کہ ہن کدے اوہ چوری نہیں کریگا۔
“دو ڈھڈّ وی کوئی بھارو نے۔ انا تاں میں ’کلی کر سکدی ہاں۔”
پر اجے دو ہفتے وی نہیں سن لنگھے کہ پنڈ وچ اوہناں بارے گلاں چلن لگّ پئیاں۔ پاکستانوں اجڑ کے آیاں کئیاں نے پنڈ پناہ لئی۔ ایہہ کسے مسلمان نوں ویکھنا تے کی، اوہدا ناں سنن نوں تیار نہیں سن۔
اک دن اوہناں دا سردار گھر آ کے کہن لگا، “مولوآ، مینوں اس گلّ دا بڑا ہرکھ اے، میری واہ نہیں رہی، تہاڈی جان نوں خطرہ ودھدا جاندا اے”چنگا کرو جے اجو تیار ہو جاؤ-راتو رات نال جا کے رانیاں توں مے تہانوں حد ٹپا آوانگا۔”
“جس طرحاں تسیں آکھو، تہاڈے آسرے ہی بچے ہوئے ہاں۔”
“گلوں ہی پانی لنگھدا ویکھ کے میں ایہہ آکھیا ہے-نہیں تاں میں مولو نوں تور دیاں!”
“ساڈے مائی-باپ ہو تسیں۔”
“اجو ہی تر پوو-کل پتہ نہیں کی ہو جائے-ادھی رات ہنیری اے-سوآ وی سکا ہویا اے-اوہدے وچ تردے کسے نوں دسانگے نہیں-پر ایہہ کڑی تہانوں اتھے چھڈنی پئیگی۔”
چنگڑھی نے مبینا نوں ہکّ نال گھٹّ لیا، جیکر چنگڑھی دا ساہ رک گیا سی-بولی، “نہ سردار جی-ایہہ نہ آکھو۔ جہڑی خشبوئی ایہدے نکے نکے ہتھاں وچوں آؤندی اے، میری جان وچ رچ گئی اے۔”
“تہاڈی خاطر ہی آکھیا سی۔ چھ میل پورا ٹرنا اے۔ اک تھاں وی ایہہ رو پئی، بال جو ہوئی، سارے مارے جاؤگے۔ میری کسے مننیں نہیں تے لٹیرے راہ پئے تاڑدے نے!”
“اوہ جانے! مر گئے تاں مر گئے ہی صحیح، ایہہ میتھوں چھڈی نہیں جانی۔”
“تسیں جانو میں اپنے ولوں واہ ساری لا دیاںگا۔”
کھاؤ پیئے دے بعد پنڈ وچ ہن چپّ چاں ہو جاندی سی۔ کوئی باہر ولّ تکدا نہیں سی۔ سردار تے مولو نے ٹھاٹھے بنھ لئے، ڈانگاں پھڑ لئیاں۔ چنگڑھی نے مبینا جوگا دودھ بوتل وچ پا لیا۔ سوئے سوئے تردے گئے۔ رانیاں توں کجھ اراں مبینا رو پئی۔ اسے ویلے پریوں آؤندیاں گھوڑیاں دی ٹاپ کنیں پئی، جیوں موت چڑھی آ رہی سی۔ مولو تے چنگڑھی گھبرا کے کنڈھے نال لگّ گئے۔ سردار نوں کجھ سجھیا، اس نے جھٹّ مبینا نوں چنگڑھی کولوں پھڑ لیا تے اشارے نال اڈول بہہ جان لئی آکھ کے اوہ آپ سوئے اتے چڑھ گیا۔
گھوڑیاں والیاں للکاریا۔ ٹھاٹھا کھولھ کے سردار نے آکھیا، “کوئی اوپرا نہیں-میں ای ہاں۔”
“کون-جیل سیہوں؟”تے آہ کی چکیا ای؟”
“آیا ساں کسے شکار مگرے-سنیاں سی اک موٹی سامی نٹھّ رہی اے۔”
“آئے تاں اسیں وی ایہو سن کے ساں پر حد تکّ سانوں کوئی لبھا نہیں۔”
“گئے ضرور نے-آہ بچہ، ایہدے رون توں ڈردے سٹّ گئے نے۔”
گھوڑیاں والے پنڈ ولّ اڈ گئے۔ سردار نے چنگڑھ تے چنگڑھی نوں دلاسہ دتا تے اوہ راضی بازی حد ٹپّ گئے۔
دوجے دن اوہ لاہور پجّ گئے۔ رلدے-کھلدے پناہگزیر کیمپ وچ آ رہے۔ چگردیں ہؤکے تے اتھرو سن پر چنگڑھی خوش سی کہ خطرہ ٹل گیا۔ کڑی دے ماپے بچے نہیں ہونے-کہڑی جیوندی ماں ایہو جہی دھی نوں سٹّ جائیگی!
پر اوہناں دے کیمپ توں مساں چار گھر دور مبینا دی ماں شدین ہوئی ہوئی سی۔ اوہدے لئی کوئی ڈاکٹر کجھ نہیں سی کر سکدا۔ اوہ اپنی ہکّ کٹدی تے آنہدی سی، “ماں نہیں، میں ڈین ہاں”متے رو پئے”مارے جائیے”میں جؤندے نوں سٹّ آئی”گدڑ کھا گئے ہونگے-گھوڑیاں دے پیراں ہیٹھاں نکے نکے خوشبودار ہتھ چتھے گئے ہونگے۔ اوہ بھکھی مر گئی ہوویگی، اوہنوں کس دفنایا ہونا ایں!”
اوہدے کیرنے کسے کولوں سنے نہیں سن جاندے۔ اوہدا بھرا سرکاری افسر سی۔ اوہنے ڈپٹی کمیشنر کولوں فوجی ٹرکّ دا پرمٹ لیا، اوہ آپیں ہندوستان زینت دے سہرے پنڈ گیا۔ اتھوں انا پتہ لگا کہ مولو چنگڑھ مبینا نوں مانانوالے لے گیا سی۔ مانانوالیوں ایہہ سوہ ملی کہ اوہ شیخوپورے اپنے سانڈھو صادق کول جان لئی آکھدا سی۔
لاہور مڑ کے اوہناں شیخوپورے جان دی صلاحَ بنائی۔ زینت نے شدیناں وانگ ضدّ کیتی کہ اوہ وی نال جائیگی۔ سمجھایاں اوہ سمجھے نہ۔ اوڑک اوہنوں نال ہی کھڑیا گیا۔
مولو ٹھیک شیخوپورے ہی صادق کول گیا سی۔ پتہ مل گیا پر نہ چنگڑھی تے نہ مبینا اوہدے گھر وچوں لبھیاں۔ کہندا سی اوہ کتے وانڈھے گئیاں ہوئیاں سن۔ مولو نوں تھانے پھڑ لیائے۔ اوہ ایہی دسے کہ کڑی اس لیاندی ضرور سی، پر دودھ کھنوں بھکھی اوہ ہندوستانوں آؤندیاں راہ وچ مر گئی سی تے اوہ جنی کو قبر چھیتی وچ پٹّ سکے، پٹّ کے اوہنوں دب آئے سن۔ نہ مار تے نہ لالچ چنگڑھ نوں کجھ بکا سکے۔
دوجے دن پولیس چنگڑھی نوں وی پھڑ لیائی۔ چنگڑھی دے منہ اتے کوئی گھبراہٹ نہیں سی۔ اوہنے لفظ-ب-لفظ اپنے چنگڑھ دی کہانی دوہرا دتی۔
چنگڑھ دی کہانی سن کے زینت دا دل ٹٹّ گیا سی۔ چنگڑھی نے بھاویں گلّ اوہو ہی آکھی، پر اوہدا منہ ویکھ کے زینت بالکل نراش نہ ہوئی تے اوہنے آکھیا کہ اوہ چنگڑھی نوں اکلیاں پچھنا چاہیگی۔
اکلے کمرے وچ چنگڑھی نے جدوں زینت دے نقش نیڑیوں تکے تاں اوہدے جی وچ کجھ ہویا تے اوہنوں اوہ گھڑی وی یاد آ گئی جدوں مانانوالے سردار نے کڑی چھڈّ جان لئی آکھیا سی۔ ‘کھورے اوہدے نکے نکے ہتھاں دی خشبوئی ایہدی جان وچ وی رچی ہووے۔’ چنگڑھی نے سوچیا، پر اپنی کمزوری اتے جھٹّ قابو پا کے اوہ زینت دے سوالاں دے جھوٹھے جواب دندی گئی۔
“توں سچ آکھنی ایں-اوہنوں توں اپنی ہتھیں دفنایا سی؟”
“ہاں بیبی، میں ایہناں بھیڑے ہتھاں نال اوہدے اتے مٹی پائی سی۔”
“اوہدے گل اک زنجیر سی؟” زینت نے کمبدی آواز وچ پچھیا۔
چنگڑھی نے بوجھے ‘چوں کڈھ کے زنجیری اوہنوں پھڑا دتی، “ایہہ تہاڈی امانت بیبی۔”
زنجیری ویکھ کے زینت دیاں ڈاڈاں نکل گئیاں۔ سارے اندر آ گئے۔ زنجیری زینت دے بلھاں نال لگی ہوئی سی تے اوہ بے ہوش ڈگی پئی سی۔
ہن تھانیدار نوں وی یقین ہو گیا کہ چنگڑھ سچے سن۔ سونے دی زنجیری نالوں تاں پنجاں مہینیاں دی کڑی اوہناں نوں مہنگی نہیں سی جاپنی۔
دوہاں نوں چھڈّ دتا گیا پر اوہ اتھے ہی کھلوتے رہے۔ ہور سارے زینت نوں ہوش لیاؤن وچ رجھے ہوئے سن۔
ڈاکٹر وی آ پہنچا۔ اوہنوں کہانی سنائی گئی۔ چنگڑھی دا ذکر آؤندیاں اس چنگڑھی نوں ویکھنا چاہیا، پر شاید اپنے آپ نوں ہر کسے دے راہ وچ ویکھ کے چنگڑھ تے چنگڑھی چلے گئے سن۔
ڈاکٹر نے ویکھیا بھالیا۔ ساہ ٹھیک سی، نبض ٹھیک سی۔
“دندل دا کوئی فکر نہیں، اسے طرحاں کجھ چر ایہنوں پیا رہن دیو-شاید آپ مہاری ایہہ کجھ بولے۔ اوہدے وچوں علاج دا اشارہ مل سکدا ہے۔”
ویہہ منٹ اوہ اسے طرحاں پئی رہی، نہ بے ہوشی وچوں اس کجھ بولیا ہی۔ ہن ڈاکٹر صلاحَ کر رہا سی کہ کجھ سنگھا کے اوہنوں ہوش وچ لیاوے کہ اک پاسیوں اڈول اندر آ کے چنگڑھی نے اک بچہ زینت دی چھاتی اتے لٹا دتا۔
قاسم دے مونہوں چیک وانگ نکلیا، “مبینا!”
سارے پاسے سناٹا چھا گیا۔
مبینا نوں لکوں اجے چنگڑھی نے پھڑیا ہویا سی تے اوہدے دوویں ہتھ زینت دیاں گلھاں اتے رکھ دتے سن۔
ڈاکٹر نے مبینا نوں زینت دی چھاتی اتے بھار سمجھ کے چکّ لینا چاہیا۔
“نہیں-میں بہتا بھار اپنے ہتھاں ‘چ رکھیا ہویا اے،” چنگڑھی نے آکھیا، “ایہدے ہتھاں دی کھشبوئی اوہدے نکّ وچ چڑھ لین دیو-زنجیری وچوں ایہدے گل دی خشبوئی سنگھ کے اوہ اس طرحاں ہوئی اے۔”
سچی مچی زینت نے اکھاں کھولھ لئیاں-تے اپنے اتے کجھ پیارا جیہا محسوس کر کے اوہ نیم ہوشی وچ بولی، “کون-کون؟ ایہہ کدھی خوشبو، ایہہ کدھے ہتھ!”
“تیری مبینا۔” قاسم بولیا۔
“نہیں، ایہہ میری سکینہ۔” چنگڑھی نے آکھیا۔
زینت نے مبینا دا منہ وار وار چمیا۔ مبینا رو پئی۔
چنگڑھی نے بالڑی نوں لے کے ورچایا تے زینت نوں مڑ دے کے آکھیا، “توں آپے مونہوں کہہ کے دے، بیبی ایہہ تیری مبینا اے کہ میری سکینہ، توں جمی سی پر میں بچائی اے۔ میں ایہدا ناں سکینہ رکھیا اے۔ جے ایہہ تیری مبینا اے تاں میں ایہدی ماسی بنانگی-تے جے ایہہ میری سکینہ اے تاں توں ماسی بن جائیں-میں ایہنوں دن رات اک کر کے، جس طرحاں آکھینگی، پالانگی؛ جتھے آکھینگی، ویاہوانگی، جو توں آکھینگی، میں منانگی۔”
زینت نوں چنگڑھی کوئی فرشتہ دس رہی سی۔ مبینا اتے اوہدا حق اوہنوں اپنے نالوں وی بہتا جاپ رہا سی۔ اوہنے مبینا دا منہ چمّ کے ہتھ ودھا کے مبینا چنگڑھی دی جھولی پا دتی تے آکھیا، “ایہہ تیری ہی سکینہ رہیگی-توں ماں تے میں ایہدی ماسی بنانگی، پر اک گلّ توں وی میری منّ لے۔”
چنگڑھی نوں اوہ کمرہ اپنے لئی چھوٹا بھاس رہا سی۔ اوہ ہن سکینہ دی ماں سی”سرکاری عہدیداراں، کڑی دے مامے تے پیو دے ساہمنے اوہدی ماں سی۔
“ہاں-میری بیبی بھین، تیرے مونہوں نکلی گلّ میں کدے بھنجے نہ پاوانگی۔ توں کر حکم، میں بندی تیری!” چنگڑھی نے اپنی ساری زندگی وچ کدے اپنے آپ نوں ایڈا کومل، ایڈا چنگا تے امیر محسوس نہیں سی کیتا۔
“اوہ ایہہ کہ سکینہ تے ایہدے ماں پیو ہن توں میرے گھر وچ رہنگے!” زینت نے باہاں چنگڑھی ولّ ودھا کے آکھیا۔
چنگڑھی نے ایہہ باہاں گل وچ پا لئیاں۔ ملیاں باہاں تے رلے اتھرواں وچ ماں-ماسی جنا ویروا وی مشکل ہو گیا۔
