محاذ جرنیل سنگھ
دسمبر دا مہینہ سی۔ میں اپنی ڈٹیچمنٹ دیاں پوسٹاں دا دورہ
کر رہیا ساں۔ ایہہ پوسٹاں ٹرانٹو دے 'کینیڈین فورسز بیس' یعنی
چھاؤنی چ قائم ہن۔ بیس نال ساڈی سکیورٹی کمپنی 'کمشنیئرز'
دا کانٹریکٹ ہے۔ کنیڈا دے سابقہ فوجیاں دی ایس کمپنی وچ
تھوڑی کو نفری کامن ویلتھ ملکاں توں آئے سابقہ پھوجیا
امیگرانٹاں دی وی ہے۔ کمپنی دا ڈھانچہ فوجی پلٹناں والا ہے۔
مینیجمینٹ دے رینک کرنل، میجر، کیپٹن وغیرہ ہن تے
سپروائزراں دے ماسٹر وارنٹ افسر، وارنٹ افسر، سٹاف
سرجینٹ، سرجینٹ وغیرہ۔ اوس دے کرمچاریاں نوں سکیورٹی
گارڈ نہیں، کمشنیئر کیہا جاندا ہے۔
دورے توں پرت کے میں اپنے کمشنیئرز دیاں پے رول
مکمل کیتیاں تے وارنٹ افسر نینسی برٹن دے دفتر نوں چل پیا۔
نینسی بیس دی اسسٹنٹ ایڈمن افسر ہے۔ ساڈے کم کاج دا سارا
کنٹرول بیس کمانڈر نے اسسٹینٹ ایڈمن افسر نوں سونپیا ہویا
ہے۔ ڈٹیچ مینٹ کمانڈر ہون دے ناطے میرا ایس نال ہر ویلے دا
واہ اے۔
“ہائے ڈیو! ہاؤ یو ڈوئنگ؟” اپنے کم 'چ رجھی نینسی نے
میرا حال پچھیا۔ بول چال وچ سارے مینوں ڈیو سددے ہن۔
رینک اتے پورا ناں ماسٹر وارنٹ افسر سکھدیو سنگھ کنگ
صرف لکھن ویلے ہی ورتوں 'چ آؤندا ہے.
“آئی ایم فائن، ہاؤ اباؤٹ یو؟” نینسی ساہمنے بہندیاں، اپنا
حال دس کے، میں اسدا پچھیا۔
“نوٹ ٹو بیڈ۔”
باہر پے رہی کڑاکیدار ٹھنڈ دی نتانی دھپ وانگ نینسی
تھکی ہاری دس رہی سی۔ گلابی پھل ورگا چہرہ کھڑیا نہیں سی
ہویا، کملایا ہویا سی۔ اوہ 'کلی 'کلی پوسٹ دی پیء رول تے
دستخط کرن لگ پئی۔
“بچیاں دا کیہ حال اے۔” میں بوجھل ہو رہی چپ نوں
توڑیا۔
نینسی دی نگاہ اوس دے میز تے پئی دوناں پتاں دی
تصویر ول اٹھ گئی۔ چمکدیاں نیلیاں اکھاں وچ چنتا چھا گئی۔
اوس نے نظر نوں مڑ شیٹاں تے لیاندا اتے ذرا ساویں ہو کے
بولی، “چھوٹا جمی تاں ٹھیک ہے پر ٹم اسے طرحاں ہے،
سمٹائمز ایون گیٹنگ ورسٹ۔ بڑے عجیب طرحاں دے سوال
پچھدا ہے۔”
“کس طرحاں دے۔”
اکھے ڈیڈ افغانستان کیوں گیا؟ میں دسدی ہاں کہ 'اتوں
آرڈر ہویا سی۔ آکھدے ڈیڈ نانہہ کر دیندا۔ میں سمجھاؤندی ہاں
کہ سینک نانہہ نہیں کر سکدا۔ اگوں سوال کر دیندے کہ جس
جوب 'چ بندے دی اپنی کوئی انڈویئیلٹی ہی ہے نہیں، اس جوب
وچ ڈیڈ تے توں کیوں آئے؟ پھر جنگ دے کارناں بارے ...
اتواد بارے پچھن لگ جاندے۔ اسدا چہرہ تمتما اٹھدا ہے تے
اکھاں جیویں بل رہیاں ہون۔ جدوں چپ ہندے تاں اوس دیاں
اکھاں وچ سن چھا جاندی ہے تے چہرہ جیویں گاچیا ہویا ہووے
...
“سائکیٹرسٹ کیہ آکھدے؟” میں پچھیا۔
“منوروگ دی شروعات ہے ... خیر اوہ علاج کر رہے۔
کانؤنسلنگ وی چل رہی ہے۔ کیہ کراں؟ بڑی گنجھل دار پروبلم
ہے۔”
“نینسی! تں اینی چنتا نہ کر۔ پرماتما سبھ ٹھیک کر دئیگا،”
حوصلہ دیندیاں میں اوس دی ٹر رہی زندگی دی گل چھیڑ لئی،
“ویک اینڈ تے میں تینوں 'کرسمس ٹریمس' خریددیاں دیکھیا
سی۔”
“اوہ اچھا، میں تینوں نہیں دیکھیا۔”
“فکس کر دتی؟”
“یاء، اسے دن۔ جدوں میں گھر پہنچی تاں ٹری دیکھ کے
دونوں بچے خوش ہو گئے۔ میں پہلیاں کرسمساں وانگ ہی،
بچیاں دی ایہہ کرسمس وی خوشیاں بھری بناؤنا چاہندی ہاں۔
سو میں رکھ نوں سٹینڈ تے ٹکایا اتے ٹاہنیاں نال کرسمس گہنے
ٹنگ دتے۔ پھر پتہ نہیں میرے من 'چ کیہ آیا کہ میں پرانیاں
وشیش چیزاں دے ڈبے کڈھ لیائی۔ اوہناں ڈبیاں وچ اوہ گپھٹ
وی سن، جیہڑے میں تے سٹیو نے اک دوجے نوں خاص
خاص موقعیاں جیویں جنم دناں اتے ویاہ دیاں ورھیگنڈھاں
سمیں دتے ہوئے سن۔ کجھ چیزاں اسیں دوناں نے ہولی ڈیئز
دوران، دوروں پاروں خریدیاں ہوئیاں سن۔ جدوں میں اوہناں
وشیش چیزاں نال کرسمس ٹریمس نوں شنگار رہی ساں تاں
میرے اندر یاداں دیاں چھلاں ابھر پئیاں۔ سوچاں وچ میں سٹیو
نوں اپنے انگ سنگ محسوس کیتا مینوں چمدا، گلوکڑی
پاؤندا... ہس کھیڈ رہے پتاں نال نیانا بن کے کھیڈدا۔ اوہناں لئی
نویاں چیزاں خریدن لئی صلاحاں کردا... پر کجھ پلاں بعد
اوہی چھلاں مینوں غوطے دین لگ پئیاں۔ دل 'چ ولکنی جیہی
اٹھ پئی کہ میرے پلے ہن سٹیو دیاں یاداں ہی رہ گئیاں سن۔ میں
کدی وی اس نوں ہاک نہیں مار سکنی۔ اکھاں 'چ امڈدے پیار
نے اوس نوں کدی وی دیکھ نہیں سکنا ... میرا دل بھر آیا۔ پر
میں اپنے اپنے تے قابو پا لیا۔ نیانیاں ساہمنے مسکراؤندی رہی،
ہسدی رہی۔ جدوں اوہ کھا پی کے سوں گئے تاں میں مڑ
کرسمس ٹریمس کول آ بیٹھی۔ سٹیو توں بناں مینوں اپنا آپا
'کرسمس ٹریمس' ورگا لگ رہیا سی، جڑھاں وہونا، سٹینڈ تے
ٹکیا ڈانوانڈول رکھ۔ من ہی من ورلاپ کردیاں میں فٹ فٹ رون
لگی۔ روندی رہی۔” گل کردی نینسی دیاں اکھاں چھلک پئیاں۔
میں میز تے پیا ٹشو بکس اس ول ودھایا۔ اتھرو پونجھدیاں اس
نے “تھینک یو ڈیو” کیہا تے لما ساہ بھردی ہوئی بولی، “سٹیو
نال زندگی 'چ رونقاں سن، پھن سن۔ گھر دے کماں وچ اوہ
میرے برابر ہوندا سی۔ خیر کماں نال سجھن دی عادت تاں پے
گئی ہے پر وہل دے پل بڑے اوکھے گزردے ہن۔ اوہناں پلاں
وچ میں سٹیو نوں بہت مس کردی ہاں... سٹیو تے میں کول
کول بیٹھے ہوندے ساں۔ مناں اندر ٹھہراء ہوندا سی۔ بڑے روح
سکھاویں ہندے سن اوہ پل، ساتھی جو کول ہوندا سی۔”
“فوجی پریواراں لئی اجیہے پلاں دا روح سکھاویں بن جان
دا کارن ایہہ ہے کہ اوہناں نے لمے وچھوڑے جھاگے ہندے
ہن۔ اوہناں دے تاں تیوہار وی دوریاں 'چ ہی لنگھ جاندے ہن۔”
میں آکھیا سی۔
“ہاں، ساڈے وی کئی تیوہار ایداں ہی لنگھے۔ پہلی وار
جدوں میں کرسمس اکلیاں منائی ادوں سٹیو بوسنیاں 'چ تعینات
سی۔ ٹم ادوں دو کو سال دا سی۔ جمی دا جنم بعد دا ہے۔ ٹم توں
ست سال چھوٹا ہے اوہ۔ اوس کرسمس تے میں ٹم لئی کنے ہی
کھڈاؤنے تے لیڑے کپڑے خریدے۔ دوستاں رشتے داراں وچ
اماہ نال کارڈ تے گفٹ ونڈے۔ سٹیو دی موم ساڈے کول آ گئی
سی۔ کرسمس دی شام بوسنیاں توں سٹیو دا فون آ گیا۔ اوس نے
بڑے موہ نال ساڈے نال گلاں کیتیاں۔ بہت چنگا لگا۔ اڈیکاں وچ
اک وکھرا ہی سرُور ہوندا ہے۔ پر ہن تاں اڈیکاں 'چ وسن والا
ہی نہ رہیا۔ ہزاراں میل دور، افغانستان دی چندری جنگ نگل
گئی اوس نوں ... نہ اوہ جنگ دی بھیٹ چڑھدا، نہ میرا ٹم ایس
طرحاں مینٹلی ڈسٹرب ... ”
نینسی دا فون وج پیا۔ اوس نے رسیور اٹھا کے گل کیتی۔
ٹشو پیپر نال نم اکھاں پونجھیاں تے کرسی توں اٹھدیاں بولی،
“ایڈمن افسر نے بلائی۔ توں بیٹھ، میں کجھ منٹاں 'چ آئی۔”
“او.کے۔” اداسی 'چ ڈبی میری آواز جیویں سنگھ وچ ہی
ڈگ پئی ہووے۔ دھیان کمرے توں باہر لجان لئی میں کھڑکی
ول تکیا۔ برف نال دھندلائے شیشیاں وچیں کجھ وی نظر نہ آیا۔
میری اداس سوچ ماضی چ اتر گئی... اپنی چنگی زندگی گزار
رہے سن نینسی تے اسدا پتی سٹیو۔ میری ایہناں نال واہوا سانجھ
اے۔ میرے دوست ڈمٹری راہیں شروع ہوئی ایہہ سانجھ، نینسی
دے ایڈمن افسر بنن توں بعد ہور گوڑھی ہو گئی سی۔ ڈمٹری
تھیوڈور تے سٹیو برٹن گوڑھے دوست سن۔ دوویں بیس توں
باہر ڈکسن آرمری وچ قائم 'رائل کینیڈیئن رجمینٹ' دی نمبر 3
بٹالین وچ سٹاف سرجنٹ سن۔
ڈمٹری تھیوڈور گریکی مول دا کینیڈین ہے۔ اوہ چڑھدی
جوانی وچ اپنے ماپیاں نال کنیڈا آیا سی۔ اسدا ڈیڈ گریس دا سابقہ
فوجی سی۔ فوجی جیون بارے پیو دیاں دلچسپ گلاں اتے اوس
دے یدھ میڈلاں توں پریرت ہو کے ڈمٹری کینیڈین فوج وچ
بھرتی ہو گیا سی۔ مینوں سقراط، پلیٹو، ارسٹوٹل ورگے ودواناں
تے سکندر ورگے جودھیاں دے دیش گریس بارے جانن دی
چاہت سی۔ اویں ہی ڈمٹری وی انیکاں جاتاں زباناں تے اکیدیا
والے، پورس دے دیش اتے اجوکی دنیاں دے سبھ توں وڈے
لوکتنتر بھارت بارے جاننا چاہندا سی۔ دوناں دیشاں دے چنگے
مندے پکھاں پہلوآں توں شروع ہوئیاں ساڈیاں گلاں دا سلسلہ ہن
گلوبلی مثلیاں تک پہنچ چکا سی تے اسے عمل وچیں اسیں اک
دوجے نوں چنگی طرحاں جان گئے ساں۔
سٹیو برٹن دے روزگار دی شروعات اک فرنیچر فیکٹری
توں ہوئی سی۔ اتھے اوہ سپروائیزر ہوندا سی۔ سارا دن چل سو
چل۔ کرسیاں تے سوفے بناؤن لئی کامیاں نوں میٹیرئل اتے سند
بیٹ مہیا کرنے، پروڈکشن ٹیچیاں دی پورتی ہت، ہر ویلے پباں
بھار ہوئے رہنا، مینجمنٹ دے حکماں تے کامیاں دیاں تکلیفاں
دا دماغی بوجھ کجھ ہی سالاں وچ اک تھک گیا سی اوہ۔ اپنے
نال کم کردے اک رزروسٹ فوجی دیاں گلاں دا اثر ہویا تے اوہ
فوج 'چ آ گیا سی۔ فوج 'چ نہ کوئی پروڈکشن دا چکر سی تے نہ
کوئی مغزکھپائی۔ جو آرڈر ملیا، اوہ کر دیؤ تے بس۔
ادوں نینسی کسے کمپنی دی عملہ شاکھا وچ جوب کردی
سی۔ شروع شروع وچ جدوں سٹیو کئی کئی دناں لئی فوجی
مشقاں کرن گیا ہوندا تاں نینسی بور ہو جاندی۔ پر سماں پا کے
اوہ اوس دی عادی ہو گئی سی۔ باہروں پرت کے سٹیو اوس
نوں اڈ کے ملدا۔ اوس دے جوش بھرے چمن اوہناں دے پیار
وچ نواں صرور بھر دیندے۔ گھر دے کماں کاجاں، خاص
کرکے بچیاں دی دیکھ بھال دیاں اپنے حصے دیا زمیواریا اوہ
مڑ چک لیندا۔
سٹیو چاہندا سی کہ اوہ تے نینسی اکو محکمے وچ ہون پر
نینسی دا من نہ منیاں۔ فوج 'چ اوس دی تنخواہ گھٹ جانی سی۔
پر جدوں بھرتی نیماں 'چ کجھ تبدیلیاں ہوئیاں تاں نینسی دا من
بن گیا۔ ایڈمنسٹریشن دے ڈپلومے اتے پربندھکی کماں دے کئی
سالاں دے تجربے دے آدھار تے اوہ سدھی سرجینٹ بھرتی ہو
گئی۔ تنخواہ وی باہر جنی بن جاندی سی تے کم وی اوہی
دفتری۔ فوجی مشقاں جاں جنگ 'چ بھیجے جان دے چانسز
گھٹ سن۔
سٹیو تے ڈمٹری نال میرا کدی کدی بیئر وسکی پین دا
پروگرام بن جاندا۔ جدوں کدی اوہ مستی دے موڈ وچ ہندے تاں
بیس دیاں فوجناں وچوں سیکسی فوجناں دے جسماں دیاں گلاں
کرن لگ پیندے۔ اوہناں دی یونٹ دی اک رزروسٹ میری
ڈٹیچمینٹ 'چ سکیورٹی دی پارٹ ٹائم جوب کردی سی۔ اوہ شغل
جہے وچ میرا اس حسینہ نال سبندھ جوڑ کے، مینوں اوس دی
پھگر بارے پچھدے۔ طلاق شدہ ڈمٹری ہیلی فیکس بیس دی اس
جوبن ونتی نوں یاد کرن لگ جاندا، جس نال اسدا، پہلی ٹرم
دوران افغانستان وچ یارانہ پیا سی۔
ڈمٹری تے سٹیو نال شغل میلہ کردیاں، مینوں بھارتی
فوجیاں دی کرڑے نیماں والی نوکری یاد آ جاندی۔ اتھے بیس
وچ میں ویکھدا ساں گھڑی مڑی سیلیوٹ کرن اتے 'سر، سر'
کرن دا کوئی چکر نہیں سی۔ جونیئر اپنے سینئر نوں اوس دے
پہلے ناں نال مخاطب کردا سی۔ مینوں بیس دیاں ساریاں میساں
وچ کجھ کو وار کھانا کھان دے موقعے ملے سن۔ 'آفیسرز میس
وچ چوز ہی وادھو سن، کھانا ہیٹھلے رینکاں ورگا ہی سی۔
پر کینیڈین سینکاں دی بھارتی سینکاں دے مقابلے ٹریننگ
بڑی تھوڑی سی۔ ایس بابت اک وار سٹیو نال گل چلی تاں اس
آکھیا سی، “ڈیو! اسیں کیہڑا کسے ملک نال سدھیاں لڑائیاں
لڑنیاں ہن۔ کسے دو ملکاں دے سرحدی رٹیاں نوں سلجھاؤن
جاں اندرونی گڑبڑی والے ملکاں 'چ امن قائم کرن لئی
یو.این.او اتے نیٹو دے جو مشن ہوندے ہن، اسیں اوہناں 'چ اپنا
پیس کیپرز دا رول نبھاؤندے ہاں تے نال دی نال، تباہ ہوئے
علاقیاں نوں ریبلڈ کردے ہاں۔ تہذیب پکھوں پچھڑے ہوئے
لوکاں نوں اجوکے جیون جاچن سکھاؤندے ہاں۔”
“سٹیو! گڑبڑی نال سجھنا ہے تاں اہم کارج پر پہلاں ایہہ
پتہ کرنا چاہیدے کہ گڑبڑی پھیلاؤندا کون ہے؟ تے جیہڑی گل
توں جیون جاچن سکھاؤن دی کہہ رہاں، میرے خیال 'چ ہر
دیش قوم دے آپو اپنے جیون مل ہندے ہن۔ سمیں انوسار اوہناں
'چ تبدیلیاں ہونیاں ضروری نے پر تبدیلیاں ڈائیلاگ راہیں
سمجھائیاں جانیاں چاہیدیاں نے، نہ کہ ہتھیاراں راہیں۔”
سٹیو میرے ول کنکھا جیہا جھاکیا سی۔ میں سمجھ گیا ساں۔
سینکاں اتے سینکاں نال کم کردے سکیورٹی اہلکاراں نوں ایہو
جہے کنتوآں والیاں گلاں نہیں سن کرنیاں چاہیدیاں۔ میں گل
اتھے ہی چھڈ دتی سی۔
پر ہن سولھاں ستارانں ورھیاں دا ٹم گل نوں چھڈ نہیں سی
رہیا۔ اوہ اپنے ڈیڈ دی موت دا کارن بنی جنگ دی اچتتا اتے
باہرلے فوجیاں ولوں افغانیاں نوں جیون جاچن سکھاؤن دے
طریقیاں بارے سوال پچھ رہیا سی۔ ودھوا ماں ولوں مل رہے
جواباں نال اوس دی تسلی نہیں سی ہو رہی... نینسی نوں ایڈمن
افسر میجر گورڈن دے دفتر 'چوں باہر آؤندیاں دیکھ، میری
سوچ ٹٹ گئی۔ نینسی نے رہندیاں پیء رول سائین کیتیاں۔ میں
چکیاں تے “بائے ناؤ” آکھ باہر آ گیا۔
اپنے دفتر 'چ آ کے میں اگلے چار ہفتیاں دیاں شکیجئل
بناؤن لگ پیا پر من کم 'چ کھبھ نہیں سی رہیا۔ نینسی دے بول
“ہن تاں اڈیکاں 'چ وسن والا ہی نہ رہیا... چندری جنگ نگل
گئی اوس نوں'' میرے کناں وچ گونجی جا رہے سن... تے پتہ
نہیں کویں، ایہناں شبداں ورگے ہی منجیت کور دے درد بھرے
بول وی میری سوچ وچ گونجن لگ پئے “نوتیج! میں تینوں
اڈیک رہی ہاں... تیرے راہاں 'چ کھڑی ہاں۔” نینسی اتے
منجیت نال واپرے دکھانتاں نے اک دوجے 'چ رلگڈ ہو کے
میرے اندر سنگھنا درد چھیڑ دتا... میریاں چھلکدیاں اکھاں
ساہویں منجیت دے پتی، میرے متر نوتیج دی لہو 'چ ڈبی لاش
گھم گئی... راجستھان وچ ہند پاک بارڈر دے نزدیک پیندے
اترلائے ایئر فورس سٹیشن 'چ ایہہ بھانا ورتیا سی، بنگلہ دیش
دی جنگ سمیں۔ ساڈا سکاڈرن ادوں جودھپور 'چ سی۔ جنگ
چھڑن تے سکاڈرن نوں اترلائے توں اوپریٹ کرن دے حکم
ہوئے سن۔ اترلائے وچ اسیں اپنا اک اک جہاز، موٹی سنگھنی
کنکریٹ دے بنے ہوئے پکے تے مضبوط شیڈاں 'چ محفوظ
کیتا ہویا سی۔
اس دن دوپہر ویلے، اسیں تکنیکی ٹریڈاں دے سینک شیڈ
اندر، اپنے جہاز نوں حملے تے بھیجن لئی تیار کر رہے ساں۔
کھانے والی گڈی باہر آ کھلوئی سی۔ مگ پلیٹاں اٹھا اسیں کھانا
لین لگ پئے۔ اچانک ہی دو پاکستانی جہاز ساڈے سراں تے آ
دھمکے۔ اوہ بہت ہی نیویں آئے سن جس کرکے ریڈار 'چ پتہ
نہیں سی لگا تے وارننگ وجوں سائرن نہیں سی وجیا۔ جہازاں
دیاں گناں وچوں 'تڑ تڑ' کردیاں گولیاں ورھن لگیاں۔ اسیں اک
دم اتھے ہی دھرتی تے وچھ گئے۔ پر نوتیج کھانے والی پلیٹ
چکی شیڈ دے اندر نوں دوڑ پیا تے گولیاں نال ونھیا گیا۔ حملہ
آور جہاز سارے ہوائی اڈے تے چھا گئے سن۔ ساڈے لاگلے
شیڈ وچوں باہر آ چکے اک جہاز، پرانہ پارک کیتے دو فوجی
ٹرکاں اتے اک ٹوء ٹریکٹر نوں ساڑ کے اوہ اوہ گئے، اوہ
گئے۔
پیارے متر دی موت دے جھٹکے نے مینوں سن کر دتا۔
موت بندے دے انی نیڑے ہندی ہے، یقین نہیں سی آ رہیا... تے
پھر میرے من وچ ازیب جیہی خوشی دا احساس ابھر پیا،
ورھدی اگ وچوں بچ نکلن دا احساس۔ گولیاں دی واچھڑ
ساتھوں دو فٹ دے فاصلے تے ہوئی سی۔ جے حملہ آور پائلٹ
نے گن دی سوچ ادھا کو سکنڈ پہلاں دب دتی ہندی تاں گولیاں
دا مینہہ کھانے والی گڈی اتے ساڈے اتے وی ورھنا سی۔ گڈی
نوں اگ لگنی ہی سی تے اسیں ستاں دے ستاں سینکاں نے
مارے جانا سی۔
نوتیج دی پتنی پچھے جودھپور 'چ سی۔ اسیں چاہندے ساں
کہ نوتیج دا سسکار جودھ پور 'چ منجیت دی حاضری 'چ کیتا
جائے پر ایہہ ممکن نہ ہو سکیا۔ لاگلی سرحد 'تے، اگے ودھ
رہی پاکستانی فوج نوں ہوائی حملیاں نال ٹھلھ پاؤن لئی، ساڈے
سکاڈرن دی سر دھڑر دی بازی لگی ہوئی سی۔ سو نوتیج دا
سسکار، ساڈے شیڈ دے کول ہی فوجی رسماں نال کر دتا گیا۔
اوس دیاں استھیاں، جودھ پور اوس دی پتنی نوں سونپن
واسطے میری ڈیوٹی لگائی گئی۔
سکاڈرن دی جیپ چ اترلائے توں استھیاں لئی آؤندیاں
میری سوچ وچ نوتیج گھمی جا رہیا سی... چار دناں دی اوس
دی زندگی تے اوہ وی سنگھرش وچ ہی چلی گئی۔ پیو دی
اچانک موت ہون تے پریوار دی ذمہ واری اوس دے موڈھیاں
تے آ پئی سی۔ ادوں اوہ بی.ایس.سی بھاگ پہلا 'چ پڑھدا سی۔
لایق ودیارتھی ہون دے نال نال اوہ کالج دی 'سٹوڈینٹ یونین' 'چ
وی سرگرم سی۔ پیو دی موت نے اس دی پڑھائی چھڈا دتی۔ اوہ
نوکری لبھن لگا پر کوئی نہ ملی۔ ہار کے ایئر فورس وچ آ گیا
سی۔ اوہ ہوائی جہازاں دے انجناں دا مکینک سی تے میں
جہازاں دے ہتھیاراں دا مکینک۔ ساڈا دوناں دا رینک کارپورل
سی۔ انج اوہ میتھوں چار سال سینئر سی۔
نوتیج اوکھیاں ڈیوٹیاں دے نال نال پرائیویٹلی پڑھائی وی
کر رہیا سی۔ اوس نے مینوں وی پڑھائی لئی پریریا سی پر میں
تاں دسویں ہی مساں پاس کیتی سی۔ میرے وانگ عام ہوائی
سینک دس جماتو ہی سن۔ ساڈے لئی تاں ایئر فورس دی نوکری
ہی اک وڈی چھال سی۔ پنڈاں دیاں دھوڑاں پھکدے اسیں ہوا 'چ
اڈن والیاں مشیناں دے مکینک بن گئے ساں۔ نوتیج راہیں میں
اکادمک کتاباں نال تاں نہ جڑیا، گیان دیاں کتاباں پھرولن لگ
پیا۔ اوہ سلیبس دیاں کتاباں توں بناں ہور کتاباں وی پڑھدا رہندا
سی۔ اوہناں وچوں میں اپنی پسند دیاں چک لیاؤندا۔ نوتیج 'چ
قابلیت دے نال جرئت وی سی۔ پھوکی تے کٹڑ افسراں موہرے
اڑن کارن اوہ تن وار اٹھائی اٹھائی دناں لئی سیکھاں پچھے جا
چکا سی۔ اسے کارن اوس نوں کارپورل دی ترقی لیٹ ملی سی۔
ہوائی سینا 'چ پریڈاں پیٹیاں گھٹ ہی ہندیاں سن پر جدوں کدی
'اپروں' وڈے وڈے افسراں نے انسپکشن کرن آؤنا تاں کئی کئی
دن پریکٹساں ہوندیاں رہنیاں۔ نوتیج نے کسے نہ کسے بہانے
پترا واچ جانا اتے ٹھوک کے بنہی پگ نوں سواردیاں آکھنا،
“ایہہ وی کوئی کم ایں ساودھان، کھبے مڑو، سجے مڑو، تیز
چلو، ہولی چلو، سلامی دیؤ۔ بندے نوں سرعام کٹھ پتلی بنا
دیندے آ۔”
نوتیج چاہندا سی کہ اسدا چھوٹا بھرا ریشم دب کے پڑھے۔
پر ریشم اٹھویں وچوں فیل ہو کے کھیتی کرن لگ پیا سی۔ بھین
نے دس کرکے سلائی کڈھائی دا ڈپلوما کر لیا سی۔ نوتیج نے
پہلاں اسدا ویاہ کیتا تے پھر اپنا۔
نوتیج نے نوں سال پورے کرکے ایئر فورس چھڈ دینی
سی۔ اوہ پلٹیکل سائنس دی ایم.اے فسٹ ڈویزن 'چ کر چکا سی۔
کسے کالج 'چ پروفیسر بنن دا سپنا سی اسدا۔ منجیت نے بی.اے
کیتی ہوئی سی۔ اوس دی پلان بی.ایڈ کرن دی سی۔ اوس نوں
میوزک دا شوق سی۔ میں جدوں کدی اوہناں دے کواٹر وچ جانا
تاں جیتاں بھابی نوں ستار وجاؤں لئی سفارش کرنی۔ سنویدنی
سراں 'چوں جھردے سہج نال روحاں سرشار ہو جانیاں۔
جس دن نوتیج دے ڈسچارج دی چٹھی، ایئر ہیڈکوآٹر توں
سکاڈرن دے آرڈرلی رومرلی 'چ پہنچی، اس دن اوہ خوشی 'چ
کھڑیا پیا سی، “بس تن مہینے ہور نے۔ ڈیڈھ مہینے بعد
کلیئرینس شروع کر دینی آں تے پھر آپاں اڈنتر ہو جانے۔ سول
'چ میں لکچرار تے جیتاں ماسٹرنی۔ نویں زندگی شروع کراں
گے۔” نوتیج دی اک کالج وچ سلیکشن ہو چکی سی۔
پر اگلے دناں 'چ جنگ لئی 'تیار بر تیار' دیاں تاراں کھڑک
گئیاں۔ چھٹیاں تے ڈسچارج روک دتے گئے۔ بے بسی تے
نراشتا 'چ ڈبے نوتیج نے آکھیا سی، “اخیر تے آ کے پھس گیا۔”
“لڑائی کتے سدا تاں نہیں لگی رہنی۔” میں دلاسہ دتا سی۔
“مکن تے ایہناں نے کیہڑا اک دم چھڈ دینے۔ انی سو پینہٹ
دی لڑائی توں بعد ڈسچارج تے جان والے ڈیڈھ ڈیڈھ سال رڑک
ہوندے رہے سی۔ میں تاں اک دن وی وادھو نہیں اٹک سکدا۔”
3 دسنبر 1971 نوں جنگ دے بگل وج گئے۔ اودن نوتیج
دی نوکری نوں سال توں اک مہینہ اپر ہو چکی سی۔ اوہ اپنے
ٹریڈ دا کم تاں کردا پر بجھیا بجھیا رہندا۔ وار وار ایہی آکھی
جاندا، “اخیر تے آ کے پھس گیا۔”
“اوئے سجناں کیہ ہو گیا تینوں؟ جگرا رکھ۔” میں کھجھ
کے آکھیا سی۔
“کیہ گلاں کردیں یار؟ میرا سارا کیتا کرایا کھوہ 'چ پے
گیا۔ ایہہ حوصلہ دکھؤن دی گل میرے تے ہی نہیں ہورناں تے
وی لاگوُ ہندی اے۔ توں دکھا تاں حوصلہ، لکھ چٹھی پردھان
منتری تے اوہدے وزیراں نوں کہ گھلن اپنے پتاں نوں محاذ تے
ساڈے وانگ لڑن تے مرن واسطے۔”
“تیز! منھ بند رکھ۔ ہیداں دیاں گلاں کرکے توں اپنا تاں
کورٹ مارشل کرواؤنا ای ایں، نال سانوں وی پلیتھن لوائیں گا۔”
میں اوس نوں چوکس کیتا۔
“اوئے! ایویں کیوں موک ماری جانے، جاہ ہو لین دے
میرا کورٹ مارشل۔”
میں دیکھ رہیا ساں، نوتیج دی نراشتا تے بے بسی ودروہ
'چ بدل گئی سی۔ دو دن پہلاں جدوں ہوائی حملے دا سائرن ہویا
تاں اوہ ساڈے نال مورچے وچ نہیں سی لکیا۔ پچھن تے کہن
لگا، “میرے اتے تاں پہلاں ہی بمب ڈگیا پئی۔”
تے پھر سچمچ ہی بمباں دی ٹھگنی شکل والیاں، جہازاں
دیاں گولیاں نوتیج تے ورھ گئیاں سن... اوس دی لاش دے
دوالے خون دا چھپڑ لگا ہویا سی۔ خون 'چ ڈبی اوس دی روٹی
ویکھ کے مینوں؛ اوس دی ہیٹھلے رینکا اتے افسراں وچالے
پاڑے بارے آکھی گل یاد آ گئی سی، “کنا فرق اے ساڈی اتے
افسراں دی روٹی، وردی تے تنخواہ وچ۔ نوں سال پورے ہون
گے تاں سول 'چ جا کے چنگا کھاواں گے، چنگا پہنان گے۔”
پر چنگی روٹی تاں کی، جنگ نے تاں اوس دی پلیٹ 'چ
پئی رکھی سکی وی اوس نوں کھان نہیں سی دتی۔ استوں پہلاں
کہ اوہ روٹی کھاندا، گولیاں اوس نوں کھا گئیاں سن۔ روٹی نے
اپنی قیمت وصول لئی سی۔ 'فوجی دی روٹی اینی مہنگی کیوں
اے؟ ' میرے اندروں غبار اٹھیا سی۔
اوس دے سسکار سمیں جدوں اسیں 'شوک شستر' دی مدرا
وچ رائفلاں الٹیاں کیتیاں اتے بگل دی 'لاسٹ پوسٹ' دی ماتمی
دھن ابھری تاں سارے ہوائی اڈے 'چ سوگ چھا گیا سی۔
ڈونگھے سوگ 'چ ڈبیا ہویا سی نوتیج دا کواٹر، جدوں میں
نوتیج دیاں استھیاں لے کے پہنچا۔ کواٹر اندر وڑدیاں میریاں
لتاں پھلن لگ پئیاں۔ مینوں ویکھ کے، کمریاں وچ دریاں تے
بیٹھے سارے جنے ورانڈے 'چ آ کھلوئی۔ صدمے نال مدھی
ہوئی جیتاں بھابی، ڈگوں ڈگوں کر رہی سی۔ گورا چہرہ پیلا
زرد پے چکا سی۔ چٹی چنی دی چٹیائی اوس دیاں موٹیاں
موٹیاں اکھاں وچ وی اتر آئی سی، سپنیاں وہونی چٹیائی۔ پنجاب
توں پہنچے نوتیج دی ماں تے بھرا ہالوں بےحال ہوئے پئے
سن۔ جیتاں سنگ کھڑیاں عورتاں، لاگلے کواٹراں دے سینکاں
دیاں پتنیاں، ماواں اتے بھیناں سن۔ پنجاب، بنگال، تاملناڈو،
مہانراشٹر، راجستھان، اتر پردیش آدی صوبیاں دیاں اوہناں
عورتاں دے رنگ اتے نین نقش تاں بھن بھن سن پر اوہناں دے
چہریاں تے چھائے فقراں دے چنہ اکو جہے سن۔ اترلائے توں
دو سو کلومیٹر دور، محفوظ تھاں تے ہون دے باو جود وی اوہ
جنگ دا اونا ہی سیک ہنڈھا رہیاں سن، جنا اوہناں دے پتی، پت
اتے ویر۔
میں کمبدے ہتھاں نال استھیاں والا کلس جیتاں بھابی ول
ودھایا۔ اوہ ڈور بھور ہوئی کجھ پل اوس نوں تکدی رہی تے
پھر چھاتی نال لاؤندیاں اوس دی لیر نکل گئی، “نہیں...
نوتیج... نہیں... ایہہ توں نہیں۔ تیری سوچ وچ موت نہیں،
زندگی سی۔ آپاں بہتر زندگی دے سپنے لئے سن... توں مینوں
چھڈ کے کتے نہیں جا سکدا... دیکھ! میں تینوں اڈیک رہی
ہاں... تیرے راہاں 'چ کھڑی آں۔” دھاہاں ماردیاں اوہ بیصورت
ہو گئی۔ نال کھلوتیاں عورتاں نے اوس نوں سنبھال لیا۔
ڈھڈ 'چ مکیاں دے رہی نوتیج دی ماں دیاں وی لیراں نکل
گئیاں۔ کلس نوں پلوسدیاں اوہ کرلائی، “ہائے وے ربّا! ایہہ توں
کیہ کیتا؟ میرا کڑی ورگا جوان پت کھوہ لیا... اجے تاں مینوں
ایہدے پیو دی موت ہی نہیں بھلی، ہن توں ایڈا وڈا قہر ہور ڈھاہ
دتی۔ ایہہ توں مینوں کیہڑے جنماں دی سجا دے رہاں... ”
میریاں اکھاں آپ مہارے وہ تریاں سن۔
ماں اتے جیتاں دیاں دھاہاں سسکیاں مساں ہی بند ہوئیاں۔
ڈونگھے صدمے 'چ ہون کارن جیتاں توں کوئی گل نہیں سی ہو
رہی۔ ماں اتے ریشم نال دکھ درد سانجھا کرکے میں اٹھ پیا
ساں، اترلائے 'چ حاضر ہون لئی۔ بیرکاں کول آ کے میری
جیپ ہولی ہو گئی۔ انیندرے کارن سریر ٹٹیا پیا سی۔ دل کیتا کہ
بیرک 'چ جا کے چنگی طرحاں نہاواں تے رج کے سوواں۔ پر
سکاڈرن کمانڈر دی چھیتی توں چھیتی مڑن دی ہدایت چیتے آ
گئی۔ میں جیپ مڑ تیز کر لئی... سوچاں ہی سوچاں وچ مینوں
سکارڈن کمانڈر دا نوتیج دی موت توں بعد دتا بھاشن سنائی دین
لگا، “دیش لئی مر مٹنا زندگی دا اتم کارج ہے۔ سر تے کپھن
بنھناں تے موت نال گلاں کرنیاں صرف سینکاں دے حصے ہی
آیا ہے... نوتیج دا رنبھومی 'چ ڈلھیا خون، سانوں بھارت ماں
دی رکھیا لئی ہور درڑھ کردا ہے۔”
میری نظر بے معلومے ڈھنگ نال سجے کھبے گھمی سی۔
سکاڈرن کمانڈر دیاں گلاں سن رہے سینکاں دے چہریاں تے
سورمگتی دی شیڈ وچ اک شیڈ ہور وی سی، ادھینگی دی۔ اپنے
اندر دی ادھینگی وی، میں محسوس کر رہیا ساں۔ سکاڈرن
کمانڈر دے چہرے تے لالی سی۔ شاید وڈے رینک اتے موٹی
تنخواہ دی لالی کارن اس اندرلی ادھینگی ظاہر نہیں سی ہو
رہی۔ اوہ جوش نال بول رہیا سی، “مینوں اپنے سکاڈرن دے
ودھیا پائلٹاں اتے ٹیکنشناں تے مان ہے، فخر ہے۔”
ایہو جہیاں ہی مان، فخر والیاں گلاں کینیڈین فورسز بیس
ٹرانٹو دے کمانڈنگ افسر نے وی سٹیو دے سسکار توں پہلاں
آکھیاں سن... سٹیو دی لاش افغانستان توں ہوائی جہاز راہیں
پہنچی سی۔ اوس دی لاش والی لمی گڈی جدوں ایئرپورٹ توں
بیس نوں آ رہی سی تاں کجھ لوک، مارچ مہینے دی ٹھنڈ دی
پرواہ نہ کردے ہوئے 'ہائیوے آف ہیروز' دے پل تے حاضر
سن۔ اوہناں نے 'پیارے سٹیو برٹن! تیری بہادری تے کینیڈا نوں
مان ہے' دے پرچماں نال سٹیو دا ستکار کیتا سی۔
سٹیو دے انتم درشناں لئی کیسکٹ، 'کلارک فیونرل ہوم'
وچ رکھی گئی سی۔ سٹیو دی موم، نینسی دے موم ڈیڈ، ہور
رشتے دار، دوست متر اتے کافی سینک کرسیاں تے بیٹھے
سن۔ 'کمشنیرز' ولوں میں حاضر ساں۔ سینکاں دے چہریاں تے
بہادری دے ہاو بھاواں ہیٹھ پر وس دے چنہ وی روپمان ہو
رہے سن۔
سٹیو دے وردی پائی ہوئی سی۔ اسدا نچڑیا ہویا چہرہ
کیمیکلاں دے پربھاو ہیٹھ لالگی 'چ سی۔ اندروں سفید مخملی
کپڑیاں نال سجائی ارتھی دے حوالے ہویا اوہ جیویں کہہ رہیا
ہووے، 'بتھیری مار مرائی ہو گئی۔ ہن آرام کر لین دیو۔'
فوجی پادری نے بائیبل وچوں سرمن پڑھے تے سٹیو دی
قربانی نوں بائیبل دے پرسنگاں نال جوڑ کے اوس نوں نائک
وجوں پیش کیتا۔
اس توں بعد ٹرانٹو دے میئر نے، دنیا بھر 'چ دھرماں دے
ناں تے ہو رہے خون کھرابے دی گل چھیڑ کے، کینیڈین
سینکاں دی دلیری نوں سلاہیا، جیہڑے اتی کٹھن حالتاں وچ
طالباناں نال لوہا لے رہے سن۔ اوس نے سٹیو دی قربانی نوں
ٹرانٹو نواسیاں ولوں پرنام کیتا۔
بیس دے کمانڈنگ افسر نے وشو امن لئی کینیڈین پلٹناں
دے رول دی پرشنشا کیتی۔ بوسنیاں تے صومالیہ وچ اپنے بیس
دیاں یونٹاں دی ودھیا کارگزاری دا مان نال ذکر کیتا۔ بوسنیاں
مشن تے تاں اسنونو باہلا ہی فخر سی، جس وچ سٹیو اتے تن
ہور سینکاں نوں بہادری سنمانی ملے سن۔ سٹیو بارے اوس نے
بھاوک انداز وچ کیہا سی، “اوہ اک سورما سینک سی، کمال دا
نشانچی۔ اوس دی موت میرے بیس لئی ہی نہیں، سمچی کینیڈین
فورسز لئی بہت وڈا گھاٹا اے پر اسیں اوس دی قربانی تے فخر
وی محسوس کردے ہاں... میں سٹیو دی ودھوا نینسی برٹن دی
ہر ممکن مدد کراں گا۔”
سٹیو دے اتے نینسی دے ماپیاں تے دوستاں نے، اس نال
بتائے سمیں دیاں یاداں سانجھیاں کیتیاں تے پھر پوڈیئم تے
نینسی آئی سی۔ اوس نے کالا سوٹ پہنیا ہویا سی۔ بھورے وال
سادہ ڈھنگ نال سجائے ہوئے سن۔ میں سن چکا ساں کہ پتی
دی موت دی خبر ٹیلیفون راہیں کناں 'چ پین تے اوہ سن ہو کے
تھاں ہی ڈگ پئی سی... ادھ موئی دے مونہوں 'نو، نو... نو' دی
چیخ نکلی سی۔ ہن چار دناں بعد سی تاں اوہ اجے وی ڈونگھے
صدمے 'چ پر اپنے آپ نوں کسے حد تک سانبھیا ہویا سی۔
اوس نے کھڑکی وچیں باہر کھلوتے رنڈ منڈ درختاں ول تکیا۔
اکھاں وچ دفن ہوئیاں حصرتاں جیویں درختاں نوں کہہ رہیاں
ہون، 'تہاڈی پتجھڑ مہینے ڈیڈھنے مہینے تک مک جائے گی
پر ساڈی نہیں مکنی، عمراں جیڈی لمی پت جھڑ۔' دھیرج دھار
کے اوس نے کہنا شروع کیتا، “میرا تے سٹیو دا ساتھ بائی سال
دا ہے... پہلاں دوستی، پھر ویاہ۔ اپنے سادھناں مطابق اسیں
زندگی نوں پوری طرحاں مانیاں۔ اوکڑاں کٹھنائیاں وی آئیاں پر
اکسرتا ساڈی اورجا بندی رہی۔ اک وار ساڈے 'چ دوری وی
پئی پر روحاں 'چ کھنے پیار نے سانوں ٹٹن نہ دتا... ہن ایس
سدا سدا دی دوری موہرے میری کوئی واہ پیش نہیں جا رہی،”
مونہہ پاسے کرکے اوس نے اکھاں پونجھیاں تے بولی، “میں
سٹیو دیاں یاداں نوں جیون شکتی بناؤن دی کوشش کرانگی تے
اس شکتی نال دوناں بچیاں دی سنبھال کراں گی۔”
پادری دے آدیش تے حال 'چ حاضر ہر بندے نے واری
سر، کیسکٹ کول جا کے سٹیو دے آخری درشن کیتے۔ نینسی
نے سٹیو دی بانہہ پلوسی اتے گوڑھے پیار نال متھے تے ہتھ
پھیریا۔ اوس دے نال ہی، ڈور بھور ہوئے ٹم دا ہتھ وی ڈیڈ دے
چہرے تے گھمیاں۔ ننھے جہے جمی نے ڈیڈ دی گلھ نوں
چھوہیا تے بھولی ادا 'چ آکھیا، “ڈیڈ! آئی لو یو۔” نینسی دے
چہرے تے مسکراہٹ دی کاتر ابھر آئی۔ پت نوں موہ نال
چمدیاں اس دیاں اکھاں بھر آئیاں۔
قبرستان نوں ٹرن دا سماں ہو گیا سی۔ کیسکٹ بند کردیاں
نینسی دا چہرہ اک دم ہی بجھ گیا۔ چہرے دی روشنی جیویں
کیسکٹ نے نگل لئی ہووے۔ اوہ لڑکھڑا گئی۔ کول کھلوتے اوس
دے موم ڈیڈ نے، “نینسی بیٹی! حوصلہ رکھو'' آکھدیاں اوس دی
پٹھ پلوسی۔ درد ڈبیا ہؤکا نینسی اندروں نکل گیا۔
قبرستان وچ گہری چپ چھائی ہوئی سی۔ نہ کوئی الارم، نہ
ہورن تے نہ ہی کوئی سائرن... قبرستان دے واسی، دودھ
چٹی برف دے کمبل تانی شانتی نال ستے پئے سن۔ پر قبراں
وچ اوہ نہیں سن، اوہناں دی مٹی سی۔ اوہ سارے آپو اپنی جیون
جنگن لڑدے تے اوس نوں اچت ثابت کردے کردے مک گئے
سن، خاک ہو گئے سن۔ سٹیو نوں وی، فوجی رسماں نال سپرد
اے خاکرد کر دتا گیا۔ میں نینسی کول کھلو کے افسوس کیتا،
“نینسی! بہت ماڑا ہویا۔ اجے تاں سٹیو نے زندگی دیاں بہت
رتاں مانیاں سن... ”
“ڈیو! سٹیو نے اپریل دے شروع 'چ واپس آ جانا سی۔ ایسٹر
اسیں اکٹھیاں مناؤنا سی۔ پر کیہ پتہ سی کہ اوس دے حصے
دے تیوہار سدا لئی ختم... ” گل اوس دے دردیلے ہؤکے 'چ
ڈب گئی۔ اوس دے ایس ہؤکے نے مینوں چالی سال پہلاں دے
جیتاں بھابی دے ہؤکے یاد کروا دتے... اوہ ہؤکے ہٹکورے،
پہلاں میں ادوں سنے سن جدوں نوتیج دیاں استھیاں لے کے گیا
سی تے پھر وساکھی توں بعد آئی اوس دی چٹھی وچوں۔ اس
وساکھی نوں میرا اپنا موڈ بڑا خراب رہیا سی... پچھلی وساکھی
تے میں، نوتیج تے جیتاں بھابی اکٹھے ساں۔ ہوائی اڈے 'چ
ہوئے رنگارنگ پروگرام نوں دیکھن توں بعد اوہ مینوں اپنے
کواٹر 'چ لے گئے سن۔ اسیں اکٹھیاں روٹی کھاہدی سی۔ جیتاں
بھابی دی بنائی ماہاں دی دال میٹ نالوں وی سواد سی۔ “ایئر
فورس دی ساڈی ایہہ آخری وساکھی اے۔” نوتیج نے خوشی
دے رؤں 'چ ایہہ گل دو تن وار آکھی سی۔ پر اوس نوں کیہ پتہ
سی کہ اوہ وساکھی اوس دی زندگی دی ہی آخری وساکھی
سی... جیتاں بھابی دے سپنیاں دی بھری بھرائی فصل تباہ ہو
گئی سی۔ ہن اوہ کیہڑے حالیں سی، کجھ نہیں سی پتہ۔
جودھپروں جا کے مہینے کو بعد اوس دی دو ستری چٹھی آئی
سی۔ اپنی ودھوا پنشن بارے اوس نوں کوئی کاغذ چاہیدا سی۔
میں سکاڈرن دے دفتروں لے کے بھیج دتا سی۔ تے پھر
وساکھی توں دو کو ہپھتیے بعد اوس دی دوجی چٹھی آئی سی۔
لکھیا سی، 'میرا تے نوتیج دا روحاں دا ناطہ سی۔ تسیں
دیکھدے ہی رہے آں کہ ساڈی سادھارن جیہی زندگی وچ وی
بہاراں ورگی ٹہک تے مہک سی۔ اوہ سبھ نوتیج دے ساتھ دیاں
برکتاں سن۔ اسیں اک دوجے دے مان وچ اڈے پھردے ساں۔ پر
رب نے اجیہا پٹکہ کے ماریا کہ زندگی زہر بن گئی اے...
ہنجو کیردیاں میں کدی کدی نوتیج نوں آوازاں مارن لگ جاندی
ہاں کہ آ کے دیکھ، تیری جیتاں نال کویں بے انصافیاں ہو رہیاں
نے، بگانیاں ولوں نہیں؛ آپنیاں ولوں۔ نوتیج ہراں نوں 'بھا جی،
بھا جی' کرن والا ریشم میرے نال رعب نال گل کردے۔ سس
دے دل 'چ ہمدردی ہیگی اے پر اوس دی پچھ پرتیت ہے نہیں۔
درانی گھر دے کماں توں پاسہ وٹ جاندی اے۔ میں تاں آپ ہی
کماں 'چ رجھے رہنا چاہندی ہاں پر ایہہ قدر تاں کرن۔ جیہڑی
ماڑی موٹی قدر ہیگی اے، اوہ پنشن کرکے اے۔ من دی چین
لئی جدوں میں ستار وجاؤں لئی بیٹھدی ہاں تاں سارے سڑ بل
جاندے ہن۔ کنی غمغین سی ایتکیں دی وساکھی... '
چٹھی پڑھ کے میں بڑا پریشان ہویا۔ پر نال ہی من 'چ مان
جیہا وی ابھریا... جیتاں بھابی نے مینوں اپنا سمجھ کے میرے
نال دکھ درد سانجھے کیتے سن۔ چٹھی دے اخیر 'چ اوس نے
اپنے باپو دا ایڈریس لکھیا ہویا سی۔
جواب وچ میں اپنت بھجے شبداں راہیں جیتاں نال ہمدردی
پرگٹائی۔ اپنی مدد دی پیش کش کیتی۔ دکھاں نال جوجھن دا
حوصلہ وی دتا۔
تے پھر تقریباً ہر دو تن مہینے بعد، دُکھ درد بیاندی اوس
دی چٹھی آ جاندی۔ آخر وچ قسمت نوں کوسد ہوندا۔ اس سال دی
دیوالی نوں اوس نے کلمونہیں دیوالی لکھیا سی۔ میں اوس نوں
دلاسہ دیندا رہندا۔ ہور کر وی کیہ سکدا ساں۔ قسمت موہرے نہ
اسدا زور سی تے نہ میرا۔
پر ہن نینسی دے کیس نوں ویکھدیاں میں محسوس کر رہیا
ساں کہ جیتاں دیاں نوتیج دی موت توں بعد دیاں سمسیاواں اوس
دی ماڑی قسمت کرکے نہیں سن... اوس دیاں دیوالیاں تے
وساکھیاں اینیاں کالیاں نہیں سن ہونیاں جے نوتیج کنیڈا دا فوجی
ہندا... جیتاں کول اپنی جوب وی ہونی سی تے سرکار ولوں
چنگی پنشن وی مل جانی سی۔ کیہ لوڑ سی اوس نوں رشتے
داراں تے ہور لوکاں ول جھاکن دی۔
نینسی نوں اجیہی کوئی لوڑ نہیں سی پئی۔ لوکاں ولوں ملی
بھاوناتمک مدد لئی وی اوس نوں کسے دے ترس دی پاتر نہیں
سی بننا پیا۔
پر دکھ تاں ہر تھائیں ہندے نے، آپو اپنی قسم دے... نینسی
اپنے پتر دی سمسیا وچ الجھی پئی سی۔ اک دن جدوں میں
نینسی نال اپنی ڈٹیچ مینٹ دا بجٹ ڈسکس کرن گیا تاں پچھ لیا،
“ٹم کویں ہے؟ کوئی فرق پیا؟”
“فرق اوہدے 'چ نہیں، میرے وچ پینا شروع ہو گیائے۔”
“کیہ مطلب؟” میں حیران ہو کے پچھیا۔
“پہلاں میں اوس نوں اپنے ہی حساب نال سمجھدی سی پر
ہن اس نوں اوس دی سوچ انوسار سمجھن دی کوشش کر رہی
ہاں۔ کل اوہ کمپیوٹر تے بیٹھا سی۔ میں پچھیا کیہ کر رہیاں۔ کہن
لگا 'وار' لفظ نوں 'ایکسپلور' کر رہیاں۔ میں پچھیا کاہدے
واسطے۔ کہندا سکولوں ایسائنمنٹ ملی ہے۔ میں پچھیا کہ
ایسائینمینٹ 'جنگ' بارے ہے۔ کہندا کسے وی 'امپورٹینٹ اشو'
تے لیکھ لکھنے۔ تن گھنٹے بیت گئے۔ میں جا کے دیکھیا تاں
دنگ رہ گئی۔ مونیٹر تے 'وار آف تھوٹس' دے سرلیکھ ہیٹھ کجھ
لائیناں لکھیاں ہوئیاں سن۔ میں مندی ہاں کہ اج کل دے بچے
بہت سوخم ہن پر میرا ٹم تاں... ”
'ٹن ٹن' نینسی نے گل وچے چھڈ، فون اٹھا لیا۔ سنن مگروں
اوہ مینوں مخاطب ہوئی، “بیس ہیڈکواٹر دی کال سی۔ ساریاں
یونٹاں 'چ 'ہائی ایلرٹ' جاری ہو چکے۔ سوہیا ایجنسیاں نوں
شک ہے کہ ایہناں دناں وچ کنیڈا دی کسے ایئرپورٹ جاں
فوجی ٹکانے تے اتوادی حملہ ہو سکدے۔ توں اپنے کمشنیئرز
نوں ہدایتاں دے آ، کہ اوہ سینکاں تے سولیئناں دے پچھان پتر
باریکی نال چیک کرن اتے گیٹاں بلڈنگاں دی آواجائی تے
گھوکھویں نظر رکھن ... شکی نکلو حرکت اتے شکی بندے
بارے 'اوپریشن کنٹرول' نوں ترنت کال کرن۔”
“او کے۔” آکھ میں اٹھ پیا۔ کار ول نوں جاندیاں میں ٹم دی
'وچاراں دی جنگ' والی گل تے حیران ہوئی جا رہیا ساں۔ اج
کل دے بچے واقعی بہت شارپ ہن... کجھ دن ہوئے میں اپنے
دس کو سال دے دوہتے نال اپنی ایئر فورس دی نوکری دیاں
گلاں کر رہیا ساں۔ اس نے میرے تے سوال کر دتا، “نانوں!
جہازاں وچ تاں پسینجر بیٹھدے آ۔ تسیں جہازاں تے بمب،
مزائیلاں جاں ہور ویپن کیوں لوڈ کردے سی؟” میں کیہ جواب
دندا! سوچیں پے گیا ساں کہ اسیں داعویٰ تاں ایہہ کر رہے ہاں
کہ سائنس تے تکنالوجی نے دوریاں گھٹا دتیاں ہن۔ دنیا دے
سارے ملک اک دوجے دے نیڑے ہو گئے ہن۔ پر ایس نیڑتا
وچوں نکلیا کیہ ہے؟ جنگ! ہر پاسے جنگ دے خطرے دیاں
گھنٹیاں وج رہیاں ہن... 'الرٹ'... 'ہائی الرٹ'۔
بیس اندرلیاں پوسٹاں دے کمشنیئراں نوں چوکسی ہدایتاں
دسن سمجھاؤن بعد میں ڈکسن آرمری جا پہنچیا۔ اتھوں دے
کمشنیئر نال گفتگو کرکے جدوں میں گارڈ رومڈ 'چوں باہر
نکلیا تاں ڈمٹری ٹکر پیا۔ اوہ دو کو دن پہلاں ہی افغانستان توں
پرتیا سی، اپنی دوجی ٹرم پوری کرکے۔ میں اوہنوں “ویلکم
بیک'' کیہا۔ اوس نے دھنواد کیتا۔ ساڈی 'ہائی ایلرٹ' توں شروع
ہوئی گل افغانستان جنگ تے پہنچ گئی۔
“ڈمٹری! اوتھے لوکاں نال سنواد وی رچاؤندے ہو؟” میں
پچھیا۔
“ڈیو! ساڈے اتے اپھگانیاں وچالے اجے آپسی وشواس نہیں
بنیاں۔ امریکہ، انگلینڈ، کینیڈا اتے ہور دیشاں دے فوجیاں بارے
افغانیاں دا رویہ رلملا جیہا اے۔ کجھ سانوں سہیوگ دیندے ہن
تے کجھ ساڈی موجودگی نوں اپنے دیش وچ دخل اندازی
سمجھدے ہن۔ ایس کرکے سانوں لوکاں وچ جانا اجے سرکھات
نہیں لگدا۔ پھر وی جدوں کدی ڈھکواں موقع ملدے اسیں اوہناں
نں سمجھاؤن دی کوشش کردے ہاں کہ طالبان دھرم دے ناں
تے تہاڈی عقل نوں جندرے مار رہے ہن۔ سائنس تے تکنالوجی
نوں رد کرکے تہانوں اگیانتا دے ہنیرے وچ ڈک رہے ہن،
تہانوں غریبی ول دھکیل رہے ہن... ” گلاں کردا ڈمٹری
میرے نال ہی بلڈنگ توں باہر آ گیا تے آرمری دے ویڑھے 'چ
لگے ٹینٹ وچ جا وڑیا۔ کسے دی وداعیگی پارٹیگی دی تیاری
ہو رہی سی۔ میں ٹینٹ ول تکدا کار ول نوں تر پیا۔ پارکنگ
لوٹکنگ 'چوں کار کڈھدیاں میری نگاہ مڑ ٹینٹ تے جا ٹکی...
تے میری سوچ وچ اس ٹینٹ دی تھاں، وڈے وڈے ٹینٹ ساکار
ہو گئے... اوہناں ٹینٹاں وچ، پچھلے ہفتے، سٹیو ہراں دی یونٹ
دا ورھےگنڈھ سماگم ہویا سی۔ سماگم موقعے ہتھیاراں دی
پردرشنی وی لائی گئی سی۔ شہر دے لوک ٹکٹ خرید کے
ہتھیار دیکھ سکدے سن۔
بیس توں اسیں کئی جنے سماگم وچ شامل ہوئے ساں۔ یونٹ
دی ودھیا کارگزاری بارے بولدیاں، اوپریشن کمانڈر نے کجھ
سرلتھ فوجیاں دا مان نال ذکر کیتا سی۔ سٹیو نوں وشیش طور
تے یاد کردیاں نینسی نوں سنمانت کیتا گیا سی۔ نینسی نال ٹم
وی سی۔
فنکشن دی سماپتی تے میں وی اوہناں نال ٹر پیا۔ ہتھیاراں
دی پردرشنی کولوں لنگھدیاں ٹم رک گیا۔ میں تے نینسی وی
کھڑ گئے۔ وڈے وڈے میزاں اپر پسٹل، سٹیناں، ایل.ایم.جیاں،
ایم.ایم.جیاں، راکٹ لانچر، گرنیڈ لانچر اتے ہور کئی ہتھیار
سجائے پئے سن۔ درشکاں نال وارتالاپ کر رہے سینک، اوہناں
ہتھیاراں نوں نوین تکنالوجی دے ودھیا ہتھیار قرار دے رہے
سن۔
“موم! جد ساڈے سینکاں کول اینے ودھیا ہتھیار ہن تاں اوہ
افغانستان چ کامیاب کیوں نہیں ہو رہے۔” ٹم نے متھا سکیڑدیاں
پچھیا۔
“اوہناں کول وی ودھیا ہتھیار ہیگے نیں۔” نینسی نے اتر
دتا۔
“اوہ بناؤندے نیں؟”
“دیسی قسم دے تاں اوہ بنا لیندے ہن پر ودھیا نوین ہتھیار
اوہ ادھروں ادھروں خریددے ہن۔”
“کتھوں؟”
“کجھ دیش ہتھیاراں دا بزنس کردے نیں۔”
“وٹ! ویپن بزنس!” ٹم نوں جیویں کرنٹ وجا ہووے۔ اسدا
حیرانگی 'چ جھنجلایا چہرہ، پلاں وچ ہی انگیاراں وانگ بھکھ
اٹھیا۔ کھرھوی آواز وچ اوہ بولیا، “اسدا مطلب ڈیڈ نوں مارن
والے 'کلے طالبان نہیں، ہتھیاراں دے وپاری وی ہن... آئی
ڈونٹ انڈرسٹینڈ دس بلشٹ۔”
“لسن مائی پریشئس چائلڈ! آپاں نوں اوہناں مثلیاں بارے ہی
سر کھپاؤنا چاہیدے، جیہڑے ساڈے وس وچ ہن۔ یو ٹیک اٹ
ازی... ٹیک اٹ ازی مائی سن۔” ہتھ وچلا بیگ مینوں پھڑا کے،
نینسی دوناں ہتھاں نال پت دے موڈھے گھٹن لگ پئی تے اوس
نوں کسے ہور گل 'چ پا کے کار وچ لجا بٹھایا۔
اوہناں نوں تور کے جدوں میں اپنی کار 'چ بیٹھا تاں میرے
کناں وچ نوتیج دی جنگ دے دناں وچ کہی گل گونج گئی، “اک
وڈا دیش پاکستان نوں ہتھیار ویچی جاندے، دوجا وڈا دیش
بھارت نوں۔ پاکستان نال ساڈی ایہہ تیجی لڑائی آ۔ دوناں دیشاں
دے ہزاراں فوجی مر چکے آ۔ مسئلہ اوتھے دا اوتھے ہی اے۔
ہور پتہ نہیں اجے کنیا لڑائیاں ہونیاں نے تے کنے فوجی مرنے
ہن۔”
نوتیج نوں کیہ پتہ سی کہ اوس دی واری وی آئی کھڑی
سی تے مگروں اوس دی پتنی دا کیہ حال ہونا سی۔
میں چھٹی گیا تاں نوتیج دے پنڈ وی گیڑا لگا۔ ساڈا آؤن
جان بنیا ہویا سی۔ جیتاں بھابی دیاں چٹھیاں 'چ پڑھے دکھاں
کشٹانں دی جھلک اکھیں ویکھی۔ شادی شدہ، ان پڑھ جہے ریشم
دی، بھرجائی اتے بھرجائی دی پنشن تے قبضہ کرن دی نیت
نے میرے اندر ودروہ کھڑا کر دتا۔ جیتاں دی سچجتا اتے
پڑھائی دا پربھاو تاں میرے تے پہلاں ہی سی۔ ہن اوس دی
سندرتا دی کھچ وی پین لگ پئی۔ اجیہے پلاں وچ مینوں اپنا آپا
جھوٹھا جیہا لگن لگ پیندا، جیویں میں نوتیج نال دغا کما رہیا
ہوواں۔ من اندر کشمکش شروع ہو جاندی۔
پر میں چھیتی ہی دبدھا 'چوں نکل آیا ساں۔ میرے دوست
دی ودھوا سنکٹ 'چ سی۔ اس نال بے انصافی ہو رہی سی۔ بے
انصافیاں، خدغرضیاں نے اوس نوں رول دینا سی۔ اوس دی
ماروتھلی واٹ وچ دور تک ہنیرا ہی ہنیرا سی۔ جیتاں نوں چٹھی
راہیں ٹوہ لین بعد میں اس نوں اپناؤن دا فیصلہ کر لیا۔ پر میرے
گھردیاں نے اڑکا ڈاہ دتا۔ ماں تے باپو چٹھیاں وچ واسطے
جہے پاؤن لگ پئے، 'سو سکھاں دا توں ساڈا اکو اک کُپت ایں۔
اپنے مناں وچ اسیں تاں پتہ نہیں کدوں دے تیرے ویاہ دیاں
ریجھاں بن رہے ہاں۔ تینوں چنگے گھراں دے رشتے آ رہے آ۔
ودھوا نال تینوں کس طرحاں ویاہ دئیے ... '
میتھوں وڈیاں تن بھیناں نے وی ایہو جہیاں ہی چٹھیاں
پائیاں سن، 'سانوں مساں مساں دے اپنے راجے ویر لئی نویں
نویلی دلہن چاہیدی اے... .'
ماپیاں دیاں ریجھاں سدھراں میرے پیراں دیاں بیڑیاں بن
گئیاں۔ جیتاں اندر آس دی کرن جگا کے، اوس نوں ہنیرے وچ
ہی چھڈ دین دی نموشی میرے من وچ زندگی بھر کھبھی رہی۔
میرا ویاہ ہو گیا۔ قدرتی سگھڑ سیانی پتنی مل گئی۔ اوس
دے سنگ، جیون سفرن دے سالاں دے سال کدوں بیت گئے،
پتہ ہی نہ لگا۔
جیتاں بھابی بارے آسیوں پاسیوں خبر ملدی رہی۔ ریشم دی
کھوٹی نیئت توں ست کے اوہ پیکیں چلی گئی سی۔ لاگے پیندے
شامچراسی قصبے دے نامور استاد کولوں سنگیت دی لمی
سکھیا لئی تے اک سکول 'چ سنگیت اُستانی لگ گئی۔ اوس دے
بڈھے ماں پیو نوں اس نال پورا ہت سی پر اوس دے بھراواں
بھرجائیاں دا ہت اوس دی پنشن تے تنخواہ نال ہی سی۔
کجھ سالاں بعد جیتاں نے جالندھر وچ سنگیت اکیڈمی
کھول لئی سی۔ اکیڈمی دا واہوا ناں بن گیا سی پر جیتاں دے
کسے سنگیت کار نال سبندھاں بارے پئے لوک رولے نے
اکیڈمی دا ناں مدھم پا دتا سی۔
نوتیج نوں مارن والی جنگ تاں صرف دو کو ہفتے ہی
چلی سی پر اوس دی ودھوا جیتاں دی جنگ ساری عمر ہی
چلدی رہی۔ تے ایس جنگ وچ اوس نوں پتہ نہیں کنی وار مرنا
پیا سی۔
میں جنگاں والی نوکری دے آسرے ٹبر پالدا رہیا۔ اکی سال
بعد رٹائر ہویا۔ 'کلی پنشن نال گزارا نہ چلیا۔ اپنی تھوڑی کو
زمین 'چ کھیتی کرن لگ پیا۔
ساڈی وڈی لڑکی کنیڈا ویاہی گئی۔ اوس نے سانوں وی
کنیڈا سد لیا۔
تے اتھے جدوں 'کمشنیرز' دی فوجی رینکاں والی
سکیورٹی وردی پا کے بیس وچ فوجیاں نال کم کرن لگا تاں
اک طرحاں نال مڑ فوجی بن گیا۔ پچھلی فوجی نوکری دوران
ملے ربن سانونو اپنیاں وردیاں تے لاؤنے پیندے سن۔ کمپنی
دی سلانہ پارٹی اتے ہور وشیش موقعیاں تے میڈل وی لائیدے
سن۔
پچھلی سلانہ پارٹی 'چ کمپنی دے کلائٹاں دے پرتیندھاں
وجوں سٹیو وی آیا سی۔ وسکی دے گھٹ بھردے اسیں گلاں کر
رہے ساں۔ اسدا دھیان میرے میڈلاں ول چلا گیا۔ سنہری بھاہ
ماردے، کنگریاں والے اک میڈل نوں نہاردیاں اس پچھیا، “ایہہ
کیہڑی جنگ دا ہے؟”
“1971 دی بھارت پاک جنگ دا۔”
“بھراواں نال لڑیاں لڑائیاں دے کاہدے میڈل؟”
مینوں پتہ سی، سٹیو ایویں نہیں سی کہہ رہیا۔ افغانستان
جنگ دی رننیتی دے سبندھ چ، اوہ امریکہ کنیڈاا دے وشیش
سینکاں دی ٹیم نال پاکستان جا آیا سی۔ اس ٹیم نوں پاکستان دے
اتہاس بارے وی موٹی موٹی جانکاری دتی گئی سی۔ اوس دے
کنتو دے اتر 'چ میں کیہا، “بھرا ہووے جاں کوئی ہور، جے اوہ
زیادتیاں توں باج نہیں آؤندا تاں اوس نوں سبق تاں سکھاؤنا ہی
پیندا اے۔”
“پر ڈیو! اس جنگ دی کوئی جسٹیفکشن نہیں بن دی۔ اوہ
تہاڈی اس ویلے دی پردھان منتری دی سیاسی کھیڈ سی۔”
“سٹیو! جے آپاں ساری دنیاں دیاں ہن تک ہوئیاں جنگاں
دی پن چھان کریئے تاں اچتتا تاں شاید کجھ کو جنگاں دی ہی
بنے گی... ایہہ افغانستان جنگ وی تاں آپاں اپنے گوانڈھی دیش
نوں خوش کرن لئی لڑ رہے ہاں کیونکہ اوہ ساڈے ونج وپار دا
وڈا بھائیوال ہے۔”
سٹیو میرے نال سہمت نہیں سی ہویا۔ دراصل پچھلے کجھ
سمیں توں اوہ اپنے آپ نوں زیادہ ہی سمجھن لگ پیا سی۔ اک
مٹھ بھیڑ 'چ اس ولوں اک اگھے طالبان نوں نشانہ بناؤن اتے
کجھ دناں بعد اوس دی فوجی ٹکڑی ولوں طالباناں نوں موہرے
نسا لین دیاں گھٹناواں اتے ایہناں بدلے سٹیو نوں ملے بہادری
انعام نے اوس دے پیر چک دتے سن۔ مینوں ڈمٹری توں ایہہ
وی پتہ لگا سی کہ سٹیو سٹاف سرجینٹ توں سدھا لیفٹننٹ بنن
دے سپنے لے رہیا سی۔
سٹیو دی بڑھک اک ویراں میں آپ وی سنی سی، “اڈیئٹ
طالبان ساڈے ساہمنے چیز کیہ نے۔ سالے باربیریئن، ہنیرا
ڈھون والے۔ ایہناں نوں سبق سکھا کے ہی ہٹانگے۔”
اوس دی موت والے دن، جدوں اوہناں دے سیکٹر دیاں
پہاڑیاں وچ کجھ کھنکھار طالباناں دی نکلو حرکت دی سوہ ملی
تاں سٹیو میس 'چ سی۔ اوس نے تسلی نال ڈھکویں پلان نہیں
سی بنائی، روٹی کھاندا کھاندا؛ غرور وچ ہی اپنی فوجی ٹکڑی
لے کے جا وجا سی... تے جدوں اوہ الر الر اپنے سینکاں نوں
اکساؤندا ہویا “سمیش دیم، سمیش دیم'' آکھ رہیا سی، اگلیاں نے
گرنیڈ ورھا دتا۔
سٹیو مک گیا سی۔ جنگ نہیں سی مکی...نینسی دی
زندگی، جیہڑی سٹیو دے ساتھ وچ مانن ہنڈھاؤن والی چیز
ہوندی سی، ہن جنگ بن چکی سی... اتی کٹھور جنگ۔
جدوں میں نینسی تے ڈمٹری دی نیڑتا بارے سنیاں تاں
چنگا لگا۔ آسے پاسے دیاں عام گلاں وانگ، ایس گل نال نہ تاں
کوئی حیرانی جڑی ہوئی سی تے نہ ہی کوئی اوس نوں اچھال
رہیا سی۔ میرے لئی ایہہ سکون والی گل سی۔ ڈمٹری، نینسی
لئی اوہ کجھ کر رہیا سی، جیہڑا میں جیتاں واسطے نہیں ساں
کر سکیا۔
ڈمٹری نال گل ہوئی تاں اس آکھیا، “ڈیو! مینوں خوشی ہے
کہ میں اپنے دوست دی ودھوا دی مدد کر رہیاں۔ نینسی وی
چاہندی اے۔ اوہ خوبصورت ہے۔ اوس نے اپنے آپ نوں مینٹین
کیتا ہویائے۔ اسیں اک دوجے نوں چنگی طرحاں جاندے ہاں۔ ہن
ساتھی بننا چنگا لگ رہے۔”
“کدوں بن رہے ہو؟”
“بس ٹم ٹھیک ہو جائے۔ اج کل میں اوس نوں اپنے نیڑے
لیا رہیاں۔ اس نال موویاں دیکھداں، اوس نوں سٹوراں،
ریسٹورینٹاں 'چ لے کے جانا۔ میں اوس نوں سمجھا رہاں کہ
زندگی نوں اینی سیریئس نہ بنا۔ ہس کھیڈ تے اپنا پھن کر۔”
کجھ دناں بعد میں ڈکسن آرمری گیا تاں ڈمٹری مل پیا۔ ٹم
وی اوہدے نال سی۔ کتیوں کھا پی کے آئے سن۔ “ڈیو! اتھوں
توں بیس نوں جانے؟” ڈمٹری نے مینوں پچھیا۔
“یاء!” میں اتر دتا۔
“کیہ توں ٹم نوں نینسی کول چھڈ دیویں گا۔ میں اپنا کم نبیڑ
لینا۔”
“ہاں، چھڈ دیواں گا۔” میں ٹم دا ہتھ پھڑدیاں آکھیا۔
کار 'چ بیٹھدیاں ٹم دی نگاہ پچھلی سیٹ تے پئی 'گلوب اینڈ
میل' اخبار ول چلی گئی۔ اٹھا کے اوہ پھرولن لگ پیا... تے پھر
بولیا، “ڈیو انکل! توں ایہہ خبر پڑھی ہے؟”
“کیہڑی؟” بزی ہائی وے چ کھبھی میری نظر ٹم ول گھم
گئی۔ میں سرخی دیکھی... خبر دو امریکی سینکاں بارے سی۔
اوہناں نوں عراق دی جنگ اچت نہیں سی لگدی... جدوں اوہناں
دے عراق جان دے آرڈر ہوئے تاں اوہناں نے کنیڈا آ کے شرن
منگ لئی سی۔
“ہاں پڑھی ہے۔ ایہناں دے کیس رجیکٹ ہو گئے نے۔
فیصلے 'چ کیہا گیائے کہ سینک نوں جنگ توں بھاجو نہیں ہونا
چاہیدے، حوصلے نال لڑنا چاہیدے۔” میں دسیا۔
ٹم دا گورا چہرہ بھکھ پیا۔ اکھاں 'چوں انگیار جہے پھٹن
لگے۔ اخبار 'کٹھی کرکے پٹ تے ماردا ہویا بولیا، “اوہناں
سینکاں دا جواب وی دیکھو۔ اوہناں کہے تسیں صرف جسمانی
حوصلے دی گل کردے ہو، نیتک حوصلے دی نہیں۔ اوہناں دا
رفیوجی بورڈ دی کورٹ اگے ایہہ سوال سی کہ نیتکتا دے
آدھار تے جس جنگ دی کوئی اچتتا ہی نہیں بن دی، اسنونو
جسمانی حوصلے نال لڑن دی جو تک ہے، اوہ سانوں
سمجھائی جاوے ... ” ٹم بولی جا رہیا سی۔
“ڈیئر ٹم! ایس ویلے میرا دھیان ٹریفک 'چ ہے۔ آپاں پھر
کسے ویلے گل کراں گے۔” میں مٹھاس نال کیہا۔
“ہنء... کیساں دی ڈٹیلڈ رپورٹ میں کمپیوٹر تے پڑھانگا۔
'' آکھدا اوہ چپ ہو گیا۔
دوجے دن بیس دی کرسمس پارٹی سی۔ مینوں تے ہورناں
نوں آس سی کہ نینسی اتے ڈمٹری اکٹھے آؤن گے۔ پر 'کلا
ڈمٹری ہی آیا سی۔
اگلی سویر میں پیء رول لے کے نینسی کول گیا تاں پچھ
لیا، “نینسی کل تسیں پارٹی چ نہیں آئے؟”
“ڈیو کیہ دساں! امریکی سینکاں دے کیس نوں لے کے ٹم
بہت زیادہ اپسیٹ ہو گیا اے۔ کہندی اوہناں نال انصاف نہیں ہویا۔
اوہناں دی نیتک حوصلے والی گل بڑی وزندار ہے... ڈیڈ نوں
وی نیتک حوصلہ دکھاؤنا چاہیدا سی،” نینسی ذرا کو رکی تے
پھر بولی، “جے میں ڈمٹری نوں ساتھی بناؤندی ہاں تاں کل
نوں جدوں اوس نوں افغانستان جاں کسے ہور جنگ 'چ جانا پیا
تاں ایہہ اوس نوں وی نیتک حوصلہ دکھاؤن لئی آکھے گا۔”
“علاج نال وی کوئی خاص فرق نہیں پے رہیا لگدا۔” میں
آکھیا۔
“فرق تاں پیندا ہے پر جدوں ایداں دی کوئی گل پڑھ سن
لیندے تاں پھر اویں ہی ہو جاندے۔ حالات دیاں بے تکیاں دا
پریشر اس تے ودھدا ہی جا رہے۔ جدوں میں اوس دیاں کدی
سنیاں تے کدی بلدیاں اکھاں 'چ اکھاں پا کے اوس دے گواچے
جاں تمتمائے چہرے نوں تکدی ہاں تاں دھر اندر تک کمب
جاندی ہاں... پتی دی موت میرے واسطے بہت وڈّی سٹ سی۔
میں سہ لئی۔ اسے گھٹناوی چکر 'چ جے ہن میرے پت نوں
کجھ ہو گیا تاں میری دنیا اُجڑ جائے گی... میں فوج توں
ڈسچارج لین دا فیصلہ کر لیا ہے۔”
(اُلتھا:
ایم آصف)
