مڑ ودھوا سنت سنگھ سیکھوں
گڈی ترن دی اڈیک وچ اوہ پلیٹفارم اتے ادھر ادھر پھر رہا سی، جویں کسے دی بھال کر رہا ہووے۔ گڈی دے وکھ وکھ ڈبیاں وچ اسنے لگبھگ سارے چہرے مہرے چنگی طرحاں تکّ لئے سن، پر پوسٹ-گریجو ایٹ ودیارتھی ہون کرکے اوہ کوئی انوکھی رچی رکھدا سی۔
پھر اسدیاں اکھاں اندر اون والے دروازے ولّ گئیاں تاں جو اوہ پلیٹفارم اتے اون والے بندیاں نوں دیکھ سکے۔ اس نوں دو استریاں اندر اؤندیاں نظریں پئیاں، اک بڈھی، تقریباً پنجاہ کو سالاں دی اتے دوسری نوجوان، کوئی ویہاں کو سالاں دی، جہنے اک ورھے کو دا بچہ کچھڑ چکیا ہویا سی۔ اس نے اس سندری ول کجھ چر بڑی گہہ نال ویکھیا اتے کوئی ہاو-بھاوَ پرتیت کیتا، جس توں اسدے دل وچ کسے آس تے پیار دی کوملتا آ وصی۔ اوہ بڈھی تیویں اس سندری دی ماں سی، جو پیار نال بچی ولّ گھڑی مڑی دھیان دے رہی سی۔ ایہناں نال کوئی نہیں سی۔
اس دیاں اکھاں اوہناں دی پیڑ اتے سن اتے جدوں اوہ دوویں اک ڈبے وچ جا بیٹھیاں، اوہ وی ادھر چلا گیا۔ اوہ اوہناں دی باری اگوں تنّ چار واری لنگھیا، اتے مٹیار دیاں نظراں نوں کھچّ پان وچ کامیاب ہو گیا۔
اوہ اس ڈبے وچ چڑھ گیا تے اس مٹیار ول منہ کر کے نال والی بڈھی کول اک پاسے جا بیٹھا۔ کجھ چر تاں اوہ اس طرحاں چپّ چاپ بیٹھا رہا، جس طرحاں اوہدے دل وچ کوئی گلّ ہی نہیں ہندی۔ اسنے بڑی احتیاط نال اپنے آپ نوں ہور مسافراں وچ اک بھولا بھالا جیہا پرگٹ کیتا۔ اس مٹیار دے چٹے عر سادے کپڑے پائے ہوئے سن جو اسدے گورے سریر نال سوہنے پھبے ہوئے سن۔ پر تد وی اوہ اپنے آپ وچ کجھ شرم جہی پرتیت کر رہی سی۔ نوجوان نے اس ول اک ترس بھری نظر نال دیکھیا اتے جھٹ ہی اوہ ایہہ خیال کر کے فلیا کہ اوہ اس نال اجیہی ہمدردی ظاہر کر رہا سی جس دی اوہ لوڑوند سی۔ اس نے سمجھ لیا کہ اوہ بڈھی سدھی سادی رحم دل عر گالڑو سی۔
"بھین جی! تسیں کتھے جانا ایں؟" اک ادھ کھڑ عمر دی تیویں جو اس ڈبے وچ ہنے وڑی سی اتے بڈھی تیویں دے پرلے پاسے آ بیٹھی سی، اسنوں پچھن لگی۔
"اسیں اٹاری چلے آں" ، اس بڈھی تیویں نے اتر دتا۔
اس توں پچھوں آپس وچ گلاں چھڑ پئیاں، پر اوہ مٹیار چپ کرکے بیٹھی رہی۔ اوہ اس ولّ تکدا رہا، کدی کدی اس دے انجھانے ولّ جاں باہر ولّ تکّ لیندا تاں جو دوسرے سر نہ ہو جان۔ اس نوں یقین سی کہ اس نے مٹیار دا دل جت لیا ہے۔
اس نے انومان لایا کہ اس دا ویاہتا جیون بڑا دکھدائی ہووےگا جاں ایہہ ہنے جہے ہی ودھوا ہوئی ہوویگی۔ پھر کدی کدی محسوس کردا کہ ایہہ خیال ٹھیک نہیں۔ بھاویں اوہ بڑی شرمیلی سی، اس نے انومان لا لیا کہ ایہہ بچہ ہی اسدے جیون دا اک آسرا سی۔ اوہ تاڑ گیا کہ اپنی شرافت کرکے ہی اوہ اپنے دل دے بھاوَ کسے طرحاں پرگٹ نہیں کر رہی سی، نہ ہی بچے نال کھیڈ وچ تے نہ ہی کسے ہور طرحاں۔
گڈی تر پئی۔ اوہناں تیویاں نے کجھ ہجھکے جہے پرتیت کیتے اتے اک چھن بھر لئی اوہناں دی گل بات رک گئی۔ بڈھی تیویں نے بچے نوں اپنے کچھڑ لیا، پیار کیتا، تھاپڑیا تے اس نال بالاں والیاں گلاں کرن لگّ پئی۔
"ایہہ تہاڈی بیبی دا بال اے، ماتا جی!" اس نے موقع تاڑ کے پچھیا۔
"ہاں پتر!" بڈھی نے بڑے پیار نال اتر دتا، اتے بال ولّ دیکھن لگّ پئی تے اس نوں ہسان لئی سیٹی وجان لگی۔ بچہ مسکرایا۔ اس نوں دیکھ اوہ سندری، اس دی ماں وی رتا کو مسکرائی۔
اوہ وی بال ولّ تکّ کے سیٹیاں مارن لگا اتے اسدی ماں دے چہرے ول تکن لگا۔ بال دیاں مسکڑیاں ہاسے وچ بدل گئیاں، جویں چاندی دیاں گھنٹیاں ٹنکدیاں ہن۔ ایہہ دیکھ کے بچے دی ماں دے بلھاں وچ شرماکل جہی مسکڑی آ گئی، جس نوں کجن لئی اس نے جھٹّ اپنا رومال منہ اگے لے لیا۔
نوجوان نے بچے ولّ اپنیاں باہاں پساریاں۔ بچے نے کدّ کے اس ولّ جان دی اچھا پرگٹ کیتی اتے بڈھی نے اوہ بچہ اس نوں دے دتا۔
بچے دے نوجوان دے کچھڑ جان نے بچے دی ماں دے دل اتے اک خاص اثر کیتا۔
اسدا اداس چہرہ کھڑ گیا، جویں مینہہ پین نال مرجھائے ہوئے پتے مڑ کے ہرے بھرے ہو جاندے ہن۔ اپنی ماں نانی دے پیار مگروں مرداویں ہتھاں وچّ جا کے بچے نے اک خاص خوشی پرتیت کیتی۔
اس مٹیار دے دل وچ اک نویں جیون رو آ گئی، اس دا چہرہ دگدگ کرن لگا تے اسنے اس گلّ دی رتا وی پرواہ نہ کیتی کہ اوہ اپنے دل وچّ کی خیال کردا ہووےگا۔ اوہ کسے دی وی کوئی پرواہ نہ کردی ہوئی پرتیت کرن لگی جویں اوہ سارے گھر دے اک کمرے وچ بیٹھے ہندے ہن۔ اسنے بچے دا کھیڈدا ہتھ پھڑ لیا جس نال دوہاں دلاں وچ اک اجیہی تار کھڑک گئی جویں خاوند تیویں دے پیار دی ہندی ہے پر پھر جھٹّ ہی چھڈّ دتا جویں اس نے اس راہیں بجلی دا جھٹکا پرتیت کیتا ہووے۔ کجھ چر لئی اس نے بچے تے اس ولوں اپنا دھیان کسے ہور پاسے لا لیا، پر ہن اوہ اداس دکھائی نہیں سی دے رہی۔
"ماتا جی! تسیں کتھوں آئے او؟" نوجوان نے بڈھی کولوں پچھیا اتے اوہ بال اس نوں دے دتا تاں جو اوہ کسے طرحاں دا شکّ نہ کر لوے۔ اوہ چاہندا سی کہ بچے نال کھیڈن دی تھاں اوہ اس نال گلاں کرے۔
"چیچا وطنی توں، کاکا،" بڈھی نے اتر دتا۔ "اوتھے ساڈا گھر اے"، اس نے آپے ہی کیہا۔ "اتے اسیں اٹاری چلے آں، اوتھے میری دھی دے سہرے نے۔ ایہہ ودھوا اے، اس دے خاوند نوں گزریاں کوئی اٹھ کو مہینے ہو گئے نے۔" اس دا بڈھا چٹا ہتھ اکھاں وچوں ڈگن والے موتی جہے ہنجھو نوں پونجھن لئی اٹھیا۔
نوجوان دے دل نوں صدمہ لگا، جویں کسے نوں کسے گلّ دا ڈر ہووے تے اوہ سچ ہو جاوے، پر اوہ گھبرایا نہیں۔ اوہ اس کڑی ولّ ویکھن لگا، جس نے ایہہ گلّ چھڑدے ہی اپنا منہ پرلے پاسے پھیر لیا سی۔ اوہ رکھاں ولّ دیکھدی سی جو اسدیاں اکھاں اگوں لنگھدے جا رہے سن، کھیتاں، پیلیاں تے تار کھمبھیاں ولّ جو اسدے ساہمنے اڈدے جا رہے سن۔
"ایہہ بال ای صرف ساڈی زندگی دا آسرا اے" ، بڈھی نے بڑی دکھ بھری رونی آواز وچ کیہا، "میرے وی ہور کوئی بال نہیں"،( کڑی ولّ سینت کرکے)، "ایہدے باپ نوں وی مریاں کوئی دس ورھے ہو گئے نے۔"
"ہاں! ایتھے تسیں اکلے او۔" نوجوان نے اپنے آپ ہی کیہا۔
"ہاں! بناں مرد دے، اسے لئی اسیں اکلے آں۔ نہیں تے تیویاں لئی اکلے گھروں پیر کڈھن دے دن نہیں پتر! سماں ایڈا بھیڑا جاندا پیا اے۔" اس طرحاں سمیں دی شکایت کر کے اوہ چپّ ہو گئی۔
"نہیں! نہیں! اج کل اس طرحاں دا کوئی ڈر نہیں۔ اج کل تے تیویاں ہر پاسے اکلیاں ای اؤندیاں جاندیاں نے۔" بڈھی دی گلّ اتے اسنے کیہا۔
"ہاں جاندیاں نے" ، اس مائی نے کیہا۔
کجھ چر لئی اوہ چپ کر گئے، جویں اوہ بڈھی اس گلّ نوں ہور ودھیرے لمکانا ٹھیک نہیں سمجھدی سی۔ اتے اوہ گلّ چھیڑن لئی کوئی بہانہ سوچن لگا۔ بھاویں اسنوں گلّ کرن دی لوڑ نہیں سی، کیونکہ اوہ بڈھی مائی آپ ہی بڑی گلادھڑ سی۔
"پتر! توں کتھوں آیا ایں؟" مائی نے پچھیا۔
میں میاں چنوں توں آ رہا ہاں، ماتا جی۔" نوجوان نے اتر دتا۔
"توں کتے نوکر ایں کاکا؟"
"نہیں جی، میں اجے لاہور پڑھنا واں۔ پر ہن میں پتو کی چلیا واں۔"
"کہڑی جماعت 'چ پڑھنا ایں؟"
"جی میں ایم:اے وچ پڑھنا واں۔"
"تینوں لاہور پڑھدیاں کنا چر ہو چلیا اے؟"
"جی ایہہ میرا چھیواں ورھا اے؟"
انا چر اوہ چور اکھ نال اس مٹیار ول تکدا رہا ایہہ جانن لئی کہ اس گل بات دا اس اتے کی اثر ہندا ہے۔ دیکھن نوں تاں اوہ بچے نوں کھڈا رہی سی پر ایہہ اک بہانہ سی، اوہ چنگی طرحاں سمجھدا سی۔ اس کڑی نے ساریاں گلاں سنیاں سن۔ اسنوں کڑی دے اس وطیرے تے رتا کو نراستا ہوئی۔ 'کڈی بے پرواہ اے؟ اک ہشیار کڑی ضرور ہی میریاں گلاں ولّ دھیان دیندی،' اس نے خیال کیتا۔
"تد تے توں کوئی وڈا افسر بنینگا،" بڈھی مائی نے کجھ پھلان لئی تے کجھ گمبھیرتا نال کیہا۔
منڈا ہولی جیہا ہسیا پر اس دے دل وچ کجھ اس گلّ توں نراستا سی کہ اس مٹیار دا اس دیاں گلاں وچ کوئی دھیان نہیں سی۔
"میرا جوائی سو روپے مہینہ لیندا سی۔ اوہ منٹگمری وچ بابو سی۔ توں تے بہتی تنخواہ لوینگا؟"
"ماتا جی، ایہہ تہانوں کویں پتہ اے؟" اس نے مسکراندے ہوئے اس کولوں پچھیا، جویں کوئی سیانے جوتشی کولوں پچھ رہا ہووے۔
"میرا جوائی صرف چار ورھے لاہور رہا سی۔ اوہ بی.اے. پاس سی۔ توں بہت پڑھیا ہویا ایں ، اس لئی ضروری اے کہ تینوں کوئی چنگیری تھاں ملے۔"
"ایہناں دناں وچ، ماتا جی نوکریاں دا اوہ حالَ نہیں جو کجھ چر پہلاں سی،"
اس نے مٹیار ول ویکھدے ہوئے کیہا۔ اوہ پرتیت کرن لگا کہ جس سندری دا دل اوہ جتنا چاہندا سی اس دے ساہمنے اوہ اپنی غریبی دی حالت نوں منّ رہا سی۔
اس واری اوہ مٹیار اس نوجوان ولّ دیکھن لگی، پر جس ویلے اکھاں چار ہوئیاں، اس نے جھٹّ اکھ جھمکی اتے شرم نال نیویں پا لئی۔
'کی ایہہ کوئی اجیہی رچی نہیں رکھدی جاں شرماندی ہے؟' اسنے اپنے آپ نوں پچھیا۔ اس نے بال ولّ دیکھکے سیٹی ماری تے اسنوں چکن لئی باہاں پساریاں۔ پھر اوہ اس کڑی دے منہ ولّ تکن لگا۔ اس کڑی دے چہرے اتے شرم دی لالی جہی آ گئی۔ اوہ بال ولّ تکّ کے سیٹی مارن لگا تے بال اس ولّ کدیا۔ جس ویلے اوہ اسنوں بال پھڑان لگی، تاں اوہناں دے ہتھ اک دوجے نال چھوہ گئے۔ اوہ بال نوں کھڈا رہا سی پر اپنا دھیان اس مٹیار ولوں موڑ نہیں سکدا سی۔ کڑی دی چنی تھلے کھسک گئی۔ اوہ اس ولّ دیکھدا رہا۔ پر کڑی ہیا نہ کر سکی کہ اس ولّ اکھ بھر کے تکے۔
گڈی ہولی ہوئی تے اک سٹیشن تے جا کھڑی ہوئی۔ اس لئی اجے اک گھنٹے دا سفر باقی سی۔ اوہ چاہندا سی کہ میں کسے طرحاں اس کڑی کول جا بیٹھاں۔ گڈی کھڑی ہون نال اسنوں موقع مل گیا۔ بال نوں اس دی ماں کول دے کے اوہ پلیٹ فارم اتے اتر گیا۔
بڈھی مائی جو کجھ تھکیواں پرتیت کر رہی سی، اپنے نال دی تھاں وہلی دیکھ کے لمی پے گئی۔ جدوں گڈی تر پئی اوہ پھر اس ڈبے وچ آ گیا تے اپنی تھاں اتے مائی نوں لیٹی دیکھ دے اس کڑی کول جا بیٹھا۔
پہلاں تاں اوہ کڑی جھجکی پر پھر اسنے کوئی پرواہ نہ کیتی۔ اس ڈبے وچ بہتی بھیڑ نہیں سی تے خاص کرکے اوہناں دے کول ہور کوئی نہیں سی۔ دوجی ادھ کھڑ تیویں وی لیٹی ہوئی سی۔ اوہ چاہندی سی کہ بچے نوں چکّ کے کھڈاوے، پر بچے نوں نیند آئی ہوئی سی، اس کڑی نے شال دی بکل ماری تے بال نوں سنوان لئی اس نوں دودھ دین لگ پئی۔
منڈے نے حوصلہ کر کے ہتھ پھڑھ لیا۔ پہلاں تاں اوہ بہت ڈری، پر پھر جانو کجھ حوصلہ کر لیا تے ہتھ چھڑان دی کوئی کوشش نہ کیتی۔ سچ تاں ایہہ ہے کہ اوہ سندری اس ویلے سبھ کجھ بھلّ چکی سی، جس ویلے اس دا بال اسدی گودی وچ پیا دودھ چنگھ رہا سی تے اسدا پریمی ہتھ پھڑھی بیٹھا سی۔
نوجوان دے اترن دی تھاں نیڑے آ رہی سی، پر دوہاں دے منہ توں کوئی گلّ نہیں نکلدی سی۔ اوہ چپّ چاپ اس اوپری جہی چھوہ دا آنند مان رہے سن، کہ اوڑک اوہناں دے وچھڑن دا سماں آ گیا۔ گڈی پتوکی دے سٹیشن تے کھڑی ہوئی۔ اوہ اپنی تھاں توں اٹھیا تے بڑی نراستا تے ترس بھری نظر نال اس مٹیار ول دیکھدا ڈبے توں باہر چلا گیا۔
اوہ مٹیار ہن اپنے آپ نوں بے آسرا تے اکلی جہی پرتیت کرن لگی۔ اوہ جو کجھ چر پہلاں اک طرحاں نال سہاگ دا مٹھا جیہا معصوم آنند مان رہی سی، اپنے آپ نوں مڑ ودھوا پرتیت کرن لگی۔
