مرکیاں نورنگ سنگھ
"ہوں ہوں ہائے !"، بیمار ماں اندر ہنگارا ماردی سی ۔ کریمو تے رہیمو دوویں خروٹ پئے کھیڈدے سن ۔
"توں میری…چل سٹّ،" کریمو نے کیہا ۔
رہیمو نے پچامیاں توں کھلو کے خروٹاں دی لپّ کھتی ولّ وگاہ ماری ۔ کجھ پے گئے تے باقی دے باہر کھنڈریاں ولّ دیکھدیاں اس اپنے وڈے بھرا کریمو توں پچھیا، "دسّ چوٹ کہڑے تے لاواں ؟"
"لا وچکارلے دے ۔"
رہیمو نے شست بنھ کے، اگے نوں جھک کے دسے خروٹ تے خروٹ وگاہیا ۔ پر نشانہ اکّ گیا ۔ "ہاں…ہاں…اکّ گیا،" کریمو اچی ساری ہسّ اٹھیا ۔
"ہائے…ہائے…وے پانی دا گھٹّ منہ وچّ پا جاؤ وے،" اندروں ماں ٹٹویں آواز وچّ بولی ۔
"دے دندے آں پانی وی !" کریمو نے خروٹ ہونجھدیاں آکھیا تے کاہلی نال اوہ نیت تھاں تے خروٹ کھتی وچّ پان جا کھڑوتا تے اگے نوں بانہہ کر کے کھتی ولّ سٹے ۔ نالے اس کریمو توں پچھیا، "کنے پئے نی ؟"
"اکو پیا کلّ،" رہیمو اس تے ڈاڈھا خوش سی ۔ اس چوٹ لان لئی اک خروٹ ولّ اشارہ کیتا ۔ پتہ نہیں کریمو توں چوٹ لگی کہ نہ ۔ پر اوہ ایہہ جان کے کہ اس دی چوٹ خروٹ تے وجع گئی اے، اوہ سارے خروٹ ہونجھن دا حقدار ہے، اگے ودھیا ۔ پر رہیمو نے ایوں کرن توں اس نوں ڈکیا ۔ اوہدا خیال سی چوٹ نہیں وجی تے ایویں اوہ سارے خروٹ چکّ نہیں سکدا ۔ پر کریمو آکھی جائے، چوٹ لگی اے ۔ رہیمو آکھے، "توں روندو ایں ۔" ودھان ودھ گیا ۔ دوویں گتھم-گتھا ہو گئے ۔ کریمو وڈا سی ۔ اس رہیمو دے دنداں تے ہورا کڈھ ماریا تے لہو وگ پیا ۔
بڈھی ماں اندروں اکو ساہے ""ہائے ہائے" کردی پانی منگدی رہی ۔ اوہدے کنیں ایہناں دے وکھڑاند دی واج پے پے اوہنوں ودھیرے دکھی کردی سی ۔ اوہدے تہائے بلھاں تے سکڑیاں آ گئیاں سن ۔ پر کسے اوہدی نہ سنی ۔
اج ہی نہیں، اگے وی انیکاں وار ایہہ دوویں کھیڈدے کھیڈدے لڑ پیندے سن ۔ اک دوجے دے جھگے کھوہ کھڑدے ۔ گھروٹاں نال منہ چھل جاندے ۔ پر مڑ غصہ ڈھلا ہون تے دوویں اوہو جہے ہو جاندے ۔
دوہاں دے پنڈے گھٹے نال اٹے ہوئے، پیر ننگ نکھڑمے جہے، اوہ پنڈ دیاں گلیاں وچ بھوندے رہندے ہندے سن ۔ لوکیں اوہناں ولّ تکدے، پر کوئی اوہناں نوں منہ نہ لاؤندا ۔ ہور کوئی منڈا وی اوہناں نال نہ کھیڈدا ۔ سدا بھانت-بھانت دیاں گلاں اوہناں بارے چلدیاں ہی رہندیاں سن ۔
سولاں تے چوداں ورھیاں دے کریمو-رہیمو خروٹاں نال کھتی کھیڈدے لوکاں نوں اکا نہ بھاؤندے ۔ ایہہ کھیڈ نکے بچیاں دی جو ہوئی ۔ پر ایہہ دوویں بھرا گھڑے ہوئے ہی کسے وکھری مٹی دے سن ۔
خروٹاں توں ہٹ کوڈیاں نوں جٹ جاندے ۔ کئی وار اتھے وی جوت-پٹانگ ہو کے رسے-رسے پنڈ دیاں ہٹیاں تے جا بہندے ۔ اوتھے لوکاں دیاں ایدھرلیاں ادھرلیاں سلونیاں الونیاں وچ ایہناں دے کنّ رسے رہندے ۔ آتھن نوں گھر پرتن ویلے مڑ دوہاں دی گلوکڑی پئی ہندی سی ۔
ماں بیمار پیاں مہینے توں اتے ہو گیا سی ۔ حکیم جاں ڈاکٹر نوں سدن دی اس گھر وچ پجت ہی کتھے سی ۔ پر لاگلے شہر دے سرکاری ہسپتالوں مفت دوائیاں لیاؤن دی وہل وی تے کریم-رہیمو نوں نہیں سی لبھدی ۔
جدوں اوہ خروٹ تے کوڈیاں کھیڈ ہٹدے تے ہٹاں تے کوئی گلاں کرن والا بندہ وی اوہناں نوں دکھائی نہ دندا تاں اوہ اپنیاں غلیلاں تے گولیاں چکّ کے باہر شکار نوں ٹر وگدے ۔ جنڈاں، پھرواہاں، وناں تھلے کھلو کے اتے بیٹھے پنچھیاں نوں لبھدے ۔ جے کوئی کبوتر، گھگی، تلیئر جاں تتر اوہناں نوں کسے درخت اتے دس پیندا تاں دوویں ڈنڈ پا دندے، "اوہ بیٹھا اے، اوہ بیٹھا اے" تے اپنیاں غلیلاں دیاں تنداں کھچدے ۔ پر جنور پہلاں ہی رولا سن کے اڈّ چکے ہندے سن ۔ اوہناں توں اجے تیکر کوئی پنچھی نہیں سی مویا ۔ ہار کے اوہ کسے وگدے سوئے دے کنڈھے کھلوتے برچھ دی چھاویں بہہ جاندے ۔ کدے بکاں نال پانی پیندے تے کدے ٹاویاں ٹاویاں گلاں کردے ۔
"لوکیں پتہ نہیں کداں شکار کھیڈ لیندے نے،" کریمو انگلاں نال گارا کریددا نویں جہے آکھدا ۔
خبرے اوہناں دیاں غلیلاں تے گولیاں کداں دیاں ہندیاں ہونگیاں ؟" دوجا اتر دندا ۔
"ساتھوں تے نہیں مویا کدے کوئی پنچھی ۔"
پھر اک نراشتا جہی اوہناں دے چہریاں تے چھا جاندی ۔ اوہ کناں چر چپ-چپیتے بیٹھے گھاہ دیاں تڑاں اکھیڑدے رہندے ۔ کدے اٹھ کے لتاں سوئے وچ لمکا بہندے تے کدے غلیلاں دیاں گولیاں نال ہی کھتی دا جھسّ پوریاں کردے ۔ کئی واری ایوں ہی باہر بھوندیاں-بھوندیاں نوں دن بتیت ہو جاندا ۔
آتھن ہو گئی سی ۔ واگی ہیکاں لاؤندے گھراں نوں پرط رہے سن ۔ ہلوں-چھٹے بلداں دیاں ٹلیاں ٹنکن لگیاں ۔ کریمو تے رہیمو اپنیاں غلیلاں موڈھیاں تے ٹنگی پنڈ نوں پرط گئے ۔ ہولی-ہولی جاندے لوکاں دے ڈنگراں نوں تکّ کے اوہناں نوں کوئی خیال جیہا آ گیا تے اوہ کجھ بولدے جاندے سن ۔ جدوں اوہناں دا پیو جیؤندا سی، اوہناں دے گھر دو جھوٹیاں ہندیاں سن ۔ اک پہلن تے اک دوجے سوئے ۔ نالے اک وہڑکی وی سی ۔ اوہ اوہناں تہاں نوں چاردے ہندے سن ۔ ایوں ہی ہیکاں لاؤندے گھر نوں مڑدے ہندے سن ادوں ۔
"پھر اوہ وہڑی تے مجھاں کتھے گئیاں ؟" رہیمو نے اپنے وڈے بھرا توں پچھیا ۔
"ابا جوئے وچ ہار چکیا سی اوہناں نوں تے ۔ تینوں نہیں پتہ ؟"
"چلو ٹھیک ہویا، سانبھ-سمبھالی دا ٹنٹا گلوں لتھا"، رہیمو نے خوش ہو کے کیہا ۔
گھسمسا جیہا ہو گیا سی جدوں اوہ اک کھیت دی وٹّ اتے آن کھلوتے ۔ آکاش اتے جو تارہ چڑھیا وی سی تاں اوہ خراں دے گھٹے نال فضا اٹی ہون کرکے وکھالی نہیں سی دندا ۔ چڑیاں باجرے دے سٹیاں اتے انتم ٹھونگے بھر کے اڈّ چکیاں سن ۔ کریمو تے رہیمو دے کھبے پاسے اک مکی دی پیلی ڈرے ہوئے بچے وانگ چپّ کھلوتی سی ۔ پہلوان دے ڈولیاں ورگیاں چھلیاں ہریک ٹانڈے نال جڑیاں ہوئیاں دسدیاں سن ۔
"پتہ ای کریمو، ایہہ ساڈیاں پیلیاں ہندیاں سن کدے ؟"
"ہاں پتہ اے ۔ کئی وار لکڑاں لے کے مڑدی ماں اتھوں دی لنگھدی دسیا کردی اے ۔ میں ادوں نکا جیہا ہندا ساں ۔"
"ایہہ وی اسے راہ ابا نے بھیجیاں جہڑے راہ وہڑکی تے جھوٹیاں گئیاں سن ۔"
ایوں آکھدا-آکھدا کریمو ہسّ پیا ۔ نال ہی رہیمو وی ۔ دوویں ہی کھڑ-کھڑ کردے دوہرے ہندے جاندے سن ۔
اوہناں دیاں اکھاں وچ پانی آ گیا، جیکر اوہ رو رہے ہندے نے ۔
انے نوں ہوا دا رمکا وگیا ۔ اوہ دوویں خاموش جہے ہو کے مکی دے پتیاں دی کھڑکھڑ کنا چر سندے رہے ۔
"ابا اتھے حل واہندا ہندا سی"، وڈے نے ہوکا جیہا بھر کے آکھیا ۔ ہن نہ ساڈے واہن نوں بھوں اے، نہ جون نوں ڈھگے ۔"
"چل چنگا اے اےداں ای ۔ کی لینا جے گل پھاہے پا کے"، رہیمو نے بے پرواہی نال غلیل دیاں تنیاں کھچدیاں آکھیا ۔ پھر دوویں چپّ ہو گئے ۔ اوہناں دے چہرے اوہناں دے انتریو احساساں نوں پرگٹ پئے کردے سن ۔
انے نوں کریمو نے آکھیا، "چل رہیمو، وگ چلیئے، کوئی چھلیاں دے چور جان کے سانوں کٹّ ہی نہ کڈھے ۔" تے دوویں کاہلی-کاہلی الانگھاں بھردے پنڈ نوں تر پئے، جتھے دیوے بل چکے سن ۔
ضدن دی ماں بیمار پئی سی ۔ دوویں اکو ویلے روٹی کھاندے سن ۔ ماں لوکاں دے گھریں پیہن-دلن کر کے کھان لئی دانے اکٹھے کر لیندی ہندی سی ۔ اوہ دانے ایہناں دے نت دے ڈنگ نہیں سن ٹپا سکدے ۔ دوویں جنے چلھا توندے تے کچیاں-دھواکھیاں جہیاں روٹیاں لون نال کھا کے سوں رہندے ۔ کدے کدے فاقیاں وچ ہی اوہناں دیاں راتاں گزردیاں ہندیاں سن ۔
پنڈ دے لوک ایہناں نوں گنوار سمجھدے سن ۔ اوہناں کئی وار ایہناں دوہاں بھراواں نوں گھر دیاں چیزاں ہٹاں تے ویچدیاں تکیا سی ۔ کسے دی چوری پنڈ وچ ہو جاندی، چھلیاں ٹٹدیاں جاں کپاہ چگی جاندی تاں لوکاں دا پہلا شکّ کریمو-رہیمو تے جاندا ۔ اوہناں دے گھر دی تلاشی ہندی پر کدے کوئی شے اوہناں دے گھروں برآمد نہیں سی ہوئی ۔ تاں وی لوکاں دا شکّ اوہناں تے سدا ٹکیا رہا ۔
لوکاں دے نت دے الامبھیاں تے تلاشیاں توں ماں چھتھی پے گئی ہوئی سی ۔ کریمو تے رہیمو وی اکانت وچ بہہ کے ایہناں اوجاں نوں محسوس تے کردے، پر کجھ پل لئی ۔ مڑ اوہ چھیتی ہی کوڈیاں-خروٹاں نال پلے بھر کے باہر نوں ٹر پیندے تے اوہناں نوں سبھ کجھ بھلّ جاندا ۔
لوکیں ایہناں نوں موقعے اتے پھڑن لئی پیلیاں وچ لک-لک بہندے ۔ پنڈ والیاں دا خیال سی کہ ایہناں نوں اتوں پھڑ کے جیل خانے بھجوا دتا جاوے ۔ ایہو جہے وچار سن کے دوویں بھرا کدے-کدے گلاں وی کیتا کردے، "لوکیں ساڈے اتے بدو-بدی دا شکّ کیوں کری جاندے نے ؟ اسیں کدے کسے دی رین تکّ وی نہیں چھہی ۔"
"ایویں جھلے نے"، دوجا آکھدا، تے دوویں جنے اچی-اچی ہسّ پیندے ۔
ماں دی حالت دنوں-دنوں وگڑدی جاندی سی ۔ اوہ دوویں رات ویلے ماں کول آ بہندے ۔ ماں دے منہ نوں تکدے ۔ ماں بڑیاں سوگی گلاں اوہناں نوں سناندی ۔ بہہتیاں اوہناں دے پیو بارے ۔ "بھاویں اوہنوں جوئے دی عادت سی، پر اوہ بڑا چنگا منکھ سی، تہاڈا ابا، بچہ !"
"ہاں ماں، بڑا چنگا سی"، کریمو خوشی نال بولیا ۔
"مینوں حل چھڈّ کے کچھڑ چکّ لیندا، چھلیاں دندا، گنے وی ۔ ویلے-ویلے کنیاں ہور چیزاں ۔ ساتھوں مکدیاں ہی نہ…ہے نہ کریمو !" رہیمو بولیا ۔
"دانے ہی دانے ہندے سن ساڈے کوٹھیاں وچ، ادوں"، کریمو ماں ولّ تکدا بولیا، "رجّ روٹیاں کھاندے ہندے ساں ۔ پر ہن تے، ماں ساڈے کوٹھے خالی پئے نی ۔"
اک پل لئی کوٹھے وچ ہوک جہی چھا گئی ۔ تناں نے دیوے دی مدھم ہندی جوت ولّ تکیا ۔ ماں دیاں اکھاں گلیاں سن ۔ اس گلیڈو بھر کے مڑ آکھیا، "اوہ مینوں بڑا پیار کردا سی تہاڈا ابا، بچہ ۔ وینہدے جے ایہہ میرے کناں دیاں مرکیاں ؟ جدوں میرا ویاہ ہویا سی، ادوں بنوائیاں سن، تہاڈے ابا نے ایہہ سونے دیاں مرکیاں !"
کریمو تے رہیمو دیاں نظراں ماں دیاں مرکیاں تے جمیاں ہوئیاں سن ۔ ماں نوں ہٹکورے جہے آؤن لگّ پئے ۔ اوہ مڑ بولی، "بڑے اوکھے ویلے آئے، بچہ ۔ جدوں جوئے وچ اوہ سبھ کجھ لا بیٹھا سی، اودوں گھر دا لانگھا ٹپان لئی میں آکھیا سی، ایہہ مرکیاں ویچ دیؤ ۔ پر اس آکھیا نہیں، میں ساری عمر ہی تیرے کناں وچ ایہہ لمکدیاں ویکھانگا ۔"
ماں دیاں جھرڑیاں وچ ہنجھوآں دیاں تتیریاں پھسیاں ہوئیاں سن ۔ کریمو تے رہیمو سنّ ہوئے بیٹھے رہے ۔ ماں کجھ رک کے بولی، "میں عمر بھر ایہناں مرکیاں نوں سانبھ رکھدی آئی ہاں، پتر ۔ جے میں مر گئی، ایہہ میرے نال ہی قبر وچ دبا دینیاں، تہاڈے ابا دی یاد ۔" اوہدا گلا رک گیا تے اگوں اوہ کجھ نہ کہہ سکی ۔
بند کو مگروں دوویں بھرا اٹھ کے باہر نکل آئے ۔ آکاش تے تارے بلی دیاں اکھاں وانگ لٹ لٹ پئے جھاکدے سن، مانوں اوہناں نوں گھرک رہے نے ۔ دوویں نال ڈٹھیاں منجیاں تے پے کے گلاں جہیاں کرن لگّ پئے ۔
"ماں ایویں نت مرن-مرن کردی رہندی آ"، کریمو بولیا ۔
"ربّ کرے، ماں نہ مرے تے نہ ہی اوہدیاں مرکیاں دبیاں جان"، رہیمو نے آکھیا ۔
"ہاں اوہ جیوندی ہی رہے تے ویکھدی رہے اپنیاں مرکیاں نوں ۔"
پھر دوویں چپّ کر گئے ۔
"سونا وی کدی دبیندا اے بھوں وچ بھلا ؟" رہیمو نے پچھیا ۔
"کاہنوں، ماں تے سدین آ ۔ لوکیں تے سونا سگوں دھرتی 'چوں کڈھدے ہندے نے ۔"
"کنے کم آؤندا اے ! سونے دے پیسے، پیسے دے دانے تے روٹیاں…۔"
ایوں گلاں کردے اوہ سوں گئے ۔
کئی دن ہور لنگھ گئے ۔ اوڑک رڑھکدی ماں دا انت ہو گیا ۔ دوواں بھراواں نے نڑویا تیار کیتا ۔ کوئی اوہناں دی سہائتا نوں نہ پہنچیا ۔ اوہناں آپیں قبر پٹی تے انتم درشناں لئی ماں دا منہ ننگا کیتا ۔ دوہاں کناں وچ دو سونے دیاں مرکیاں اسے طرحاں لمک رہیاں سن – اوہناں دے پیو دی یادگار ۔
ماں چنگی طرحاں دفنا کے دوویں گھر پرط آئے ۔ کوئی دلبری لئی اوہناں کول نہ بیٹھا ۔ نہ ہی پنڈ وچ کسے نوں اوہناں دی ماں دا غم سی ۔ راتی دوویں بھکھے-بھانے منجیاں تے چپ چاپ جہے پے گئے ۔ کجھ چر مگروں کریمو دے مونہوں نکلیا، "چلو جی تر گئی ماں وی اج ۔"
"ہن اوہ کتھے جائیگی کریمو ؟" رہیمو نے وی چپّ توڑی ۔
"بہشتیں ۔"
"مرکیاں وی نال ای ؟"
"مرکیاں ؟" کریمو کوئی اتر نہ دے سکیا ۔
اوڑک دوناں نوں نیندر آ گئی ۔
دھرو دوآلے گھمن والی ستّ-رشیاں دی خطی کتے دی کتے جا چکی سی ۔ کنے ہی تارے آکاشوں بجھ چکے سن جد رہیمو کسمیڑ جیہا کھاندا جاگیا ۔ رات ایڈی ڈرونی سی جیڈا اوہناں دی موئی ماں دا چہرہ ۔ اس سہجے جہے بھرا نوں جگا کے آکھیا، "بھکھ لگی ؤ ۔"
"گھر وچ تے کجھ نہیں"، کریمو بولیا ۔
پھر کنا چر دوویں گمّ جہے پئے رہے ۔ پر رہیمو نے مڑ آکھیا، "خروٹ بھنّ کے کھا لواں ؟"
"کھیڈانگے کاہدے نال ؟"
مڑ اک ہوک جہی چھا گئی، "تے پھر ؟"
"پھر ؟"
اکو وار اکو پھرنا جیکر دوہاں نوں پھر پیا ہندا اے ۔ بناں ہور کجھ بولیاں دوویں اٹھ کھلوتے ۔ ملکڑے جہے اک نے کہی چکی تے دوجے نے کندھالا ۔ تے سہجے سہجے دوویں باہر نکل گئے ۔
رات موت جیڈی خاموش سی ۔ سجری دبی ماں دی قبر اتے دو کالے وجود اہلّ کھلوتے سن، جیکر مرتو دے پرچھاویں ہندے ہن ۔ کنا چر کوئی آواز اتھے پیدا نہ ہوئی ۔ کجھ چر مگروں کجھ ساں-ساں ہوئی ۔
"کریمو…مار وی ٹکّ"، سہجے ہی رہیمو دے مونہوں مساں نکلیا ۔
"توں وی تے…"، کریمو نے کمبدیاں باہاں نال کہی اپنے ولّ جھکاندیاں کیہا ۔
اوہناں دیاں ہکاں ٹھکّ-ٹھکّ وجع رہیاں سن ۔ کہی تے کندھالا جیکر اوہناں توں چکے ہی نہیں سن جاندے ۔ قبر پٹن لئی ہتھیاراں نوں ابھار کے اوہ ٹکّ مارنا چاہندے سن پر باہواں جیکر ستیا-ہین ہو گئیاں ہندیاں ہن ۔ رات دی خاموشی وچوں اک بے-معلوم جہی آواز اوہناں دے کناں وچ گونج اٹھی، جیکر آکاش تے پاتال دوویں بول اٹھے ہندے ہن ۔
"قبر…وچ میرے نال دبا دینیاں…میریاں مرکیاں…تہاڈے ابا دی یاد، بچہ !"
"ماں !" رہیمو دے مونہوں بے-تحاشہ ایوں نکلیا جیکر اوہ رو پیا ہندا اے ۔
"چل رہیمو"، کریمو کیول اینا ہی آکھ سکیا ۔
ہتھیار دوہاں دے ہتھوں ڈھیہہ پئے ۔ تاریاں دی لو وچ اوہناں گھر نوں مڑے جاندیاں دیاں اکھاں وچ ہنجھو چمک رہے سن ۔
