نیتکتا دا پجاری میکسم گورکی
ڈونگھی رات نوں اچانک اوہ میرے کمرے وچ پرگٹ ہویا تے اتی-دھیمی، کھسر-پھسر، آواز وچ پچھن لگا، "معاف کرنا…کی میں ادھے کو گھنٹے لئی تہاڈے نال اکانت وچ گل بات کر سکدا واں ؟"
قد-کاٹھی پکھوں لمبوترا، صفاچٹّ چہرہ، رہسمئی سلیٹی اکھاں تے معافیاں منگدی ہوئی مسکان---اوہ اک کرسی وچ دھس گیا۔ میرے کمرے وچ چارے پاسے نگاہاں گھماؤندیاں اسنے کیہا، "اوہ لوک ہمیشہ ساڈے اتے نظر رکھدے نے…"
"اوہ لوک ؟ کہڑے لوک ؟"
"اوہی خبراں سنگھن والے…پترکار۔"
اسدے الٹے ہتھ وچ خوبصورت ہیٹ جھول رہا سی۔ لمیاں انگلاں 'چ کسے ڈر دا کانبا سی۔ اسدے کپڑیاں تے چہرے اتے چھائی شرافت اس گلّ دی گواہ سی کہ اسنے اپنے کپڑیاں اتے کافی رقم خرچ کیتی ہے۔ بارے کجھ دسّ دیاں۔ اصل وچ میں اک پیشاور اپرادھی واں…"
اپنیاں اداس اکھاں نال کھڑکی ولّ دیکھدیاں ہویاں اسنے اپنی گلّ شروع کیتی، "سبھ توں پہلاں تاں میں تہانوں اپنے "پیشاور اپرادھی…" جویں مینوں کجھ سنائی نہ دتا ہووے۔ میں اسنوں دوبارہ پچھیا، "کی ؟ کی کیہا تسیں ؟"
"جی ہاں…پیشاور اپرادھی..." اسنے اپنے شبد دہرائے، "تے میری وشیشتا ایہہ وے کہ میں جنتا دی نیتکتا دے خلاف اپرادھ کردا واں۔"
انج تاں اسدی گلّ وچ کجھ وی وشیش نہیں سی پر جس ڈھنگ نال اوہ کہہ رہا سی، اس لحظے وچ اک عجیب قسم دا ٹھنڈاپن سی۔ میں اسدے چہرے تے شبداں وچ کتے وی پشچاتاپ دی جھلک نہیں سی دیکھی۔
"پانی پیؤگے ؟..." میں پچھیا۔
"نہیں…دھنواد۔" اسنے منع کر دتا تے اس دیاں اکھاں، اسدی معافیاں منگدی مسکان نال، میرے چہرے اتے اٹک گئیاں، جہڑی سدا توں اسدے چہرے اتے براجمان جاپدی سی، "دراصل تسیں مینوں ٹھیک طرحاں نہیں سمجھے…"
کیوں نہیں…؟ اپنی اگیانتا چھپاؤندیاں ہویاں، میں یورپ دے پترکاراں وانگ ہی ورودھ کیتا سی…پر مینوں لگیا کہ اسنوں میرے اتے وشواس نہیں سی ہویا۔ اپنے ہیٹ نوں ہوا وچ ہلاؤندیاں تے سادگی نال مسکراؤندیاں ہویاں، اسنے اپنی گلّ جاری رکھی، "اچھا، میں تہانوں اپنے پیشے بارے رتا کھولھ کے دسدا واں…تانکِ تسیں میری گلّ نوں سمجھ سکو…"
اک ٹھنڈے ہؤنکے نال اسنے سر جھکا لیا۔ مینوں حیرانی ہوئی کہ اسدی 'آہ' وچ صرف تھکاوٹ ہے۔
"تہانوں یاد جے…پچھلے دنیں اخباراں وچ اک خبر چھپی سی…اک آدمی بارے…جہڑا شرابی سی…تھئیٹر دی اگلی قطار وچ…"
"اچھا، اچھا، اوہ آدمی جہڑا دل دہلا دین والے درش اتے ٹوپ اچھالدا ہویا اک ٹیکسی لیاؤن لئی کوکن لگّ پیا سی…"
"ہاں…اوہی۔" میری گلّ سن کے اسنے اہسانمنداں والی آواز وچ کیہا، "اوہ میں ساں…"
"…تے اوہ لیکھ 'بچیاں نوں کٹن والا جانور' اوہ وی میں ہی ساں…تے 'پتنی نوں ویچن والا پتی' تے 'راہ جاندیاں عورتاں نال چھیڑ-چھاڑ کرن والا آدمی' ، اوہ وی میں ہی ساں…عامَ طور 'تے ایہہ اخبار والے ہفتے وچ اک واری میرے بارے کجھ ضرور چھاپدے رہندے نے۔…تے ادوں تاں ضرور ہی، جدوں اوہناں ایہہ ثابت کرنا ہندا جے کہ کنج لوکاں دے نیتک ملّ ڈگّ رہے نے…"
اسنے ایہہ سبھ بڑے سپشٹ تے سہج بھاوَ نال کیہا سی، بناں شیخی ماریاں۔ اس دیاں گلاں دا کوئی وی سر-پیر میری سمجھ وچ نہیں سی آ رہا…پر گلاں وچ میری دلچسپی ودھدی جا رہی سی۔ اجیہے موقعیاں اتے، دوجے لیکھکاں وانگ ہی، میں وی ایہہ دکھاوا کردا ساں بئی میں آدمی تے جیون بارے اونا ہی جاندا ہاں جنا ہتھ دی ہتھیلی بارے۔
"ہوں…" میں کسے دارشنک وانگ ہی کیہا سی، "اچھا، انج کرکے تہانوں سماں بتاؤن وچ مزہ آؤندا ہووےگا…۔"
"ٹھیک۔ اپنی جوانی دے دناں وچ مینوں ایہناں ساریاں گلاں 'تے خوشی ہندی سی، میں منداں…پر ہن…ہن میں پنتالی سال دا ہو گیاں…شادیشدا واں…تے دو بیٹیاں وی نے میریاں…تے اسے لئی اخباراں وچ اجیہی چرچہ دا پاتر بننا بڑا تکلیف دندا جے۔"
اپنی گھبراہٹ نوں چھپاؤندیاں نکا جیہا کھنگھورا مار کے میں پچھیا، "تہانوں ایہہ کوئی روگ اے…جاں کوئی بیماری…؟"
اسنے انکار وچ سر ہلایا، اپنے ہیٹ نال ہوا کردیاں ہویاں اتر دتا، "نہیں ایہہ میرا پیشہ جے۔ میں تہانوں پہلاں ہی دسّ چکیاں کہ میرا ایہو کتا جے کہ میں گلیاں تے بھیڑ-بھاڑ والیاں تھاواں اتے کوئی خرافات (پنگا-پواڑا) کردا رواں…ساڈے بیورے کے کجھ لوکاں تاں اس توں وی وڈے تے مہتوپورن کم کر رہے نے---جویں کہ سمپردائک بھاوناواں نوں اکساؤنا، عورتاں تے کڑیاں نوں لالچ دیندے رہنا، کجھ تاں چوریاں وی کردے نے…" اسنے لما ساہ کھچیا تے چارے پاسے دیکھدا ہویا بولیا، "نیتکتا دے خلاف کجھ ہور اپرادھ وی نے…میں تاں صرف چھوٹیاں-موٹیاں کارستانیاں ہی کردا واں…بس۔"
اوہ انج گلاں کر رہا سی جویں کوئی وپاری اپنے وپار دیاں گلاں کر رہا ہووے۔ اس دیاں گلاں توں چڑ کے میں وینگ نال پچھیا، "تے ایہہ سبھ کرکے وی تسیں سنتشٹ نہیں ہو؟"
"نہیں…" اسدی سادگی نے میری جگیاسا ودھا دتی۔
میں پچھیا،"کی تہانوں کدی جیل وی ہوئی اے ؟"
"تنّ واری…ویسے عامَ طور تے مینوں جرمانہ ہندا جے تے ایہہ تاں سپشٹ جے کہ جرمانہ بیورو ای تاردا جے۔" اسنے دسیا۔
"بیورو !" میں حیرانی نال پچھیا۔
"ہاں، تسیں سمجھ سکدے ہو کہ میں اپنا جرمانہ آپ نہیں بھر سکدا…" اسنے مسکراؤندیاں ہویاں کیہا، "اک ہفتے وچ 50 ڈالر…بہت گھٹّ نے نہ، چار جیاں دے پریوار لئی…"
اپنے کمرے وچ ادھروں-اودھروں ٹہلدیاں تے وکھ-وکھ قسماں دے مانسک روگیاں بارے سوچدیاں میں اسدی بیماری دا علاج لبھن لئی اتسک ساں۔ اسدیاں گلاں توں ایہہ تاں صاف سی کہ اوہ اس بیورو سسٹم دا کوئی مہتوپورن آدمی نہیں سی۔ اپنے ہڈل، کھردرے چہرے اتے ہلکی جہی مسکان لیا کے اوہ بڑے سہج-بھاء نال مینوں گھور رہا سی۔
"اچھا، تاں اجیہا کوئی بیورو وی ہے ؟" میں پچھیا۔
"ہاں۔ اسنے کیہا، تے اوہ بہت سارے لوکاں نوں روزگار دندا جے…اس وچ اک سو پچی آدمی تے چوہتر عورتاں نے۔"
"اس شہر وچ…! تاں تے دوجے شہراں وچ وی…؟"
"ہاں…ہاں…کیوں نہیں…پورے دیش وچ۔" اسنے مسکراؤندیاں ہویاں کیہا۔ مینوں اپنے اگیان اتے شرم آؤن لگی۔
"پر اوہ…انج کیوں…میرا مطلب اے…اجیہے بیورو کردے کی نے…؟" میں جھجکدیاں ہویاں پچھیا۔
"نیتکتا دے نیماں دا النگھن۔" کرسی توں اٹھ کے اوہ آرام کرسی اتے بیٹھ گیا۔ انگڑائی لئی تے جگیاسا نال میرا چہرہ پڑھنا شروع کر دتا۔ شاید اوہ مینوں اسبھء سمجھدا سی تے زیادہ تکلیف نہیں دے رہا سی۔
'بس بہت ہو گیا…' میں سوچیا۔ 'میں نہیں جاندا ایہہ سبھ کی بک رہا ہے۔'
پر اپنے ہتھ ملدیاں ہویاں میں پچھیا، "دلچسپ…رومانچک…پر ایہہ سبھ ہو کس خاطر رہا ہے ؟"
"نیتکتا دے نیماں دے ورودھ وچ…" اوہ مسکرایا۔ اسدی مسکراہٹ انج لگی جویں سمجھدار آدمی کسے بچے دی مورکھتا اتے مسکرا رہا ہووے میں اس ولّ دیکھدیاں، سوچیا---'سچ مچّ اگیانتا ہی جیون دے سارے جھگڑیاں دی جڑ ہے۔'
"تسیں کہڑیاں سوچاں وچ پے گئے ؟ ہر آدمی، ہر حیلے، جیوندا رہنا چاہندا جے نہ ؟"
"کیوں نہیں ؟"
"تے اوہ جیوندا جے، تانکِ خوش رہِ سکے ؟"
"یقیناً۔"
اوہ اچھل کے کرسی توں اٹھ کھڑھا ہویا تے میرے موڈھے نوں تھاپڑدا ہویا بولیا، "تاں پھیر نیتکتا دے نیماں دا النگھن کیتے بناں ایہہ کنج سنبھوَ ہو سکدا جے کہ تہاڈا سماں عیش نال بیت سکے…"
اسنے اپنیاں اکھاں پھرکائیاں تے اسبھء طریقے نال آرام کرسی اتے پسر گیا۔ میری اجازت دے بناں ہی سگار کڈھیا، تے سلگا لیا۔
"ہوئےگا کوئی اجیہا آدمی جہڑا گھاہ-پھوس کھانا چاہندا ہووے…؟"
اسنے بلدی ہوئی ماچس دی تیلی فرش اتے سٹّ دتی۔
انج اکثر ادوں ہندا ہے جدوں کوئی ایہہ محسوس کر رہا ہووے کہ اوہ دوجے اتے بھارو ہو گیا ہے، سو دوجے ساہمنے لوڑ نالوں ودھ لاپرواہاں والیاں حرکتاں کرن لگّ پیندا ہے۔
اسدے چہرے اتے نظر گڈّ کے میں کیہا، "میری سمجھ 'چ نہیں آ رہا کہ تسیں بلاء کی او ؟"
اوہ ذرا ڈھلا پے کے بولیا، "تہاڈی یوگتا بارے میرے بڑے اچے وچار سی۔"
اپنی نیتکتا توں ہیٹھاں آؤندیاں ہویاں اسنے سگار دی سواہ فرش اتے جھاڑ دتی۔ اپنیاں ادھ مچیاں اکھاں جھپکاؤندیاں ہویاں تے سگار دے دھونئیں ولّ اک ٹکّ وہندیاں ہویاں اوہ سدھا ہو کے بیٹھ گیا، "شاید تہانوں نیتکتا بارے بہتی جانکاری نہیں…۔"
"میں وی اکثر اسدے ورودھ ہو جاندا ہاں۔" میں اپنے بچاء خاطر رتا ڈھلی آواز وچ کیہا۔
اپنے سگار نوں منہ نالوں وکھ کردیاں، اسنے دارشنکاں وانگ کہنا شروع کیتا، "کندھ نال ٹکراں مارن دا ایہہ ارتھ نہیں کہ تہانوں عقل آ جائیگی…۔"
"ہو سکا ہے..." میں سہمتی وجوں سر ہلایا، "سبھ توں وڈے تے پکے نیتکتا وادی جو میرے جیون وچ آئے، میرے دادا جی سی۔ اوہناں نوں اوہ سارے رستے پتہ سی جہڑے سورگ نوں جاندے نے تے جہڑا وی اوہناں دے رستے وچ آؤندا سی، اوہ اسنوں 'ہٹا' دندے سن۔ سچ سدا اوہناں دے من وچوں اپجدا سی۔ اوہ چنگی طرحاں جاندے سن کہ بھگوان اپنے بندے توں کی چاہندا ہے…تے اتھوں تیک کہ کتیاں تے بلیاں نوں وی اوہی اجیہا وہار کرنا سکھاؤندا ہے کہ اوہ جیون دا پورا پورا آنند مان سکن۔ اینا سبھ جاندے ہون دے باو جود وی اوہ لالچی سن، ایرکھالو، جھوٹھے تے سودخور وی۔ کائراں والیاں کرتوتاں نال بھرپور، آشاوادیاں والے سبھ گن سن اوہناں وچ۔ میں اکثر ہی اوہناں نوں ودھیرے نمر تے کرپالو بناؤن بارے سوچدا۔ اک واری میں اوہناں نوں کھڑکی 'چوں دھکہ دے دتا…کھڑکی تے شیشہ دوویں ٹٹّ کے کھلر گئے، پر اوہناں وچ کوئی تبدیلی نہیں آئی۔ اوہ اک نیتکتاوادی وانگ ہی مرے۔ ادوں توں میرے اندر نیتکتا پرتی کوئی رچی نہیں رہی…۔ شاید ہن تسیں کہو کہ میں اس وچ مڑ رچی لواں…پر…"
اسنے اپنی گھڑی کڈھی تے اس وچ ٹائم ویکھدیاں ہویاں کیہا، "تہانوں بھاشن دین لئی میرے کول سماں نہیں…پھیر وی ہن میں آیا واں تاں کجھ کہنا ہی پویگا۔ اک واری کسے گلّ نوں شروع کیتا جاوے تاں اسنوں سماپت وی کرنا چاہیدا جے۔ شاید تسیں میرے کسے کم آ سکو…سنکھیپ وچ میں تہانوں دساں…" مینوں پربھاوت کرن لئی اسنے پھیر اپنیاں اکھاں، ادھیاں، میچ لئیاں، "نیتکتا تہاڈے ہتاں دی راکھی کردی جے۔ تہانوں کوشش کرنی چاہیدی جے کہ ایہہ تہاڈے چارے پاسے موزود لوکاں دی آتما وچ وسدی رہے۔ گلیاں وچ تسیں پولیس والے تے جاسوس رکھدے ہو تے انساناں دے اوہناں اصولاں نوں جہڑے تہاڈے ورودھ ہندے نے، تسیں ختم کر دندے ہو۔ اوہناں ساریاں اچھاواں نوں وی جہڑیاں تہاڈے ادھیکاراں دے ورودھ جاندیاں نے، تسیں ختم کر دندے ہو۔ نیتکتا اتھے کجھ ودھیری ہی کٹھور ہندی جے، جتھے پیسے دی سمسیا ودھیرے تکڑی ہندی جے۔ جنی ودھ پونجی میرے کول جے، اوناں وڈا میں آدرشوادی واں۔ اس لئی امریکہ وچ جتھے ودھیرے آدمی امیر نے، اتھے سو پرتیشت نیتکتا ملدی جے…سمجھے ؟"
"ہاں…" میں کیہا، "پر ایہناں سبھناں وچکار ایہہ بیورو کدھروں آ گیا ؟"
"ٹھہرو سنو۔" اپنا ہتھ اٹھاؤندیاں ہویاں اسنے کیہا، "نیتکتا دا ادیش ہر اس آدمی نوں پربھاوت کرنا جے، جہڑا تہاڈے لئی خطرہ بن سکدا جے۔ جے تہاڈے کول اپار سمپتی ہے، تہاڈیاں اپار اچھاواں نے تے اوہناں نوں پورا کرن دے پورے موقعے نے تاں نیتکتا دے سدھانت دا النگھن کیتے بناں تسیں کی کر سکدے ہو؟ تسیں دوجیاں نوں بھاشن نہیں دے سکدے کہ تسیں کوئی سنیاسی جاں تیاگی ہو…تے لوک تہاڈی اس گلّ اتے وشواس وی نہیں کرنگے۔ آخر سارے مورکھ تاں نہیں ہندے نہ…منّ لؤ تسیں اک ریستراں وچ بیٹھے شراب پی رہے ہو تے پیاری عورت نوں چمّ رہے ہو، حالانکہ اوہ تہاڈی پتنی نہیں…تہاڈے سطر دے حساب نال ایہہ انیتکتا جے۔ پر تہاڈے اپنے لئی انج کرنا سماں بتاؤنا ضروری جے، کیونکہ ایہہ تہاڈی عادت جے۔ اجیہی ستھتی وچ تہانوں اپنے آپ نوں ساریاں نالوں وکھ کرن لئی نیتکتا دے سدھانت دی لوڑ پیندی جے۔ ایہہ اداہرن جس وچ تسیں سبھ نوں کہندے ہو کہ 'محنت کرو، چوری نہیں'۔ ہن جے تہاڈے کول اپار دھن سمپتی جے تے بہت ساریاں اچھاواں تے اوہناں نوں پوریاں کرن دے موقعے وی نے…تاں وی تہاڈی اندرونی اچھا ایہی ہندی جے کہ تھوڑھا ہور چرا لئیے۔ پر عامَ لوکاں لئی اچی آواز وچ ایہی پرچار کروگے کہ 'محنت کرو، چوری نہیں'۔ کیونکہ تسیں زندگی دی قیمت جانے ہو۔ زندگی نال خوشیاں تے پریم بھرے سنبندھ بنائی بیٹھے ہو۔ ادھر اک دن تہاڈی کوئلے دی خان وچ مزدور ودھ مزدوری دی منگ کردے نے…تسیں اپنی سینا بلاؤگے تے اس منگ نوں دباء دیوگے۔ کجھ درجن مزدور مردے نے تاں مرن دیو۔ بس جاں پھیر تہاڈے اپنے سامان نوں ویچن لئی کوئی بازار نہیں۔ تسیں سرکار نں کہندے ہو۔ تد سرکار تھوڑھی جہی سینا ایشیا جاں افریقہ وچ بھیج دندی جے تے تہاڈی اچھا پوری کردی جے۔ کجھ سو جاں ہزار نواسیاں نوں گولیاں دا شکار بنا کے بس۔ حالانکہ ایہہ ورتارے تہاڈے نیتکتا دے سدھانت نال میل نہیں کھاندے، پر یدھ بندی تے شانتی بحال کرن دے بھاشن دے کے تسیں مزدوراں تے نواسیاں دی ہتیا دے مامالے وچ اپنے آپ نوں نردوش سدھ کردے ہو، راشٹر دے ہتاں دا لابھ وکھا کے…
"عامَ طور تے امیر آدمی دی ستھتی بہتی بہتر نہیں جے۔ اس اس لئی جیون تے مرن دا سوال جے کہ ہر کوئی اسنوں پریم کرے، اسدی پونجی اتے اکھ رکھن توں باز آئے، اسدے لابھ وچ روڑا نہ اڑائے تے اسدی دھی، بھین دا ستکار کرے۔ اسدے اپنے لئی ایہہ ضروری جے۔ دوجے پاسے ضروری نہیں کہ اوہ وی ساریاں نوں پیار کرے، چوری توں بچے تے عورت دا سنمان کرے۔ سبھ کجھ---جو کجھ اسدی گتی ودھی نں توڑدا جے---بناں شکّ اسدی سفلتا وچ اڑکا لاؤندا جے۔ اک نیم وانگ اسدا جیون کھوہنا تے ہزاراں لوکاں نوں لٹنا ضروری جے۔ اوہ درجناں عورتاں دی عزت لٹدا جے تے وہلے آدمی لئی انج سماں بتاؤنا کنا روچک ہندا جے۔ ہور اوہ پیار کرے وی تاں کس نوں…اس لئی سارے لوک دو دھراں وچ ونڈے ہوئے نے۔ اک دھر نوں تاں اوہ لٹدا جے، دوسری اس لٹّ دے کم وچ اسے نال کمپیٹیشن کردی جے۔"
اپنے وشے دے گیان توں خوش، مینوں بھاشن دندا ہویا، اوہ مسکرایا تے سگار دی راخ نوں اک کونے وچ چھڑکدے ہوئے بولیا، "تے انج نیتکتا اک امیر آدمی لئی لابھدائک تے اک عامَ آدمی لئی رکاوٹ ورگی کوئی شے جے۔ اس لئی آدرشوادی نیتکتا دے سدھانت نوں جبراً لوکاں دے دماغ وچ گھساؤنا چاہندے نے…پر خود، نیتکتا نوں انج استعمال کردے نے جویں ٹائی جاں کوٹ نوں۔ ہن اگلا سوال ایہہ وے کہ کنج نیتکتا دے نیماں نوں منن لئی عامَ آدمی نوں تیار کیتا جاوے؟ کوئی نہیں چاہندا کہ چوراں وچکار اک عامَ آدمی وانگ رہا جاوے، پر جے تسیں لوکاں نوں راضی نہیں کر سکدے، تاں اوہناں اتے دباء پاؤنا پویگا، اوہناں دے وچاراں نوں ہپنوٹائیز (قابو وچ) کرنا پویگا…ایہی کم کرن دا طریقہ جے…"
اسنے سر ہلایا تاں میں اکھاں مچمچاؤندیاں ہویاں دہرایا، "تسیں لوکاں نوں راضی نہیں کر سکدے تاں سموہت کرکے قابو وچ کردے ہو…؟"
تد اسنے اپنا ہتھ میرے گوڈے اتے رکھیا تے دھیمی آواز وچ بولیا، "جس بیورو لئی میں کم کر رہا واں، اوہ جنتا دے وچاراں نوں سموہت کردا جے، تے اوہ امریکہ دے سبھ توں مولک بیوروآں وچوں اک جے۔" اسنے مان نال کیہا۔
"کی تسیں جاندے ہو کہ ساڈا دیش پیسہ بناؤن دے وچار نال جیوندا جے…ہر آدمی اتھے امیر بننا چاہندا جے تے اسے آپا-دھاپی وچ ہریک آدمی دوجے لئی دھن کماؤن دا ذریعہ بندا جے۔ پوری زندگی ہی آدمی دے ماس تے خون 'چوں سونا کڈھن دا دھندا بنی ہوئی جے۔ اتھوں دے لوک تاں کی، ہر جگہ دے لوک ہی، آدمی دے ماس، ہڈی تے نساں نوں سونے دے ٹکڑیاں وچ بدلن وچ رجھے ہوئے نے۔ زندگی بڑی الجھی ہوئی شے جے…"
"کی ایہہ تیرے اپنے وچار نے؟" میں پچھیا۔
"نہیں…بالکل نہیں…مینوں یاد نہیں آؤندا پیا کہ کس طرحاں ایہہ میرے دماغ وچ گھسڑ گئے…تے ایہہ وچار میں صرف ادوں ہی پرگٹ کردا واں جدوں اوہناں لوکاں نوں ملدا واں…جہڑے سادھارن نہیں…عامَ لوکاں کول دراچار وچ مگن رہن دا سماں ہی نہیں ہندا، اوہناں کول تاں اس بارے سوچن دی وی وہل نہیں جے۔ کسے وی چیز دی اچھا لئی اوہناں وچ اورجا نہیں…اوہ اپنے کم وچ ہی جؤندے نے…تے جؤندے رہن لئی کم کری جاندے نے۔ ایہی اوہناں دی زندگی نوں ودھیرے نیتک بناؤندا جے…
"ایہہ بھاوہین، رسہین اکیویں بھری زندگی وچ، جہڑی پراچین پارسی نیتکتا دی پوٹے جڈی کمپاس تیک سیمت جے…کسے وی سدھانت دا النگھن اک سنگھنے دھونئیں دے بدل وانگ جے۔ ایہہ چنگی گلّ جے، تے ماڑی وی۔ سماج دا اچّ ورگ، ہیٹھلے ورگ دا سنچالن کردا جے۔ اوہناں کول پیسہ جے، اسدا ارتھ جے کہ اوہناں نوں حق جے کہ اوہ بناں نیتکتا دی پرواہ کیتیاں جویں چاہن اویں جیون۔ امیر جہڑے لالچی ہندے نے، سست ہندے نے، بھوگ-ولاسی تے نکمے ہندے نے، تے دراچاری وی۔ اوہناں دی آتما وچ شیطان وسدا جے…تاں اوہ کی کرن؟ کی کھلم-کھلا نیتکتا نوں تیاگ دین؟ ایہہ سنبھوَ جے، کیونکہ ایہہ پاگلپن جے۔ جے تسیں اپنے فائدے لئی لوکاں نوں نیتکتاوادی بناؤنا چاہندے ہو تاں لوکاں دی نظر وچ دراچار توں دور رہنا پویگا۔ بسّ اس وچ کجھ وی نواں نہیں جے…ایہو سبھ تاں ہندا آیا جے، تے ہندا پیا جے…" اپنے موڈھیاں ولّ وہندیاں اسدی آواز ہور وی دھیمی ہو گئی۔
"جاندے ہو، نیویارک دے کجھ دھناڈھ لوکاں دے دماغ وچ کیسا عجیب وچار پیدا ہویا…اک گپت سوسائٹی بناؤن دا…نیتکتا دے سدھانت دا کھلم-کھلا النگھن کرن لئی…چندہ اکٹھا کرکے اوہناں انج ہی کیتا۔ وکھ-وکھ قصبیاں وچ بیورو کھولھے تے نیتکتا دے ورودھ کم کرن لئی لوکاں نوں روزگار دتے۔ ہریک بیورو نوں چلاؤن واسطے اک انوبھوی تے جانکار ویکتی نوں مکھی بنایا گیا، جہڑا ہور لوکاں توں کم لیندا سی…تے نیم بناؤندا سی…تے اس وچ کجھ اخباراں دے سمپادک وی لئے گئے…"
"پر بیورو دا ادیش میری سمجھ وچ نہیں آیا…" اسدی گلّ کٹدیاں میں کیہا۔
"ایہہ بڑا سرل جے،" اوہ رکیا۔ اچانک ہی بے چین اتے اشانت جیہا اٹھ کھڑھا ہویا تے اپنے ہتھ پٹھّ پچھے کرکے کمرے وچ ٹہلن لگا۔
"بڑا سرل تے سپشٹ جے ایہہ،" اسنے پھیر کیہا، میں تہانوں پہلاں ہی دسّ چکیا واں کہ ہیٹھلا ورگ اپرادھی نہیں…اس کول سماں ہی نہیں۔ دوجے پاسے نیتکتا 'اپرادھ' دے ورودھ جے۔ آخرکار تسیں اسنوں بڈھی نوکرانی وانگ تیاگ تاں نہیں سکدے۔ اوہناں کول نیتکتا لئی برابر ورودھ رہندا جے، جہڑا لوکاں نوں بولا کردا جے، اوہناں نوں اس سچائی توں پرھے رکھدا جے۔ جے تسیں گوانڈھی دی جیب دا بٹوآ کڈھدے ہو، پورے ہوشہواس وچ…تے شرارتی بچے ورگا وہار کردے ہو، جویں تسیں مٹھی بھر میوے چرائے ہون…اجیہا وہار ہی تہانوں خوش رکھ سکدا جے۔ صرف چیکو 'روکو، چور نوں' اینی زور نال جنا تسیں چیک سکدے ہو۔ ساڈا بیورو کی کردا جے، صرف چھوٹیاں-موٹیاں کھرافاتاں…وڈے ورودھ نوں دباؤن لئی…"
اسنے لما ساہ کھچیا۔ کمرے وچکار رکیا تے تھوڑھی دیر لئی چپّ رہا۔ پھر اسنے شروع کیتا، "اداہرن وجوں کسے شہر وچ جے ایہہ افواہ پھیلی جے کہ اک مان یوگ تے وشیش ویکتی اپنی پتنی نوں کٹدا جے۔ ہن بیورو جان-بجھ کے مینوں تے دوجے ایجنٹاں نوں آپو-اپنیاں پتنیاں نوں کٹن دا حکم دویگا تے اسیں اوہناں نوں کٹّ دھرانگے۔ پتنیاں نوں وی اس بارے پہلاں جانکاری ہوویگی تے اوہ وی خوب زور-زور نال چیکن-کوکنگیاں تے اخبار اس وشے اتے خبراں دین لگّ پینگے۔ انج کرن نال اس مان یوگ تے پتونتے ناگرک سجن دے اپنی پتنی نوں کٹن والی گھٹنا افواہ وانگ ہیٹھاں دبی جائیگی تے سچائی گون ہو جائیگی…"
اوہ کھڑکی کول گیا تے گلی وچ جھاک کے واپس آ کے بیٹھ گیا۔ اسدی دھیمی آواز پھیر کمرے وچ سنائی دین لگی، "بیورو امریکہ دے اچے ورگ نوں عامَ لوکاں دے انصاف توں بچاؤندا جے، نیتکتا دے انوشاسن بھنگ دے لئی کرڑے ورودھ نوں پکیاؤندا جے۔ چھوٹے-چھوٹے سکینڈلاں دی اوٹ وچ اوہ امیراں دیاں دراچاریاں دی راکھی کردا جے۔…تے لوک، جہناں کول سوچن دا سماں نہیں، اوہ اوہی سندے سمجھدے نے جو اوہناں نوں اخباراں دے ذریعے دسیا جاندا جے۔ تے اخبار اوہناں کروڑ-پتیاں دے ہندے نے جہڑے بیورو نوں چلاؤن دا خرچہ دندے نے…ہن سمجھے…"
"دھنواد..." میں کیہا، "توں مینوں بڑی وڈی جانکاری دتی…۔"
"ہاں..." اسنے سر چکّ کے اپنیاں چمکدیاں ہوئیاں اکھاں نال میرے ولّ تکیا۔ پھیر ہولی جہی کیہا، "پر ایہہ سبھ مینوں تھکاء دین دی شروعات جے۔ میں اک قبیلدار آدمی واں۔ تنّ سال پہلاں میں اپنا گھر بنھاں سی…ہن میں تھوڑھا آرام چاہندا واں…میری ایہہ نوکری بڑی اکاء دین والی جے…نیتکتا دے نیماں دے پرتی آدر سنمان بنائی رکھنا ایناں آسان نہیں جے۔ میرے اتے وشواس کرو۔ ہن تسیں دیکھو، شراب میرے لئی بری جے پر مینوں پینی پیندی جے۔ میں اپنی پتنی نوں پیار کردا واں تے اتھے مینوں ریستوراواں وچ بھٹکنا پیندا جے…تے ہمیشہ اپنے آپ نوں اخباراں وچ دیکھنا پیندا جے…جھوٹھے ناواں نال…سچ…پر پھیر وی کسے دن میرا اصلی ناں وی آویگا تے ادوں مینوں اپنے شہر وچوں بھجنا پویگا…دراصل مینوں تہاڈی مدد دی لوڑ جے…"
"کس قسم دی مدد؟" میں پچھیا۔
"دوکھو…تسیں..." اسنے شروع کیتا، "ایہہ اس طرحاں جے…کہ دکھنی راجاں وچ اچے ورگ دے لوک نیگرو رکھیلاں رکھدے نے…دو-دو، تنّ-تنّ اکو سمیں۔ عامَ لوک اس بارے گلاں کرنیاں شروع کر دندے نے۔ پتنیاں اس نوں پسند نہیں کردیاں۔ کجھ عورتاں نوں اجیہے اخبار ملدے نے جس وچ اوہناں دے پتیاں نوں کھولھ کے رکھ دتا گیا ہندا جے۔ انج ایہہ اک بڑا وڈا سکینڈل ہو سکدا جے۔ ہن بیورو نوں 'ورودھی-تتھّ' چاہیدے جے، افواہاں اڈاؤن لئی۔ ایجنٹاں تے مینوں، سانوں ساریا نوں نیگرو رکھیلاں رکھن دا حکم ہویا جے…دو جاں تنّ وی اکٹھیاں…" اوہ گھبراہٹ وچ لگبھگ بھڑکیا۔ اپنی جیب اپر ہتھ رکھدے ہوئے اسنے کیہا، "تے ایہہ میں نہیں کر سکدا…میں اپنی پتنی نوں پیار کردا واں…تے اوہ مینوں انج بالکل نہیں کرن دویگی…گھٹوگھٹّ جے اک وی رکھنی ہووے، تاں وی…"
"توں منع کیوں نہیں کر دیندا؟" میں کیہا۔
اسنے دیا بھاوَ نال میرے ولّ دیکھیا، "تے پھیر 50 ڈالر ہر ہفتے…کون دئیگا مینوں…تے بونس، جے میں سفل ہو جاندا واں…نہیں نہیں…اس طرحاں دی صلاحَ نہیں چاہیدی…اک امریکن اک دن لئی وی پیسے لیٹ نہیں کردا…کجھ ہور سوچو…"
"مینوں تاں ایہہ بڑا مشکل لگّ رہا اے۔" میں کیہا۔
"مشکل ؟ تہانوں کیوں مشکل لگّ رہا جے بھاء جی؟ تسیں یوروپیئن تاں نیتکتا دے اصلی داعویدار بندے ہو۔ تے تہاڈی نیتکتا بڑی پرسدھ جے…"
اسنے ایہہ سبھ بڑے آتم وشواس نال کیہا جویں اسنوں سبھ پتہ ہووے۔
"ایہہ دوکھو،" اسنے پھیر کیہا میرے ولّ جھکدیاں ہویاں، "تہاڈے کجھ یورپیئن دوست تاں ہونگے..."
"توں اوہناں توں کی چاہندا ایں ؟"
"میں…میں اوہناں توں کی چاہانگا،" بڑی رکھی آواز وچ اسنے کیہا، "میں تہانوں ایہی کہہ رہا واں کہ نیگرو کڑیاں نال میں کوئی دھندا نہیں کر سکدا…بس۔…تے میری پتنی، اوہ انج نہیں ہون دویگی تے میں اسنوں پیار کردا واں…میں انج نہیں کر سکدا…۔"
اسنے اپنا سر تیزی نال ہلایا۔ اپنے گنجے سر اتے ہتھ پھیریا تے پھیر کیہا، "شاید تسیں کجھ یورپیناں نوں اس کم تے لا سکو…اوہ تاں نیتکتا بارے کجھ نہیں جاندے…اس لئی اوہناں نوں کوئی فرق نہیں پیندا…کجھ غریب، بھکھڑ…میں اوہناں نوں دس ڈالر اک ہفتے دے دیاںگا…دس ڈالر…اصل وچ سبھ کجھ تاں میں ہی کراں گا…اوہناں نوں صرف دکھاوا کرنا پئیگا…اوہ۔ اس گلّ دا فیصلہ اج دی رات ای کرنا جے میں…ذرا سوچو کیڈا سکینڈل کھڑھا ہو جاویگا، جے دکھن وچ ایہہ سبھ چھوٹے-موٹے دراچاریاں دے ناں نہ مڑھیا گیا۔ جے نیتکتا نوں بناؤنا جے تاں اس سبھ کرنا پویگا…"
جدوں اوہ کمرے چوں باہر نکلیا تاں میں کھڑکی کول چلا گیا۔ اوہ ہیٹھاں کھڑھا سی تے مینوں اشارے نال کجھ کہہ رہا سی۔
"کی چاہیدا اے تینوں…" میں کھڑکی کھولھدیاں ہویاں پچھیا۔
"میں اپنا ہیٹ بھلّ گیا واں…" اسنے بڑے ناٹکی ڈھنگ نال کیہا۔
میں ہیٹ فرش توں چکیا، اسنوں گلی وچ اچھال دتا تے کھڑکی بند کر دتی۔…تے پھیر اسنوں ایہہ کہندیاں سنیا، "تے جے میں پندراں ڈالر اک ہفتے دے دیاں تد…تد چلیگا نہ…؟ ایہہ تاں چوکھی رقم جے…؟"
(انوواد : مہیندر بیدی جیتو)
