ننگیاں لتاں والا منڈا ایس ساقی
دلی یو پی بارڈر ’تے اک کلونی وچّ میرا گھر ہے۔ اصل وچّ ویکھن نوں تاں ایہہ علاقہ دلی دا ہی حصہ لگدا ہے۔ دلی اتے یو پی وچکار اک سڑک پیندی ہے جہڑی بہت چلدی ہے۔ ایہو سڑک یو پی اتے دلی نوں وکھرا کردی ہے۔ جے اس سڑک نوں وچکاروں ہٹا لیا جاوے تاں سارا علاقہ دلی بن جاویگا۔
یو پی علاقے دی جس کلونی بارے میں گلّ کر رہا ہاں اوہ تنّ بلاکاں وچّ ونڈیا ہویا ہے۔ اوہناں دے اے، بی، سی ناں رکھے ہوئے ہن۔ ہر بلاک وچّ سرکار ولوں اک مارکیٹ بنائی ہوئی ہے۔ دوکاناں دی اک لمبی ساری قطار، جنہاں وچوں اتھوں دی وسوں لئی ضرورت دیاں ساریاں چیزاں اپلبدھ ہن۔ اتھے حلوائی، پرچون تے منیاری دی دوکان ہے۔ اتھے ڈاکٹر تے نائی وی ہے۔ میرا گھر بلاک اے وچّ پیندا ہے۔ اس بلاک دی مارکیٹ وچّ وی ضرورت دیاں ساریاں دوکاناں ہن۔ اس وچّ وکی ناں دا اک ریستوراں وی کھلھا ہویا ہے۔
وکی ریستوراں نوں دو سکے بھرا چلاؤندے ہن۔ اک اٹھتی کو سال دا لگدا ہے تے دوجا کوئی چالی دا ہووےگا۔ اوہ دوویں ریستوراں توں تنّ-چارن میل دور اک پوش کلونی وچّ رہندے ہن۔
چھوٹا بھرا، مینوں جس دا ناں تاں پتہ نہیں، گورا، لمّ سلما، سمارٹ دسدا ہے۔ سر دے خاصے وال اڈے ہوئے ہن۔ اوہ اپنی صحتَ بارے بہت سچیت رہندا ہے۔ اصل وچّ اوہ انگلینڈ تنّ-چال سال لا آیا ہے۔ مینوں ایہہ پتہ نہیں کہ اوہ انگلینڈ کی کرن گیا سی۔ بسّ اوہدے پہراوے توں ہی اندازہ لگدا ہے کہ اوہ باہرلا ملک ویکھ چکیا ہے۔
اوہ گھروں چار میل دور پیدل ہی پہنچدا ہے۔ کئی واری اوہ وچکار نسن وی لگدا ہے، پر وڈا بھرا سادھارن جیہا جاپدا ہے۔ اس دا پہراوا وی بسّ عامَ جیہا۔ ناں اوہدے دا وی مینوں پتہ نہیں۔
قطار وچّ سبھ دوکاناں موہرے ورانڈا چھڈیا ہویا ہے۔ دوکاناں دا آکار بہتا وڈا نہیں۔ اوہناں نے اپنے بیٹھن لئی ورانڈے ’چ کاؤنٹر لا کے تھاں بنائی ہوئی ہے، جس پچھے پئی کرسی ’تے دوویں بھرا وارو-واری بیٹھدے جاں اپنی ڈیوٹی دندے ہن۔ گاہک آؤندا اتے پیسے دندا ہے۔ اوہناں نے سجے ہتھ اک صندوقڑی رکھی ہوئی ہے، جہڑی کھلھی ہی رہندی ہے۔
صندوقڑی دے دو بھاگ ہن۔ اپرلے بھاگ وچّ اوہ سکے رکھدے ہن جاں پنج-دس دے نوٹ۔ ہیٹھلے بھاگ وچّ اوہ پنجاہاں توں لے کے پنج سو جاں کئی واری ہزار دا نوٹ پاؤندے رہندے نے۔
کاؤنٹر پچھے دو دوکاناں جوڑ کے ہالنما تھاں بنائی ہوئی ہے۔ اس وچّ روٹی کھان والیاں لئی ودھیا فرنیچر لگیا ہویا ہے۔ حالَ ایسی ہے۔ بہتے گاہک راتیں آ کے اس ’چ بیٹھ کھانے دا انند ماندے ہن۔
ورانڈے اگے خاصی کھلھی تھاں ہے۔ گرمی دے موسم ’چ شام ہندیاں اک نوکر اس کھلھی تھاں نوں صاف کر کے اس ’تے پانی دا چھڑکاؤ کر میز کرسیاں لا دندا ہے۔ سٹینڈ والے دو کولر رکھ دندا ہے۔ جدوں ہنیرا ہوئے کھان والے گاہک بہتے ہو جان اتے ایسی حالَ وچّ تھاں نہیں ملدی تاں اوہ باہر بیٹھ جاندے ہن۔ کئی شوقین تاں انج وی کھلھے ’چ بیٹھ کے کھانا پسند کردے ہن۔
اس خالی تھاں ’چ اک وڈا سارا رکھ وی ہے، جس دی جڑھ وچّ لال رنگ دے پھلاں والی بوگونولیا دی ویل اگی ہوئی ہے۔ بھاویں اوہ رکھ تاں نمّ دا ہے، پر پھلاں دا موسم آؤن ’تے بوگونولیا دے پھلاں نال بھر جاندا ہے۔ ایوں جاپدا جویں اوہ نمّ دا نہیں، سگوں بوگونولیا دا ہی رکھ ہووے۔
ریستوراں دی اگلی یعنی تیجی دوکان نوں اوہناں نے سٹور بنایا ہویا ہے۔ اس وچّ بیٹھ کے نوکر سبزی کٹدے، آٹا گنھدے اتے مسالہ کٹدے ہن۔ اوہناں اس وچّ اک پرانا ٹیپ رکارڈر وی رکھیا ہویا ہے، جس ’تے ہر ویلے فلمی گانے وجدے رہندے ہن۔ دوویں بھراواں نے بہت ہنرمند ککّ رکھے ہوئے ہن جہڑے بہت سواد کھانا پکاؤندے ہن۔
سارا کھانا دیسی گھیؤ وچّ تیار ہندا ہے، جس لئی کدے وی کنجوسی نہیں ورتی جاندی۔ ککّ کالی دال، شاہی پنیر اتے ملائی کوفتہ بناؤندے ہن۔ ایہناں نال دو سکیاں سبزیاں وی بناؤندے ہن۔ گاہک کدے کدائیں بدلاء لئی ریستوراں ’چ روٹی کھانا پسند کردے ہن۔ کسے دن جنم دن دی پارٹی جاں کسے دے ویاہ دی ورھےگنڈھ ’تے وی گاہکاں دی بھیڑ جڑ جاندی ہے۔
کئی گاہک اتھوں راتیں کھانا پیک کروا کے وی لے جاندے ہن۔ گاہک آپ کاؤنٹر ’تے آرڈر دندا ہے۔ اوہ اپنی پسند دیاں چیزاں لکھوا دندا ہے۔ کاؤنٹر ’تے مائیک لگیا ہویا ہے جس دا سمپرک تنّ نمبر دوکان نال ہے۔
مالک اپنی سیٹ ’تے بیٹھا تیجی دوکان تیک مائیک راہیں بول کے آرڈر کردا ہے تے جو چیز گاہک نے لجانی ہندی ہے، اوہ پیک ہو کے آ جاندی ہے۔
دوویں بھائیاں دا ایہہ ریستوراں صرف کھان-پین تیک ہی سیمت نہیں۔ اوہناں نے اس توں علاوہ دودھ دا کم وی توریا ہویا ہے۔ دودھ والیاں وڈیاں کمپنیاں سویرے چار وجے ٹرکاں ’چوں دودھ دیاں تھیلیاں لاہ ریستوراں ’تے چھڈّ جاندیاں ہن۔ پنڈاں دے دودھی وی سائیکلاں ’تے ڈرماں راہیں سویرے پنج وجے تیک دودھ دوکان ’تے کھلھے منہ والے ڈرمّ وچّ پا جاندے ہن۔ چھ وجے تیک بلاک اے والے لوک ہتھاں ’چ ڈولو جاں ڈبے لے کے دودھ لین دوکان ’تے آؤن لگدے ہن۔ اس توں علاوہ اوہ اس نال کئی واری بریڈّ، بسکٹ، رس جاں نمکین وی خرید کے لے جاندے ہن۔ ایہہ سبھ چیزاں وی دوکان ’تے ملدیاں ہن۔
ریستوراں ’چ دوویں بھرا ڈیوٹی نبھاؤندے ہن۔ دودھ اتے ہور سامان دی وکری سویرے چھ وجے توں وی پہلاں شروع ہو جاندی ہے، جس وچّ بہتے بنھے گاہک ہی آؤندے ہن۔
سویر دے ستّ وجے تیک ایہہ سارا کم اک خاص نوکر دے سر چھڈیا ہندا ہے جہڑا اوہناں دیاں نظراں وچّ بہت امان دار ہے۔ پھر ستّ وجے تیک چھوٹا بھرا اپنی صحتَ دا خیال رکھدا ہویا گھروں پیدل چلدا تے کدے نسدا ٹھیک وقت ’تے ریستوراں آ کم سانبھ لیندا ہے۔
میں وی سویرے چھ جاں سوا چھ وجے تیک دودھ والا ڈولو لے اتھے پہنچ جاندا ہاں۔ کئی دناں توں میں ریستوراں ’تے اک عجیب جہی گلّ ہندی ویکھدا آ رہا ہاں۔ سردیاں دے دن ہون کرکے اجے سویرے ہنیرا ہندا ہے۔ سوا چھ وجے کوئی اٹھائی تیہہ سال دی عمر والا اک بندہ روز سائیکل ’تے اتھے آؤندا ہے۔ اوہ سائیکل بینچ نال لا کے کھڑھا کر تنّ نمبر کمرے اگے بنے ورانڈے وچّ جاندا ہے، جتھے اکثر ہنیرا ہندا کیونکہ اس ویلے ریستوراں وچّ کم کرن والے کرمچاری اتھے ستے پئے ہندے ہن۔ ریستوراں دی صرف اوہی بتی جگدی ہندی، جہڑی کاؤنٹر ’تے لگی ہوئی ہے۔
اتھے گھسمسے وچّ اوہ شخص اک کنستر چکی آؤندا دسدا ہے۔ ورانڈے ’چوں چکّ کے لیاندے کنستر وچوں اوہ کجھ اپنے سائیکل اتے ٹنگے پیپے وچّ پاؤندا ہے۔ خالی کیتا کنستر اتھے زمین ’تے دھردا اتے اپنے سائیکل ’تے چڑھ اگے لنگھ جاندا ہے۔ ایہہ سبھ میں کئی دناں توں ویکھدا آ رہا ہاں کیونکہ میرا دودھ لین آؤن دا تے اس دا ریستوراں آؤن دا لگپگ اکو وقت ہندا ہے۔
اک دن میرے من ’چ آئی، دودھ ویچ رہے نوکر کولوں اس بندے بارے پچھاں کہ اوہ کون ہے جہڑا سویرے اتھے دسدا، پر میں اس نوں ایویں فضول گلّ سمجھ کجھ نہیں کیہا۔
پھر اک دن روز وانگ میں سویرے دودھ لین لئی ہتھ ’چ ڈولو پھڑی ریستوراں ولّ آ رہا سی۔ اس دن موسم بہت ٹھنڈھا سی۔ تیز سیت ہوا چل رہی سی۔ پالا روز نالوں ودھ محسوس ہو رہا سی۔ لوئی ’چ لپٹے ہون ’تے وی ٹھنڈھ لگّ رہی سی۔
اجے میں ریستوراں ’تے پہنچن والا ہی سی کہ میری نظر دوروں اس سائیکل والے ’تے پئی، جس نیڑے دس-گیاراں سالاں دا اک منڈا کھڑھا سی۔ منڈے دے ہتھ وچّ وڈا سارا بھانڈا پھڑیا ہویا سی۔ سائیکل والا اچی آواز وچّ پتہ نہیں اس نوں کی کہہ رہا سی۔
اجے میں اوہناں ولّ ویکھ ہی رہا سی کہ سائیکل والے نے اس منڈے دے منہ ’تے دو-تنّ چپیڑاں ماریاں اتے اوہدے ہتھ پھڑیا بھانڈا کھوہ کے دور وگاہ ماریا۔ اس طرحاں کر کے اوہ پھر اچی آواز وچّ منڈے نوں گالھاں کڈھن لگیا۔
میں دودھ لین جان دی تھاں سدھا اس کول آ جاندا ہاں۔ ‘‘کی ہویا، بئی کیوں سویرے سویرے ٹھنڈھ ’چ اس جوآک نوں مار رہا ہیں؟’’ میں پچھیا۔
‘‘بابو جی چور ہے ایہہ۔’’
اس دی اس گلّ ’تے میں اس منڈے ولّ ویکھن لگدا ہاں، جس نے سریر ’تے صرف اک پتلی جہی قمیض پہنی ہوئی ہے۔ انی ٹھنڈھ وچّ وی جس دیاں لتاں ننگیاں ہن، جس دے پیر ننگے ہن۔ اوہ اکھاں ’تے اپنا سجا ہتھ دھر کے رو رہا سی۔
‘‘بئی انی سویرے اس نے تیری کی چوری کر لئی جہڑا توں اس نوں ماریا؟’’ میں سائیکل والے نوں پچھیا۔
‘‘نہ ہی پچھو بابو جی، میرا تاں من کردا مار مار کے ایہدی چمڑی ادھیڑ دیواں، ایہدی شکل وگاڑ دیواں۔’’ سائیکل والا غصے نال منڈے ولّ ویکھ کے بولیا۔
اوہ ننگیاں لتاں والا منڈا اجے وی رو رہا سی۔
‘‘بئی، توں گلّ تاں دسّ، پھر توں بھاویں اس دی چمڑی ادھیڑ دیئیں جاں شکل وگاڑ دیئیں۔’’
میری گلّ سن سائیکل والا ساری کہانی دسن لگا:
‘‘بابو جی اس ریستوراں وچّ جہڑے بندے روٹی کھان آؤندے نے، اوہ پیسے والے ہی ہندے نے۔ اتھے تاں دال دی اک پلیٹ چالی روپئے دی ملدی ہے جدونکھ ایہناں چالی روپیاں نال اک غریب پریوار ہفتہ بھر دال پکا کے روٹی کھا سکدا ہے۔ …پنیر تے ملائی کوفتے دی تاں گلّ ہی نہ کرو۔’’ سائیکل والا بناں رکے بولدا جا رہا سی، ‘‘اوہناں امیر لوکاں دا کھانا کھان دا وی اک انداز ہندا ہے۔ پلیٹاں وچّ جوٹھ چھڈنا اوہ اپنی شان سمجھدے ہن۔ اوہ اجیہا ایہہ درساؤن لئی وی کردے ہن کہ اوہ رجے ہوئے ہن، بھکھے نہیں۔ ریستوراں ’تے تاں اوہ ایویں آ جاندے ہن۔ پھر اوہ کنجوس وی نہیں سگوں کھلھے دن والے ہن۔ میرے کہاں ریستوراں ’چ جوٹھیاں پلیٹاں دھون والا منڈا پلیٹاں دی جوٹھ اک کنستر وچّ اکٹھی کردا رہندا ہے۔ رات ہون تک کنستر منہ تک بھر جاندا ہے۔ میں سویرے ہنیرے جہے آؤندا ہاں تے جوٹھ نال بھریا کنستر سائیکل ’تے ٹنگے پیپے وچّ الٹا کے لے جاندا ہاں۔ اس دے بدلے منڈے نوں روز دے پنج روپئے دے دندا ہاں۔’’
‘‘پر اس کنستر دا مال تیرے کی کم آؤندا ہے؟’’ میں سائیکل والے دی گلّ کٹدیاں پچھدا ہاں۔
‘‘باؤ جی! میں کئی سور پال رکھے ہن۔ ایہہ سارا کجھ میں اک بٹھل ’چ پا کے اوہناں موہرے دھر دندا ہاں۔ آپ بابو جی یقین کرو ضدن دے سور ایہہ جوٹھ کھان لگے نے، بہت چھیتی ودھدے ہوئے موٹے وی ہندے جاندے نے۔ روز دے کلّ پنج روپئے نال اوہناں دا پیٹ وی بھر جاندا ہے۔ کنا سستا ہے ایہہ کم!’’ اس نے اپنی گلّ مکاؤندیاں کیہا۔
‘‘پر توں اس منڈے نوں کیوں ماریا؟’’ میں پھر پہلاں والا سوال دہرایا۔ ‘‘ایہہ چور ہے باؤ جی۔ میں کئی دناں دا ویکھ رہا سی کہ سوراں لئی جوٹھ نال کنستر بھریا نہیں سی ہندا، سگوں روز خاصہ نیواں ہندا سی۔ جدوں میں پلیٹاں صاف کرن والے منڈے نوں اس دا الانبھا دتا تاں اس نے دسیا کہ اوہ تاں روز راتیں گیاراں وجے کنستر بھر کے رکھن دے ہی پنج روپئے لیندا ہے۔ پھیر مینوں شکّ ہویا کہ ضرور کوئی گڑبڑ ہے۔’’
سائیکل والا اپنی کہانی سنا رہا سی اتے اس کول کھڑھا اوہ دس-گیاراں سال دا ننگیاں لتاں والا منڈا اجے وی رو رہا سی۔ سائیکل والے نے گلّ مڑ شروع کیتی، ‘‘میں سمجھ گیا باؤ جی کہ کنستر ’چوں مال چوری ہندا ہے۔ بس پھر کی میں اج سویرے چور نوں پھڑن لئی جلدی آ گیا تے ہنیرے وچّ لک کے کھڑ گیا۔ کوئی چھ وجے توں وی پہلاں۔ میں ویکھیا، ایہہ ادھر جھگیاں ولوں ٹریا آ رہا سی۔ میں چپّ کھڑھا اس نوں ویکھدا رہا۔ پھر ورانڈے وچّ جا کے اس نے کنستر وچوں اک وڈا ڈبہ مال دا بھر لیا۔ ایہہ اجے مڑ جھگیاں ولّ جان نوں ہویا ہی سی کہ میں اس نوں رنگے ہتھیں پھڑ لیا۔ پھر ایہہ چور ہی تاں ہویا۔’’
اپنی گلّ مکاؤندیاں سار سائیکل والے نے ننگیاں لتاں والے منڈے دے منہ ’تے زور نال اک چپیڑ ماری۔ اس نوں چور آکھ گالھ کڈھی۔
‘‘بئی توں اس نوں نہ مار۔ میں اس کولوں پچھدا ہاں گلّ کی ہے۔’’
‘‘کیوں بئی توں اس طرحاں کیوں کردا سی؟’’ میں اس منڈے کولوں پچھیا۔ پہلاں تاں اس نے کوئی جواب نہیں دتا، پر دوجی واری پچھن ’تے اوہ روندا ہویا بولن لگا، ‘‘ماں مینوں سویرے ہنیرے اٹھا دندی ہے۔ اس ویلے مینوں بہت نیند آئی ہندی ہے۔ پھر مینوں ٹھنڈھ وی بہت لگدی ہے۔ ساریاں توں پہلاں ڈبہ لے کے میں اتھے آ جاندا ہاں۔ مینوں پتہ ہندا ہے کہ بھانڈے صاف کرن والا منڈا ہنیرے وچّ پیپا کتھے رکھدا ہے؟ پھر میں چپ چاپ پیپے ’چوں مال دا ڈبہ بھر کے گھر لے جاندا ہاں۔’’
‘‘پر تسیں اس دا کی کردے ہو؟’’ میں اس دی گلّ کٹّ کے اگلا سوال پچھدا ہاں، پر اس واری اوہ منڈا رکدا نہیں سگوں ترنت میرے سوال دا جواب دین لگدا ہے، ‘‘ساڈا باپو نہیں ہے۔ اوہ تاں پچھلے سال بیمار ہو کے مر گیا سی۔ ہن میری ماں ہے، جس نال اسیں چار بھین بھرا رہندے ہاں۔ میں اوہناں وچوں سبھ توں وڈا ہاں۔ اسیں سارے باپو نال پنڈوں شہر کم کرن لئی آئے سی۔ اتھے سرکاری کواٹر بن رہے ہن۔ ٹھیکے دار نے ساڈے رہن لئی کواٹراں نیڑے ہی جھگیاں بنا رکھیاں ہن۔ پہلاں تاں میری ماں، باپو نال مل کے دہاڑی کریا کردی سی تے سبھ کجھ ٹھیک-ٹھاک ٹردا سی، پر ہن اکلی ماں دہاڑی کردی ہے۔ میں تاں اجے چھوٹا ہاں کجھ کرن جوگا نہیں۔ بس ماں دہاڑی کردی ہے تے میں چھوٹے بھین بھراواں نوں سامبھدا ہاں۔ اکلی ماں دی دہاڑی دے پیسیاں نال تاں دال-سبزی نہیں خریدی جا سکدی۔ اس نال تاں مساں آٹا تے دودھ-چاہ چلدی ہے۔ میں سویرے کسے دے آؤن توں پہلاں پیپے ’چوں مال دا ڈبہ بھر کے لے جاندا ہاں جس نال اسیں سارے سویرے-شام روٹی کھا لیندے ہاں۔ سانوں ایہہ سواد وی بہت لگدا ہے۔ بھاویں سویرے مینوں بہت نیند آئی ہندی ہے…۔ بھاویں سویرے میریاں لتاں ننگیاں ہندیاں ہن… مینوں ٹھنڈھ وی بہت لگدی ہے، پر تاں وی میں ماں دے کہاں ادھر آ جاندا ہاں تے…!’’
منڈا بولنا بند کر دندا ہے۔ کہانی اتھے ہی مکّ جاندی ہے۔
ٹھنڈھ نال کمبدا ماحول جویں بھیئبھیت ہو جاندا ہے، شانت تے ڈراؤنا ہو جاندا ہے، پر ادوں ہی مینوں ننگ-دھڑنگے اوہ چار بچے اک-دوجے نوں دھکے ماردے ہوئے، بھکھے، ہابڑے بٹھل وچّ منہ ماردے دسن لگدے ہن۔ اکلے نہیں سگوں سوراں نال مل کے بٹھل وچّ پئی جوٹھ کھاندے دسن لگدے ہن…۔
